İKLİM BİLGİSİ

BİLECİK A.Ö.L.
İİK
KLLİİM
M BBİİLLG
GİİSSİİ
İklim: Geniş bir sahada,uzun yıllar devam eden,
atmosfer olaylarının ortalamasına denir.İklimi
inceleyen bilime klimatoloji denir.
 Uzaydan gelen meteorların
parçalanmasını sağlar.
ATMOSFERİN ÖZELLİKLERİ
 Atmosferin alt katları daha sıcaktır
çünkü atmosfer yerden yansıyan ışınlarla ısınır
 Atmosferin kalınlığı ekvatorda fazla,
kutuplarda azdır.
 Ortalama kalınlığı 10.000 km'dir.
 Atmosferin yoğunluğu yerden
yükseldikçe azalır.
 Ağır gazlar alt tabakalarda, hafif
gazlar üst tabakalarda toplanmıştır.
 Her zaman bulunan ve miktarı
değişmeyen gazlar ;%78 Azot,%21
Oksijen,%1 Asal gazlardır.
 Her zaman bulunan ve miktarı değişen
gazlar;Subuharı ve Karbondioksittir.
 Her zaman bulunmayan gazlar ise
Tozlar ve ozondur.
 Atmosfer saydam ve renksizdir. Ancak
atmosferin içerisinde bulunan subuharı
Güneş'ten gelen ışınları bir prizma gibi
kırarak beyaz ışınların mavi görünmesine
sebeb olur.. Atmosferin bu mavi görünümü
okyanus ve denizlerin üzerine yansıyarak
aslında renksiz olan su kütlelerinin mavi
görünmesine sebeb olur
Atmosferdeki gazların oranlarının değişmesi
iklim üzerinde bir takım değişikliklere neden olur.
Örneğin atmosferin %o 3'nü oluşturan CO2'in iki
katına çıkması halinde yeryüzünde sıcaklık artar.
CO2'in yarıya düşmesi halinde yeryüzünde sıcaklık
azalır.
Hava Durumu: Dar bir sahada, kısa süre içinde
görülen meteorolojik olaylara denir.Hava durumunu
inceleyen bilime meteoroloji denir.
Not: Ekvator ve kutup kuşağı hariç hiçbir bölgede,
hava durumuna bakılarak iklim hakkında fikir
yürütülemez.
Sinoptik Harita: Her gün hava durumunu
belirtmek için çizilen haritalardır.
Hava Kütlesi: Atmosferin sıcaklık ve nem
bakımından aynı özelliği gösteren geniş parçalarına
denir. Örnek ;Ekvator çevresinden gelen hava kütleleri
sıcak-nemli iken , Kutup çevresinden gelen hava
kütleleri soğuk –kurudur.
Cephe: Farklı karakterdeki hava kütlelerinin
karşılaşım alanıdır.
Cephe oluşumu en fazla ılıman kuşakta görülür.
İklim Elemanları: Bir yerin iklimini oluşturan
sıcaklık, basınç, rüzgar, nem ve yağış gibi atmosfer ola
Rasat(Gözlem): Sıcaklık, rüzgar, basınç, yağış..vb gibi
atmosfer olaylarının aletlerle ölçülmesi yada aletsiz
olarak gözlenmesi sonucunda tutulan kayıtlara denir.
Dünyada aynı anda yapılan gözlemler Sinoptik
gözlemlerdir.
Türkiye saati ile 7-14-21 saatlerinde yapılır.Bu
saatte ölçülen değerlerden ortalama değerler elde
edilir.En düşük değerler minimum,en yüksek değerler
maksimum değerlerdir.Bunlara uç değerler yada
ekstrem değerler denir.
ATMOSFERİN KATMANLARI
TROPOSFER:
Gazların %90'ı bu katmanda bulunur.Yeryüzünün
hemen üzerindeki ilk kattır.Ekvator üzerindeki
kalınlığı 17 km, kutuplarda 8-10 km'dir.Bunun nedeni
ise ekvatordaki hava kütlelerinin ısınarak yükselmesi,
kutuplarda ise havanın ağırlaşarak inmesidir.Su
buharının bulunduğu tek katmandır.Bu yüzden
meteorolojik olaylar sadece bu katmandadır.Bulutların
bulunduğu tek katmandır( yatay ve dikey hava
hareketleri görülür.)
--Rasat için kullanılan aletler;
Termometre: sıcaklık ,
Higrometre: nem
Barometre: basınç
,
Anemometre: rüzgar
Evaporimetre: buharlaşma
A
ATTM
MO
OSSFFEER
R
Yerçekiminin etkisiyle, Dünyayı çepe çevre saran
gaz tabakasına denir.
Atmosferin Önemi

Güneşten gelen zararlı ışınları tutar.

Yaşam için gerekli gazları bulundurur.

Dünyanın aşırı ısınma ve soğumasını engeller.

Güneş ışınlarının dağılmasını sağlayarak,
gölgede kalan kısımların da aydınlanmasını sağlar.

Meteorolojik olayların görülmesini sağlar.

Işığı, sesi, sıcaklığı geçirir ve iletilmelerini
sağlar.
ERCAN ÇELİK
STRATOSFER:
-Troposferden sonra 17-30 km'ler arası tabakadır.
-Su buharı olmadığından iklim olayları görülmez.
-Sıcaklık her yerde aynıdır.
-Yatay hava hareketleri görülür.
MEZOSFER:
*Kalınlığı 30-80 km arasındadır.Ozonosfer ve
kemosfer diye iki kısımdan oluşur.
1
BİLECİK A.Ö.L.
a) Ozonosfer: Bu tabakada ozon gazı
bulunmaktadır.Güneşten gelen zararlı ultraviole
ışınları, ozon gazı tarafından tutulur.Bundan dolayı
canlıların koruyucu katıdır.
b) Kemosfer: Zararlı ışınların tutulması az miktarda
burada da görülür.Gazların iyonlara ayrılmaya
başladığı yerdir.
atmosferden uzaya geri yansır.Buna albedo denir, geri
kalan enerji ise yer atmosferinin ısıtılmasına ve
aydınlatılmasına yarar.
2) Dünyanın Şekli( enlem etkisi ): Güneş
ışınlarının geliş açısı enleme göre değişir.Ekvator
çevresine dik ve dike yakın açıyla, kutuplar çevresine
eğik açıyla gelir. Bu nedenle ekvatordan kutuplara
doğru sıcaklık azalır.Bu nedenle;
Ekvator çevresinden gelen rüzgarlar sıcaklığı
artırırken , kutup bölgesinden gelenler sıcaklığı
düşürür.
Kutuplara yakın yerden gelen okyanus akıntıları
soğuk iken, Ekvatora yakın yerden gelenler sıcak su
akıntısı şeklindedir.
Denizlerin sıcaklığı ve tuzluluğu kutuplara doğru
azalır.
Tarımın yükselti sınırı, Toktağan kar sınırı (Daimi
kar sınırı), Orman üst sınırı kutuplara doğru azalır.
Akarsuların donma süresi kutuplara doğru uzar.
Bitki örtüsü aralıksız kuşaklar oluşturur.
İYONOSFER:
*Kalınlığı 80-100 km arasındadır.
Gazlar ultraviyole ışınların etkisiyle iyonlara
ayrılır.iyonlaşma sırasında açığa çıkan enerji sıcaklığı
yükselmiştir.
Radyo dalgalarını yansıtır.
EKZOSFER:
*Atmosferin en son katmanıdır
İİK
KLLİİM
M EELLEEM
MA
AN
NLLA
AR
RII
1)
Sıcaklık 2) Basınç 3) Rüzgarlar 4) Nem 5)
Yağış
İklim elemanlarından sadece birinin bilinmesi ile
bir bölgenin iklimi hakkında fikir yürütülemez.
3)Dünya’nın Günlük Hareketleri:Güneş ışınlarının
düşme açısı günün saatine göre değişir.Sabah ve
akşam saatlerinde ışınlar yatık düşer ve atmosferde
daha uzun yol (tutulma fazla) geçerek gelirler.Bu
yüzden bu saatlerde sıcaklık azdır.Öğle saatlerinde
ışınlar dik düşer ve atmosferde daha kısa yol izleyerek
gelir sıcaklık yüksektir.Ancak en yüksek sıcaklık
Güneş ışınlarının en dik geldiği 12’de ölçülmez.En
yüksek sıcaklık enerji birikiminin en yüksek olduğu
öğleden sonra (13 – 14) ölçülür.
En düşük sıcaklıkta sıcaklık kaybının en fazla
olduğu an ise Güneş’in doğuş anıdır (05-06).Çünkü
gün boyunca ısınan yeryüzü gece boyunca sıcaklık
kaybeder.
SSIICCA
AK
KLLIIK
K
Yerin ve atmosferin ısı kaynağı güneştir.Atmosfer
yerden yansıyan ışınlarla ısındığı için alt katları sıcak
üst katları soğuktur.Yükseldikçe sıcaklık her 200
metrede 1 derece azalır.
Sıcaklık iklim elemanları içinde en fazla etkiye
sahiptir.
*İklim elemanlarını kontrol eder, dağılış ve
etkinliklerini kontrol eden elemandır.
*Yeryüzünün ve atmosferin ısınmasında magmanın
etkisi yoktur.
Sıcaklık Terselmesi (Inversion)
Kışın soğuk ve durgun havalarda soğuk hava
çökerek zemine yerleşir. Sıcak hava da onun üzerinde
yükselir. Böylece yükseldikçe sıcaklık azalacağı yerde
artar . Buna denir. Bu olay kışın şehirlerde hava
kirliliğini daha da artırır.
4)Dünya’nın Yıllık Hareketi Ve Eksen Eğikliği:Yer
ekseninin sağa doğru 23 derece 27 dakika eğik olması
Dünya’nın Güneş’e karşı konumunun değişmesine
neden olur.Bu nedenle Güneş ışınları 21 Haziran’da
K.Y.K , 21 Aralık’ ta G.Y.K dik düşer.Dolayısıyla
yarım kürelerde farklı mevsimler ve farklı sıcaklıklar
görülür.
Ayrıca sıcaklık gecikmesinden dolayı K.Y.K’da
en sıcak aylar karalarda Temmuz Ağustos,denizlerde
eylüldür. G.Y.K’ den sıcak aylar karalarda Ocak ve
Şubat’tır,Denzlerde mart ayıdır.
SICAKLIĞIN DAĞILIŞINI ETKİ EDEN
FAKTÖRLER
1) Güneşe Bağlı Faktörler; Yeryüzüne güneşten
gelen enerji solar konstant ile belirlenir.Atmosferin üst
sınırında 1 cm kareye dakikada gelen kalori miktarına
solar konstant yani güneş sabitesi denir.
Güneş sabitesi dünyanın güneşe yaklaşıp
uzaklaşmasıyla değişir.Dünya güneşe en yakın olduğu
30 Ocak günü güneş sabitesi artar, en uzak olduğu 4
Temmuz tarihinde güneş sabitesi azalır.
Dünya güneşten gelen enerjiden tam olarak
yararlanamaz.Bu enerjinin %33'ü bulutlardan ve
ERCAN ÇELİK
5)Yükseltinin Etkisi: Atmosfer yerden yansıyan
ışınlarla ısındığı için alt katları sıcak, üst katları
soğuktur.Yükseldikçe sıcaklık 200m’de 1c derece
azalır.Çünkü yükseldikçe nem ve yoğunluk
azalmaktadır.Ayrıca yerler alçak yerlere oranla
gündüz daha fazla ısınır.
2
BİLECİK A.Ö.L.
YÜKSELTİ
ARTTIKÇA
Sıcaklık azalır.
Yerçekimi azalır
Atmosfer kalınlığı ve
yoğunluğu azalır.
Nem azalır.
Basınç azalır.
Mekanik çözülme
artar.
Sıcaklık farkı artar
Bitki türü azalır
karasal'dır.
6. Yıl içindeki yağışlar yaz ve ilkbaharda toplanıyorsa
karasaldır.
7. Yıllık ortalama yağış 500 mm kadarsa karasal, 500
mm fazla ise denizeldir.
8. Bitki örtüsünce zengin ise denizel, fakirse
karasaldır.
9. Bitkiler geniş yapraklı ve her mevsim yeşil
kalabiliyorsa denizel, iğne yapraklı
ve bodur ise karasal'dır.
10.Sıcaklık eksi değerlere iniyorsa karasal, eksi
değerlere inmiyorsa denizeldir.
7)Bakı Ve Eğim: Eğimin fazla olduğu yerler
Güneş ışınlarını daha dik alırken eğimin az olduğu
yerler Güneş ışınlarını daha eğik alır. Böylelikle
eğimin fazla olduğu yerler fazla ısınırken, eğimin az
olduğu yerler az ısınır.
Cisimlerin Güneş’e göre olan durumlarına bakı
denir.Güneş’e dönük olan yamaçlar daha çok
ısınır.K.Y.K’da güney yamaçlar;G.Y.K’de kuzey
yamaçlar daha fazla ısınır.
Güneşe dönük yamaçlarda;
NEDEN
Troposfer yerden
ışıma yoluyla ısındığı
için
Yerin merkezinden
uzaklaştığı için
Gazlar
yerçekiminin etkisi ile
zeminden toplanır
Nem ağır olduğu
için zeminde toplanır
Atmosfer kalınlığı
ve yoğunluğu azaldığı
için
Sıcaklık farkı
arttığı için
Gazların
yoğunluğu ve nem
azaldığı için
Sıcaklık ve nem
oranın azalması
6)Atmosfer’in Nem Derecesi: Havadaki nem
ısınmayı ve soğumayı azaltır.Günlük sıcaklık farkının
fazla olmasının önler.Nemin fazla olduğu bölgelerde
ısınma ve soğuma yavaş, az olduğu bölgelerde hızlı
olarak gerçekleşir.Kışın bulutsuz günlerde hava çok
soğuk olur.
-- Bulutlu günlerde sıcaklık farkları azalır.
--- Nemli hava, kuru havaya göre geç ısınır ve geç
soğur.
Denizellik Ve Karasallık : Bir bölgenin denize
yakın ya da uzak olması (deniz etkisinden
faydalanma oranı) iklimini etkiler. Denizler geç
ısınıp geç soğur. Çünkü, ısı iletkenlikleri zayıftır.
Böylece deniz etkisi altında bulunan (denize yakın)
yerlerde de hava geç ısınıp, geç soğur. Bir başka
etkisi ise denizden esen rüzgarların kışın iiıtıcı, yszın
serinletici etki yapmasıdır.
Ilıman şartlar etkili oiur. Oysa deniz etkisinden
uzak yerlerde hava çabuk ısınır. çabuk soğur. Çünkü
havadaki (atmosferdeki) nam oranı (atmosfer
yoğunluğu) düşüktür.
Denizellik ve Karasallığı Belirleyen Özellikler
1. Hava çabuk ısınıp, çabuk soğuyorsa karasal, geç
ısınıp geç soğuyorsa denizel
iklim şartları etkilidir.
2. Kış erken geliyor uzun sürüyorsa karasal, geç
gelip kısa sürüyorsa denizellik
etkilidir.
3. Yaz ve kış arasındaki sıcaklık farkı fazlaysa
karasal, azsa denizellik etkilidir.
(Karasal ve denizel ortamlar arasında sıcaklık farkı
yazın en az, kışın en faz
ladır.)
4. Yıllık sıcaklık farkı fazlaysa karasal, azsa
denizeldir.
5. Atmosferdeki nem oranı fazla ise denizel, az ise
ERCAN ÇELİK
1.Güneşlenme süresi daha uzun
2.Sıcaklık daha fazla
3.Aynı tür bitkilerin olgunlaşma süresi daha kısa
4.Ormanın (ağacın) yetişme sınırı daha yüksek
5.Karların erime süresi daha erkendir.
6.Daima (toktogon) kar sınırı yüksektir
8)Kara Ve Denizlerin Etkisi: Karalar denizlere göre
daha çabuk ve daha çok ısınırlar ve soğurlar.Denizler
ise geç ısınıp geç soğurlar.Bundan dolayı karalarda
yazın sıcaklık çok yüksek, kışında çok düşüktür.
Bu durumun nedenleri; kara ve denizin özgül ısı
farklılığı,karaların sabit denizlerin hareketli
olmaları,kara ve deniz üzerindeki nemin farklı olması
ve ışınların karalarda 1 metreye,denizlerde 200
metreye kadar ulaşmasıdır.
Kara ve denizlerin farklı ısınmasının sonuçları:
 Denizler geç ısınıp geç soğur,karalar erken
ısınıp erken soğur.Bu yüzden karalarda sıcaklık
+70, -70 arasında oynarken, denizlerde2,+34
arasında oynar
 Karalarda en soğuk ay Ocak iken denizlerde
Şubat ayıdır.Karalarda
en sıcak ay Temmuz-Ağustos iken denizlerde
eylül ayıdır.
 Kara ve deniz meltemleri meydana gelir.
 Denizler karalara göre kışın ılık,yazın serin
olduğundan denizlerden gelen rüzgarlar kışın ılık
yazın serindir.
 Kuzey yarımküre Güney yarımküreden –2
derece daha sıcaktır.
 Kuzey yarımküre’deki sıcak kuşak
Güney yarımküreden daha geniştir.
9)Deniz Akıntıları: Ekvator’dan kutuplara giden
akıntılar sıcaklığı arttırırken,kutuplardan gelenler
3
BİLECİK A.Ö.L.
sıcaklığı azaltırlar.Akıntılar sayesinde kıtaların 50,70
derece enlemleri arasındaki batı kıyıları doğu
kıyılarından sıcaktır.Akıntılar sıcaklık kuşaklarının
genişliğini etkilediği için sıcaklık kuşaklarının
genişliği enleme uymaz.
Termik Ekvatorun yer Ekvator'undan sapmalar
göstermesinin
nedenlerinden
biri
okyanus
akıntılarıdır.
Sıcaksu akıntıları:
Soğuksu
akıntıları:
-- Gulfstream
-- Labrada
-- Alaska
Kaliforniya
- Brezilya
-- Humbolt
-- Kroşiva
-- Benguela
-- Oyoşivo
--Gerçek izoterm haritaları yeryüzünde ölçülen
gerçek sıcaklık değerlerine göre çizilir.
--İndirgenmiş izoterm haritaları, yeryüzündeki
yükseltiler yok sayılarak elde edilen değerlerle
çizilir.(her yer 0 metre) İndirgenmiş izoterm
haritasında yükseltinin etkisi ortadan kaldırılmıştır.
--İzoterm haritaları yeryüzünde sıcaklığın eşit
olarak dağılmadığını göstermektedir.
Dünya Yıllık İzoterm Haritası İncelendiğinde Şu
Sonuçlar Çıkar;
1.Sıcaklık Ekvator’dan kutuplara doğru azalmaktadır.
2.En yüksek sıcaklıklar dönenceler çevresinde görülür.
3.K.Y.K’de sıcaklık farkları büyüktür(karalar daha
fazla)
4.K.Y.K’de sıcaklık daha yüksektir(karalar daha fazla)
İzoterm eğrileri G.Y.K’de parallere uygunluk
gösterir(denizler daha fazla)
5.K.Y.K’de yüksek enlemlerde karaların batı kesimleri
doğu kesimlerinden daha sıcaktır(gulfstrem)
6.Termik ekvator daha çok K.Y.K’den geçer.Çünkü
kuzeyde karalar,güneyde denizler çoktur.Termik
Ekvator en sıcak noktaları birleştiren çizgidir.
Dünya Ocak İzoterm Haritası:
1Dünya’da en soğuk yerler kış mevsiminin
yaşandığı K.Y.K’de en sıcak yerler ise yaz
mevsiminin yaşandığı G.Y.K’dedir.
2K.Y.K’de denizler karalardan daha sıcaktır.
3K.Y.K’de en soğuk bölgeler Sibirya,Kanada
ve Granland’ın kuzey tarafıdır.Bu durumun
nedenleri karasallık ve enlemdir.
4İzoterm eğrileri özellikle K.Y.K’da paralellerle
uygunluk göstermez.Bunun nedeni karaların fazla
yer kaplaması ve okyanus akıntılarının etkisidir.
Dünya Temmuz İzoterm Haritası:
1İzotermlerin uzanışı paralellerin uzanışına
daha çok uymaktadır.G.Y.K’de bu durum daha
belirgindir.
2Dğnya’nın en sıcak yerleri K.Y.K’de 15-40
derce enlemler arasındadır.
3Termik ekvatorun tamamı K.Y.K’dedir.
4K.Y.K’de izoterm eğrileri karalar üzerinde
kuzeye denizler üzerinde güneye doğru uzanır(kara
ve denizlerin farklı ısınması)
Yıllık Sıcaklık Farkları:
En sıcak ve en soğuk ayların ortalama sıcaklık
dereceleri arasındaki farka,yıllık sıcaklık farkı
denir.İzoterm amlitüd haritası,
a)En yüksek sıcaklık farkı, orta kuşak
karalarının iç kesimlerinde ve çöllerde görülür.
b)En düşük sıcaklık farkı,Ekvator çevresinde ve
Okyanuslarda görülür.
c)Orta kuşakta karaların batı kıyılarında yıllık
fark az,doğu kıyılarında fazladır.
60° Kuzey enleminin Ocak ayı ortalama sıcaklığı
-16°C iken, Kuzeybatı Avrupa kıyılarının Ocak ayı
ortalama sıcaklığı +2, +3 °C dir. Bunun nedeni
Golf—setream sıcak su akıntısıdır. Aynı enlemdeki
Kanada'nın doğu kıyılarının Ocak ayı ortalaması 20°C, -25 °C dir. Bunun nedeni labrador soğuk su,
akıntısıdır.
10) Rüzgarın Etkisi: Rüzgarlar geldikleri yerin
sıcaklıklarını ulaştıkları yerlere taşırlar.Enlem
faktöründen dolayı K.Y.K’ de güneyden esen, G.Y.K’
de ise kuzeyden esen rüzgarlar hava sıcaklığını
yükseltir.Denizden karaya esen rüzgarlar ise yazın
serinletici,kışın ılıtıcı rol oynar.
11)Bitki Örtüsünün Etkisi:Ormanlar yazın
serin,kışın ılık olur.Çünkü orman toprağın nemini
korur.Böylece ormanlık alanlarda günlük sıcaklık farkı
az,çıplak alanlarda ise çok olur.
Yeryüzünde sıcaklığın dağılışı:Yeryüzünde sıcaklık
her yerde aynı değildir.Bunda daha çok enlem,kara ve
denizlerin dağılışı ve yükseltinin etkisi
vardır.Yeryüzünde Güneş ışınlarının düşme açısına
bağlı olarak matematik iklim kuşakları
oluşmuştur.Sıcaklık kuşakları ise kara deniz
dağılışı,okyanus akıntıları,yükselti,nemlilik gibi diğer
etmenlerin etkisiyle oluşmuştur.K.Y.K’de ılıman ve
sıcak kuşağın daha geniş yer kaplaması karaların fazla
yer kaplamasındandır.
A) Sıcak Kuşak : Sıcaklık ortalaması 20 derecenin
üstündedir.Sıcaklık farkı azdır. (eko car 1-2 derece)
sıcaklık geçilmesi görülmez.
B) Ilıman Kuşak : Yıllık sıcaklık ortalaması 20-10
derece arasındadır.Karaların batı kesimlerinde yıllık
sıcaklık farkı az,iç kesimlerinde ise fazladır.
C) Soğuk Kuşak : En yüksek sıcaklık ortalaması 10
derecenin altındadır.
İZOTERM HARİTALARI
Sıcaklığın Dünya üzerinde dağılışını gösteren
haritalara denir.İzotermler aynı sıcaklıktaki noktaların
birleştirilmesiyle elde edilir.Bunlara eş sıcaklık eğrileri
denir.İzoterm haritaları gerçek izoterm ve indirgenmiş
izoterm haritaları olarak iki şekilde çizilir.
ERCAN ÇELİK
H
HAAVVAA BBAASSIIN
NC
CII
4
BİLECİK A.Ö.L.
Basınç: Atmosferdeki gazların ağırlığına denir. Barometre ile
ölçülür.
denizlerde Y.B. alanı görülür.
6 DİNAMİK ETMENLER :
 Dünyanın ekseni etrafında dönmesinden ötürü 30
enleminde alçalıcı hava hareketleri yüzünden hava
sıcak olmasına rağmen ( Antisiklon ) YB; 60
enlemlerde de farklı hava kütlelerinin karşılaşıp sıcak
havanın yükselmesi ile AB alanı oluşur.
Yüksek Basınç (antisiklon)

Normal B: 45 enlemde 0m’de ölçülen basınç =1013 mb

Alçak Basınç (siklon)
Basıncın dağılımını gösteren eğrilere izobar eğrisi denir.
Oluşumlarina Göre Basınçlar
Basınca Etki Eden Faktörler
Termik Basınçlar (0-90)
-
1 SICAKLIK:
-
 Isınan hava yükselir böylece yeryüzüne
uyguladığı basınç azalır.
-
 Soğuyan hava ağırlaşır ve alçalır. Yeryüzüne uyguladığı basınç artar.
Isınma ve soğumayla
(dünyanın şekl.)
Termik AB sıcak
çekirdekli siklon
Termik YB soğuk
çekirdekli antisiklon
Dinamik Basınçlar (30-60)
Dünyanın günlük
hareketiyle
Dinamik YB sıcak
çekirdekli antisiklon
Dinamik AB soğuk
çekirdekli siklon
-
Basinç Alanlarinin Özellikleri
Hava hareketi her zaman YB’dan  AD’doğrudur
AB 
2 YÜKSELTİ :






Yükseldikçe havanın kalınlığı ve yoğun gazların
miktarı azaldığı için basınç azalır. ( 10,5 metrede 1
mm düşer )
3 YER ÇEKİMİ :
Yükselici hava hareketi vardır.
Hava hareketi çevreden merkeze doğrudur.
Yıllık yağısı fazla olan yerler.
Gökyüzü kapalı-bulutlu
Yerin ısı kaybı azdır. Sıcaklık farkı az.
Bitki örtüsü gürdür.
YB 
Yerçekimi arttıkça basınçta artar. Basınç ekvatorda az,
kutuplarda fazladır.





4 YOĞUNLUK :
1 nolu kapta gazların miktarı fazla olduğundan
yoğunluk fazladır.
Yoğunluğun artması basıncı arttırır.
Alçalıcı hava hareketi vardır.
Hava hareketi merkezden çevreye doğrudur.
En az yağışlı yerler
Gök yüzü açık.
Yerin ısı kaybı fazla. Sıcaklık farkı fazladır.
Bitki örtüsü cılızdır.
RÜZGARLAR
YB’dan AB’a doğru meydana gelen hava hareketine
RÜZGAR denir. Rüzgarı oluşturan temel faktör Basınç
Farkıdır.
Rüzgarın hızı; Hava kütlesinin bir saniyede kaç metre
ilerlediğini ifade eder. Anemometre rüzgarın hızını
ölçer.
5 MEVSİMLER :
 Yazın KYK’de karalarda sıcaklık nedeniyle A.B.
ERCAN ÇELİK
5
BİLECİK A.Ö.L.
► SÜREKLİ RÜZGARLAR:
Rüzgarin Hizini Etkileyen Faktörler




A) Alizeler;
Merkezler arasındaki basınç farklılığı ; basınç
farkı arttıkça rüzgarın
hızı da artar.
İki basınç merkezi arasındaki mesafe ; mesafe az
ise rüzgar şiddetli eser.
Yeryüzü şekilleri ve sürtünme ; rüzgarlar dağlar
arasında, vadilerde ve boğazlarda hızlı eserler.
Yeryüzünde yükseldikçe rüzgarın hızı artar.
30 DYB alanlarından
ekvatordaki TAB alanına doğru esen
rüzgarlardır.





 Rüzgarın hızı arttıkça ;
1.
2.
3.
4.
Buharlaşma artar,
Toprak erozyonu artar,
Dalga yükseltisi artar,
Nisbi nem azalır.
Rüzgarlar arasında en düzenli ve sürekli
esenidir.
Kıtaların doğu kesimlerine yağış bırakırlar.
Ticaret rüzgarları olarak bilinirler.
Okyanus akıntılarının oluşumunu sağlarlar.
Ters alizeler 30° enlemlerde kuraklığa neden
olurlar. (çöl)
B) Batı Rüzgarları :
Rüzgarın Sapması; Dünyanın batıdan doğuya doğru
dönmesinden dolayı rüzgarlar KYK’den hareket
yönünün sağına, GYK’de hareket yönünün soluna
sapar.
 Rüzgarı saptıran bu güce koriyolis etkisi denir.
 Koriyolis etkisi ekvatordan kutuplara doğru
artar.
Rüzgarın Sıcaklığı ve Nemliliği;
 Karadan esenler; Yazın sıcak, kurudur. (bağıl
nemi düşüktür)
Kısın soğuk, kurudur.
 Denizden esenler; Yazın serin, nemlidir.
(Bağıl nemi artırır)
Kışın ılık, nemlidir.
 Yüksek enlemlerden esenler; soğuk olur
 Alçak enlemlerden esenler; sıcak olur
 30° DYB alanlarından 60° DAB alanları
arasında eser.
 Orta kuşakta karaların batısına yağış bırakır.
 Ilıman okyanus ikliminin oluşmasına neden
olurlar.
 Türkiye’de etkili olan sürekli rüzgarlardır.
C) Kutup Rüzgarları :

90° TYB alanlarından 60° DAB alanlarına
doğru esen rüzgarlardır. Estikçe ısınan
rüzgarlardır.
 Kutup rüzgarlarının oluşturduğu yağışa Kutbi
Cephe Yağışı denir.
►DEVİRLİ (MEVSİMLİK) RÜZGARLAR:
Rüzgarın Yönü; Bulunduğumuz yere göre rüzgarın
geldiği yöne rüzgar yönü denir.
Kara ve denizlerin mevsimden mevsime farklı
ısınıp soğumalarından doğan devirli rüzgarlardır. G.D.
Asya’da, Avusturalya’da, Gine Körfezinde, Meksika
Körfezinde ve Orta Amerika’da görülür.
 Rüzgarın Yönünü Etkileyen Faktörler;
1. Basınç merkezinin yeri
2. Dünyanın günlük hareketi
3. yer şekillerinin uzanışı
4. dünyanın yörünge hareketi
Bir yerde rüzgarın yıl içinde en fazla estiği yön o
yerdeki yeryüzü şekillerinin uzanış yönüne bağlıdır.
A) Yaz Musonu :
Yazın karalar çabuk ısınır. Alçak basınç alanı ile
kaplanır. Denizler de daha serin olduğu için yüksek
basınç alanı durumundadır. Rüzgarlar böylece
denizlerden karaya eser. Bu nedenle yaz musonu estiği
karaya yağış bırakır.
Rüzgarın frekansı; Rüzgarın belli bir sürede esiş
sayısını belirler. Rüzgar gülü bölgenin belirli sürelerde
aldığı rüzgar yönlerini gösterir.
Yaz musonu
YERYÜZÜNDEKİ RÜZGARLAR
ERCAN ÇELİK
6
BİLECİK A.Ö.L.
B) Kış musonu :
Kışın karalar daha soğuk YB alanı, denizler serin
AB alanı durumundadır. Bu nedenle rüzgarlar karadan
denize doğru eser. (Endonezya, Japonya, Filipin ada.)
Yağış bırakır.




Sirokko : Cezayir, Tunus, İspanya ve İtalya’da
Hamsin : Mısır ve Libya’da
Samyeli (Samum) : G.doğu Anadolu’da
Lodos : Ülkemizde güneybatıdan
eser.nemlidir.(Anadolu’da kışın soğuk, kuru)
 Kıble : Ülkemizde Güneyden esen sıcak
rüzgarlardır.
Kış musonu
Not: 6 ayda bir yön değiştirir.
►YEREL RÜZGARLAR :
Yerel rüzgarların etki alanı dar, esiş süreleri kısa
ve kısa zamanda birbirinin ters yönünde eserler.
A) Meltemler :




Günlük sıcaklık ve basınç farklarından
oluşurlar.
Etki alanları dardır.
Yağış oluşturmazlar
Sabah ve akşam hızlı eserler.
D) Soğuk Yerel Rüzgarlar :






■ Deniz ve Kara Meltemleri : Gündüz karalar AB
alanı, denizler serin YB alanı durumundadırlar. Bu
nedenle rüzgar denizden karaya doğrudur. Gece bu
durumun tam tersidir.
Mistral : Fransa’da
Bora : Dalmaçya kıyılarında
Kriwetz : Romanya’da
Poyraz : Ülkemizde kuzeydoğudan
Yıldız : Ülkemizde kuzeyden
Karayel : Ülkemizde kuzeybatıdan (kuru
rüzgar)
▀ Tropikal Siklonlar :
1. Tayfun : Asya’da Hint ve Büyük Okyanus
kıyılarında
2. Hurricane : Meksika Körfezi’nde
3. Tornade : Orta Amerika’da
■ Vadi ve Dağ Meltemleri :
NEMLİLİK VE YAĞIŞ
Atmosferdeki su buharına hava nemliliği denir.
Nemlilik Higrometre denilen aletle ölçülür. m³/gr
olarak ifade edilir.
Buharlaşma :
B) Sıcak Yerel Rüzgarlar :
 Fön Rüzgarı : Bir yamaçta yükselen hava
kütlesinin diğer yamaçta alçalmasıyla oluşan
rüzgardır. Yamaçtan inen hava kuru
olduğundan 100m’de 1C° sıcaklık artar.
İsviçre’de Alplerde, Türkiye’de Karadeniz ve
Toroslar’da görülür.
ERCAN ÇELİK
Yeryüzündeki suların belli bir sıcaklıkta su zerrecikleri
halinde atmosfere geçmesidir.
Buharlaşmanın gerçekleşmesi için gerekli şartlar ;
1. Sıcaklık : Sıcaklık arttıkça buharlaşma artar.
2. Su Yüzeyi : Su Yüzeyi genişledikçe buharlaşma
miktarı artar.
7
BİLECİK A.Ö.L.
3. Bağıl nem : Bağıl nem düştükçe nem açığı büyür,
buharlaşma artar.
4. Basınç : Hava basıncı arttıkça buharlaşma azalır.
5. Hava Kütlelerinin Hareketi : Durgun havada
buharlaşma gerçekleşmez. Yükselici havada
buharlaşma artar. Rüzgarın hızı arttıkça
buharlaşma o kadar çok olur.
 Ülkemizde en fazla buharlaşma
G.D.Anadolu’da görülür.
Mutlak Nem :
1m³ hava içindeki su buharının gram cinsinden
değeridir. Havadaki mevcut su buharı miktarıdır.
►Bağıl Nem ile mutlak nem doğru orantılıdır.
Not : Bağıl nem ; ekvatorda, denizlerde fazladır.
► Denizden uzaklaştıkça, yerden yükseldikçe,
kutuplara gidildikçe mutlak nem azalır.
 Gündüzden → Geceye
 Yazdan → kışa
► Sıcaklık arttıkça havanın su buharı alma yeteneği
artar yani mutlak nem artar.
 Deniz seviyesinden yükseldikçe
► Mutlak nem ; gündüz çok gece azdır. Yazın çok
kışın azdır. Ormanda çok stepte azdır.
Çöllerde, kıtaların iç kesimleri (yaz) Bağıl nem azalır.
Maksimum Nem :
Not : Mutlak nem miktarı maksimum nem miktarına
eşit olursa, hava doyma noktasına ulaşır ve nisbi nemi
%100 olur.
Belirli bir sıcaklıkta havanın alabileceği en fazla nem
miktarıdır.
Hava ısındıkça hacmi genişler. Hacmi genişlediği için
nem alma kabiliyeti artar. Sıcak havanın maksimum
nemi daha yüksektir.
YOĞUNLAŞMA
Atmosferdeki su buharının su veya buz haline
geçmesine denir.
Yoğunlaşmaya neden sıcaklığın azalmasıdır.

Maksimum Nem
1m³ Hava
-30C°

0,4 gr
1m³ Hava
0C°
4,8 gr
1m³ Hava
30C°
29,4 gr
Artar
Yoğunlaşmanın olması için Bağıl nemin 100’ü
aşması gerekir.
Yoğunlaşmayı engelleyen faktör hava sıcaklığının
artmasıdır.
Yoğunlaşma Türleri
1 SİS : Havanın yerden soğumasıyla meydana
gelir. Sis, bulutun yer yüzüne yakın olanıdır.
Bağıl Nem :
Havada su buharının oranıdır. Yani bir hava içinde
bulunan nemin, bu havada bulunabilecek en yüksek
neme oranıdır.
Mutlak Nem
Bağıl nem (nisbi) = ‫ • ־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־‬100
Maksimum Nem
2 BULUT : Havanın Yükselerek soğumasıyla
meydana gelir.
► Bağıl nem sıcaklıkla ters orantılıdır.
Bir hava kütlesinin sıcaklığı artınca hacmi genişlediği
için nisbi nemi azalır.
ERCAN ÇELİK
8
BİLECİK A.Ö.L.
Kümülüs : Dikey yönde hızlı yükselim sonucunda
meydana gelir. Sağnak yağışlara neden olur.

Stratüs : Yatay hava hareketinin yavaş yavaş
yükselmesiyle oluşur. Çiselti yağışlarına neden olur.
Sirüs : En yüksekteki saydam, tüy gibi bulutlardır.

YAĞIŞLAR
Türkiye’d
e İç
Anadolu
Bölgesind
e Görülür.
Ekvatoral
bölgelerde
görülür.
Havadaki su buharının soğuyarak su haline gelmesidir.
Bunun için de havadaki bağıl nemin doyma noktasına
ulaşması gerekir. (%100)
► Havanın yükselerek soğuması = yağış
3) Cephe Yağışı
► Havanın doyma noktasına ulaşması = yağış
Yağış Biçimleri
A) Yerde Yoğunlaşma Biçimindeki Yağışlar



Çiğ : Havadaki su buharının soğuk zeminlere
çarpıp su damlacıkları şeklinde yoğunlaşmasıdır.
Kırağı : Çok soğuk zeminler üzerinde su buharının
buz kristalleri şeklinde yoğunlaşmasıdır.
Kırç : Çok soğuk zeminler üzerinde yoğunlaşma
sonucunda oluşan buz kristalleridir.



Türkiye her mevsimi yağışlı orta kuşak
ikliminde yer alır.
Yazları kurak, kışları yağış, Akdeniz ikliminin
etkisindedir.
En çok yağışlar kıyılarda görülür.
En az yağışlar Tuz Gölü ve Iğdır Ovası gibi
çukur yerlerde gör.


Yağmur : Bulutlardaki su zerreciklerinin birleşip
su damlaları halinde yeryüzüne düşmesidir.
Kar : Eksi derecelerdeki bulutlardan buz
kristallerinin yer yüzüne düşmesidir.
Dolu : Kümülüs bulutları içersindeki su
damlacıklarının donup buz taneleri halini
almasıdır.
En Yağışlı Mevsimler
Karadeniz ► Sonbahar
Akdeniz-Ege-Marmara ► Kış
İç Anadolu ► İlkbahar
Erzurum-Kars ► Yaz
Yağış Şekilleri :
1) Yamaç Yağışları (Orografik) :
2) Konveksiyon Yağışlar :
ERCAN ÇELİK
Türkiye’de kış mevsiminde görülür.
Dünyada 60° enlemlerde fazladır.

B) Havada Yoğunlaşma Biçimindeki Yağışlar



9