Anlatım Bozuklukları ve Uygulamaları

.Anlatım Bozuklukları ve
Uygulamaları
V.ÜNİTE
CÜMLE(TÜMCE)BİLGİSİ
C.Cümlede Anlam
4.Anlatım Bozuklukları
ÜNİTE ÖZETİ
ANLATTIKLARIN KARŞIDAKİNİN ANLADIĞI KADARDIR
Anlatım bozukluğunun nedenlerini belirleme
Gruplara ayrılan öğrenciler, yazılı ve sözlü metinlerde,
açıklamalarda dile getirilenlerden hareketle kazanımlarda
belirtilen hususlar doğrultusunda anlatım bozukluklarını
araştırırlar; buldukları anlatım bozukluklarının nedenlerini
belirlerler ve bozuk olan ifadenin doğru hâlini yazarlar, daha
sonra her iki ifadeyi karşılaştırırlar.
Anlatım bozukluklarının, dil bilgisi kurallarına
uymamaktan ve anlamdan kaynaklananlardan olmak üzere iki
grupta incelenebileceği hususu üzerinde durulur.
Özne-yüklem arasındaki teklik-çokluk bakımından ve kişi
uyuşmazlığının anlatım bozukluğuna neden olduğu vurgulanır.
Yer tamlayıcısı, nesne ve diğer öğelerin eksikliğinden
kaynaklanan anlatım bozuklukları açıklanır.
ÖPTS
• TEMEL SORU:
YANLIŞ ANLAŞILMAK HAYATINIZI NASIL ve
NE KADAR ETKİLEYEBİLİR?
ÜNİTE SORULARI:
• Doğru tümceler kullanmak bize ne
kazandıracaktır?
• Anlatım bozukluklarının nedenlerini bilmek, bizi
bu tür yanlış kullanımlardan nasıl uzak
tutacaktır?
• Etkili bir anlatım bize neler kazandıracaktır?
ÖPTS
• İÇERİK SORULARI:
1) Anlatım bozukluklarının nedenleri nelerdir?.
2) Özne-yüklem uyumsuzluğu nereden kaynaklanır?
3) Birbirine bağlı cümlelerde yüklemler arasındaki çatı uyuşmazlığından
kaynaklanan anlatım bozukluğunun nedeni nedir?
4) Öge eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozukluğunun nedenini nedir?
5) Cümlelerde yüklem ve yardımcı fiil eksikliğinden kaynaklanan anlatım
bozukluğunun nedeni nedir?
6) Tamlamaların ve eklerin yanlış kullanılmasından, eksikliğinden
kaynaklanan anlatım bozukluğunun ayırdına nasıl varırız?
7) Noktalama yanlışlıklarından kaynaklanan anlatım bozukluklarının
nedeni nedir?
8) Yanlış anlamda ve yanlış yerde kullanılan kelimelerin sebep olduğu
anlatım bozukluklarının nedeni nedir?
9) Cümle kurarken anlatım bozukluklarından nasıl kaçınırız?
ÜNİTENİN
UZAĞI GÖRÜŞÜ ( VİZYONU )
Bu üniteyi geliştirirken,
Anlatım Bozuklukları
Dilin en önemli görevi onu kullanan insanlar
arasındaki anlaşmayı sağlamaktır.. İyi bir cümlede
kelimeler yerli yerinde kullanılmalıdır.
Gereksiz kelimelere yer verilmemeli, anlatılmak
istenenin dışında bir anlam çıkarılmasına olanak
tanınmamalıdır.
Eğer konuşmada ve yazmada açıklık, yalınlık ve
anlaşılırlık yoksa ortada bir anlatım bozukluğu var
demektir.
Bunlar toplumdaki yerimize ve aldığımız eğitime
bakılarak hoş görülür ya da görülmez. Ama yazılı
anlatımda bu bozukluklar asla affedilemez. Çünkü
yazı dili kültür dilidir.
Eğer bu anlatımda da bozukluklara yer verilirse
insanlar arasında hem anlaşma eksikliği ortaya çıkar
hem de farklı anlaşma yolları bulunur.
İster istemez bizim de oluşmasına katkıda
bulunduğumuz kolaycı, “kısa yol”cu bir dil daha
vardır: “...dermişim”, “...falan”, “...yok böyle bir
şey”, “kolum iptal oldu”...
PROJE YAKLAŞIMI
21. YÜZYIL BECERİLERİ
Öğrenciler aşağıdakileri gerçekleştirerek üst düzey 21. Yüzyıl
becerilerini geliştireceklerdir:
 Temel Soruları ve Ünite Sorularını kullanma
 Fikirlerini toplumda bir izleyici kitleyle paylaşma
 Kendi bireysel okuma, yazma, araştırma ve düşünme stratejilerini
değerlendirme ve gerektiğinde bunları uyarlayarak değiştirme
 Kendi çalışmalarını değerlendirmek için proje değerlendirmelerini
kullanma ve akranlarına geribildirim verme
Anlatım Bozukluklarının Nedenleri
Eş anlamlı kelimelerin bir arada kullanılması
Eklerin yanlış kullanımı
Birbiriyle çelişen sözlerin bir arada kullanılması
Anlamı zaten diğer kelimelerde bulunan
kelimelerin gereksiz yere kullanılması
Bir kelimenin yerine yanlış anlam verecek şekilde
başka bir kelime kullanılması
Tümleç yanlışları
Özne-yüklem uyumsuzluğu: Farklı yüklemlerin
aynı özneye bağlanması
Nesne-yüklem uyumsuzluğu
Düşünme ve mantık hataları
Fiilin veya yardımcı fiilin yanlış kullanılması
Tamlama yanlışları
Kelimelerin yanlış yerde kullanılması
Şimdi en çok karşılaştığımız anlatım
bozukluklarını örneklerde görelim
Eş anlamlı kelimelerin bir arada
kullanılması
Bu konuda herkesin fikir ve görüşünü almalısınız.
Hava sıcaklığı sıfırın altında eksi sekiz derece
imiş.
Ben çok varlıklı, zengin biri değilim.
Neşeli, sağlıklı, şen bir görünüşü vardı.
Yirmi dakika geçmesine rağmen program henüz,
hâlâ başlamadı.
Güç ve müşkül zamanlarda üstüne düşeni yerine
getirir.
Anlamı zaten diğer kelimelerde
bulunan kelimelerin gereksiz yere
kullanılması
Cümlede gereksiz sözcük kullanılması anlatım
bozukluğuna yol açar. Bir cümlede gereksiz sözcük
bulunduğunu anlamak için, sözcük cümleden
çıkarılır.
Bu durumda cümlenin anlam ve anlatımında bir
bozulma oluyorsa o sözcük gerekli, olmuyorsa
gereksizdir.
Satıcı burnu havada, kendini beğenmiş biri.
Yaklaşık beş yıl kadar bu Edirne'de oturduk.
Dışarı çıkmak istediğini kulağıma alçak sesle
fısıldadı.
Eve arkadaşı ile birlikte geldi.
 Yanına gidiniz, konuşarak derdinizi anlatınız.
 Problemi çözmek için iki arkadaş üç saat süre ile uğraştılar.
 Japonya’daki arkadaşıyla on yıl boyunca karşılıklı
mektuplaştılar.
Bir kelimenin yerine yanlış anlam verecek
şekilde başka bir kelime kullanılması
Futbolcu, attığı muhteşem golle takımının galip
gelmesine neden oldu.
Cümlesindeki “neden olmak” eylemi olumsuz
anlamda kullanılır. Oysa maçın kazanılması olumlu
bir durumdur. Öyleyse “neden oldu” sözü bu
cümlede yanlış kullanılmıştır. Bunun yerine cümle
“...gelmesini sağladı.” şeklinde bitirilebilir.
Tanımadıkları bir ortama gelen kişiler ilk başlarda
çekimser olur.
Cümlesindeki “ çekimser ” sözcüğü görüş
bildirmekten çekinmek anlamındadır. Oysa cümlede
verilmek istenen anlam “ürkek, sıkılgan”dır.
Öyleyse bu cümlede “çekingen” sözcüğü
kullanılmalıdır.
Başarısızlığını düzensiz çalışmasına borçludur.
Böyle hareketler ülkede demokrasinin
işlememesini sağlayacaktır.
Elindeki bıçağı vücuduna batırmış.
Bu, Türkiye’ye özel bir durumdur.
Buradan gidersek yakalanma şansımız nedir?
Birbiriyle çelişen sözlerin bir arada
kullanılması
Eminim bu saatlerde eve gelmiş olmalı.
Mutlaka bir gün çocukluk arkadaşlarını belki yine
arayacak.
Kesinlikle yarın gelebilirler.
Şüphesiz bu sözleri bütün öğrenciler duymuş
olmalı.
Aşağı yukarı bundan tam yirmi yıl önceydi.
Sözünü ettiğiniz şairin herhâlde on altıncı asırda
yaşadığını zannediyorum.
Eklerin yanlış kullanımı
Biricik arzumuz sınavı kazanmak ve iyi bir
bölüme girmemizdir.
Öğrencilerin başarısına ilgilenmek gerekir.
Dünkü toplantıda Ali bize sınıf arkadaşlarını
tanıştırdı.
Bizi en çok sevindiren onun bu sınavı
kazandığıdır.
 Bu çocuklar, fakir bir ülkenin, savaş nedeniyle
kendileriyle ilgilenilmeyen, gerekli eğitimi
alamayan çocuklardır.
 Yazarlarımızın köy yaşantısına ilgilenmeleri
toplumumuz açısından çok yararlıdır.
Özne-yüklem uyumsuzluğu - Farklı
yüklemlerin aynı özneye bağlanması
Kimse gelmemiş, maça gitmiş.
Cümlesinde “gelmemiş” olanlar ile “gitmiş” olanlar
aynı ancak “kimse” olumsuz bir öznedir. Oysa
“gitmiş” olumlu bir çekimdir. İkinci cümle özneyle
uyum sağlamamıştır. Buna “hepsi” şeklinde bir
özne getirilmelidir.”
Türkçede bazı özneler olumlu, bazıları olumsuz
anlamlar verir. Buna göre yüklemlerin de olumlu,
olumsuz çekimlenmesi gerekir.
Sen ve arkadaşların beni iyi dinleyin.(siz)
Kardeşim ve annem okula gitti.(onlar)
Sen ve kardeşin hangi okulda okuyorsunuz?(siz)
Sen hatta hepiniz bana yardım edin.(siz)
Ödülü sadece ben ve sınıf arkadaşım
kazanmıştık.(biz)
Bu soruyu ancak ben ve sen çözebiliriz.(biz)
Öznenin insan ya da başka varlıklar olması da
yüklemin tekil veya çoğulluğunu etkiler. Eğer özne
bitkiler, hayvanlar, cansız varlıklar ya da soyut
kavramlarsa, yüklem daima tekil olur. İnsanlar
çoğul özne olduğunda ise yüklem tekil veya çoğul
olabilir.
“Kuşlar ağaçlarda ötüyorlar.”değil, “Kuşlar
ağaçlarda ötüyor.”olmalı.
“Korkular üzerine gidildikçe azalırlar.”değil
“azalır.” olacak.
“Öğrenciler öğretmeni dinliyor.”şeklinde de
doğrudur, “dinliyorlar.” şeklinde de.
Türkçede sıfatlar çoğul anlam verirse isimler
çoğul eki almaz. Bu özellik genellikle belgisiz
sıfatlarda görülür.
Birçok insanlar bu kitabı beğendi.
“ Cümlesinde “birçok” sıfatı çoğul bir anlam
verdiği hâlde “insanlar” sözü de çoğul eki almıştır.
Cümleden çoğul eki çıkarılmalıdır.“
Herkes ondan nefret ediyor, yüzünü görmek
istemiyordu.
“ İkinci cümlenin öznesi eksik. İlk özne yanlış
anlam verecek şekilde ortak olarak kullanılmış.”
Tümleç yanlışları
Türkçe öğretmeninin yanına gitti, bir soru sordu.
Cümlesindeki öğeleri inceleyelim: “gitti” ve
“sordu” yüklemdir. Giden ve soran kişi yani “o”
gizli öznedir. Yani “o” öğesi her iki yüklemin ortak
öğesidir. Bu ortak öğeyi yüklemlerle kullanalım.
Bebeğe sevgiyle baktı, sevdi.
“ Cümlesinde nesne eksikliğinden kaynaklanan bir
anlatım bozukluğu vardır. Bu bozukluk ikinci
cümleye “onu” sözcüğü getirilerek giderilir.”
Düşünme ve mantık hataları
Problemleri karşılıklı anlayış ve birlik içinde
çözeceğiz.
Yiyecek bir lokma ekmeğimiz hatta yemeğimiz
bile yok.
Bu yazıyı değil okumak, anlamak bile imkânsız.
Bölgeyi iyi tanımasına rağmen her yeri gezdi
Yarın mutlaka bir gazete almayı unutmayın.
Fiilin veya yardımcı fiilin yanlış
kullanılması
Bazı yiyecekler sağlı yerinde ve yaşlı olmayan
kişilerce özellikle yenmelidir.
Ekşiyi az, acıyı ise hiç sevmezdi.
Boyu kısa, bedeni de pek biçimli değildi.
Kitap için kendisine verilen paranın eksik ve
yeterli olmadığını söyledi.
Ben ona ağabey, o da bana kardeşim derdi.
Kelimelerin yanlış yerde kullanılması
Bazen sözcük doğrudur ancak cümlede
bulunduğu yer doğru değildir. Bu durum cümlenin
anlamını bozar.
Yeni durağa varmıştım ki otobüs geldi.
“Cümlesinde “yeni” sözünün yeri anlatımda
bozukluğa yol açmıştır. Çünkü burada söylenmek
istenen, durağın yeniliği değil, durağa varmanın
yeni, henüz yapıldığıdır.”
Cümlenin doğrusu:
“Durağa yeni varmıştım ki otobüs geldi.” şeklinde
olmalıdır.
Yeni durağa gelmiştik ki otobüs de hemen geldi.
(değil)
Durağa yeni gelmiştik ki otobüs de hemen geldi.
(olmalıdır.)
Bu toplantıda çekinmeden düşünceler dile
getirilmeli. (değil)
Bu toplantıda düşünceler çekinmeden dile
getirilmeli. (olmalıdır.)
ÖĞRENCİ GEREKSİNİMLERİNİ ÖLÇME
GERİ BİLDİRİM GEREKSİNİMİ
ÖSS-ÖYS-YGS-LYS
SINAVLARINDA ÖNCEKİ
YILLARDA SORULMUŞ
ANLATIM BOZUKLUKLARI
KONULU SORULAR
1999
• Aşağıdaki cümlelerin hangisinde • Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
bir anlatım bozukluğu vardır?
bir anlatım bozukluğu vardır?
A) Çalışma yaşamınızda bu tür
güçlüklerle sık sık
karşılaşacaksınız.
B) Bizim için önemli olan,
görevinizi en iyi biçimde yerine
getirmenizdir.
C) Bir sorunla karşılaştığınızda
bizlerden yardım isteyebilirsiniz.
D) Bu, sizlere verebileceğimiz en
önemli ödül ve en önemli hedeftir.
E) Bu işte de başarılı olacağınızdan
hiç kuşkumuz yoktur.
A) Makinenizi, açma-kapama
düğmesine basarak kapatmanız
gerekmektedir.
B) Daha fazla bilgi edinmek için
yetkili satıcınıza başvurabilirsiniz.
C) Bilgisayarınızın bozuk olup
olmadığını öğrenebilmek için onu bir
teknisyene göstermelisiniz.
D) Bu bölümde, bilgisayarınızı nasıl
kuracağınız ve nasıl kullanacağınız
açıklanmaktadır.
E) Bu kılavuzda sizi belli türdeki
bilgilere uyarmak için bazı özel
işaretler kullanılmıştır.
• Gürültüden uzak, doğal güzelliklerle • Oraya gidersen, Etnografya ya da
dolu parkın (I)bir köşesinde, yaşlı
Kurtuluş Savaşı müzelerini
(II)bir hanım masanın üstüne koyduğu
gezmelisin.
romanını (III)bir karış uzaktan
okumaya çalışıyor; (IV)bir şişman,
Bu cümledeki anlatım bozukluğu
spor giyimli (V)bir adam da dalgın
aşağıdakilerin hangisinden
uzaklara bırakıyordu.
kaynaklanmaktadır?
Bu cümledeki anlatım bozukluğunu
gidermek için altı çizili sözcüklerden
hangisi atılmalıdır?
A) I B) II C) III D) IV E) V
A) Yanlış bağlaç kulanılmasından
B) Koşul cümlesi olmasından
C) Nesnenin yanlış yerde
bulunmasından
D) Yüklemin gereklilik kipinde
olmasından
E) Ad tamlamasının gereksiz
kullanılmasından
1990
• Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
bir anlatım bozukluğu vardır?
A) Burada, en çok eski
arkadaşlarımı arıyor, özlüyorum.
B) Konunun az bilinen bir yönüne
ışık tutuyor, aydınlatıyor.
C) Yeni çıkan kitapları alıyor,
hemen okuyorum
D) Gezilerinde yeni yerler görüyor,
değişik insanlar tanıyor.
E) Yaptıklarını yeterli bulmuyor,
eleştiriyor.
• Beyin zarı iltihapları iyi tedavi
edilmezse, ölüme hatta sara
nöbetlerine yol açabilir.
Bu cümledeki anlatım bozukluğu
aşağıdakilerin hangisiyle
giderilebilir?
A) "sara nöbetlerine" sözü ile
"ölüme" sözcüğü yer değiştirerek
B) "yol açabilir" yerine "neden
olabilir" sözü getirilerek
C) "sara" sözcüğü kaldırılarak
D) "zarı" yerine "zarının" sözcüğü
getirilerek
E) "edilmezse" yerine
"edilmediğinde" sözcüğü getirilerek
• Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
"ilk kez" sözü gereksiz
kullanılmıştır?
A) Onu ilk kez bu kadar üzgün
görüyordum.
B) Uçağa ilk kez bineceği için çok
heyecanlıydı.
C) Bu kıyı kasabasına ilk kez
gidiyordum.
D) Böyle bir yarışmaya ilk kez
katılıyorum.
E) Onunla ilk kez bir arkadaş
toplantısında tanıştık.
• Aşağıdaki cümlelerin
hangisinden altı çizili sözcük
çıkarılırsa cümlenin anlamında
bir değişme olmaz?
A) Buradaki gerçek, kanımca sanat
gerçeğidir.
B) Her şey sanki aynı anda olup
bitiyor gibidir.
C) Bunun nereden kaynaklandığını
kestirmek oldukça güçtür.
D) Oyunda ayrıca, gülünç
bulunabilecek mantıksızlıklara
rastlanıyor.
E) Yaşamdaki gerçek ile sanattaki
gerçek çoğunlukla aynı değildir.
2006
•
•
•
•
•
•
•
Sevda Hanım’a bu
mahalledeki bütün kadınlar
dert yakınır, sorunlarını
anlatır.
Bu cümledeki anlatım
bozukluğu aşağıdaki değişikliklerin hangisiyle
giderilebilir?
A) “bu mahalledeki bütün
kadınlar” yerine “bu mahallenin bütün kadınları” sözü
getirilerek
B) “dert yakınır” yerine “dert
yanar” sözü getirilerek
C) “bütün” sözcüğü atılarak
D) “sorunlarını anlatır”dan
önce “ona” sözcüğü getirilerek
E) “anlatır” yerine “anlatırlar”
sözcüğü getirilerek
•
•
•
•
•
•
•
•
Bu davranış insandan insana
göre değişir.
Bu cümledeki anlatım
bozukluğu aşağıdakilerin
hangisinden
kaynaklanmaktadır?
A) İşaret sıfatına yer
verilmesinden
B) İkilemenin yanlış
kullanılmasından
C) Gereksiz yere ilgeç
kullanılmasından
D) Tümleç kullanılmasından
E) Yüklemin geniş zamanlı
olmasından
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Aşağıdaki cümlelerin
hangisinde bir anlatım
bozukluğu
vardır?
A) İşe geç geleceğini hiç olmazsa
bana haber verseydin
bari.
B) O anda, dertleşebileceği bir
dosta ihtiyacı vardı;
ama yanında kimse yoktu.
C) Bu karara varmadan önce,
onların da görüş ve
önerilerini dikkate alman gerekirdi.
D) Yazıda onun resimlerinden pek
söz edilmiyor;
oysa o, çok yetenekli bir sanatçı.
E) Beğendiğimiz o evi satın aldık;
ancak oraya
önümüzdeki yıl taşınabileceğiz.
•
•
•
•
•
•
•
•
Aşağıdaki cümlelerin
hangisinde bir anlatım
bozukluğu
vardır?
A) İlgililer bu konuda görüş
alışverişinde bulundular.
B) Bu tür etkinliklerin çoğaltılması
gerektiğini düşünüyorum.
C) Gazetelerde yer alan haberleri
değerlendirecekler.
D) Bundan sonraki amacımız halkı
bilinçlendirmek
olacak.
E) O dönemde para üç katı değer
kaybetmişti.