Slayt 1

Gelişim Sürecinde İstismarın Ruhsal Etkileri
Prof. Dr. Runa İdil Uslu
Ankara Üniv. Tıp Fak. Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi A.D.
Amaç
İstismar yaşantısının tetikleyebileceği ruhsal
belirtileri ve süreç içinde bu belirtilerin bir araya
gelerek oluşturabilecekleri ruhsal bozuklukları
betimlemek,
 Ruhsal belirti ve bozuklukların ruhsal gelişim
sürecine olan etkilerine değinmek,
 İstismardan ruhsal olarak etkilenmeme
olasılığının bulunmadığını ve gelişim sürecinin
herhangi bir döneminde belirti ve bozuklukların
baş göstererek bireyin işlevselliğini ve yaşam
kalitesini bozabileceğini vurgulamak.

Davranışsal-Duygusal Belirtiler

İstismarın
– türüne,
– şiddetine,
– süresine ve
– eşlik eden diğer risk etmenleri ve koruyucu
etmenlerin özelliklerine göre değişir.

Büyük çoğunluğu özgül değildir. Bir araya
gelince ve öyküyle birleşince anlam
kazanırlar.
Küçük Çocuklarda








Hırçınlık, öfke nöbetleri, mutsuzluk
Çekingenlik / saldırganlık
Yeme davranışı bozukluğu: aşırı yeme ya da
yetersiz yeme
Uyku sorunları: Kabuslar, uykuya dalmaktan
korkma, tedirgin uyuma ya da aşırı uyuma
Okulda davranış sorunları, okul başarısında
belirgin düşme, dikkat sorunları
Korkular
Kompulsiyonlar
Enürez, enkoprez
Büyük Çocuklarda ve
Ergenlerde
Öncekiler ve ek olarak,
 İçe kapanma, arkadaş ilişkileri ya da
sosyal becerilerde bozukluk
 Acting-out: Öfkenin kendine, eşyaya ya da
başkalarına zarar verecek biçimde dışa
vurulması
 Evden kaçma, saldırganlık ya da suç
davranışları
 Alkol ya da madde kullanımı
Büyük Çocuklarda ve
Ergenlerde
Bakımsızlık ya da aşırı banyo yapma
 Beden eğitimi dersi, spor salonu vd.
yerlerde soyunup giyinmeyi reddetme
 Spor ya da sosyal etkinliklere katılmama
 Evde bulunmaktan kaçınma, okula erken
gelme, geç çıkma.
 Anlam verilemeyen korkular: dışarı
çıkmaktan, aile toplantılarından vb.

Tüm Yaş Gruplarında Cinsel
Davranış Belirtileri






Cinsel etkinliklere ilişkin yaşına uymayacak kadar
ayrıntılı bilgi sahibi olma
Arkadaşları ya da oyuncaklarına yönelik olarak
uygunsuz, sıra dışı ya da saldırgan cinsel
davranışlar gösterme
Kompulsif mastürbasyon yapma
Cinsel organlara ve cinsel konulara aşırı merak
Sınıf arkadaşlarına, öğretmenlerine ya da diğer
erişkinlere baştan çıkarıcı davranma
Seçkisiz biçimde ya da para karşılığı cinsel
ilişkiye girme.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu
Korku
 İrkilme tepkileri
 Travmanın yeniden yaşandığı duygusu
 Geri-dönüşler (flashbacks)
 Uyku bozuklukları
 Travmayı anımsatan yer, durum, kişi ve
konulardan kaçınma.

Disosiyasyon
Bilinç değişikliği, bellek bozukluğu, kimlik
bozukluğu
 Bellek yitimi dönemleri ile seyreden genel
unutkanlık
 Aşırı düş kurma
 Trans benzeri durumlar
 Uykuda yürüme

Disosiyatif Bozukluklar

Çoğul Kişilik Bozukluğu

Histerik Amnezi

Histerik Füg
Depresyon
Çökkünlük, mutsuzluk, ilgi yitimi,
 Uyku ve iştah bozuklukları,
 Yoğun kaygı ve yerinde duramama
 Yorgunluk, halsizlik, enerji yitimi
 Düşük benlik değeri
 Suçluluk duyguları
 Kalıcı zedelenmişlik duygusu
 Özkıyım düşünceleri ve girişimleri

Saldırganlık

Karşı Olma Karşı Gelme Bozukluğu

Öfke Denetim Bozukluğu

Davranım Bozukluğu
Diğer Bozukluklar
Kaygı Bozuklukları
 Uyku Bozuklukları
 Yeme Bozuklukları (özellikle Obezite)
 Cinsel Davranış Bozuklukları
 Alkol Kötüye Kullanımı ve Madde Kullanımı
 Disosiyasyon dışı bellek bozukluğu

Kişilik Bozuklukları

Antisosyal Kişilik Bozukluğu

Borderline Kişilik Bozukluğu
İstismarın Bilişsel ve Ruhsal
Gelişime Etkileri
Fiziksel istismara bağlı olarak gelişebilecek
organik beyin sendromları,
 Yaralanma ve hastanede yatış süreçleri,
 İstismara eşlik etme olasılığı yüksek olan
bedensel, duygusal, zihinsel ihmal,
 Süpervizyon eksikliğine bağlı kaza ve
travmalar zeka gelişimini geri bırakma
olasılığı taşımaktadır.

İstismarın Bilişsel ve Ruhsal
Gelişime Etkileri
Fiziksel ve cinsel istismara doğaları gereği
tüm olgularda duygusal istismarın da eşlik
ettiği bilinen bir gerçektir.
İstismarın Bilişsel ve Ruhsal
Gelişime Etkileri
İstismarın çocukta yarattığı korku, utanç,
suçluluk duyguları,
 İstismarı açıklayamamanın yarattığı duygusal
ikilem,
 İstismar açığa çıktıktan sonra çocuğun
çevresinden aldığı olumsuz tepkilerin etkileri ve
 Yakın çevrenin olaya bağlı ya da öteden beri
süregelen duygusal istismar nitelikli tutumları
çocuğun duygusal gelişimini geri bırakacak ve/ya
saptıracaktır.

Gelişim Süreci İçinde Ruhsal
Bozuklukların Seyri
Çocuğun istismardan bilişsel, duygusal ve
gelişimsel anlamda ne biçimde, ne zaman
ve ne şiddette etkileneceği, farklı
etmenlerin karşılıklı etkileşimlerine
bağlıdır.
Gelişim Süreci İçinde Ruhsal
Bozuklukların Seyri
– Yapısal etmenler: Zeka, mizaç, yapısal
gelişimsel bozuklukların varlığı
– Çevresel etmenler:
 İstismar dışı risk etmenleri (yoksulluk, eğitim
eksikliği, aile içi şiddet vd.),
 Koruyucu etmenler (sağlıklı, bilinçli ve destekleyici
anne ya da baba, geniş aile desteği, toplumsal
kurumların işlevselliği vd.)
Gelişim Süreci İçinde Ruhsal
Bozuklukların Seyri
Kısa dönemde ruhsal bozukluk belirtileri her
olguda gelişmeyebilir. Belirti gelişimi bir yandan
da çocuğun kendisine uygulanan örselemeyi
nasıl algıladığına bağlıdır. Fiziksel istismarın bazı
biçimlerinde (disiplin amacıyla yapıldığı ana-baba
tarafından vurgulanan) ya da ikna, kandırma
yoluyla, oyun ya da sevgi gösterme maskesi
altında uygulanan cinsel istismarda çocuk
kendisine yapılanın olumsuzluğunu hemen
kavramayabilir. Bazı çocuklarda ise bir inkar
dönemi yaşandığı saptanabilmektedir.
Gelişim Süreci İçinde Ruhsal
Bozuklukların Seyri
Açığa çıkmayan olgularda ya da açığa çıkıp da en
uygun tanı, bildirim ve sonrası aşamaları atlatan
bir çocukta dahi geç dönemde belirtiler ortaya
çıkabilir.
Bilişsel gelişim süreci içinde çocuk ya da ergen
yaşantılarını daha kapsamlı, ayrıntılı ve çok
boyutlu olarak değerlendirme, örselenmemiş
yaşıtlarıyla kendisini karşılaştırma olanağı bulur.
Gelişim Süreci İçinde Ruhsal
Bozuklukların Seyri
Çocuk zamanla ve aşamalı biçimde kendisine
yapılanın haksız, yanlış ve kötü olduğunu, buna
karşılık kendisinin de aciz ve çaresiz olabileceğini
sezer ya da anlar.
Çocuğun dokunulmaz ve korunmalı olduğu,
çevresindeki diğer insanların, özellikle yakınların
güvenilir oldukları duygusu artık zedelenmiştir.
Bu gerçeğin kavrandığı an başlı başına
travmatiktir.
Gelişim Süreci İçinde Ruhsal
Bozuklukların Seyri

Açığa çıkan olgularda uygun ve yeterli
biçimde işlemeyen tanı, bildirim ve bildirim
sonrası süreçlerde çocuğun yaşantılarını
yeniden ve yeniden anlatması da travmatik
yaşantıların, iyileştirici olmayan bir ilişki
içinde ve ortamda defalarca yeniden
yaşanmasına yol açmaktadır.
Gelişim Süreci İçinde Ruhsal
Bozuklukların Seyri

Bu anlatımlar sırasında görüşmecilerin
sükunetten, duyarlılıktan, empatiden,
suçlayıcılıktan ve/ya ciddiyetten uzak
olabilecek tepkileri, çocuğun kendi
yaşantılarına ilişkin algılarını çarpıtacak ve
travmayı ağırlaştıracaktır.
Tetikleyiciler

Ruhsal sorunlar, belirti ve bozukluklar
yaşamın herhangi bir evresinde çeşitli
tetikleyici yaşantıların etkisiyle ortaya
çıkabilecektir. Bu tetikleyici yaşantılar yeni
istismar yaşantıları olabileceği gibi
istismarla dolaylı olarak ilişkili ya da
tümüyle ilişkisiz yaşam olayları olabilir.
Örneğin:
Tetikleyiciler
– Çocuk bilişsel gelişim sürecinde geçmiş yaşantılarını
kendi zihninde gündeme getirip tutup yeni bilgi ve
deneyimlerinin ışığında yeniden yorumlayabilir.
Süregen istismarlarda bastırdığı bazı anı ve anlayışları
anımsayabilir ya da yeni kavrayabilir.
– Travmayla ilişkili ya da ilişkisiz olarak duydukları
böylesi bir yeniden değerlendirme sürecini başlatabilir.
– Bir kayıp ya da nişanlanma, evlenme gibi bir yaşam
olayı olasılığı yoğun kaygıları tetikleyerek ruhsal
belirtileri ortaya çıkarabilir.
Sonuç
Tüm bu farklı ve karmaşık süreçler göz önüne
alındığında çocuğun istismar yaşantısından
ruhsal anlamda olumsuz etkilenmeden yaşamını
sürdürme olasılığının bulunmadığı açıkça ortaya
çıkmaktadır.
 Böylesi çok boyutlu psikiyatrik bulgu ve
bozuklukların kesitsel ve kısa süreli
değerlendirmelerle saptanması mümkün değildir.
 Kesitsel değerlendirmede saptanamamış olan
psikiyatrik bozukluklar, herhangi bir dönemde
baş göstererek bireyin yaşam kalitesini ciddi
olarak bozma riski yaşam boyu sürecektir.

Teşekkür ederim…
Fotoğraflar:
www.thethinkingblog.com/2008/04/global-child www.sbs.com.au/.../3083/The_Fox_and_the_Chi
ld
 cityroom.blogs.nytimes.com/tag/smoking/
 tr.sevenload.com/resimler/

sitelerinden indirilmiştir.