yeni türk ticaret kanunu ile anonim şirketlerde sermaye ile

MALİ
ÇÖZÜM
YENİ TÜRK TİCARET KANUNU İLE ANONİM
ŞİRKETLERDE SERMAYE İLE İLGİLİ GETİRİLEN
YENİLİKLER
AMENDMENTS OF THE NEW TURKISH TRADE CODE
ON THE JOINT STOCK COMPANIES’ CAPITAL
Dr. Evren Dilek ŞENGÜR*
Abstract
As a result of developments in the global business environment, amendmends are needed for the Turkish Trade Code which has been in force since
1957. The major motivations behind the preparation of new Turkish Trade
Code are to integrate the Turkish Trade Code to the European Union Legislation and to amend the Code in accordance with economic developments
throughout the world. New Turkish Trade Code, which will be enacted as
of 1 July 2012, introduces couple of changes for corporations. In this study,
important changes introduced by new Turkish Trade Code on joint stock
companies’ capital are examined.
*
İstanbul Üniversitesi, İşletme Fakültesi, Araştırma Görevlisi
Ocak-Şubat 2011
Öz
Global iş dünyasında yaşanan gelişmeler sonucunda, 1957 yılından beri
yürürlükte olan Türk Ticaret Kanununda değişiklik yapılması gerekmiştir.
Yeni Türk Ticaret Kanunu’nun hazırlanmasındaki en önemli nedenler Türk
Ticaret Kanunu’nun Avrupa Birliği ile uyumlaştırılması ve Kanun’un iş
hayatı ile ilgili dünya çapındaki gelişmelere cevap verebilecek işlerliğe getirilmesidir. 1 Temmuz 2012’de yürürlüğe girecek olan yeni Türk Ticaret
Kanunu işletmeler için önemli değişiklikler getirmiştir. Bu çalışmada yeni
Türk Ticaret Kanunu ile anonim şirketlerde sermaye ile ilgili getirilen yenilikler incelenmiştir.
Anahtar Sözcükler: Yeni Türk Ticaret Kanunu, 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu, Anonim Şirket, Sermaye
97
MALİ
ÇÖZÜM
Key Words: New Turkish Trade Code, Turkish Trade Code No:6102,
Joint Stock Companies, Capital
Ocak-Şubat 2011
GİRİŞ
01.01.1957 tarihinde yürürlüğe giren Türk Ticaret Kanununun, hazırlandığı ve kabul edildiği dönemde ticari ilişkilerin düzenlenmesi açısından yeterli ve uygulanabilir durumda olduğu kabul edilebilir. Zamanla
globalleşmenin artması, yabancı yatırımcıların Türkiye’ye yatırım yapmak
istemeleri, teknolojik gelişmeler gibi yaşanan gelişmeler Türk Ticaret
Kanunu’nun günümüz koşullarına uyarlanması ihtiyacını doğurmuştur.
Özellikle Türkiye’nin Avrupa Birliği üyeliğine aday olması, mevcut Türk
Ticaret Kanunu’nun değiştirilmesini ve yeni Türk Ticaret Kanunu hazırlanmasını gerekli kılmıştır.
13.01.2011 tarihinde TBMM tarafından kabul edilen yeni Türk Ticaret
Kanunu 14.02.2011 tarihli ve 27846 sayılı resmi gazetede yayımlanmıştır.
Kanun maddeleri bazı istisnai düzenlemeler hariç olmak üzere 1 Temmuz
2012’de yürülüğe girecektir. Yeni Türk Ticaret Kanunu, ticaret şirketleri
ile ilgili bir çok yenilikler getirmektedir. Bu çalışmada 6102 sayılı yeni
Türk Ticaret Kanunu’nun anonim şirketlerin kurulması, sermaye koyulması ve sermaye değişimi konuları ile ilgili getirmiş olduğu yenilikler mevcut
Türk Ticaret Kanunu ile karşılaştırmalı olarak ele alınacaktır.
98
1. ANONİM ŞİRKETLERİN KURULUŞ İŞLEMLERİ
Yeni TTK 329. maddesinde anonim şirket, sermayesi belirli ve paylara
bölünmüş olan, borçlarından dolayı yalnız malvarlığıyla sorumlu bulunan
şirket olarak tanımlanmıştır. Pay sahipleri, sadece taahhüt etmiş oldukları
sermaye payları ile ve şirkete karşı sorumludur. Anonim şirketlerin kuruluş işlemleri Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenmektedir. Mevcut TTK’na
göre bir anonim şirketin kurulması için şirkette pay sahibi en az beş kurucunun bulunması şart iken, yeni TTK ile anonim şirket kurulması için bir
veya daha fazla kurucunun var olması yeterlidir (Y_TTK Md.338). Böylelikle yeni TTK ile tek kişinin anonim şirket kurabilmesine olanak sağlanmıştır. Mevcut TTK’na göre anonim şirketler ani kuruluş ve tedrici kuruluş
olmak üzere iki şekilde kurulabilmektedir (TTK Md.276). Şirket payları-
nın kurucular tarafından tamamen taahüt edilmesi ile ani kuruluş gerçekleştirilmektedir. Tedrici kuruluş ise, bir kısım payların kurucular tarafından
taahhüt edilmesi ve geri kalan kısmı için de halka müracaat edilmesi suretiyle olur. Tedrici kuruluşta, kuruluş aşaması ile ilgili olarak yapılması gereken prosedürler genel olarak ani kuruluşta olduğu gibidir. Ancak tedrici
kuruluşta halka başvuru için yapılması gereken bazı ek prosedürler vardır.
Kuruluş aşamalarının kolaylığı, sermayenin tümünün kurucular tarafından
karşılanması ve kimi zaman da tedrici kuruluş fromalitelerinden kaçınmak
için genellikle ani kuruluş tercih edilmektedir (Savaç, 1992, 232). Mevcut
Kanun bunu önlemek üzere ani olarak kurulan anonim şirketin, şirketin tescilinden sonra beş yıl içerisinde halka müracaat etmesi durumunda tedrici
kuruluş faaliyetlerinin aynen yapılmasını zorunlu kılmıştır (TTK Md.304).
Mevcut TTK’nun yürülüğe girmesinden beri tedrici kuruluşa hemen hemen hiç başvurulmamıştır (Komisyon Raporu, Md.346). Yeni Kanunun
335. maddesinde belirtilen “Şirket, kurucularının, sermayenin tamamını
ödemeyi, şartsız taahüt ettikleri, imzalarının noterce onaylandığı esas sözleşmede, anonim şirket kurma iradelerini açıklamalarıyla kurulur.” hükmünden de anlaşılacağı üzere, yeni kanun ile tedrici kuruluş kaldırılmış,
şirket kurucuların sermayenin tamamını ödemeyi taahhüt etmeleri zorunlu
kılınmıştır.
Tedrici kuruluşun kanundan çıkartılması ile birlikte, halka açık kurulma gereksinimine cevap vermek amacıyla, halka arz edilmek üzere pay
taahhüdünde bulunulabileceği hüküm altına alınmıştır. Halka arz edilecek
paylar ile ilgili olarak düzenlenen maddede nakit karşılığı taahhüt edilmiş
olup, şirketin tescilinden itibaren iki ay içerisinde pay senetlerinin halka
arz edilebileceği belirtilmiştir (Y_TTK Md.346). Bu madde sadece karşılığı nakit olarak taahhüt edilen payların halka arzını içermektedir. Yeni Kanun, ayın karşılığı taahhüt edilen payların halka arzı ile ilgili herhangi bir
düzenleme içermemektedir. Halka arz edilmesi düşünülen nakit karşılığı
paylar bir, birkaç ya da tüm kurucular tarafından taahhüt edilir. Nakit karşılığı taahhüt edilen paylar için bankaya peşin para yatırılma koşulu yoktur. Çünkü bu payların bedellerinin tamamı, halka satış süresinin sonunda,
halktan elde edilecek satış hasılatından ödenecektir (Komisyon Raporu,
Md.346). Söz konusu payların şirketin tescilinden itibaren en geç iki ay
Ocak-Şubat 2011
MALİ
ÇÖZÜM
99
MALİ
ÇÖZÜM
Ocak-Şubat 2011
içerisinde halka arz edilmeleri gerekmektedir. Aksi halde, halka arz edilip
de süresinde satılmayan payların bedellerinin tamamı, süresinde halka arz
edilmeyen payların bedellerinin ise yüzde yirmibeşi payları taahhüt etmiş
olanlarca ödenir (Y_TTK Md. 346). Payların halka arz edilmesi Sermaye
Piyasası Mevzuatına göre yapılır. İhraç edilecek paylar itibari değerinden
aşağı bir bedelle çıkarılamaz (Y_TTK Md. 347), ancak itibari değerinin
üzerinde bir bedelle halka arz edilebilir. Payların itibari değerlerinden yüksek bir bedelle çıkarılabilmeleri için değiştirilmiş esas sözleşmede hüküm
veya genel kurul kararı bulunmalıdır (Y_TTK Md. 347). Payların itibari
değerlerinin üzerinde halka arz edilmesi durumunda, satış süresinin sonunda çıkarma (emisyon) priminin karşılığı şirkete, giderler düştükten
sonra kalan tutar ise, pay senetlerini halka arz eden pay sahiplerine ödenir
(Y_TTK Md.346). Kanun halka arzın taahhüt tutarının üzerinde yani kârlı
yapılmasına olanak sağlayarak girişimcileri cesaretlendirmektedir (Komisyon Raporu, Md.346).
100
2. ANONİM ŞİRKETLERDE SERMAYE
Mevcut TTK 269. maddesi anonim şirketlerde esas sermaye miktarının
50.000 TL’sından aşağıda olamayacağını hüküm altına almış ve anonim
şirketlerin esas sermaye ile kurulmasını öngörmüştür. Yeni TTK ise, Sermaye Piyasası Kanunu’na göre halka açık şirketlerde uygulanmakta olan
kayıtlı sermaye sisteminin halka açık olmayan anonim şirketlerde de uygulanabileceğini hüküm altına almıştır. Yeni TTK’na göre, esas sermaye
50.000 TL’sından ve kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş bulunan halka
açık olmayan anonim şirketlerde başlangıç sermayesi 100.000 TL’sından
aşağı olamaz (Y_TTK Md. 332).
Esas sermaye, tamamı esas sözleşmede taahhüt edilmiş bulunan sermyayeyi ifade etmektedir (Y_TTK Md.332). Esas sermaye, tamamı kurucular tarafından taahhüt edilen, işletmeye tahsis edilen, işletmelerin ana
sözleşmelerinde yer alan ve ticaret siciline tescil edilmiş bulunan sermaye
tutarıdır. Bu sermaye, işletmenin kuruluşu aşamasında ve sermaye artırımında oluşmaktadır. Kuruluşta ve sermaye artırımında hissedarların sahip
oldukları hisse senetlerinin nominal değerleri üzerinden hesaplanır (Ayboğa, 1999, 67).
Kayıtlı sermaye sisteminde sermayenin azami haddi esas sözleşmede
gösterilir ve bu hadde ulaşılıncaya kadar yönetim kuruluna sermaye artırımı yetkisi verilir. Böylece şirketlerin ihtiyaca göre sermaye ihraç etmelerine esneklik getirilirken, bir yandan da uzun ve külfetli formaliteler
ortadan kaldırılmaktadır (2499 Sayılı Kanun Gerekçesi, 110). Kayıtlı sermaye sisteminin esas sermaye sisteminden farklarından bir tanesi, anonim
şirketin bir başlangıç sermayesi bir de sermaye tavanının (kayıtlı sermaye)
olmasıdır (Ildır, 2009, 128). Kayıtlı sermayeli anonim şirketlerde başlangıç sermayesi kuruluşta ve ilk sisteme geçildiğinde haiz olunması zorunlu
sermayedir. Kayıtlı sermaye ise sermayenin artırılmasında yönetim kuruluna tanınmış yetki tavanını göstermektedir (Y_TTK Md. 332). Kayıtlı
sermaye sistemindeki bir diğer terim ise çıkarılmış sermayedir. Çıkarılmış
sermaye, çıkarılmış payların tümünün itibari değerlerinin toplamını temsil
eder (Y_TTK Md.332). Kayıtlı sermaye sisteminde şirketin esas sermayesi
çıkarılmış sermaye olur (Sermaye Piyasası Kanunu, Md.12). Çıkarılmış
sermaye bilançoda gösterilirken, kayıtlı sermaye tavanı dipnotlarda belirtillir (Akgüç, 1995, 176).
Kayıtlı sermaye sistemi TTK’na yeni girmiş olsa da aslında ülkemiz
için çok yeni bir sistem değildir. 28.07.1981 tarihli 2499 sayılı Sermaye
Piyasası Kanunu’nun 12. maddesinde kayıtlı sermaye sistemine ilişkin düzenleme yapılmıştır. Buna göre, hisse senetlerini halka arz etmek üzere
kurulan anonim ortaklıklar ile kurulmuş olup da sermaye artırmak suretiyle hisse senetlerini halka arz edecek olan anonim ortaklıklar, Sermaye
Piyasası Kurulu’ndan izin almak şartı ile kayıtlı sermaye sistemini kabul
edebilirler. Nitekim, yeni TTK da Sermaye Piyasası Kanunu’na atıf yaparak, Sermaye Piyasası Kanunu’nun 12. maddesindeki hükümlerin saklı
olduğunu belirtmiştir (Y_TTK Md. 332).
Her ortak, şirket sözleşmesiyle koymayı taahhüt ettiği sermayeden dolayı şirkete karşı borçludur (Y_TTK Md. 128). Anonim şirketlerde nakdi
sermaye koyulabileceği gibi ayni sermaye de koyulabilmektedir. Mevcut
TTK’nun 278. maddesinde, kurucuların esas mukavelede muayyen parayı
veyahut paradan başka bir şeyi taahüt edebilecekleri hüküm altına alınmıştır. Yeni TTK’da ise bu konu daha ayrıntıları ile ele alınmış ve ayni sermaye
ile ilgili hükümler Kanunun 342. ve 343. maddelerinde, nakdi sermaye ile
Ocak-Şubat 2011
MALİ
ÇÖZÜM
101
Ocak-Şubat 2011
MALİ
ÇÖZÜM
102
ilgili hükümler ise 344. ve 345. maddelerinde ayrıntılarıyla açıklanmıştır.
İlgili maddelere göre, üzerlerinde sınırlı ayni hak, haciz ve tedbir bulunmayan, nakden değerlendirilebilen ve devrolunabilen malvarlığı unsurları
ayni sermaye olarak konulabilir. Fikir ve sanat eserleri, marka, tasarım ve
patent gibi fikri mülkiyet hakları ile elektornik ortamlar da ayni sermaye olarak koyulabilmektedir (Y_TTK md. 342). Mevcut TTK ortakların
sermaye olarak şirkete alacaklarını devredebileceklerini belirtmektedir
(E_TTK Md. 142). Ancak yeni TTK, hizmet edimleri, kişisel emek, ticari
itibar ve vadesi gelmemiş alacakların sermaye olarak koyulamayacağını
hükmetmektedir (Y_TTK Md.342). Konulan ayni sermayeye şirket merkezinin bulunacağı yerdeki Asliye Ticaret Mahkemesi’nce atanan bilirkişiler
tarafından değer biçilir. (Y_TTK Md.343). Mevcut TTK’dan farklı olarak
bilirkişi raporunda bulunması gereken bilgiler yeni Kanunun 343. maddesinde ayırntıları ile açıklanmıştır. Bu madde ile getirilen yeniliklerden en
önemlisi, bilirkişilerin raporlarında, seçtikleri değerleme yönteminin hem
en adil hem de en uygun yöntem olduğunu açıklamaları gerektiğidir. Ayrıca yeni kanun ile kuruculara, işlem denetçisine ve menfaat sahiplerine
bilirkişi raporuna itiraz etme hakkı tanınmıştır (Y_TTK Md.343). Mevcut
TTK’dan farklı olarak, yeni TTK ile ayni sermayelerin kabul edilmesi için,
esas sözleşmede bilirkişi tarafından belirlenen değerleriyle yer alan taşınmazların tapuya şerh verilmesi, fikri mülkiyet hakları ile diğer değerler,
varsa özel sicillerine kaydedilmeleri, taşınırların güvenilir bir kişiye tevdi
edilmeleri şart koşulmuştur (Y_TTK Md. 128). Fikrî mülkiyet hakları, maden hakları, gemiler, hava taşıt araçları özel sicillere sahiptir (Komisyon
Raporu, Md.128). Bu değerlerin aynî sermaye olarak kabul edilebilmeleri
için, ilgili değerin aynî sermaye olarak konulduğu hususunda özel sicillerine şerh verdirilmesi gerekir.
Nakit karşılığı pay taahhüt edilmesi halinde, payların itibari değerlerinin en az yüzde yirmibeşi ticaret siciline tescilden önce, kalanı da şirketin
tescilini izleyen 24 ay içerisinde ödenmelidir. Payların çıkarma primlerinin tamamı ise tescilden önce ödenir (Y_TTK Md.344). Ödemeler, 5411
sayılı Bankacılık Kanunu’na bağlı bir bankada, şirket adına açılacak özel
bir hesaba yatırılır (Y_TTK Md.345). Paradan başka ekonomik bir değer
veya bir taşınırın sermaye olarak konulmasının borçlanılması halinde şir-
MALİ
ÇÖZÜM
Ocak-Şubat 2011
ket, tüzel kişilik kazandığı andan itibaren bunlar üzerinde malik sıfatıyla
doğrudan tasarruf edebilir (Y_TTK Md.128).
Örnek: İki ortak bir anonim şirket kurmak istemektedirler. Ortaklardan
Burak Akbaş 60.000 TL taahhüt etmiş, bu tutarın 20.000 TL’sina karşılık
gelen ve nominal değeri 1 TL olan 20.000 adet pay senedini 2 ay içerisinde
halka arz edeceğini esas sözleşmede belirtmiştir. Burak Bey 10.000 TL tescilden önce ödemiş, kalan 30.000 TL’sını ise 16 ay sonra ödemeyi taahhüt
etmiştir. Diğer ortak Utku Ataç ise, işletmeye sermaye olarak bir büro, bir
araba ve demirbaş vermiştir. Bilirkişi tarafından yapılan değerlendirme sonucunda büronun 25.000 TL, arabanın 10.000 TL ve demirbaşların 5.000
TL değerinde olduğu tespit edilmiştir. Ofis bürosunun tapuda, arabanın ise
trafikte şirket adına tescili yapılmış, bütün yasal prosedürler tamamlandıktan sonra şirket 01.01.2010 tarihinde kurulmuştur. Kuruluş ile ilgili masraflar için 700 TL+KDV ve pay senetlerinin basılması için 300 TL+KDV
bankadan ödenmiştir. Pay senetleri satılmak üzere %1 komisyonla bir aracı
kuruma verilmiştir. Hisse senetlerinin tamamı süresi içerisinde satılmıştır.
Aracı kurum komisyon kestikten sonra kalan tutarı şirketin bankadaki hesabına yatırmıştır.
103
MALİ
ÇÖZÜM
01.01.2010
501 Ödenmemiş Sermaye
Burak Akbaş 60.000
Utku Ataç 40.000
500 Sermaye
Burak Akbaş 60.000
Utku Ataç 40.000
01.01.2010
102 Bankalar
252 Binalar
254 Taşıtlar
255 Demirbaşlar
501 Ödenmemiş Sermaye
Burak Akbaş 10.000
Utku Ataç 40.000
01.01.2010
262 Kuruluş ve Örgütlenme Gideri
191 İndirilecek KDV
102 Bankalar
Ocak-Şubat 2011
01.01.2010
900 Nazım Hesaplar
Satışa Sunulan Hisse Senetleri
901 Nazım Hesaplar
Bastırılan Hisse Senetleri
104
100.000
100.000
10.000
25.000
10.000
5.000
50.000
300
54
354
20.000
20.000
01.01.2010
262 Kuruluş ve Örgütlenme Gideri
191 İndirilecek KDV
102 Bankalar
700
126
25.02.2010
102 Bankalar
262 Kuruluş ve Örgütlenme Gideri
501 Ödenmemiş Sermaye
18.000
2.000
25.02.2010
901 Nazım Hesaplar
Bastırılan Hisse Senetleri
900 Nazım Hesaplar
Satışa Sunulan Hisse Senetleri
826
20.000
20.000
20.000
MALİ
ÇÖZÜM
3.1.SERMAYE ARTIRIMI
Anonim şirketin mevcut sermayesi artan iş hacmini karşılayamamakta
ise şirket piyasadaki durumunu korumak veya piyasadaki payını büyütmek
için sermayesini artırmak zorunda kalabilir. Benzer şekilde, şirket gelecek
yıllara ilişkin olarak piyasa koşullarındaki beklentiler doğrultusunda, piyasadaki gelişmeleri karşılayacak kurulu kapasiteye zamanında sahip olabilmek amacıyla genişleme yatırımları yapmak için de sermaye artırımı
yapabilir (Yalkın, 1992, 237).
Anonim şirketlerin sermaye artırımı yapabilmesi için bazı koşulları
yerine getirmesi gerekmektedir. İç kaynaklardan yapılan sermaye artırımı
hariç olmak üzere, payların nakdi bedelleri tamamen ödenmediği sürece
sermaye artırılamaz (Y_TTK. Md. 456). Mevcut TTK 391. maddesi esas
sermayeye karşılık olan hisse senetlerinin bedelleri tamamen ödenmedikçe, umumi heyetin yeni hisse senetleri çıkarmak suretiyle sermaye artıramayacağı kesin hüküm içermekte iken, yeni TTK 456. maddesi ile bu konuda esneklik sağlanmıştır. İlgili maddeye göre, sermayeye oranla önemli
sayılmayan tutarların ödenmemiş olması sermaye artırımını engellemez.
Ancak Kanun, hangi koşulların önemli sayılabileceği konusunda bir düzenleme yapmamıştır.
Sermaye artırımına esas sermaye sisteminde genel kurul, kayıtlı sermaye sisteminde ise yönetim kurulu karar verir (Y_TTK Md. 456). Esas
sermaye sisteminde sermaye artırımı, kayıtlı sermaye sisteminde ise kayıtlı
sermaye tavanı artırımı ile ilgili olarak esas sözleşmede değişiklik yapılması gerekmektedir.
Sermaye artırımı ile ilgili yeni TTK tarafından getirilen yeniliklerden
bir tanesi, yönetim kurulunun sermaye artırımı ile ilgili bir beyan hazırlayıp
imzalama yükümlülüğüdür. İlgili maddeye göre yönetim kurulu beyanında;
sermaye arıtırmında nakdi sermaye koyuluyorsa; artırılan kısmın tamamen
taahhüt edildiği, kanun veya esas sözleşme gereğince ödenmesi gereken
Ocak-Şubat 2011
3. ANONİM ŞİRKETLERDE SERMAYE DEĞİŞİMİ
Yeni TTK’na paralel olarak, anonim şirketlerde sermaye değişimi, sermaye artırımı ve sermaye azaltılması olmak üzere iki başlık altında ele
alınmıştır.
105
Ocak-Şubat 2011
MALİ
ÇÖZÜM
106
tutarın ödendiği, ayni sermaye koyuluyor ve bir ayın devralınıyorsa bunlara verilecek karşılığın uygun olduğu, bir borcun takası söz konusu ise; bu
borcun varlığı, geçerliliği ve takas edilebilirliği, sermayeye dönüştürülen
fonun veya yedek akçenin serbestçe tasarruf olunabilirliği, rüçhan hakları
sınırlandırılmış veya kaldırılmışsa bunun seebepleri, miktarı ve oranı, kullanılmayan rüçhan haklarının kimlere, niçin, ne fiyatla verildiği hakkında
açıklamalar yer almalıdır. Sermaye artırımı, iç kaynaklardan sermaye artırımı şeklinde gerçekleşmekte ise, yönetim kurulu beyanında ayrıca iç kaynaklardan yapılan sermaye artırımının hangi kaynaklardan karşılandığı, bu
kaynakların gerçekliği ve şirket malvarlığı içinde varoldukları konusunda
garanti vermelidir. Şartlı sermaye artırımının söz konusu olduğu durumlarda ise, şartlı sermaye artırımının ve uygulamasının kanuna uygunluğu
belirtilir (Y_TTK Md. 457).
Sermaye artırımında yönetim kurulu tarafından bir işlem denetçisi
atanmalıdır. İşlem denetçisi sermaye artırım işlemleri ve yönetim kurulu
beyanını incelemeli ve inceleme sonuçlarını hazırlayacağı Sermaye Artırımı Raporu’nda belirtmelidir. Rapor ayrıca, TTK’na ve Türkiye Muhasebe Standartlarına uygunluk ve aykırılık hususlarında da görüş içermelidir
(Y_TTK Md.458). Sermaye artımını inceleyen işlem denetçisine sunulan
ücretler ve sağlanan menfaatler yönetim kurulu beyanında belirtilmelidir
(Y_TTK Md. 457). Yeni TTK’nun 400. maddesi anonim şirketlerde denetçi olabilecekler için gerekli olan nitelikleri açıklamaktadır. Aynı madde
hükümleri sermaye artırımını denetleyen işlem denetçisi için de geçerlidir
(Y_TTK Md.554, Y_TTK Md.400). Yeni TTK 400. maddesine göre denetçi, ancak ortakları yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci mali
müşavir ünvanını taşıyan bir bağımsız denetleme kuruluşu olabilir. Ayrıca
Kanun, denetçilerin bağımsızlığının artırılması amacı ile denetçi olarak
atanabilecekler için bazı kısıtlamalar da getirmiştir.
Yeni TTK ile getirilen yeniliklerden bir diğeri de sermaye artırımının;
sermaye taahüdü yoluyla artırım, iç kaynaklardan sermaye artırımı ve şarta bağlı sermaye artırımı olarak üç başlık altında sınıflandırmasıdır. Yeni
TTK 462. maddesinde iç kaynaklardan sermaye artırımı ile ilgili özel bir
madde düzenlenmiş ve yine yeni TTK 436. ila 472. maddeleri ile anonim
şirketlerde şarta bağlı sermaye artırımı yapılabileceği kabul edilmiştir. Bu
çalışmada yeni TTK’na paralel olarak sermaye artırımı; sermaye taahhüdü
MALİ
ÇÖZÜM
yoluyla sermaye artırımı, iç kaynaklardan sermaye artırımı ve şarta bağlı
sermaye artırımı olmak üzere üç başlık altında ele alınmıştır.
3.1.1.1. Esas Sermaye Sisteminde Sermaye Artırımı
Esas sermaye sisteminde sermaye artırımına genel kurul karar verir
(Y_TTK Md. 456). Mevcut TTK 391. maddesi esas sermayenin artırılabilmesi için genel kurul kararından ayrı olarak, imtiyazlı hisse senedi sahiplerinin de ayrı bir toplantı yaparak karar vermelerini şart koşmuştur. Yeni
TTK’da ise böyle bir koşul bulunmamaktadır. Sermaye artışını temsil eden
payların tamamı ya değiştirilmiş esas sözleşmede ya da iştirak taahhütnamelerinde taahhüt edilir. Yazılı olarak hazırlanan iştirak taahütnamesi;
taahhüt edilen payların sayılarını, itibari değerlerini, cinslerini, gruplarını,
peşin ödenen tutarı, taahhütle bağlı olunan süreyi ve varsa çıkarma primi
ile taahhüt sahibinin imzasını içermelidir (Y_TTK Md. 459).
Her pay sahibi, yeni çıkarılan payları mevcut paylarının sermayeye
oranına göre alma hakkını hazidir (Y_TTK Md.461). Buna rüçhan hakkı
denilmektedir. Halka açık olmayan şirketlerde sermaye artırımı için temel
ilke, eski ortakların rüçhan (öncelik) haklarını kullanma yoluyla sermaye
artırımına gitmeleridir. Eski ortakların karşılayamadıkları sermaye artırım
tutarı, halka arz yoluna gitmeden, şirkete ortak olmak isteyen üçüncü kişiler tarafından karşılanabilir (Yalkın, 1992, 238). Mevcut TTK’nda “yeni
pay alma hakkı” olarak kullanılan ifade yerine, yeni TTK’da “rüçhan hakkı” teriminin kullanıldığı görülmektedir. Pay sahibinin rüçhan hakkı genel
kurul kararı ile sınırlandırılabilir veya kaldırılabilir. Ancak bunun için haklı sebepler bulunmalı ve en az sermayenin yüzde altmışının olumlu oy vermesi gerekmektedir (Y_TTK Md 461). Kanunda, halka arz, işletmelerin
veya iştiraklerin devralınması ve işçilerin şirkete katılmaları haklı sebep
olarak kabul edilebilecek durumlara örnek olarak verilmiştir.
Ocak-Şubat 2011
3.1.1. SERMAYE TAAHHÜDÜ YOLUYLA SERMAYE ARTIRIMI
Sermaye taahüdü yoluyla sermaye artırımına gidildiğinde, işletmeye
girecek para veya para dışındaki ekonomik değerler karşılığında yeni hisse
senetleri ihraç edilir. Yeni TTK’nda sermaye taahhüdü yoluyla sermaye
artırımı; esas sermaye sisteminde sermaye artırımı ve kayıtlı sermaye sisteminde sermaye artırımı olmak üzere iki başlık altında düzenlenmiştir.
107
MALİ
ÇÖZÜM
Ocak-Şubat 2011
Kanun, esas sermaye sisteminde sermaye arttırımı sırasında nakdi sermaye taahhüdü, bedellerin ödenmesi, ayni sermaye koyulması ve halka arz
edilecek paylar için kuruluş işlemlerindeki ilgili maddelere atıf yaparak, bu
maddelerin kıyas yolu ile uygulanmasını öngörmüştür. Buna göre, nakden
taahhüt edilen payların itibari değerlerinin en az yüzde yirmibeşi esas sözleşmenin değiştirilmesine ilişkin genel kurul kararının ticaret siciline tescilinden önce, gerisi de tescili izleyen yirmidört ay içinde ödenir (Y_TTK
Md.459, Md. 344, Md.455). Ödemeler şirket adına açılacak olan özel bir
hesaba yatırılır (Y_TTK Md.459, Md.345). Esas sermaye artırımında ayni
sermaye de koyulabilir. Sermaye artırımında ayni sermaye olarak koyulabilecek unsurlar, şirket kuruluşunda ayni sermaye olarak koyulabilecek
unsurlar ile aynı olup yeni TTK’nun 342. maddesinde açıklanmıştır. Şirketin kuruluş aşamasında olduğu gibi, sermaye artırımında da konulan ayni
sermayeye bilirkişiler tarafından değer biçilir (Y_TTK Md.343). Esas sermaye sisteminde payların halka arz edilmesi yoluyla da sermaye artırımına
gidilebilmektedir. Bu durumda değiştirilmiş esas sözleşmede nakit karşılığı olarak taahhüt edilmiş olan paylar, değişik esas sözleşmenin ticaret
siciline tescilinden itibaren en geç iki ay içerisinde halka arz edilmelidir.
108
3.1.1.2. Kayıtlı Sermaye Sisteminde Sermaye Artırımı
Halka açık olmayan anonim şirketlerde, yönetim kuruluna esas sözleşmede belirtilmiş olan kayıtlı sermaye tavanına kadar sermayeyi artırma
yetkisi verilebilir. Bu durumda yönetim kurulu kararı ile sermaye artırımı
TTK ve esas sözleşmede belirtilen yetki sınırları çerçevesinde gerçekleştirebilir. Yönetim kuruluna bu yetki en çok beş yıl için tanınabilir (Y_TTK
Md. 460). Yeni TTK’nun 460. maddesinin 3. fıkrasında, çıkarılacak yeni
payların taahhüdü, ödenmesi gereken en az nakdi tutar ve ayni sermaye
konulması hakkında esas sermaye sistemi, dolayısıyla kuruluş işlemleri ile ilgili hükümlerin kıyas yolu ile uygulanacağı belirtilmiştir. Ancak,
esas sözleşmenin ayni sermaye konulmasını yasaklamasına, ihraç edilecek
payların bedellerinin tümünün ödenmesi zorunluluğu getirmesine bir engel
yoktur (Komisyon Raporu, Md.460). Zira SPK’nda kayıtlı sermaye sisteminde nakit dışı varlıkların sermaye olarak koyulması yasaktır.
Kayıtlı sermaye sisteminde, sermaye yönetim kurulu kararı ile artırılır
(Y_TTK Md. 460). Bunun için yönetim kurulu önce, sermaye artırımının
gerektirdiği şekilde, esas sözleşmenin ilgili maddesinin yeni şeklini hazırlar. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın izni gerekiyorsa* bu izni alır, izne
gerek yoksa yönetim kurulu yeni metni kararıyla kesinleştirir (Komisyon
Raporu, Md.460). Yönetim kurulu kararında; artırılan sermaye tutarını, çıkarılacak yeni payların itibari değerlerini, sayılarını, cinslerini, primli ve
imtiyazlı olup olmadıklarını, rüçhan hakkının sınırlandırıp sınırlandırılmadığını, kullanılma şartları ile sürelerini belirtir. Yönetim kurulu, izni alınmış veya kendi kararıyla kesinleşmiş esas sözleşmenin yeni (değişik) metnini, sermayenin artırılmasına ilişkin yönetim kurulu kararını, imtiyazlı
paylara ve rüçhan haklarına ilişkin sınırlamaları, prime dair kayıtları ve
bu kararın uygulanması hakkındaki kuralları esas sözleşmede öngörüldüğü
şekilde ilan eder ve internet sitesinde yayınlar (Y_TTK Md. 460). Pay sahipleri ve yönetim kurulu üyeleri, kanun veya esas sözleşme hükümlerine
ve özellikle dürüstlük kuralına aykırı olan yönetim kurulu kararları aleyhine, kararın ilan tarihinden itibaren bir ay içinde iptal davası açabilirler
(Y_TTK Md. 460, Y_TTK Md.445).
Esas sermaye sisteminde olduğu gibi, kayıtlı sermaye sisteminde de
pay sahiplerinin rüçhan hakkı vardır. Başka bir ifade ile her pay sahibi,
yeni çıkarılan payları, mevcut paylarının sermayeye oranına göre alma
hakkına sahiptir (Y_TTK Md. 461).
Örnek: Özdemir A.Ş. 01.01.2009 tarihinde 100.000 TL başlangıç sermayesi ile kurulmuştur. Şirket esas sözleşmesinde kayıtlı sermaye (sermaye tavanı) 150.000 TL olarak belirlenmiştir. 31.03.2010 tarihinde yönetim kurulu kararı ile 50.000 TL sermaye artırımı yapılarak, çıkarılmış
sermayenin 150.000 TL olmasına karar verilmiştir. Nominal değeri 1 TL
olan 50.000 adet hisse senedi bastırılmıştır. Hisse senetlerinin basılması ve
ihracı için banka hesabından 200 TL + KDV ödenmiştir. Hisse senetlerinin
10.000 adeti şirket ortakları tarafından taahhüt edilmiş, tahhüt edilen tutarın tamamı aynı gün şirketin bankadaki hesabına yatırılmıştır. 40.000 adet
pay senedi ise %1 komisyonla aracı kurum tarafından satılmıştır. Aracı kurum hisse senetlerinin hepsini nominal değeri ile satmış, komisyon tutarını
kestikten sonra şirketin hesabına yatırmıştır.
* Yeni TTK 333. Maddesine göre, Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca yayımlanacak tebliğle,
faaliyet alanları belirlenip ilan edilecek anonim şirketlerin esas sözleşme değişiklikleri Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın iznine bağlıdır.
Ocak-Şubat 2011
MALİ
ÇÖZÜM
109
MALİ
ÇÖZÜM
31.03.2010
501 Ödenmemiş Sermaye
500 Sermaye
31.03.2010
900 Nazım Hesaplar
Ortaklara Sunulan Hisse Senetleri 10.000
Satışa Sunulan Hisse Senetleri 40.000
901 Nazım Hesaplar
Bastırılan Hisse Senetleri
50.000
50.000
50.000
50.000
31.03.2010
102 Bankalar
10.000
501 Ödenmemiş Sermaye
10.000
31.03.2010
901 Nazım Hesaplar
10.000
Bastırılan Hisse Senetleri
900 Nazım Hesaplar
Ortaklara Sunulan Hisse Senetleri 10.000
31.03.2010
262 Kuruluş ve Örgütlenme Gideri
191 İndirilecek KDV
102 Bankalar
10.000
200
36
236
31.03.2010
102 Bankalar
262 Kuruluş ve Örgütlenme Gideri
501 Ödenmemiş Sermaye
Ocak-Şubat 2011
25.02.2010
901 Nazım Hesaplar
Bastırılan Hisse Senetleri
900 Nazım Hesaplar
Satışa Sunulan Hisse Senetleri
110
39.600
400
40.000
40.000
40.000
3.1.2. İÇ KAYNAKLARDAN SERMAYE ARTIRIMI
Esas sözleşme veya genel kurul kararıyla ayrılmış ve belirli bir amaca özgülenmemiş yedek akçeler ile kanuni yedek akçelerin serbestçe kullanılabilen kısımları ve mevzuatın bilançoya konulmasına ve sermayeye
eklenmesine izin verdiği fonlar sermayeye dönüştürülerek sermaye iç kaynaklardan arttırılabilir. Sermayenin artırılan kısmını, iç kaynaklardan karşılayan tutarın şirket bünyesinde gerçekten varolduğu, onaylanmış yıllık
bilanço ve işlem denetçisinin vereceği açık ve yazılı bir beyanla doğrulanır. Bilanço tarihinden üzerinden altı aydan fazla zaman geçmiş olduğu
takdirde, yeni bir bilanço çıkarılması ve bunun işlem denetçisi tarafından
onaylanmış olması şarttır (Y_TTK Md.462). İç kaynaklardan sermaye
artırımını inceleyen işlem denetçisi, ancak ortakları yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci mali müşavir ünvanını taşıyan bir bağımsız
denetleme kuruluşu olabilir (Y_TTK Md.554, Y_TTK Md. 400). Yedek
akçe yoluyla sermaye artırımında şirketin net aktifi değişmemekte, sadece hesaplar arasında bir aktarma yapılmaktadır (Savaç, 1992, 283). Yeni
TTK’na göre iç kaynaklardan sermaye artırımına ilave edilecek unsurlar
aşağıda açıklanmıştır:
Kanuni Yedek Akçelerin Serbestçe Kullanılabilen Kısımları: Kanuni yedek akçe, Türk Ticaret Kanunu’nun yedek akçe ayrılmasını zorunlu
kılan hükümlerine göre ayrılan yedek akçelerdir. Bu bakımdan sermaye şirketleri, özellikle anonim şirketler, ticaret kanunları gereğince, kârlarından
belli bir kısmını yedek akçe olarak ayırmak zorundadırlar (Erimez, 1985,
283). Yeni TTK’da kanuni yedek akçeler; “Genel Kanuni Yedek Akçe” ile
“Şirketin İktisap Ettiği Kendi Pay Senetleri İçin Ayrılan Yedek Akçe ve
Yeniden Değerleme Fonları” olmak üzere ikiye ayrılmıştır.
Genel Kanuni Yedek Akçeler: Genel kanuni yedek akçe yeni Kanunun
519. maddesinde düzenlenmekle birlikte, mevcut TTK’nun ilgili maddesi
ile aynıdır. Kanun’a göre, yıllık kârın %5’i, ödenmiş sermayenin %20’sine
ulaşıncaya kadar genel kanuni yedek akçe ayrılır. Buna I. Tertip yedek akçe
denir. Sermaye azaltımına giden anonim şirketlerde, ödenmiş sermaye tutarı da azalmaktadır. Böylelikle, şirketin daha önceki yıllarda ayırmış olduğu genel kanuni yedek akçe tutarı yeni ödenmiş sermaye tutarının %20
’sinden fazla olabilmektedir. Yasal sınır üzerinde bulunan bu tutar, dağıtıla-
Ocak-Şubat 2011
MALİ
ÇÖZÜM
111
Ocak-Şubat 2011
MALİ
ÇÖZÜM
112
bilir veya sermayeye eklenebilir. Bu durum, genel kanuni yedek akçelerin
serbest kullanılabilen kısmına örnek olarak verilebilir.
Yeni TTK 519. maddesine göre, I Tertip yedek akçe, ödenmiş sermayenin 1/5’ine ulaştıktan sonra dahi bazı tutarlar birinci tertip yedek akçeye
dahil olunur. Bunlar hisse senedi ihraç primleri, hisse senedi iptal kârları,
I. temettü ve II. tertip yedek akçedir. MSUGT’de sermaye yedekleri içerisinde sınıflandırılan hisse senedi ihraç primlerinin ve hisse senedi iptal
kârlarının sermayeye ilave edilebileceği belirtilmiştir.
Şirketin İktisap Ettiği Kendi Pay Senetleri İçin Ayrılan Yedek Akçe ve
Yeniden Değerleme Fonları: Mevcut TTK’da bazı istisnai haller dışında
şirketin kendi paylarını iktisap veya rehin olarak kabul etmesi yasaklanmıştır. Yeni TTK ile getirilen en önemli değişikliklerden bir tanesi de anonim şirketlerin, genel kurulun yönetim kuruluna verdiği yetkiye dayanarak
sermayesinin %10’unu aşmamak şartı ile, kendi paylarını iktisap ve rehin
olarak kabul edebilmesidir. Buna bağlı olarak anonim şirketlerin iktisap
ettikleri kendi pay senetleri için yedek akçe ayırmaları da yeni TTK ile
uygulamaya girmiştir. Yeni TTK’nun 520. maddesine göre, şirket iktisap
ettiği kendi payları için iktisap değerlerini karşılayan tutarda yedek akçe
ayırır. Bu yedek akçeler, anılan paylar devredildikleri veya yok edildikleri
takdirde çözülebilir, bir diğer ifade ile dağıtılabilir veya sermayeye eklenebilirler.
Şirketin iktisap ettiği kendi pay senetleri varlık değildir. Bu pay senetleri satın alındığında, bilançoda özkaynaklar altında bir kontra hesapta
raporlanır. Geri satın alınan pay senetleri nominal değeri üzerinden değil,
satın alma değeri yani maliyeti üzerinden kaydedilir. Şirketin iktisap ettiği
kendi pay senetleri ileriki bir tarihte tekrar satıldığında, ilgili kontra hesap
pay senetlerinin ihraç bedeli kadar alacaklandırılır. Hisse senetlerini geri
satın alma bedeli ile tekrar ihraç etme bedeli arasındaki fark ise sermaye
hesabına kaydedilir. Şirket pay senetlerini satın aldığı fiyatın altında veya
üzerinde satsa dahi gelir tablosunda herhangi bir kazanç veya kayıp raporlanmaz (Meigs, Meigs ve Meigs,1995, 575).
Örnek: Doğa A.Ş.’nin 30.04.2010 tarihinde sermayesi 400.000 TL’dir.
Doğa A.Ş. kendi hisse senetlerinden 6.000 tanesini tanesi 5 TL’den geri satın almış, aynı tarihte 2009 yılı net kârından 30.000 TL yedek ayırmıştır.
MALİ
ÇÖZÜM
Şirket, 01.06.2010 tarihinde bu hisse senetlerini tanesini 8 TL’den tekrar
ihraç etmiştir. Pay senetlerinin ihraç bedeli ile maliyeti arasındaki fark sermayeye ilave edilmiştir.
30.04.2010
501 Ödenmemiş Sermaye (-)
veya
504 Geri Alınan Hisse Senetleri (-)
100 Kasa
30.000
30.000
31.06.2010
48.000
501 Ödenmemiş Sermaye (-)
veya
504 Geri Alınan Hisse Senetleri (-)
30.000
505 / 525 Geri Alınan Hisse Senedi Satış Kârları
18.000
Esas sözleşme veya genel kurul kararıyla ayrılmış ve belirli bir
amaca özgülenmemiş yedek akçeler: Anonim şirketin esas sözleşmesine göre ayrılması gereken yedek akçeler, yeni TTK’nun 521. ve 522.
maddelerinde düzenlenmiştir. Mevcut TTK’da “ihtiyari yedek akçeler”
olarak kullanılan terim yerine yeni TTK’da “şirketin isteği ile ayırdığı yedek akçe” ifadesi kullanılmıştır. Ancak kanunun ilgili maddelerinin metninde önemli bir değişiklik yoktur. Yeni TTK’nun 521. maddesine göre,
yedek akçeye yıllık kârın %5’inden fazla bir tutarın ayrılacağı ve yedek
akçenin ödenmiş sermayenin %20’sini aşabileceği hakkında esas sözleşmeye hüküm konabilir. Esas sözleşme hükümleri ile yasal sınırlar üzerinde
ayrılan kısma statü yedekleri denilmektedir ve statü yedekleri sermayeye
ilave edilebilir. Bununla birlikte, esas sözleşmede şirketin yöneticileri, çalışanları ve işçileri için yardım kuruluşları kurulması amacı ile de yedek
akçe ayrılabilir (Y_TTK Md. 521). Ancak bu şekilde ayrılan yedek akçeler
belirli bir amaca özgülenmiş olduğundan iç kaynaklardan sermaye artırımında kullanılamazlar.
Genel kurul; aktiflerin yeniden sağlanabilmesi için gerekli ise, şirketin
sürekli gelişimi ve olabildiğince kararlı kâr payı dağıtımı yönünden haklı
görüyorsa, kanunda ve esas sözleşmede öngörülenlerden başka yedek akçe
Ocak-Şubat 2011
100 Kasa
113
MALİ
ÇÖZÜM
ayrılmasına da karar verebilir (Y_TTK Md.523). Olağanüstü yedekler olarak isimlendirilen bu yedekler de sermayeye ilave edilebilir.
Örnek: Naz A.Ş.’nin 31.12.2010 tarihli bilançosunda olağanüstü yedekler 20.000 TL’dir. Şirket ortakları genel kurulda olağanüstü yedeklerin
sermayeye ilave edilmesini karalaştırmıştır. Buna bağlı olarak, nominal
değeri 1 TL olan 20.000 adet hisse senedi çıkartılarak ortaklara bedelsiz
olarak dağıtılmıştır.
30.04.2011
501 Ödenmemiş Sermaye
500 Sermaye
20.000
20.000
30.04.2011
Ocak-Şubat 2011
542 Olağanüstü Yedekler
501 Ödenmemiş Sermaye
114
20.000
20.000
Mevzuatın bilançoya konulmasına ve sermayeye eklenmesine izin
verdiği fonlar: 30.12.2003 tarih ve 25332 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5024 sayılı “Vergi Usul Kanunu, Gelir Vergisi Kanunu ve Kurumlar
Vergisi Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile Vergi Usul
Kanununun değiştirilen mükerrer 298’inci maddesi ve yine bu Kanunla
VUK’a eklenen Geçici 25’inci maddeleri ile enflasyon düzeltmesi vergi
sistemimizde hüküm altına alınmıştır. 5024 sayılı Kanun ile birlikte yeniden değerleme uygulamasına son verilmiştir. Dolayısıyle, bilançonun pasifinde sermaye yedekleri grubu içerisinde yer alan, sermayeye ilave edilmesine izin verilen MDV Yeniden Değerleme Artışları ve İştirakler Yeniden
Değerleme Artışları hesaplarının geçerliliği kalmamıştır. Benzer şekilde,
5024 sayılı kanun ile GVK’nun 38/4. maddesi kaldırılmış ve sermayeye
ilave edilmesine izin verilmiş olan Maliyet Bedeli Artışları Fonu hesabı da
geçerliliğini yitirmiştir.
5024 sayılı kanun ile değiştirilen VUK mükerrer 298. madde ve yine
aynı kanunla eklenen VUK Geçici 25. madde uyarınca, özsermaye kalemlerine ait enflasyon farkları sermayeye ilave edilebilmektedir.
Yeni TTK, bilançoda sermayeye eklenmesine mevzuatın izin verdiği
fonların bulunması halinde, bu fonlar sermayeye dönüştürülmeden, ser-
MALİ
ÇÖZÜM
maye taahhüt edilmesi yoluyla sermaye artırılmasını yasaklamıştır. Ancak,
hem bu fonların sermayeye dönüştürülmesi hem de aynı zamanda ve aynı
oranda sermayenin taahhüt edilmesi yoluyla sermaye artırılabilir (Y_TTK
Md. 462).
Örnek: Budak A.Ş.’nin 31.12.2010 tarihli bilançosunda Sermaye
Düzeltmesi Olumlu Farkları Hesabı 20.000 TL’dir. Şirket bu tutarın tamamının sermayeye ilave edilmesini karalaştırmıştır. Buna bağlı olarak,
nominal değeri 1 TL olan 20.000 adet hisse senedi çıkartılarak ortaklara
bedelsiz olarak dağıtılmıştır.
30.04.2011
501 Ödenmemiş Sermaye
500 Sermaye
20.000
30.04.2011
502 Sermaye Düzeltmesi Olumlu Farkları
501 Ödenmemiş Sermaye
20.000
20.000
3.1.3. ŞARTA BAĞLI SERMAYE ARTIRIMI
Yeni TTK ile sermaye artırımında üçüncü bir yöntem olan şarta bağlı
sermaye artırımı eklenmiştir. Buna göre genel kurul, yeni çıkarılan tahviller ve benzeri borçlanma araçları nedeniyle, şirketten veya topluluk şirketlerinden alacaklı olanlara veya çalışanlara, esas sözleşmede değiştirme
veya alım haklarını kullanmak yoluyla yeni payları edinmek hakkı sağlamak suretiyle, sermayenin şarta bağlanmasına karar verebilir (Y_TTK Md.
463). Başka bir ifade ile şartlı sermaye artırımı, yeni çıkarılacak tahvillerin ve benzeri borçlanma araçlarının şirketin paysahiplerine dönüşmelerini
amaçlayan, bu yolla şirkete sermaye sağlayan ve çalışanlar için pay senedi
çıkarılmasına olanak veren bir sermaye artırımı yöntemidir (Komisyon
Raporu, Md. 463). Sözkonusu tahviller, sahiplerine, genellikle önceden
saptanmış belirli koşullarla (değiştirilme fiyatı, değiştirilme süresi vb.) tahvillerin pay senetlerine çevrilmesi hususunda bir seçim hakkı sağlamaktadır (Akgüç, 1995, 193). Bu yöntemde, sermayenin artırımının gerçekleşme
zamanı üçüncü kişilerin kendilerine tanınan haklarını kullanma kararına
bağlıdır, yani şarta bağlı kalmaktadır. Sermaye, değiştirme veya alım hakkı
Ocak-Şubat 2011
20.000
115
Ocak-Şubat 2011
MALİ
ÇÖZÜM
116
kullanıldığı ve sermaye borcu takas veya ödeme yoluyla yerine getirildiği anda ve ölçüde kendiliğinden artar (Y_TTK Md. 463). Pay senedine
çevrilerilebilir tahvil sahipleri seçim hakkını kullandıkça şirketin borç ve
özkaynak kalemleri arasında bir değişme olmakta, fon hareketi olmadan
şirketin borcu azalırken, özsermayesi zaman içerisinde yavaş yavaş artmaktadır. Hisse senetlerine çevrilebilir tahvil çıkaran şirketin amacı, belirli
bir süre sonra tahvillerin hisse senetlerine dönüştürülmesidir. Burada esas
amaç, şirkete yabancı kaynak sağlamak değil, özsermaye sağlamaktır. Bu
nedenle bu tür tahvillere ertelenmiş pay senetleri olarak da bakılabilir (Akgüç, 1995, 193).
Şarta bağlı sermaye artırımı için esas sözleşmede bir hüküm bulunmalı, artırımın şartları ve kuralları bu hükümde yer almalıdır. Esas sözleşmede belirtilen hükümler bir sermaye artırımı kararı değil, şarta bağlı sermaye
artırımı yapılabilmesine dayanak sağlayan hükümlerdir (Komisyon Raporu, Md.463). Şirket sermayesinin üçüncü kişiler tarafından sınırsız olarak
artırılmasının engellenmesi amacı ile, şartlı olarak artırılan sermayenin
toplam itibari değerinin, sermayenin yarısını aşamayacağı hükme bağlanmıştır (Y_TTK Md. 464). Sermayenin korunması ilkesi gereği de yapılan
ödeme en az nominal değere eşit olmalıdır (Y_TTK Md. 464).
Şarta bağlı sermaye artırımında pay sahiplerinin korunması amacı ile
pay sahiplerine “önerilmeye muhatap olma hakkı” tanınmıştır. Şarta bağlı
sermaye artırımında, tahvillere ve benzeri borçlanma araçlarına bağlı olarak değiştirme ve alım hakları içeren senetler ihraç edildiği takdirde, bunlar
önce, mevcut payları oranında, pay sahiplerine önerilir (Y_TTK Md.466).
Önerilmeye muhatap olma hakkı, haklı sebeplerin varlığı halinde kaldırılabilir (Y_TTK Md.466) Ancak önerilmeye muhatap olma hakkının kaldırılması sonucunda belli kişilerin hakimiyeti ele geçirmesine neden olacak
şekilde haksız yarar sağlanmamalıdır.
Şarta bağlı sermaye artırımında sermaye taahüdünün ifası, ya pay senedinin bedeli olan paranın yatırılması ya da takas ile gerçekleşir. Para yatırılması veya takas işlemleri bir mevduat veya katılım bankası aracılığıyla
gerçekleştirlir (Y_TTK Md.468). Bankanın taahüdün ifasını kabul etmesiyle ilgili paylar sahibinin tasarrufuna bırakılırken paysahipliği hakları da
kullanılabilir hale gelir (Komisyon Raporu, Md.468).
MALİ
ÇÖZÜM
Örnek: Şen A.Ş.’nin pay senedi ile değiştirilebilir tahvil sahiplerinden 2 tanesi, 2010 yılında değiştirme haklarını kullanmıştır. Tahvil sahiplerinden bir tanesi hakkını 02.05.2010 tarihinde kullanarak 10.000 TL’lik
tahvil ile pay senedini değiştirmiştir. Diğer tahvil sahibi ise değişim hakkını 01.09.2010 tarihinde kullanmış ve 15.000 TL’lik tahvili pay senedi ile
değiştirmiştir.
02.05.2010
405 Çıkarılmış Tahviller
10.000
500 Sermaye
02.05.2010
901 Alacaklı Nazım Hesap
10.000
Hisse Senedi ile Değiştirilebilir Tahviller
900 Borçlu Nazım Hesap
Hisse Senedi ile Değiştirilen Tahviller
10.000
15.000
01.09.2010
901 Alacaklı Nazım Hesap
15.000
Hisse Senedi ile Değiştirilebilir Tahviller
900 Borçlu Nazım Hesap
Hisse Senedi ile Değiştirilen Tahviller
15.000
15.000
3.2. SERMAYE AZALTILMASI
Şirket sermayesinin şirket faaliyet hacminin çok üzerinde olması, şirkette büyük zararların olması ve bu zararların yedeklerle karşılanamaması
gibi nedenlerle anonim şirketlerde sermaye azaltımı yapılabilir (Yalkın,
1992, 259). Anonim şirketlerde sermaye azaltımında üç usül vardır; hisse
senetlerinin nominal değerlerini indirmek, eski hisse senetlerini yeni ve
daha düşük nominal bedelli hisse senetleri ile değiştirmek ve belli sayıda
hisse senedini satın alarak iptal etmek (Savaç, 1992, 326). Yeni TTK 473.
maddesine göre, bir anonim şirket sermayesini azaltarak, azaltılan kısmın
yerine geçmek üzere bedelleri tamamen ödenecek yeni paylar çıkartmıyorsa, genel kurul esas sözleşmenin değiştirilmesi için karar almalıdır. Ancak,
hiçbir şekilde esas sermaye 50.000 TL’sından ve kayıtlı sermaye sistemini
Ocak-Şubat 2011
01.09.2010
405 Çıkarılmış Tahviller
500 Sermaye
10.000
117
MALİ
ÇÖZÜM
kabul etmiş bulunan halka açık olmayan anonim şirketlerde başlangıç sermayesi 100.000 TL’sından aşağı olamaz.
Yeni TTK’nda sermayenin azaltılması ile ilgili olarak düzenlenen
madde genel olarak mevcut TTK ile aynıdır. Bu konuda yeni Kanun ile
getirilen yenilik, işlem denetçisinin, sermayenin azaltılmasına rağmen şirket alacaklarının haklarını tamamen karşılayacak miktarda aktifin şirkette
mevcut olduğuna dair bir rapor hazırlaması gerektiği ve işlem denetçisinin
raporu olmadıkça sermaye azaltılmasına izin verilmeyeceğidir (Y_TTK
MD.473). Sermaye azaltılması ile ilgili rapor hazırlayacak olan işlem
denetçisi, ancak ortakları yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci
mali müşavir ünvanını taşıyan bir bağımsız denetleme kuruluşu olabilir
(Y_TTK Md.554, Y_TTK Md. 400).
Örnek: DNB AŞ’nin 31.12.2010 tarihinde sermayesi 100.000 TL
olup, her biri 1 TL olan 100.000 adet pay senedinden oluşmaktadır. Şirketin 31.12.2010 tarihli bilançosunda Geçmiş Yıl Zararları Hesabı 30.000
TL’dir. Bu tutarın 20.000 TL’lik kısmı olağanüstü yedekler ile kapatılmıştır. Bakiyenin ise sermaye ile kapatılmasına karar verilmiştir.
02.05.2010
500 Sermaye
542 Olağanüstü Yedekler
580 Geçmiş Yıl Zararları
10.000
20.000
30.000
Ocak-Şubat 2011
Bu işlem sonucunda hisse senetlerinin nominal değeri (100.00010.000)/100.000 = 0,9 TL olmuştur.
118
SONUÇ
Yeni TTK’da anonim şirketlerde sermaye koyulması ve artırılması ile
ilgili maddeler sınıflandırılarak açıklanmış ve daha sade bir dil kullanılarak anlaşılabilirliği artırılmıştır. Yeni TTK kayıtlı sermaye sisteminin
halka açık olmayan anonim şirketlerde de uygulanabilirliğini sağlayarak,
sermaye artırımı işlemlerini kolaylaştırmaktadır. Bununla birlikte yeni
TTK sermaye artırımında sermaye taahhüdü yoluyla artırım, iç kaynaklardan sermaye artırımı ve şarta bağlı sermaye artırımı olmak üzere üç temel
yöntem belirlemiştir. Ancak, THP’da gerek sermaye artırılmasında gerekse
MALİ
ÇÖZÜM
KAYNAKÇA
2499 Sayılı Kanun Gerekçesi Milli Güvenlik Konseyi Sermaye
Piyasasının Düzenlenmesi ve Denetimi Hakkında Kanun Tasarısı ve
Bütçe- Plan Komisyonu Raporu.http://www.spk.gov.tr/apps/Mevzuat/?
submenuheader=-1 [erişim tarihi: 08.03.2011]
Akgüç, Öztin (1995). Mali Tablolar Analizi. İstanbul: Muhasebe Enstitüsü.
Ayboğa, Hanifi (1999). “Yüksek enflasyon dönemlerinde anonim ve
limited şirketlerde zorunlu esas sermaye arttırımı” Muhasebe-Finansman
Dergisi 8, 10 (1999): 59-86.
Erimez, Rüştü (1985). Şirketlerde kâr dağıtımı yedek akçeler ve
vergileme. İstanbul : Temel Yayınları.
Ildır, Ali (2009). Şirketler muhasebesi. Ankara : Seçkin.
Meigs, Robert F., Meigs, Walter B. ve Meigs, Mary A. (1995). Financial accounting. USA: McGraw Hill.
Savaç, M.Arif (1992). Ticaret şirketleri uygulaması ve muhasebesi.
İstanbul: Temel Yayınları.
TBMM Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu (1/324), Ankara: Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu. http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem23/yil01/ss96.pdf [erişim tarihi:
10.03.2011]
TC Yasalar (09.07.1956). 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu. Ankara:
Resmi Gazete (9353 sayılı)
Ocak-Şubat 2011
sermaye azaltılmasında, şirketin iktisap ettiği kendi hisse senetlerini kaydedeceği bir hesap bulunmamaktadır. Anonim şirketlerin iktisap ettiği kendi hisse senetleri, 501 Ödenmemiş Sermaye hesabına kaydedilebilir veya
özkaynaklarda 504 Geri Alınan Hisse Senetleri ismi ile bir kontra hesap
açılabilir. Anonim şirketler tarafından bu hisse senetlerinin satışı gerçekleştirildiğinde, elde edilen kâr 50 Ödenmiş Sermaye grubu içerisinde yeni
açılacak olan 505 Geri Alınan Hisse Senedi Satış Kârları veya 52 Sermaye
Yedekleri grubu içerisinde yeni açılacak olan 525 Geri Alınan Hisse Senedi Satış Kârları hesaplarına kaydedilebilir.
119
MALİ
ÇÖZÜM
Ocak-Şubat 2011
TC Yasalar (14.02.2011). 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu. Ankara:
Resmi Gazete (27846 sayılı)
TC Yasalar (30.07.1981). 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu.
Ankara:Resmi Gazete (17416 sayılı)
Yalkın, Yüksel Koç (1992). Şirketler muhasebesi ilkeler ve uygulama. Ankara: Turhan Kitabevi.
120