İbrahim AYDINLI1 Fikret RAMAZANOĞLU2 BEDEN EĞITIMI
advertisement
Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454 İbrahim AYDINLI1 Fikret RAMAZANOĞLU2 BEDEN EĞITIMI DERSINDE GELENEKSEL ÇOCUK OYUNLARININ UYGULANMASI, MENDIL KAPMACA OYUNU ÖRNEĞI Özet Geçmişten günümüze çocuklar için önemli bir yere sahip olan oyunların,çocukların eğitiminde kullanılması şüphesiz ki verilen eğitimin akılda kalıcılığını büyük oranda etkilemektedir.Çağımızda hızla değişen ve gelişen eğitim anlayışı,eğitimde farklı metodları uygulamamızı gerktirmektedir.Eğitimde ilerleyen teknoloji ile bilgisayarlardan faydalanma,oyun yada uygulamalarla eğitim gibi farklı kavramların gelişmesini sağlamıştır.İlköğretim ve ortaöğretim öğrencilerinin haftada 2 saat olarak gördüğü beden eğitimi dersi, gerek ders saati azlığı gerekse materyal eksikliği gibi sorunlarla karşı karşıyadır.Okullarda beden eğitimi dersine ayrılan altyapı sorunu eğitimciler ve öğrenciler için farklı eğitim modellerine geçmeyi zorunlu kılmıştır.Oyun eğlenme ve vakit geçirmek dışında çocuklarda sosyal,duygusal gelişimi aynı zamanda zeka gelişimini destekleyen bir araçtır.Oyun amaçsız vakit geçirmek olarak görünsede çocuğun iç dünyası ile dış dünya arasında bağlantı kurmasını sağlar.Bu yazıda çocukları öğrenmeye açık hale getiren,eğitim sürecini zevkli hale dönüştüren oyunlarından biri olan mendil kapmaca oyununun beden eğitimi gibi uygulamaya yönelik bir derse olan olumlu katkıları üzerinde durulacaktır. Anahtar Kelimeler:Çocuk,geleneksel oyunlar,beden eğitimi POSITIVE IMPACT OF TRADITIONAL CHILDREN GAMES TO PHYSICAL EDUCATION LESSON GAINS Abstract Using games, which are important for children from the past to today, in their education affects memorability substantially. In our era, thanks to the education which changes and develops fast, we can use different methods. Different terms like using computers with developing technology in education, education with 1 Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Beden Eğitimi ve Spor ABD., Yüksek Lisans Öğrencisi, [email protected] 2 Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi, BESYO ABD., [email protected] Ibrahim Aydınlı - Fikret Ramazanoğlu 444 games or practice are developed. In primary and secondary schools, students have Physical Education lesson only 2 hours but this is not enough for them and also they don’t have some materials to do this lesson. Students and teachers have to find out different education models because of the basis problems of Physical Education lesson. Games helps children to develop their intelligence and social, emotional progress apart from amusement. It appers like they are spending their time aimlessly but actually it helps them to get in touch with their inner world and outer world. In this article, we are dwelling on the positive sides of the games in Physical Education lesson. Key Terms: Child, traditional games, physical education. GIRIŞ Çocuğun oyun oluşturma sürecine müdahil olabildiği, oyunun kuralarını koyabildiği, yaratıcılığı ve hayal gücünün etkin şekilde sürece dâhil ettiği bir etkinlikte yer almak ister. Çocuğun ulaşmasını istediğimiz bedensel, duyuşsal ve zihinsel noktaya gelmesi zorlayıcılıktan öte sevgi ile olmalıdır. Konumuz itibariyle beden eğitimi dersinin zikredilen hedeflere ulaşması öğrencilerin ilgisini çekecek, yaşayarak öğrenmelerine imkân verecek, toplumsal rollere bürünerek karakter gelişimini sağlayacak çeşitlilikte içeriklerle donatılması gerekmektedir. Oyun, çocuğun öğrenmesini kolaylaştıran, sosyalleşmesini sağlayan ve kendini ifade edebilmesine yardımcı en önemli araçlardan bir tanesidir.(Aktekin, Beyazıt, Çolak, Çolak,2014,s. 469-447) İlköğretim ve orta öğretimde haftada iki saat olarak gösterilen beden eğitimi dersi,bireylerin spora olan tutum ve görüşlerini değiştirmekte,onların ruhen ve bedenen yanlızca sporla ilgilendikleri ders saatleri olarak tanımlanmaktadır.Futbol,voleybol, basketbol,hentbol vb. gibi spor dallarını hem teorik hemde uygulamalı olarak öğretmeyi amaçlamamaktadır.Beden eğitimi dersi,öğrencilerin bu spor dalları ile yakınlaşmasının yanında grup çalışmaları ile aralarındaki sosyal bağları güçlendirdiği gözlenmiştir.Özellikle çocuk yaşlarda beden eğitimi dersi ile karşılaşan bireylerin teorik tanımlardan çok dersin uygulama kısmında eğlendiği bir gerçektir. İlköğretim ve orta öğretimdeki öğrencilerin beden eğitimi dersinde akılda kalması zor olan teknik tanımlardan çok uygulama,oynamaya,ihtiyaç duyarlar.Oyun, beli kuralar içerisinde yetenekleri geliştirici bir uğraş olarak tanımlanırken oyuncak da oyun aracı olarak tanımlanmaktadır. (Bekmezci ve Özkan, 2015, s.81) Belli bir amacı olmayan ve vakti boşa geçirmek gibi görünen oyunun aslında çocuk zekasına ve zihinsel gelişimine olan katkıları yadsınamaz.Öğrenmeye en müsait olan yaşlarda çocukların daha yaratıcı ve özgüveni yüksek bireyler olarak yetişmesi,eğitim programlarının en temel amacı olmalıdır.Günümüz şartları daha rekabetçi bireyler yetiştirmektedir.Böyle bir ortamda yaşayan bireyin, karşılaştığı sorunlara çözüm yolları bulabilmesi, yaratıcılığın geliştirilmesi ile mümkün olur. (Ayan ve Dündar, 2009, s.65). Konunun Önemi Yaratıcılığın gelişmesi için eğitim sisteminin gelişmesi şarttır.Klasik kitaplara bağımlılık ve yoğun teorik bilgiler yerine bireylerin daha çok uygulamaya ve eğlenerek öğrenmeye ihtiyacı vardır.Şüphesizki eğlenerek öğrenmek ve kavramak tanımı için en uygun ders beden eğitimi dersidir.Uygulama kısmı için konu bolluğuna sahip olan beden eğitimi dersi,çocukların sosyal The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454 445 Beden Eğitimi Dersinde Geleneksel Çocuk Oyunlarinin Uygulanmasi, Mendil Kapmaca Oyunu Örneği zekasını geliştirmekle kalmayıp onların beden ve ruhende gelişimlerini tamamlamalarına yardımcı olmaktadır.İlkokullarda öğretilen beden eğitimi dersi için geleneksel çocuk oyunları gibi çocukların ilgisini çeken bir alanı eğitimde kullanmak onların derse ve konulara daha hızlı adapte olmalarını sağlar.Beden eğitimi dersi en başta sporu ,öğrenciler için bir yaşam felsefesi haline getirmeyi amaçlar.Bu amacın gerçekleşmesi şüphesizki eğitimcilerin geliştirdikleri eğitim sistemine bağlıdır.Oyunlar çocukların fiziksel gelişimlerinin yanında onların keşfetme aracılığı ile zihinsel gelişimlerinede katkı sağlar. (Başal, 2007, s.245) Tarihe bakıldığında çocuklar genelde oyunlarını kendileri keşfedip oynamışlardır.Ancak çağımızda teknolojininde gelişmesi ile artık yeni oyun ve oyuncaklar vardır.Hemen hemen çoğu çocuk oyunu(saklambaç,körebe,mendil kapmaca ,tombik,yağ satarım bal satarım) yerini bilgisayar ve konsol oyunlarına bırakmıştır.Çocukların takım çalışmalarına özendirilmeleri onlarda,özgüven gibi kavramların gelişmesini sağlar.Genel olarak dersi seven ancak saatin azlığından şikayetçi olan öğrenciler ve dersi sıkıcı bulan ve bunun sebebi olarak müfredatı gösteren öğrenciler vardır.Bu tür sorunlar ancak öğrenci yaşı ile aynı oranda oyun gibi değişik kavramlarla dersi bütünleştirerek aşılır. Oyun; çocuk için kendi dünyasının kabulü niteliğinde olup zihinsel ihtiyaçlardan biridir. Bu nedenle çocuklar zamanlarının büyük bir kısmını oyuna ayırırlar. (Ramazanoğlu(ed.),2008,s.169) Ülkemiz eğitim sisteminde teorinin uygulamadan ağır geldiği bir gerçektir.Okullarda okutulan matematik,türkçe,ingilizce gibi yazılı kaynaklara dayanan derslerde yorulan ve sıkılan öğrenciler,beden eğitimi dersini daha çok sevmektedirler. Ancak beden eğitimi gibi eğlenerek öğrenmenin en müsait olduğu bir derste teorik bilgiler gereğinden fazla uzun tutularak anlatılırsa ,bireyler ne fiziksel olarak nede zihinsel anlamda gelişim gösterebilirler.Dersi sevdirmek ve müfredattaki konuları en iyi şekilde öğretmek tamamen eğitimcilere bağlıdır.Ders konularını çocuklara zaten yabancı olmadıkları oyunları kullanarak göstermek ve öğretmek,öğrenciler için daha faydalı ve geliştirici olur. Bu yazı beden eğitimi dersinin geleneksel çocuk oyunları etkinlikleriyle zenginleştilmesi gerektigini aynı zamanda dersin kazanımımlarının öğrenciye aktarılmasında etkilili olacağı ve öğrencincinin zihinsel,duyuşsal,psiko-motor becerilerinin gelişimine olumlu yönde katkı sağlayacağı, mendil kapmaca oyunu örneklemiyle anlatılacaktır. Amaç Oyun esnasında çocugun bazı hareketleri çok sık tekrar etmesi çocugun kas gelişimi açısından önemlidir. Aynı zamanda koşma,asılma,denge gibi hareketlerde bulunması çocugun dış dünyayı tanıyıp keşfetmesine yardımcı olmaktadır. (Esen, 2008, s.359). Beden eğitimi dersi öğrencilerde zihinsel ve bedensel gelişimlerinin yanı sıra onlardaki takım çalışmasını ve sosyal zekalarını geliştirmeye yönelik olmayı hedef haline getirmektedir.Günümüzde beden eğitimi müfredatları hem ders saati hemde uygulama açısından pek yeterli değildir.çocukların daha çok eğlenerek öğrendikleri ilköğretim yıllarında beden eğitimi dersinin onların anlayacağı ve eğlenerek öğrenecekleri oyunlarla harmanlanması gerekir.Geleneksel çocuk oyunlarından körebe,saklambaç vb.gibi oyunların yanı sıra futbol,basketbol,voleybol gibi ana hatlarıyla gösterilen spor dallarının teorik bilgilerden çok uygulamaya yönelik olması önemlidir.Günümüzde uygulanan eğitim modellerinin ve müfredatların bu yönden geride kalması amaçlanan hedeflere uzak kalınmasına yol açar. The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454 Ibrahim Aydınlı - Fikret Ramazanoğlu 446 Bu yazının amacı, beden eğitimi dersi kazanımlarının geleneksel çocuk oyunlarıyla daha etkin bir şekilde verilebileceğini, mendil kapmaca oyunu örneği ile göstermektir. Oyun Oyun, hayatın her evresinde insanın yaşamında olan özellikle ilkokul ve ortaöğretim dönemlerinde öğrenmeyi öğretmek için kullanılan bir araçtır. Oyun, birçok bilim insanı tarafından tanımlanmış; her biri oyuna farklı anlamlar yüklemişlerdir. Oyun, Huizinga’ya göre, bağımsız olmayı ifade eder. İsteğe bağlıdır. Ancak işlevi itibari ile nesilden nesile aktarımı oyuna sorumluluk yükler. “oyunu bir görev olarak görmeyen Huizinga, oyunun boş zaman içerişinde gerçekleşmesi gerektiğini ifade eder. Oyun kültürel bir olgu halini aldığı zaman, birçok farklı anlam yüklenir. Oyun, özgür bir ortamda serbestçe ortaya çıkan bir kavramdır ” (Huizinga, 1995, s.3 ) Tanyol ise oyunu toplumun bütün yapısını bir arada gördüğümüz organizasyon olarak tanımlar.(Tanyol 1961, akt. Ersoy, 2010, s.86). Gürün, çocuğun bütün gelişim alanlarını bir arada toparlayan oyun tanımlaması yapmıştır: “oyun çocuklar arasında yapılan bir anlaşmadır. Oyun kişiyi özgür kılan aynı zamanda toplumlaşmasını da sağlayan büyük bir etkinliktir. ” (Gürün, 1984, s. 120-121). Yörükoğlu ve Özhan da oyunu çocuk gelişimi yönünden yorumlamışlardır. Özhan, “oyunu, bir veya birden fazla kişinin belli kurallar göre zihinsel, bedensel ve ahlaksal güçlerini geliştirmek adına yaptıkları eğlence türü hareketler serisidir.” şeklinde tanımlamıştır (Özdoğan, 1990, s.3). Yörükoğlu’nun tanımı ise, “oyun, çocukta var olan bütün yetenekleri uyandıran, serpilip açılmasına yarayan bir dürtüdür” şeklindedir (Yörükoğlu, 1989, s.150). Dönmez, Oyunu gerçek hayatın bir parçası olarak görmüş: “oyun, belli bir amaca yönelik olsun veya olmasın, kurallı ya da kuralsız gerçekleştirilen, her durumda çocuğun isteyerek ve keyif alarak yer aldığı, fiziksel, bilişsel, dilsel, duygusal ve sosyal gelişiminin temeli olan, gerçek hayatın bir parçası ve çocuk için gerçek hayatta en etkin öğrenme sürecidir”şeklinde tanım yapmıştır.(Dönmez, 1992, s.12-13). Görmez ve Göka danın oyun ile ilgili tanımları da Dönmez’in tanımına benzerlilik göstermektedir: “oyun, çocuk için yoğun bir yaşantı alanıdır.” (Görmez ve Göka, 1993, s. 112). Oyunun ansiklopedik tanımı ise, “Çocuk oyunları, büyük ölçüde düş gücüne dayalı, kendiliğinden, plânlanmamış etkinlikleri kapsadığı gibi, kurallı olan oyunları da içerebilen çocuk eğlenceleridir.” şeklindedir (Ana Británica, 1992, s. 501). Yavuzer, oyunu, düş ve gerçek dünya arasında köprü görevi gördüğünü, oyunun çocuğun gelişimine katkısı yanında çocuğu tanıma aracı olarak görülebileceğini ifade eder. “Oyun, kazanmak ve kaybetmek olgusu düşünülmeden, tamamen eğlenmek amacıyla yapılan hareketlerdir… Oyun, canlıdır sürekli yaratıcıdır sürekli hareket halinde ve değişimlere açıktır... Oyun, çocuğu tanımada değerli bir araçtır... Oyun, çocuğun yaratma ortamıdır... Oyun, gerçek dünya ile hayal dünyası arasındaki köprüdür” (Yavuzer,1994, s.169-173). “Oyun, kültürel açıdan hem de çocuklara mutluluk veren bir olgu olduğundan evrenseldir. Oyun çocukların esenliği için vazgeçilmezdir; bu faktörler onun, 1989Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Konvansiyonu’nda garantilenmiş bir hak olarak listeye alınmasını sağlamıştır. Oyun, çocuğun sağlıklı gelişimde kritik önem taşır ve çocukların oyun hakkı sürdürülebilir bir dünyaya giden yoldaki temel unsurlardan biridir” (The World Watch Enstitüsü, 2010,s.104). The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454 447 Beden Eğitimi Dersinde Geleneksel Çocuk Oyunlarinin Uygulanmasi, Mendil Kapmaca Oyunu Örneği Yukarıdaki tanımlara bakıldığında oyunun çocuğun bilişsel, duyuşsal ve psiko-motor gelişimine katkı sağladığı yadsınamaz bir gerçektir. Oyunu çocuğu tanıma aracı olarak kullanmak gerekir, çocuğun ilgi ve ihtiyaçlarını daha iyi ve daha doğru analiz edebilmemiz için çocuk oyunlarından yaralanmamız gerekmektedir. Geleneksel Oyun Geleneksel oyun; oyunda kullanılan kıyafetler, kurallar ve oyunun sınırları inanç ve toplumsal kabul sınırları içerisinde bu sınırıda gelenek görenek ve töreden alan nesilden nesille aktarılan, canlı oynanabilen ve yaşatılan sportif ve foklorik değerlerdir. (İşler, 1997, s. 37). Teknolojiyi amacına uygun kullanmayan bizim gibi ülkelerde , “makine oyunları giderek yaygınlaşmıştır. Öznesi çocuk olmayan bu tarz oyunların, Pazar kaygısıyla metalaşan oyunlar olduğu görülmektedir” (Güneş ve güneş,2011, s. 1). Oyun, çocuğun fiziksel, ruhsal ve zekâ gelişiminde, olumlu, sağlıklıbir kişilik kazanması açısından yemek içmek gibi en temel ihtiyaçlarla benzerlik gösterir.Oyun, çocuğun dünyasında çok önemli bir yer kaplar. Çocuklar oyunla gerçek yaşamda karşılaşabilecekleri zorlukları aşmayı öğrenirler. Oyunlarla edindikleri yaşamsal tecrübeleri gerçek hayata aktarırlar. Bu konuda ebeveynlere düşen sorumluluk oyunu sadece bir eğlence aracı olarak değerlendirmek yerine onun öğretici yanın ehemmiyetini kavrayarak davranışlarını bu yönde şekillendirmelidirler. Geleneksel Çocuk Oyunlarının Çocuğun Gelişimine Etkisi Oyun, içinde barındırdığı birçok olguyla çocuğun gelişmesine olumlu katkı sunar. “Oyun, çocuğun tüm gelişimini doğrudan etkilemektedir. Bu etkilemeler, her oyunun özelliklerine göre farklılık kazanmaktadır. Oyunun çocuğun gelişimini bir bütün olarak etkilediği bir gerçektir” (Erdem, 2003, s. 7). Oyunla ilgili yapılan birçok bilimsel çalışma sonucunda görülmüştür ki, oyun çocuğun duyuşsal, bilişsel, psiko-motor gibi farklı gelişim alanlarında olumlu etkilere sahiptir, bu araştırmaların hiçbirinde oyunla ilgili olumsuz bir tespit veya yoruma rastlanmamıştır. “Birçok araştırmacı kanıtlamışlardır ki, oyun çocukların zihinsel, sosyal, duygusal ve fiziksel gelişimleri için çok önemlidir ve bu süreçte anne baba ve aile çok kritik roller üstlenirler. Çocukların fiziksel veya düşünsel keşif etme yeteneklerini sınırlandırırsak oyun sayesinde öğrenmeye ihtiyaç duyarlar” (Jansma, 1999, s. 254). Geleneksel Çocuk Oyunlarının Çocuğun Bedensel Gelişimine Etkisi “Bedensel gelişim alanları içinde en gözlenebilir ve ölçülebilir alandır. İlk kez karşılaştığımız bir çocuğun bedensel gelişiminin normal olup olmadığını boy uzunluğu ile yaşını karşılaştırarak bile anlayabiliriz. Bedensel gelişim doğum öncesinden başlayarak ölüme kadar süren bir süreçtir. Bedensel gelişim alanı bedenin iskelet, kas, sinir solunum, sindirim, dolaşım ve boşaltım sistemleri ile organlarındaki değişimleri içerir” (Ulusoy, 2007: 48; Yıldırım ve Fişek, 1989: 1-2; Aydın, 2005: 68, akt. Sarı, 2001,s.8). Sevinç, açık alanlarda oynanan oyunların bedensel gelişime etkisini şöyle ifade etmiştir:“Çocuklar açık havalarda bol oksijen alarak, güneşten yararlanırlar. Solunum, sindirim ve dolaşım sistemleri, kısaca bütün bedensel, organik ve fizyolojik işlevleri daha sağlıklı bir dengeye kavuşur. İştahsız çocukların daha iyi beslendikleri, uyku problemi olanların bu The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454 Ibrahim Aydınlı - Fikret Ramazanoğlu 448 problemlerinin ortadan kalktığı, boy atıp, kilo aldıkları ve sağlıklı görünüm kazandıkları görülür” (Sevinç,2009, s.162) Çocukların televizyon ve bilgisayar ve tablet ekranı karşısında fazla zaman geçirmeleri, bedensel hareketler yerine oturdukları yerden iş yapma istekleri ve obezitenin nedenleri arasında hareketsizliğin de yer alması, oyunun gerekliliğini de ortaya koymaktadır. Bu konuda yapılacak en önemli çalışmalardan bir tanesi çocukların geçmişte oynanan oyunlarla tanıştırılıp bu oyunları yeniden oynayarak gerçek yaşamın içine dâhil olmalarını sağlamaktır. Geleneksel Çocuk Oyunlarının Çocuğun Psiko-Motor Gelişimine Etkisi “Çocuğun kol ve bacakları ile tüm organlarını kullanmada güç ve hız kazanmasına, beden organları arasında eşgüdüm sağlanmasına ve onları daha etkin ve becerikli duruma gelmesine devimsel gelişim, psiko-motor gelişim denir. Bu gelişme bedensel gelişmeye paralel olarak oluşur ve kişinin çevresine uyum yapmasını sağlar. Bireyin bir bütün olarak gelişmesinde önemli rol oynar.” (Yeşilyaprak, 2006, s. 57). “İlköğretim yıllarındaki çocuklar hareketleri sayesinde vücutlarını daha iyi kontrol ederler ve bir etkinliğe daha uzun süre katılabilirler. Bunun yanı sıra, ilkokul çocukları fiziksel olgunluktan uzaktır ve onlar hareketli olmaya ihtiyaç duyarlar. İlkokul çocukları uzun süre hareketsiz kaldıklarında hareket halindekinden yani koştukları, zıpladıkları, bisiklet sürdükleri zamanlardan daha bitkin olmaya başlarlar. İlkokul çocuklarının hareketlerindeki önemli bir prensip, onların durağan aktivitelerden çok işe karıştıkları, aktif oldukları aktivitelerle uğraşmalarıdır. Orta ve son çocukluk döneminde çocukların motor gelişimleri ilk çocukluğa göre daha düzgün ve koordinelidir. Büyük motor beceriler büyük kas hareketlerini içerir büyük motor becerisi gerektiren hareketleri erkekler genellikle kızlardan daha kolayca yapabilirler” (Santrock, akt. Keskin, 2009, s.17). Muratlı, psiko–motor gelişim için ilköğretim çağının önemini vurgu yapmıştır. “Birçok becerilerin ve beceri gerektiren hareketlere çocuğun başlatılması ve geliştirilmesi 7-12 yaş dönemde gerçekleştirilmelidir” (Muratlı, 2003, s. 42). Geleneksel Çocuk Oyunlarının Çocuğun Duygusal ve Zihin Gelişimine Etkisi Çocuklar nesnelere önce zihninde ki şema doğrultusunda tepkide bulunurken daha sonraları bu tepkilerinde değişiklik yaparlar. Böylece çevreye, nesnelere ve yeni durumlara uyum sağlarlar. (Özer ve Özer, akt. Kuru, 2009, s. 12 - 13). Oyun çocuk için öğrenme ortamıdır ve çocuk oynadıkça duyuları artar. Çünkü oyun çocuğun duyduklarını, gördüklerini uyguladığı, öğrendiklerini geliştirdiği bir ortamdır.(Ramazanoğlu,2008,s .169) Dereobalı, zihinsel gelişim sürecinin ilköğretim çağındaki çocuklarda oyunlarla fark oluşturabileceğini işaret etmektedir. “Okul öncesi dönemdeki çocuklara oranla okul çağına gelmiş olan çocukların zihinsel yeteneklerindeki ilerlemelere oyunlarındaki, öğrenme etkinliklerindeki dillerindeki, farklılıklarda gözlemlemek mümkündür. Bu dönemde çocuklar hızlı bir zihinsel gelişme gösterirler. Nesnelerin konumlarının ya da fiziksel yapılarındaki değişimlerin, miktar, kütle, ağırlık, sayı gibi özelliklerde değişme yaratmadığını anlayabilirler” (Dereobalı, akt. Kuru, 2009, s. 13). “Duygu, bireyin içsel ve dışsal dünyadan etkilenmesi sonucunda genel olarak hoşlanma ya da acı duyma biçiminde belirlenen tepkilerdir. Bireyin temel gereksinimleriyle ve onun bir The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454 449 Beden Eğitimi Dersinde Geleneksel Çocuk Oyunlarinin Uygulanmasi, Mendil Kapmaca Oyunu Örneği sonucu olan davranışlar ile ilgilidir. Bu nedenle duyguları incelemek insanın davranışına egemen olunmasını kolaylaştırır” (Binbaşıoğlu, 1975, akt. Sarı, 2001, s. 6). “Duyguların en iyi yansıtıldığı ortamlar aile, okul, arkadaş grubu ve toplumsal hareketler içinde daha belirgin halde olabilmektedir. Çocuğun oyun çağında tepkisini belirli ortamlar dâhilinde dile getirmesinin sağlanması sağlıklı bir duygusal gelişimin belirtisi olabilecektir. Bu ortamlar içerisinde çocuk kazanma, kaybetme, mücadele etme, beraber yaşama, kişilik gelişimi, sevgi, saygı vb. duygusal gelişim özelliklerini kazanabilir” (Şimşek, 1998, s. 4). Geleneksel Çocuk Oyunlarının Çocuğun Sosyal Gelişimine Etkisi Akandere, oyunun çocuğun sosyal gelişimi üzerine etkisini aktarırken çocuğun kimliğini bulması yönündeki olumlu desteğini de belirtmiştir. “Çocuk yaşadığı çevrede daima başkaları ile ilişki halindedir, Çocuk oyunların çoğunda bir sosyal yapı vardır. Oyunla çocuk cinsel kimlik kazanır oyunla çocuk aile bireylerinin rollerini üstlenerek sorumluluklarını ve o bireylerin kişiliklerini öğrenir. Oyunla çocuk meslek gruplarını ve onların rollerini kavrar oyunla çocuklar birlikte problem çözmeyi öğrenirler. Oyunla çocukların moral gelişimi desteklenir. Çocuk oyunla toplumsallaşmayı, başkalarının hak ve özgürlüklerine saygı duymayı kendi hak ve özgürlüğünü korumayı, yardımlaşmayı, paylaşmayı lider olmayı, kazanmayı ve kaybetmeyi öğrenir ” (Akandere, 2004, akt. Keskin, 2009, s. 19). Hazar, oyunu, çocuğun gerçek hayattaki yaşantısının test alanı olarak görmüştür. Hazar’a göre oyun, çocuğun kendini ve öğrendiklerini yorumlamasına yardım ederken kurallı yaşamayı da öğretir. “Çocuk hayatı oyun içerisinde tanır. Aileden getirmiş olduğu özellikleri oyunda test eder, şekillendirir. Almış olduğu eğitimi oyunla yansıtır. Oyun bir grup çalışmasıdır ve kendine özgü kuralları vardır. Bu kurallara uymayanlar oyun dışında kalırlar. Bütün çocuklar kurallara uymayanlarla oyun oynamak istemezler ve onları oyun dışı bırakırlar, böylelikle cezalandırmış olurlar. Hiçbir çocuk bu duruma düşmek istemez. Oyunun bu niteliği çocuklara kurallara uymayı öğretir” (Hazar, akt. Kuru, 2009, s. 42). Geleneksel Oyun ve Eğitim Milli Eğitim Bakanlığı’nca oluşturulan haftalık ders çizelgesinde uygulanmasıyla zorunlu olan beden eğitimi ve spor dersi için oynatılması en uygun ve en etkili oyunların geleneksel çocuk oyunlarımız olduğu düşünülmektedir. Geleneksel çocuk oyunları incelendiğinde eğlenceli, aynı zamanda fiziki, sosyal ve zihinsel ve psiko- motor gelişim yönünden olumlu etkileri kaydedilmiştir. Ülkemizin her bölgesinde farklılıklar gösteren geleneksel çocuk oyunlarımız kültürel zenginliklerimizi gösterirken her bir oyun eğitici ve öğretici olduğu da yapılan araştırmalarda sonucunda ortaya çıkmıştır. Geleneksel çocuk oyunları birçok farklı oyun türünü bünyesinde barındırmaktadır. Bunlardan bazıları bireysel, bazıları da takım halinde oynanmaktadır. Bu oyunların bazısında kişi kendi becerisiyle yarışırken bazısında da rakibine karşı mücadele sergilemek durumundadır. Bu oyunların genelinde spor ruhuna uygun yardımlaşma ve fair-play vardır. Son yıllarda sokakta oynanan geleneksel çocuk oyunlarının kurallaştırılması çalışmaları yapılmaktadır. Birçok oyun kurallaştırılarak okullarda şenlik havasında oynatılması planlanmaktadır. Geleneksel çocuk oyunlarının bahsi geçen gelişim alanlarına olumlu katkılarını mendil kapmaca oyunu örneklemiyle göstereceğiz. The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454 Ibrahim Aydınlı - Fikret Ramazanoğlu 450 Mendil Kapmaca Oyunu 3 Şekil 1: Mendil Kapmaca Oyun Alanı Mendil Kapmaca Oyun Kuralları Oyun alanı düz olmak kaydıyla dışarda ve salonda oynanabilir. Saha dikdörtgen şeklinde 20 m x -40m hentbol sahasında veya 28m x-15m basketbol sahasında oynanabilir. Sahanın tam ortasında 3,60m çapında, mendil hakeminin mendili tutacağı, “tarafsız bölge” olarak adlandırılan bir daire bulunur. Bu alanda oyuncular ebeleme yapamazlar. Tarafsız bölgede çocuk hakeme de dokunamaz hakeme dokursa elenir. Mendili alan oyuncunun bütün vücudu dışarıya çıktıktan sonra rakip tarafından ebelenebilir. Oyuncu ayağının birini dışarı çıkarıp rakibi aldatabilir. Bir oyuncunun hücum süresi 30 saniyedir. Bu süre zarfında çocuk hücum yapmak zorundadır. Takımların oluşumu kız –erkek şeklinde karma olabileceği gibi kız erkek ayrı şekilde de olabilir. Eğer karma olacaksa kız erkek dengesi iki taraf içinde eşit olmak zorundadır. Mendil kapmacada bir takım en fazla 14 oyuncu ( 10 asil 4 yedek ) kişiden oluşur. Eğer oyun karma oynanacaksa, 10 oyuncunun 5’i erkek 5’i kız olmak zorundadır. Saha seçimi, takım kaptanlarının “Aldım verdim, ben seni yendim, alamazsın veremezsin sen beni yenemezsin.” Adım sayışması ile yapılır. Bu sayışma sonucunda kazanan takım hücum mu savunma mı yapacağına karar verir. Hücum yapma hakkını kazanan takım mendili almak zorundadır. Bir oyun 3 set üzerinden oynanır. Setlerden ikisini alan takım oyunu kazanır. Mendil hakeminin ayağını yere vurma hareketi ile oyuncular dip çizgiden çıkarlar oyuncu 30 saniye içerisinde mendil ile birlikte dip çizgiden geçebilirse, takım 1 sayı kazanmış olur, rakip oyuncu ebeleyemediğinden dolayı o set oyundan çıkar ve o set için bir daha yarışamaz. Ebeleyen kişi sadece eliyle hafifçe dokunarak ebeleyebilir. Sert, ayakla, iteleyerek ebeleme 3 Bu bölüm http://www.coskk.org.tr/20.04.2016 ,18:30 internet sitesinden faydalanılarak hazırlanmıştır. The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454 451 Beden Eğitimi Dersinde Geleneksel Çocuk Oyunlarinin Uygulanmasi, Mendil Kapmaca Oyunu Örneği yapamaz çocuk bunu yaparsa elenmiş sayılır. Bir set rakip takımın 10 oyuncusunu da oyun dışı kalmasıyla set olarak biter ve oyun devam eder. Mendil kapmaca Oyunu-Eğitim İlişkisi Beden eğitimi ve spora katılımın; öğrencilerin farklı gelişim alanlarının gelişiminde büyük rol oynar. Beden eğitimi dersi ile birlikte çocukta öz yönetim ve denetim mekanizması gelişir. Bu sayede çocuk topluma çabuk uyum sağlar. “mendil kapmaca oyunun başında sayışmanın “aldım verdim ben seni yendim. Alamazsın veremezsin sen beni yenemezsin” şeklinde başlaması öncelikle çocuğun dil gelişimi açısından önemlidir. Bu sayışma esnasında çocuk kavramı farklı tonlama ve farklı şekillerde söyleyerek yaratıcılığını ve müziksel kabiliyetini de artıracaktır. Çocuk oynarken sıkıntılarını kaygılarını unutmakta ve iyi vakit geçirmektedir. Oyun oynarken duygularını ifade edebilme ortamı bulmakta ve kendini ifade edebilmektedir. Ayrıca oyun içerisinde fazla olan enerjisini atabilmekte bu sayede saldırganlık-şiddet eğilimlerinde ciddi düşüşler olmaktadır, bütün bunlar çocuğun ruhsal gelişimine katkıda bulunmaktadır. Birçok oyunda olduğu gibi mendil kapmaca oyununun da kendine göre kuralları vardır. Oyunun oynanabilmesi için her çocuk bu kuralla uymak zorundadır. Oyun kuralarına uyum gösteren çocuk arkadaşları tarafında kabul görürken oyun kuralarına uymayan çocuk arkadaşları tarafından dışlanır, çocuk dışlanma korkusuyla bu tür davranışlara girmemeye çaba gösterir. Mendil kapmaca oyununda her çocuk oyun sırası gelinceye kadar bekler. Bu bekleme esnasında sabırlı olmayı, birbirlerinin hakkına saygı duymayı aynı zamanda bu duruma uymayan çocuklara karşı gelerek kendi haklarını korumayı öğrenirler. Bu davranışlar da sosyal gelişimlerini destekler. İnsanlar gün içerisinde toplumsal yaşam içerisinde birçok kuralla uymak zorundadırlar. Kuralara göre hareket etmek kişiye planlı ve kurallı yaşamaya özendirir. Oyun içerisinde bulunan takım kaptanının direktifleriyle yarışmada pozisyon alan çocuk gerçek yaşamda da yöneten-yönetilen gibi durumlarla karşılaşmakta ve bu durumun normal olduğunu anlamaktadır. Takım kaptanı diğer arkadaşlarını yönlendirdiği için liderlik özeliğinin gelişmesine katkıda bulunur, ileriki yaşamında toplumu yönetme ve yönlendirme özeliği kazanır. Birçok oyunda olduğu gibi mendil kapmaca oyununda da kazanma-kaybetme duygusunu yaşayıp kazandıkları oyundan sonra sevinci yaşayan çocuklar rakipleri kazandığında bunun doğal olduğunu bilirler. Aynı zamanda bireysel başarıdan çok gurubun başarısı öne çıkmakta çocuklar oyunu kazanmak için beraber hareket etmek zorunda olduklarını işbirliği yapmaları gerektiğini bilirler, bu durum okullarda gurup çalışmalarında da olumlu yansımaları görülmektedir. Oyun içerisinde amacın yani oyunun kazanılabilmesi için her bir çocuk sorumluluğunu yerine getirmek zorunda olduğunu bilir bu sayede sorumluluk duygusu gelişir. Toplumsal açıdan olumlu yanlarını saydığımız birçok özelik aynı zamanda çocuğun bilişsel sosyal, zihinsel, bedensel, psiko-motor gelişimine olumlu katkılar da bulunur. Bedensel ve psiko-motor gelişiminde çocuğun gücü artar, tepki yeteneği artar, büyük ve küçük kas guruplarını istediği şekilde kullanmayı öğrenir. Organlar arasında eşgüdümü artırır, bedensel esneklik kazandırır. Mendil kapmaca oyununun kazanımlarına bakıldığında bir takım yarışmasında elde edilebilecek bütün kazanımları kazandırdığı görülür. Bireysel sorumluluk alabildiği gibi çocuk alacağı her sayıda takımına da puan kazandırır. Bireysel anlamda yeteneğini ortaya koyar. Strateji geliştirerek savunma veya hücum oyuncusu olduğunda neler yapacağına karar verir. Zamanla yarıştığı için belirli bir süre diliminde karar alması gerektiğini öğrenir. El işareti ve The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454 Ibrahim Aydınlı - Fikret Ramazanoğlu 452 sözel ifadelerle hareket edebilmeyi öğrenir. Çocuk kendisi kaybettiğinde oyunun bitmeyeceğini kavrayarak takım olma olgusunu anlar. Oyunun kazanımları incelendiğinde daha iyi görülür ki bireyin bilişsel, duyuşsal, zihinsel, sosyal ve psiko-motor becerilerine katkıları üst düzeydedir. Milli Eğitim Bakanlığı’nın Beden Eğitimi ve Spor Dersi Öğretim Programının da ‘’öğrencilerin, yaşamları boyunca kullanacakları hareket becerileri, aktif ve sağlıklı yaşam becerileri, kavramları ve stratejileri ile birlikte öz yönetim becerileri, sosyal becerileri ve düşünme becerilerini de geliştirerek bir sonraki eğitim düzeyine hazırlamalıdır.” sözünü destekleyici niteliktedir.(M.E.B) Sonuç ve Öneriler Öğrencilerin kültürümüze ait olan geleneksel çocuk oyunlarını tanımaları ve bu oyunu oynamaları bir sonraki nesillere kültürümüzün etkin bir şekilde aktarımını sağlar. Çocuk oyunları oynatılırken öncelikle çocuğun yaşadığı yöredeki oyunlar tercih edilmelidir. Öğrenciler başka kültürdeki oyunları öğrenip oynadıklarında oyun yoluyla diğer kültürleri tanıma ve anlama fırsatı bulacaklardır. İlköğretim ve ortaöğretim de müfredatta iki saat olan beden eğitimi dersinin saat ve uygulama açısından eksik olduğu gözlenmiştir.Çocukların bilgiyi yazılı metinlerden çok uygulama ve oyunlarla daha iyi öğrenebildiği önemli bir gerçektir.Mendil kapmaca oyunudan hareketle oyunu çocuk serbest zamanı değerlendirme aracı değil aynı zamanda kendini tanıma ve duygularını ifade etme aracı olarak görmek gerekmektedir. Mendil kapmaca oyununu çözümlenmesiyle elde eldilen veriler şunu göstermiştir ki çocuğun bedensel,dilsel,zihinsel,sosyal,fiziksel ve birçok gelişim alanına olumlu katkıları olmaktadır. Ders saatinin arttırılması ve gerekli altyapı yani dersi öğretmede kullanılacak oyunların daha verimli uygulanabileceği sahalar ve alanlar yapılması gereklidir.Derslerde uygulanacak oyunlar,çocukların hem daha yaratıcı hemde daha yapıcı bireyler olarak gelişmelerini sağlayacaktır.Milli eğitim bakanlığı geleneksel çocuk oyunları etkinliklerine ilişkin tanıtıcı çalışmalar yaparak bu konuda beden eğitimi öğretmenlerinin yeterli donanıma ulaşmasını sağlayabilir. Geleneksel çocuk oyunlarına ilişkin yapılan akademik çalışmalar yok denecek kadar azdır. İlgili Araştırmacılar konuyla alakalı çalışmalara yönlendirilmelidirler. KAYNAKLAR Ana Británica. (1992). Çocuk oyunları maddesi. 6. Cilt. İstanbul Akandere, M. (2004). Eğitici okul oyunları (3. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Aktekin, E; Beyazıt B; Çolak S; Çolak T(2014) “Eğitilebilir Zihinsel Engelli Çocukların El Becerilerinin Gelişimine, Kapalı Alan Aktivitelerinin Etkisi”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 6, Eylül 2014, s. 469-477 Aydın, B. (2005). Gelişim ve Öğrenme.Ankara: Nobel Yayıncılık, Sarı, H. (2001). Öğrenme güçlüğü Ayan, S.& Dündar, H. (2009). Eğitimde okul öncesi yaratıcılığın ve oyunun önemi. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 28, 63-74. The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454 453 Beden Eğitimi Dersinde Geleneksel Çocuk Oyunlarinin Uygulanmasi, Mendil Kapmaca Oyunu Örneği Başal, H. A. (2007). Geçmiş Yıllarda Türkiye’de Çocuklar Tarafından Oynanan Çocuk Oyunları. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 243-266. Bekmezcİ, H.& Özkan, H. Oyun ve oyuncağın çocuk sağlığına etkisi. Erdem, Ö. (2003). Okul öncesi eğitim birimlerinde dış mekân tasarım ilkeleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı, Ankara. Ersoy, H. (2010). Başkurt çocuk oyunları. Millî Folklor, sayı. 22; 86. Web: http://www.millifolklor.com adresinden 11/04/2011 tarihinde alınmıştır. Esen, M. A. (2008). Geleneksel Çocuk Oyunlarının Eğitimsel Değeri ve Unutulmaya Yüz Tutmuş Ahıska Oyunları. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (21), 2. GELENEKSEL ÇOCUK OYUNLARI erişildi.(ET:20.04.2016) ,(2016).http://www.coskk.org.tr/adresinden Görmez, K. ve E. Göka. (1993). Çocuk ve çevre. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları. Gürün, O.A. (1984). Çocuğumuzu tanıyalım. İstanbul: İnkılâp Yayınevi. Güneş, M. ve Güneş H. (2008). Öğretmen ve öğrenciler için yaşayan çocuk oyunları. Ankara: Anı Yayıncılık. Huizinga, J. (1995). Homo ludens. oyunun toplumsal işlevi üzerine bir deneme. (Çev. M., A. Kılıçbay). Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi. İşler, H. (1997), “Tarihsel Kökenleri, Yayılma, Organizasyon Biçimleri ve Fonksiyonları Bakımından Geleneksel Aba ve Şalvar Güreşlerinin İncelenmesi”, Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Beden Eğitimi ve Spor Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara,37. Jansma, P. (1999). Psychmotor domain trainingandseriousdisabilities. Universty Pres of AmericaInc. USA, New York. Keskin, A. (2009). Oyunların çocukların çoklu zekâ alanlarının gelişimine etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya. Kuru, O. (2009). Dokuz yaş çocuklarının psiko–motor gelişimlerinde oyunun etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Elazığ. Muratlı, S. (2003). Çocuk ve spor. Ankara: V Yayıncılık. (M.E.B) Milli Eğitim Bakanlığı’nın Beden Eğitimi ve Spor Dersi Öğretim Programı Özhan, M. (1990). Çocuk oyunlarımız. Ankara: Kültür Bakanlığı. Özdoğan, B. (2004). Çocuk ve oyun. Ankara: Anı Yayıncılık. Ramazanoğlu F ,(Ed.),(2008), Ankara :Sporda Sosyal Alan Çalışmaları Sarı, H. (2001). Öğrenme güçlüğü çeken çocuklara yönelik okulda yapılacak provizyon bununla ilgili öneriler. 10. Ulusal Özel Eğitim Kongresi, Çanakkale Sevinç, M. (2009). Erken çocukluk MorpaKültürYayınları. gelişimi ve eğitiminde oyun. İstanbul: The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454 Ibrahim Aydınlı - Fikret Ramazanoğlu 454 Yavuzer, H. (1994). Çocuk ve suç. İstanbul: Remzi Kitabevi. Yeşilyaprak, B. (2006). Gelişim ve öğrenme psikolojisi. Ankara: Pegem A Yayıncı Yıldırım, S., Fişek, G.O. (1989). Çocuk Gelişimi. Milli Eğitim Basımevi, İstanbul Worldwatch Enstitü. (2010). Dünyanın durumu 2010. İstanbul: TEMA İş Bakası Kültür Yayınları. The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454
