Ticaret Hukuku

Ticaret Hukuku
Ticari İşletme
Ve
Temel Kavramlar
§1- Ticaret Hukukunun Anlamı
I-Ticaret ve Ticaret Hukuku Arasındaki Bağlantı
Ekonomi ve hukuk bilimi açısından ticaret kavramına ayrı anlamlar
verilmektedir
Ekonomi bilimi açısından ticaret üretim ile tüketim faaliyetleri arasındaki
aracılık (değişim) faaliyetlerini ifade eder.
Hukuksal açıdan ticaret mal değişiminin yanı sıra üretim ve tüketim
faaliyetlerini de kapsar.
II-Ticaret Hukukunun Yeri:
Klasik anlamda ticaret hukuku özel hukuk içinde yer alır.
Ancak günümüzde ekonomi ve ticaret hayatına devletin müdahalesi kamu
hukuku karakterli ticaret hukuku ve ticari ceza hukuku alanlarının doğmasına
sebep olmuştur.
III- Ticaret Hukukunun Tanımı
Üretim, değişim ve tüketime yönelik ticari faaliyetleri düzenleyen hukuk dalıdır.
IV-Ticaret Hukukunun Düzenlenmesinde Sistemler
1-Sübjektif Sistem
2-Objektif Sistem
3-Modern Sistem
V-Türkiye’de Ticaret Hukukunun Düzenlenişi
1- Cumhuriyet Öncesi Dönem
a)Kanunname-i Ticaret (1850) (1807 fr)
aa) Tic. Mahk.Kur. ilişkin 1860
tarihli 1. ek.
bb)İflas işlemlerine ilişkin 2. ek (1905)
cc) Sigorta işlemlerine ilişkin 3. Ek (1906)
b) Kanunname-i Humayunu Ticareti Bahriyye (1864)
c)Usul-ü Muhakeme-i Ticarete Dair Nizamname (1862)
d) Çeklerle İlgili Kanun (1914)
2- Cumhuriyet Dönemi
a) 1926 tarihli Ticaret Kanunu
b) 1956 Tarihli Ticaret Kanunu
aa) Hazırlık Çalışmaları
bb) Sistematiği
1) (md.1-10)Başlangıç Hükümleri
ia) Ticari hüküm
ib) Ticari iş
ic) Ticari örf ve adet
id) Ticari Davalar
ie)Zamanaşımı
2) (md.11-135)birinci kitap, ticari işletme
ticari işletme,
tacir,
ticaret sicili,
ticaret unvanı,
işletme adı,
haksız rekabet,
ticari defterler,
cari hesap ve
bazı tacir yardımcıları (ticari işler tellalı ve acente)
hakkındaki hükümler
3)(md.136-556) İkinci kitapta, ticaret şirketleri
düzenlenmiştir.
Bu kitapta önce tüm ticaret şirketlerine uygulanması söz konusu olan
genel hükümlere, bunu takiben de kollektif, komandit, anonim, sermayesi
paylara bölünmüş komandit, kooperatif ve limited şirketlere ilişkin özel
hükümlere yer verilmiştir.
TTK'nın kooperatif şirketlere ilişkin 485-502. maddeleri sonradan 24.4.1969
tarihinde kabul edilen 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu ile yürürlükten
kaldırılmıştır.
4) (md. 557-815) Üçüncü Kitapta, kıymetli evrak başlığı
altında kıymetli evraka ilişkin genel hükümler,
nama, hamile yazılı senetler,
kambiyo senetleri,
kambiyo senetlerine benzeyen senetler ve diğer emre yazılı senetler
ile
emtia senetleri düzenlenmiştir.
Emtia senetleri ile ilgili kısımda taşıma işleri ve taşıma senetleri de ele alınmıştır
5)(md. 816-1262) Dördüncü Kitap deniz ticaretine
ayrılmıştır.
Bu kitapta gemi, donatan ve donatma iştiraki, kaptan, deniz ticareti
sözleşmeleri, deniz kazaları, gemi alacaklıları-yük alacaklıları ve zamanaşımı
hakkında hükümlere yer verilmiştir
6)(md. 1263-1459) Beşinci Kitapta , sigorta hukuku ile ilgili
konular düzenlenmiş ve ilk olarak genel hükümler başlığı altında sigorta
sözleşmesi tanımlanmış, uygulanacak hükümler gösterilmiş ve sigorta poliçesi
ile muvakkat ilmühaber hükme bağlanmıştır.
Bundan sonra sırasıyla mal sigortası, can sigortası ve denizcilik rizikolarına
karşı sigortalar ele alınmıştır
7)(md. 1460-1475) Son hükümler ise , Kanun metnine
sonradan eklenmesi uygun görülen hükümlerle , kanunun yürürlüğe girmesini,
yürürlükten kaldırılan düzenlemeleri ve Kanun'u uygulayacak makamı gösteren
hükümler içermektedir
§-2 TİCARİ İŞLETME
I- Ticari İşletmenin Tanımı Ve Unsurları
1)TANIM:
Sürekli bir şekilde ve kazanç getirme amacıyla kurulup bağımsız bir şekilde
işletilen, esnaf işletmesi sınırlarını aşmış işletmelerdir.
2)TİCARİ İŞLETMENİN UNSURLARI
OLUMLU UNSURLAR
-Kazanç sağlamayı hedef tutmak
-Süreklilik
-Bağımsızlık
OLUMSUZ UNSUR
-Esnaf İşletmesi Olmamak
TTK md. 17'ye göre bir faaliyetin esnaf faaliyeti sayılması için,
*iktisadi faaliyetin nakdi sermayeden ziyade bedeni çalışmaya dayanması
ve
*kazancının "ancak geçimini sağlayacak derecede az olması" gerekir.
Diğer yandan 5362 Sayılı ve 21.06.2005 tarihinde yürürlüğe giren Esnaf ve
sanatkarlar Meslek Kuruluşları Kanunu md. 3/a’da yapılan tanıma göre
“Esnaf ve sanatkar: İster gezici ister sabit bir mekanda bulunsun , Esnaf
ve Sanatkar ile Tacir ve Sanayiciyi Belirleme Koordinasyon Kurulunca
belirlenen esnaf ve sanatkar meslek kollarına dahil olup, ekonomik faaliyetini
sermayesi ile birlikte bedeni çalışmasına dayandıran ve kazancı tacir ve sanayici
niteliğini kazandırmaya yetmeyecek miktarda olanlar ile vergiden muaf bulunan
meslek ve sanat erbabı kimseleri” ..ifade eder. Buna bağlı olrak bu yasada
*Bedensel çalışma daha fazla olarak değil, sermaye ile eşit önemde
aranmıştır
*Gelir seviyesi ise , geçime oranla değil, kurulca belirlenen
kıstaslara göre tacir/sanayici niteliğini kazanmayı gerektirmeyecek miktarla
sınırlandırılmıştır
II-Ticari İşletmede Merkez ve Şube
A- Tanım
Ticari işletmenin merkezi, işletmenin idari, hukuki ve ticari faaliyetlerinin
toplandığı ve yürütüldüğü yerdir.
Bir yerin şube sayılması için :
-Merkeze bağımlı olmalı
-Dış ilişkilerde bağımsız olmalı
-Yer ve yönetimi ayrı olmalıdır.
B- Ticaret ve Usul Hukuk Yönünden Şubenin Durumu
1- Tescil bakımından
Merkezi Türkiye’de bulunan ticari işletmelerin şubeleri
bulundukları yer ticaret siciline tescil ve ilan olunur
2- Ticaret unvanı bakımından
Şubeler, kendi merkezlerinin ticaret unvanını şube olduklarını
belirterek kullanmak zorundadırlar
3-Temsil Yetkisinin sınırlanması bakımından
Ticari mümessilin temsil yetkisi şube ile sınırlanabilir
4- İşletmenin devri halinde devrin kapsamı bakımından
Devrin kapsamına şube de girer.
-Şube aracılılığıyla yapılan işlemlerden dolayı merkezin yanı sıra şubenin
bulunduğu yerde dava açılabilir.(İflas istisna)
III-Ticari İşletmenin Hukuksal Niteliği
Ticari işletmenin hukuksal niteliği tartışmalı olmakla birlikte bunun
iktisadi bir kül (cüzü tam) olduğunun kabul edilmesi gerektiği belirtilir.
İşletme biri maddi diğeri de maddi olmayan biçimde iki unsurdan oluşur.
Ticari işletmenin unsurları
1-Maddi Unsur:
a) Yatırım malvarlığı işletmeye sürekli biçimde özgülenen şeylerden
oluşur. Kasa, masa, demirbaşlar....gibi.
b) Döner malvarlığı işletmenin işleyip veya aynen piyasaya arz edeceği
emtiadan oluşur; hammaddeler, yarı mamuller, mamuller ..gibi.
2- Maddi Olmayan Unsur:
Kiracılık, fikri ve sınai haklar, peştemaliye (goodwill)...gibi.
IV-Ticari İşletme İle İlgili Hukuki İşlemler
III- Ticari İşletmenin Devri ve Rehni
Ticari işletmenin hukuksal niteliği, üzerinde yapılacak tasarruflar, özellikle devir
ve rehin hallerinde önem kazanır
TTK md. 11/2 nin açık ifadesinden anlaşıldığı üzere, ticari işletme nitelik ve
nicelik açısından farklı unsurlardan oluşmakla birlikte, bir bütün olarak devir ve
rehin edilebilir.
1-Ticari İşletmenin Devri
o Ticari işletmenin devrinde önemli husus, maddi olmayan unsurun
devridir.
o Maddi olmayan unsur devredilmeksizin ticari işletmenin devri mümkün
değildir.
o Bunun yanında sadece maddi olmayan unsurun devri de mümkün değildir.
o Devir için maddi olmayan unsurunun yanında maddi unsurun asgari
oranda işletmenin çalışmasını mümkün kılacak miktarının da devri
gereklidir.
o İşletme asgari bir çalışma yeteneğini korumak koşuluyla, maddi
unsurların bir kısmı yapılan sözleşmenin ya da devrin dışında bırakılabilir.
o İşletme üzerinde bir kül olarak yapılan sözleşme geçerli olmakla birlikte,
bu sözleşmeden doğan edimlerin yerine getirilmesinde işletmenin maddi
unsurunu oluşturan varlıklardan her hangi birisi için ağır şekil koşulu
varsa , bu ayrıca yerine getirilmelidir.
o Örneğin maddi unsura dahil bir taşınmaz varsa, bunun mülkiyeti tapuda
resmi işlem yoluyla devredilmelidir.
o Ticari işletmenin devri alacaklılara ve iyiniyetli üçüncü kişilere karşı
devrin tescil ve ilanı ile hüküm ifade eder (TTK md. 42/1, 33/1).
o Devralan işletmenin devirden önceki borç ve taahhütlerinden de
sorumludur (BK. md.179).
o Devreden ise tescil ve ilandan sonraki borçlardan sorumlu olmamakla
birlikte, önceki borç ve taahhütler için iki yıl boyunca devralanla birlikte
ve müteselsilen sorumludur.
o Bu sürenin başlangıcı işletmenin muaccel borçları için devrin tescil ve
ilanı ya da alacaklıya ihbar anıdır.
o Müeccel borçlarda ise devir tescil ve ilan veya alacaklıya ihbar edilmiş
olmak kaydıyla borcun muaccel hale geldiği andır.
o Bu iki yıl boyunca sürecek müteselsil sorumluluk alacaklının muvafakati
ve borcun nakli hükümlerine göre ortadan kaldırılabilir
2-Ticari İşletmenin Rehni
Medeni kanunumuz, taşınır eşyada rehnin ancak zilyetliğin rehin alana
verilmesi ile mümkün olduğunu, taşınır rehninin başka şekilde yapılmasının
olanaklı bulunmadığını belirtmiştir.
Ticari işletmenin maddi unsurları içinde taşınır malvarlığı bulunmasına
göre , bunların rehninin rehin alana teslimi suretiyle yapılması gerekecektir.
Ancak böyle bir davranış, ticari işletmenin çalışmasını engelleyecek, hatta
olanaksız kılabilecektir.
a)1447 Sayılı T .İ. R. K.
Bu itibarla 1447 sayılı Ticari İşletme Rehni Kanunu çıkarılmış ve sakıncalar
giderilmeye çalışılmıştır.
Bu kanun gereğince ticari işletme bir bütün olarak rehnedilebilir, rehin ticaret
siciline kayıt düşürülerek yapılabilir.
Böylece taşınır eşyada teslim koşulu gerçekleşmeden rehinden beklenen yara
sağlanmış olur.
Ancak işletme malvarlığı içinde taşınmaz yada gemi gibi taşınmaz hükmünde
bulunan bir eşya varsa bunların rehni tapu sicili ya da gemi sicilinde usulüne
uygun ipotek yapılmakla mümkün olur.
b)Ticari İşletme Rehni İle İlgili Temel Hususlar
1- Taraflar arasında bir rehin sözleşmesi yapılması
a) Genel olarak
Ticari işletme üzerinde rehin hakkının doğabilmesi için öncelikle taraflar
arasında bir rehin sözleşmesi yapılması gerekir.
Ticari İşletme Rehni Kanunu (TİRK) gereğince rehin hakkı, adında belirtilen
durumdan farklı olarak sadece ticari işletme üzerinde değil aynı zamanda esnaf
işletmeleri için de söz konusudur.
TİRK md. 1 gereğince
“Ticaret veya esnaf ve sanatkar sicilinde kayıtlı bir ticari işletme üzerinde rehin
hakkı bu kanunda yazılı hükümler dairesinde tesis edilir” (md. 1).
b) Rehin Sözleşmesinin tarafları
TİRK md. 2 gereğince rehin sözleşmesinin rehin alan tarafını şu kişiler
oluşturabilir:
i- Tüzel kişiliği olan ve sermaye şirketi biçiminde kurulmuş kredi müesseseleri
ii- Kredili satış yapan gerçek ve tüzel kişiliği haiz müesseseler
iii- Kooperatifler
Sözleşmenin diğer tarafını yani rehin veren tarafını ise
işletmenin maliki olan gerçek veya tüzel kişi oluşturur.
Ancak kredili satış yapan müesseselerin rehin hakkı sadece kredili satış yapılan
unsurlar üzerinde olabilir (md. 2/II).
c) Rehin Sözleşmesinin Kapsamı
Rehnin kapsamına aşağıdaki unsurlar girer
i) Ticaret unvanı ve işletme adı
ii)Rehnin tescil edilmesi anında mevcut ve işletmenin faaliyetine tahsis edilmiş
olan makine, araç, alet ve motorlu nakil araçları
iii) İhtira beratları, markalar, modeller, resimler ve lisanslar gibi sınai haklar
Taraflar bu sayılan unsurların hepsini ya da bir kısmını rehnin kapsamı içine
alabilirler. Ancak her durumda:
i-ticaret ünvanı
ii- İşletme adı
iii- Menkul (taşınır ) işletme tesisatı
Rehnin kapsamında yer almalıdır.
d) Rehin sözleşmesinin düzenlenmesi
Ticari işletme rehni sözleşmesinin geçerliliği işletmenin kayıtlı olduğu
sicil çerçevesindeki bir noter tarafından düzenlenmesine bağlıdır.
Bu sözleşmede, rehne dahil unsurların tam listesi de ayırdedilmelerini mümkün
kılacak özellikleri ile birlikte yer alır.
2- Rehin hakkının doğumu ve tescili
Rehin hakkının doğabilmesi için;
a)işletme sahibi, kredi müessesesi veya alacaklı yazılı taleple
başvurarak
b)işletmenin bağlı bulunduğu esnaf ya da ticaret siciline
kayıt edilmesi gerekir.
Tescil gerekli sicillere de bildirilir.
§-3- TİCARİ İŞLER ve TABİ OLDUKLARI HÜKÜMLER
I-Genel Olarak
Yukarıda da belirtildiği gibi Ticaret Hukukumuzun uygulamasında esas
olarak "ticari işletme " kavramı alınmıştır.
Ancak yasa koyucu bu kavramla yetinmeyerek Ticaret Hukukunun
uygulama alanını belirlerken "ticari iş" ve "ticari hüküm" kavramlarından da
yararlanmış ve bu hukuka özgü sınırların belirlenmesi amacını gütmüştür.
Bir işin ticari olarak nitelendirilmesi Ticaret Hukukunun uygulama
alanının belirlenmesi açısından önem taşır.
Yapılacak aynı işin farklı hükümlere tabi tutulmasının uygulama
açısından büyük önemi vardır.
Örneğin bir alım satım sözleşmesinin ticari iş olarak nitelendirilmesi
haliyle bu sözleşmenin adi iş olarak nitelendirilmesi arasında uygulanacak
hükümler açısından farklılıklar vardır.
Bir işin, adi veya ticari iş olarak nitelendirilmesi, bu işe hangi hükümlerin
uygulanacağının belirlenmesi açısından büyük öneme sahiptir
Buna karşılık bir işin sadece adi iş olması ya da sadece ticari iş olması
durumunda ortada bir sorun olmaz. Çünkü o işe sadece adi iş ya da sadece ticari
işe ilişkin kurallar uygulanacaktır.
Buna bağlı olarak "ticari iş" olarak nitelendirilen işler özel bir alan
oluşturur ve biraraya gelerek Medeni Hukukun özel bir kısmını meydana
getirirlerse Medeni Hukuk- Ticaret Hukuku birliği gerçekleşmiş olur. Buna
karşılık , her ne kadar TK md. 1 de Ticaret Kanunu, Medeni Kanunun ayrılmaz
bir parçası olarak nitelendirmişse de hukuk sistemimizde bu birlik
gerçekleşmemiş, Yasakoyucunun Medeni Kanun ve Borçlar Kanununda adi iş
olarak nitelediği pek çok iş Ticaret Kanununda "ticari iş "olarak kabul edilmiş
ve bunlara özel kurallar getirilmiştir.
II-Hangi İşler Ticaridir?
TTK md. 3 hangi işlerin ticari iş olduğunu belirlemiştir. Aynı zamanda
21. maddede belirlenen ticari iş karinesi ile birlikte yapılacak değerlendirme
sonucunda bir işin ticari iş olup olmadığı şu ölçütlere göre yapılabilir
a)Türk Ticaret Kanununda düzenlenmiş olan işler (TTK md. 3):
Bu düzenleme gereğince TTK da düzenlenen bütün işler başka her hangi bir
ölçüt aranmaksızın yasa gereği ticari iş olarak kabul edilecektir. Kural olarak
TTK da düzenlenen hususlar ticari işletme ile ilgilidir. Buna karşılık ticari
işletmeyi ilgilendirmese de TTK da düzenlenmiş bir husus, örneğin at arabası ile
taşıma işi ticari iştir. TTK da düzenlenen haksız fiiller de ticari iş niteliğindedir
b)Ticari işletme ile ilgili bütün işlem ve fiiller (TTK md.3)
Ticari yaşamda geçerli olan görüşler uyarınca ticari işletmede yürütülen ticari
faaliyet ile doğrudan veya dolaylı bir ilişkisinin bulunduğu kabul edilebilen her
işlem , fiil ve işi ticari sayılır. Onun bir hukuki işlemden, hukuki işlem
benzerinden, vekaletsiz iş görmeden, haksız fiil veya sebepsiz zenginleşmeden
doğması arasında bir fark yoktur
c)Ticari iş karinesinin uygulanması: TTK md. 21 gereğince "Bir tacirin
borçlarının ticari olması asıldır".
Burada bir karine konulmaktadır. Aynı maddeden anlaşıldığı gibi tüzel kişi
tacirlerin her türlü işleri ticari iştir. Yani bu kişilerin adi hukuk alanı yoktur.
Buna karşılık gerçek kişi tacirler bu karinenin aksini iki yoldan kanıtlayabilirler:
i-İş, eylem yada işlemin ticari sayılmaması gerektiğinin halin icabından
kaynaklandığı durumlar. Örneğin tacirin evlenme sözleşmesi yapması, halin
icabından bu sözleşmenin ticari iş olarak nitelendirilememesi sonucunu doğurur.
ii-İşin işletmesi ile ilgili olmadığının gerçek kişi tacir tarafından karşı
tarafa açıkça bildirilmiş olması.Örneğin tacirin evinin ihtiyacı için bir koltuk
takımı satın almasında bunu açıkça beyan etmesi.
III-Bir Taraf İçin "Ticari İş" Diğer taraf İçin "Adi İş " Sayılan Haller
Bir iş, bir taraf için "ticari" diğeri için "adi" iş olarak nitelendirildiğinde
durumun ne olacağına ilişkin sorunun yanıtını TTK md. 21/2 vermiştir:
Buna göre "Taraflardan yalnız birisi için ticari iş niteliğinde olan mukaveleler
kanunda aksine hüküm olmadıkça, diğer taraf için de ticari sayılır".
Eğer bir taraf için ticari iş olarak nitelendirilen iş karşılıklı irade beyanlarından
doğmuyor, örneğin bir haksız fiilden doğuyorsa bu iş doğrudan her iki taraf için
de adi iş olarak nitelendirilecektir.
IV-Ticari İş Olarak Nitelendirilmeye Bağlanan Sonuçlar
1-Ticari İşlerde Teselsül Karinesi
a) Müteselsil borç
BK md. 141 adi işlerde müşterek borçlular arasındaki müteselsil sorumluluğun
ancak taraf iradesinden açıkça anlaşılabilen hallerde ve yasada buna ilişkin özel
düzenlemelerin olması durumunda gerçekleşebileceğini belirtmiştir.
Buna karşılık TTK md. 7/1 gereğince:
"iki veya daha fazla kimse içlerinden biri veya hepsi için ticari mahiyeti haiz bir
iş dolayısıyla diğer bir kimseye karşı müştereken borç altına girerlerse,
mukavelede aksi kararlaştırılmış olmadıkça müteselsilen mesul sayılırlar" .
b)Müteselsil kefalet
Yine aynı maddenin ikinci fıkrası gereğince ticari bir borca kefalet halinde aksi
öngörülmemişse kefaletin müteselsil olması esasını koymaktadır.
Buna karşılık adi işlerde aslolan kefaletin müteselsil olmamasıdır.
Buna bağlı olarak da eğer kefalet müteselsil sayılmazsa, alacaklı, doğrudan
doğruya kefile başvuramayacak, ancak alacağını elde etmek için borçlunun
malvarlığına başvurup sonuç elde edememiş ya da yasada belirtilen nedenlerle
borçluya başvurmasının mümkün olmaması hallerinin (iflas, aciz vesikası,
hakkında Türkiye'de takip yapmanın olanaksızlığı gibi) gerçekleşmiş olması
aranacaktır
Müteselsil kefalette ise alacağın ödenmemesi neticesinde alacaklı doğrudan
doğruya borçluya ya da kefile başvurmakta serbesttir.
2-Ticari İşlerde Faize İlişkin Hükümler.
Ticaret Kanununun 8, 9 ve 10. maddelerinde de "ticari faiz"e ilişkin hükümler
vardır.
Hukukumuzda faize ilişkin düzenlemeler hayli dağınık ve karışık haldedir.
Mevzuatta bir çok yerde bu arada Borçlar Kanununda, Kanuni Faiz ve Temerrüt
Faizine İlişkin Kanunda (3095 sayılı Kanun) faize ilişkin genel düzenlemeler
mevcuttur.
A- Faizin Türleri
a) Kapital faizi
Bir miktar parayı talep hakkına sahip bulunan alacaklıya, bu paradan belli bir
süre yoksun kalması nedeniyle borcun vadesine kadar ödenen karşılığı ifade
eder.
b)
Temerrüt faizi:
Para borcunu zamanında ödemeyerek temerrüde düşen borçlunun ödemesi
gereken paradır. Temerrüdün gerçekleştiği andan itibaren başlar. Kapital faizinin
ödenmesinde temerrüde düşülürse temerrüt faizi kural olarak mahkemeye veya
icra dairesine başvurma anından itibaren başlar.
Temerrüt faizinin ödenmesinde gecikilmesi durumunda temerrüt faizi talep
olunamaz.
c)Tazminat faizi:
yasada düzenlenmemiş, uygulamada yer almaktadır.
Esas itibariyle bir haksız fiil sonucunda doğan bir para alacağı olarak ifade
edilen bir tazminat ödeme borcuna, zarar gerçekleştiği tarihten itibaren
yürütülen faizi ifade eder.
Bir fikre göre, haksız fiil faili her zaman mütemerrittir. Bu nedenle tazminat
faizi, temerrüt faizinin haksız fiiller alanındaki uygulamasından ibarettir
İkinci fikre göre ise temerrüt için borcun muayyen olması ve ihtar gereklidir. Bu
koşullar gerçekleşmeden temerrüt faizine ilişkin kurallar uygulanamaz.
Bu yüzden de borcun doğumundan itibaren uygulanması gereken faize ilişkin bir
kural olmadığından bu boşluk kapital faizine ilişkin kurallarla doldurulmalıdır.
d-Kanuni faiz-İradi faiz:
Miktarı yasa tarafından belirlenen kapital ve temerrüt faizi, kanuni (yasal,
nizami) faizdir. Akdi (iradi) faiz ise miktarı sözleşme ile karşılaştırılmış faizdir.
Buna karşılık 3095 sayılı Yasa açısından , yasal faiz deyimi sadece miktarı
sözleşme ile belirlenmemiş olan kapital faizini ifade eder. Sözleşme ile
gösterilmemiş olan temerrüt faizi, yasal faiz kapsamında değildir.
B-Faiz Oranları
a) Kapital faizinde: gerek adi gerek ticari işlerde taraflar sözleşme serbestisi
sınırları içerisinde faiz miktarını diledikleri gibi belirleyebilirler.
Taraflar bu konuda bir belirleme yapmamışlarsa, Merkez bankasının önceki
yılın 31 Aralık günü kısa vadeli kredilere uyguladığı reeskont oranı
uygulanacaktır. Yılın ikinci yarısında eğer 30 Haziran günü bu orandan 5 puan
fazla ya da az ise bu oran uygulanacaktır.
TTK 9/I,2 de , faizin işlemeye başladığı tarihte ödeme yerinde benzer işlemler
için daha yüksek bir faiz ödenmekte ise bu faiz miktarının esas alınacağı hükmü
3095 sayılı yasanın 5/II maddesi uyarınca
“ BK ve TTK nın kanuni faiz ve temerrüt faizini belirleyen hükümleri
uygulanmaz” denildiği için , her ne kadar 9/I,2 de bir faiz oranı verilmemiş olsa
da faiz oranının belirlenmesi söz konusu olduğu için, artık uygulanamayacaktır.
b) Temerrüt faizinde:
Adi ve ticari işlerde borçlunun temerrüde düşmesi halinde uygulanacak faiz
taraflarca serbestçe karalaştırılır. Kararlaştırılmamışsa kapital faizi için
belirlene kural burada da geçerlidir. Ancak Merkez bankasının önceki yılın 31
Aralık tarihinde kısa vadeli avanslara uyguladığı faiz daha fazla ise bu miktar
uygulanır. Yılın ikinci yarısında 30 haziran günü uygulanan oran 5 puan daha
fazla ya da daha az ise bu oran uygulanır..
Kısa vadeli avanslara uygulanan faizin uygulanabilmesi için, ticari faiz ya da
yasal faizin talep edilmesi biçimindeki talep yeterli değildir. Açıkça kısa vadeli
avanslara uygulanan faizin talep edilmesi gerekir.
Taraflar arasında temerrüt faizi belirlenmemiş, buna karşılık kapital faizi
belirlenmişse, bu faiz oranı reeskont oranından ya da kısa vadeli avanslara
uygulanan orandan daha fazla ise bu oran uygulanır.
Yasada belirtilen özel hallerde uygulanması gereken temerrüt faizi oranları
saklıdır
C-Ticari İşlerde Faizin Özellikleri
a-Ticari işlerde daha
önceden kararlaştırılmış olmasa bile faiz yürütülür
Buna karşılık BK 307. maddeye göre adi karz (ödünç) sözleşmelerinde faiz
istenebilmesi için bunun ayrıca şart edilmiş olması aranır.
b-Ticari işlerde faiz oranı serbestçe belirlenir. (TTK md.8/1
ii- Buna karşılık bu hüküm de mutlak değildir. TTK md. 8/3 gereğince "Ödünç
Para Verme İşleri , Bankalar Tasarruf Sandıkları ve Tarım Kredi Kooperatifleri
hakkındaki hususi hükümler mahfuzdur".
c-Faize faiz yürütmek yasaktır. (TTK md.8/2).
“Faizin ana paraya zammedilerek tekrardan faiz yürütülmesi evvelden mukavele
edilmiş olsa bile batıldır (BK 308/2). 3095 sayılı yasa da mürekkep faizi
yasaklamıştır. Ancak bundan TTK'nın ilgili hükümlerini muaf tutmuştur.
d-Ticari işlerde temerrüt faizi ve adi işlerde temerrüt faizi oranı tarafların
anlaşmalarına göre belirlenebilir
. Buna karşılık bu oranın belirlenmediği durumlarda adi işlerle ticari işler ayrı
düzenlenmiştir.
3-Ticari İşlerde Zamanaşımı Süreleri
Ticaret Kanunu, aksine yasada düzenleme olmaması halinde zamanaşımı
sürelerinin değiştirilemeyeceğini öngörmüştür (TTK md.6)
V-Ticari Hükümler
Ticari işlere hangi hükümlerin uygulanacağı sorusunu TTK md.1/f.2 hükmü
yanıtlamaktadır. Buna göre ticari işlere önce ticari hükümler, sonra ticari örf ve
adet sonra da genel hükümler uygulanacaktır.
Burada görüldüğü gibi Medeni Kanunun 1. maddesinde hukukun uygulanmasına
ilişkin düzenlemeden ayrılınmış, yazılı hüküm niteliğindeki genel hükümler
ticari örf ve adetten sonraki sıraya düşmüştür.
Hangi hükümler ticari hükümdür sorusu ise TTK md.1/1 ilk cümlesinde şöyle
yanıtlanmaktadır.
i-Türk Ticaret Kanunundaki hükümler
ii-Ticari İşletme ile ilgili olup ta diğer yasalarda bulunan hükümler ticari
hüküm sayılır.
Ticari hükümler ancak ticari işlere uygulanabilir.
Yasanın ticari hükümlerin uygulanması için bazı özel şartların ayrıca varlığını
aradığı durumlar saklıdır. (örn. TTK.md.25)
Ticari işlere ticari hükümler uygulanmakla birlikte bu hükümlerin uygulama
sırasının da tespit edilmesi gerekir.
Buna göre :
Ticari Hükümlerin Uygulama Sırası
i-Emredici hükümler: Hangi yasada düzenlenmiş olursa olsun emredici bir
hükmün varlığı halinde bu hükümler tarafların ilişkilerine öncelikle uygulanır
ii-Sözleşme hükümleri: Emredici hükümlere aykırı olmamak kaydıyla taraflar
arasında yapılan sözleşme hükümleri ikinci sırada yer alır
iii- Ticari hükümler : Emredici nitelikte olmayan ticari hükümler ilşkiye
uygulanacak üçüncü sıradaki hükümlerdir
iv-Ticari örf ve adet
v-Genel hükümler. Beşinci sırayı alan genel hükümlerde uygulama sırası MK
md. 1'e göre belirlenir.
V-Ticari Yargı
Bu gün ülkemizde özellikle nüfusun yoğun olduğu yerlerde ticari davalara bakan
üç hakimli özel Asliye Ticaret Mahkemeleri vardır.
Diğer yerlerde Asliye Hukuk Mahkemeleri tek hakimli olarak aynı zamanda
Asliye Ticaret Mahkemesi görevini de yerine getirmektedir.
Ticari anlaşmazlıklara bakacak özel ihtisas mahkemesi olarak Asliye Ticaret
mahkemelerinin yaygınlaştırılması söz konusudur.
Bir davanın Ticaret Mahkemesinde açılması gerekirken Hukuk Mahkemesinde
açılmış olması ya da hukuk mahkemesinde açılması gerekirken asliye ticaret
mahkemesinde açılmış olması hakim tarafından re'sen dikkate alınması gereken
bir husus değildir.
Ancak 10 gün içinde ileri sürülmesi gereken bir ilk itiraz oluşturur ve
mahkemenin bu itiraz üzerine verdiği karar tek başına temyizde bozma nedeni
olmaz.
Ticaret mahkemelerinde görülmesi gerekli davalar TTK md. 4 de sayılmıştır.
1- Mutlak ticari davalar
A- TTK7 4/I, 4-6’ da gösterilen hususlardan doğan davalar
a) TTK’da düzenlenen hususlardan doğan davalar
b) MK 962-969’dan doğan davalar (TTK 4/I,2)
Rehin Karşılığı Ödünç verme İşlemleri
c) TTK 4/I, 3’de gösterilen BK hükümlerinden doğan davalar
TTK 4/I, 3’de gösterilen BK hükümlerinden doğan davalar
1-BK 179-180
-Bir malvarlığı ya da işletmenin devralınması – işletmelerin birleşmesi ile
ilgili davalar
2-BK 348 ve 352
-Hizmet Sözleşmelerinde rekabet yasağı
3-BK 372-385
-Yayın sözleşmesi ile ilgili davalar
-FSEK’den kaynaklanan davalar mutlak ticari dava değildir.Ancak bir
tarafın ticari işletmesiyle ilgili olması halinde ticari dava sayılır.
4-BK 399-403
İtibar mektubu ve itibar emri
5-BK 416-429
Alım- satım komisyonculuğundan doğan davalar
Diğer komisyon işlerinden doğan davalar ((BK 430) mutlak ticari dava sayılmaz
6-BK 449-456
Ticari mümessil ve diğer ticari vekillere ilişkin davalar
d-Marka ve patentten doğan davalar(TTK 4/I,4)
e- Ticarete Özgü yerlere ilişkin özel hükümlerde düzenlenen hususlardan doğan
davalar (TTK 4/I,5)
f-Bankalar ve ödünç para verme işleri kanunlarında düzenlenen hususlardan
doğan davalar (TTK 4/I,6)
B-Özel Kanun Hükümleri Gereği (Mutlak) Ticari sayılan davalar
Örneğin:
Finansal Kiralama Kanunu (FKK md.31)
Kooperatifler Kanunu (KoopK md.99)
İflas davası (borçlunun muamele merkezinin bulunduğu yerdeki Ticaret
Mahkemesi) İİK md. 154/IV
2-Havale, vedia ve telif hakkından doğan ve bir ticari işletmeyi ilgilendiren
davalar
Havale (BK 457-462), para, kıymetli evrak yada diğer misli şeylerin verilmesi
ve kabzolunması için verilen iki taraflı yetkidir
Vedia (BK 463-482), bir şeyin saklanması konusundaki sözleşme.
Telif hakkı, fikir ve sanat eserleri üzerinde bir eseri yaratanın sahip olduğu
hakların bütünüdür.
3-Her iki taraf için de ticari sayılan hususlardan doğan davalar (nispi ticari
davalar)
Ticari davalarda kanıtlar ve uygulanacak usul
Ticari davalarda bazı özel kanıtlar söz konusudur. örneğin TTK m.82 vd. tacirler
arasındaki ticari davalarda ticari defterleri özel kanıt olarak kabul etmiştir. TTK
md.23' e göre düzenlenecek fatura ve teyit mektubunun özel kanıt kuvveti vardır
Ticari davalarda uygulanacak özel usul kuralları mevcut değildir, HUMK
uygulanır.
§-4-TACİR SIFATI ve BUNA BAĞLANAN SONUÇLAR
I-Genel Olarak
Ticaret hukukunu belirli bir sınıfın hukuku olarak sayan sistemlerde tacir
sıfatının büyük önemi olmasına karşılık objektif sistemi kabul eden hukuk
düzenlerinde de tacir sıfatı önemli bir yer tutar.
Bizim sistemimizde olduğu gibi ticari işletmeyi esas alan hukuk düzenleri
açısından da tacir vazgeçilmez bir nitelik arzeder.
Nitekim Ticaret Kanunumuz da tacir sıfatının kazanılma koşullarını ayrıntılı
olarak düzenlemiş ve bu sıfata belirli hüküm ve sonuçlar bağlamış
bulunmaktadır.
II-Tacir Sıfatı
Kanunumuza göre tacir sıfatının kazanılması,
Gerçek kişiler,
tüzel kişiler ve
donatma iştiraki
açısından farklı farklıdır.
1-Gerçek Kişilerin Tacir Sıfatı
Gerçek kişilerin tacir sıfatı bir ticari işletmeyi kendi adına işletme olgusuna
bağlıdır.
a- Bir ticari işletmenin varlığı
b-Ticari işletmenin kısmen de olsa o kişi adına işletilmesi
Bu anlamda olmak üzere:
ticari işletmeyi kendi adına işletmeyenler,
bu arada ticari mümessiller,
ticaret ortaklıkları ortakları,
veli veya vasiler gibi yasal ya da rızai temsilciler
bu uğraşlarından dolayı tacir sıfatını kazanamazlar
*Bazı durumlarda ise ticari işletme olmaksızın tacir sıfatı kazanılabilir.
TTK md. 14/2 gereğince :
Bir ticari işletmeyi kurup açtığını sirküler , gazete, radyo ve başkaca ilan
vasıtalarıyla halka bildirmiş veya işletmesini ticaret siciline kayıt ettirerek
keyfiyeti ilan etmiş kimse , fiilen işletmeye başlamamış olsa bile tacir sayılır.
Yine, kişisel haller ya da yapılan işin niteliği, mesleki gerekler gibi nedenlerle
yasal ya da yargı kararına dayanan bir yasağa aykırı olarak ya da bunun gibi,
başka bir kişi veya resmi bir makamın onamına gereksinim duyulan hallerde bu
izin veya ruhsatı almadan bir ticari işletmeyi işleten kişiler de tacir sayılır.
Ancak buna ilişkin , her türlü hukuksal ve cezai sorumluluk saklıdır (TTK
md.16).
Yasa bazı durumlarda kişileri tacir saymamak ve tacir sıfatının getirdiği
haklardan yararlandırmamakla birlikte buna ilişkin sorumluluklara tabi
tutmuştur (Bkz. TTK md. 15, 14/3)
2-Tüzel Kişilerde Tacir Sıfatının Kazanılması
Tacir sıfatının tüzel kişilerde kazanılması açısından üç grup söz konusudur:
Ticaret ortaklıkları,
dernekler ve vakıflar
Kamu iktisadi teşekkülleri.
a-Ticaret ortaklıklarında tacir sıfatının kazanılması, kanunun açık hükmü
gereğince:
“ bu ortaklıkların usulüne uygun olarak tescil edilip tüzel kişilik kazanmaları
anında ve başka işleme gerek kalmaksızın” gerçekleşir.
-Buna karşılık
kendi kuruluş yasaları gereğince özel hukuk hükümlerine göre yönetilmek
ya da ticari bir şekilde işletilmek üzere kamu tüzel kişileri tarafından kurulan
tüzel kişiler tacir sayılır (TTK md. 18). Burada kastedilen kamu iktisadi
teşekkülleridir
Kamu iktisadi teşebbüsleri (teşebbüs) (233 Sayılı KHK)
Buna göre iki ana bölüme ayrılır: İDT ve KİK
1-İktisadi devlet teşekkülleri (teşekkül)
Sermayesinin tamamı devlete ait, iktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyet
göstermek üzere kurulmuştur.
2- Kamu iktisadi kuruluşları (kuruluş)
Sermayesinin tamamı devlete ait , tekel niteliğinde mallar ve temel mal ve
hizmet üretmek ve pazarlamak amacıyla kamu hizmeti niteliği ağır basan bir
nitelik taşır
Müessese,İştirak, İşletme
Müessese, sermayesinin tamamı devlete, teşekküle ya da kuruluşa ait olan
işletme ya da işletme topluluğu olan anonim ortaklıklardır.
İştirak, teşekkül ya da kuruluşa bağlı ortaklıkların sermayelerinin en az %15 en
fazla %50 sine sahip olduğu anonim ortaklıklardır.
İşletmeler , müesseselerin ve bağlı ortaklıkların mal ve hizmet üreten fabrika ya
da diğer birimleridir.
3-Donatma İştiraki
Yasa, donatma iştirakinin niteliğine değinmeksizin "tacirlere ait hükümlerin"
donatma iştirakine de uygulanacağını belirtmekle yetinmiştir. (TTK md.19)
II-Tacir Sıfatının Kaybı
Gerçek kişilerin tacir sıfatı ticaretin terk edilmesiyle sona erer. Ticaretin terki:
-Ticari işletmenin kapatılması
-Ticari işletmenin o kişi adına işletilmesine son verilmesi, demektir.
Ticareti terk eden kişi durumu 15 gün içinde kayıtlı bulunduğu ticaret siciline ve
bildirir ve mal beyanında bulunur. (İİK 44/I)
Ticaret siciline bildirimde bulunulmadığı durumlarda tacir sıfatının sona ermesi
iyiniyetli 3. kişilere karşı ileri sürülemez
Bu durum sicil memuru tarafından T. Ticaret Sicili Gazetesinde ve alacaklıların
bulunduğu yerde uygun ve olağan araçlarla ilan edilir.
Bu ilan tarihinden itibaren bir yıl içinde ticareti terk eden kişi aleyhine iflas
takibi yapılabilir (İİK 44/II).
Tüzel Kişilerin tacir Sıfatı Kural Olarak tüzel kişiliğin sona ermesiyle ortadan
kalkar
Tüzel kişilik, son bulma nedeninin gerçekleşmesinden başlayan tasfiye
işlemlerinin tamamlanıp tüzel kişi tacire ait kaydın ticaret sicilinden terkini
(silinmesi) ve durumun ilanı ile son bulur.
İİK 44/II tüzel kişi tacirlere uygulanmaz.
Amacına ulaşmak için ticari işletme işleten dernek ve vakıflar için bu hüküm
kıyasen uygulanabilir.
VI-Tacir Sıfatına Bağlanan Sonuçlar
1-Ticaret unvanı seçmek ve kullanmak
Tacirler yasa hükümlerine uygun olarak bir ticaret unvanı seçmek ve kullanmak
zorundadırlar (TTK md.20)
3-Ticari defter tutmak (TTK md.20/I)
Tacirler ticari defterleri Türkçe tutmak zorundadırlar (TTK 66/I)
Tacirler bu defterleri ve ayrıca ticari işletmeleriyle ilgili işler dolayısıyla
aldıkları belge ve kağıtlarla, kendileri tarafından yapılan ödemeleri gösteren
belgeleri ve yazdıkları mektup, yazı, sözleşme ve senetleri düzenli şekilde
saklamakla yükümlüdürler (TTK 66/II, 68)
4-Ticaret siciline kayıt olmak (TTK md.20)
Her tacir , ticari işletmenin açıldığı günden itibaren 15 gün içinde ticari
işletmesini ve seçtiği ticaret unvanını , işlete merkezinin bulunduğu yer ticaret
siciline tescil ve ilan ettirmekle yükümlüdür (TTK 42/I)
Birden fazla ticari işletmesi bulunan tacir her bir işletmesini ayrı ayrı tescil
ettirmesi gerekir.
Şubeler de bulundukları yer ticaret siciline tescil ettirilir.
5-Odalara kayıt olmak (TTK md.20)
-Ticaret ve Sanayi Odası
-Sanayi Odası
-Deniz Ticaret Odası
6-Basiretli iş adamı gibi hareket etmek
Her tacir ticaretine ait tüm faaliyetlerinde basiretli bir iş adamı gibi davranmak
zorundadır. (TTK md.20/2)
Burada MK 2'deki genel kuralın bir uygulaması olan objektif bir özen
yükümlülüğü söz konusudur.
7-Ticari iş karinesi
Bir tacirin borçlarının ticari olması asıldır. Taraflardan sadece biri için ticari iş
niteliğinde olan sözleşmeler, yasada aksine hüküm olmadıkça diğer için de ticari
iş sayılır.
Ancak gerçek kişi olan tacir, işlemi yaptığı anda bunun ticari işletmesiyle ilgisi
olmadığını diğer tarafa açıkça bildirdiği veya işlem, fiil veya işin ticari
sayılmasına durumun uygun bulunmadığı takdirde borç adi sayılır (TTK md.21/I
c.2)
8-Ücret ve faiz isteme
Tacir olan veya olmayan bir kimseye, ticari işletmesiyle ilgili bir iş veya hizmet
görmüş olan tacir, uygun bir ücret isteyebilir.
Ayrıca verdiği avanslar veya yaptığı masraflar için ödeme gününden itibaren
faize hak kazanır. (TTK md.22)
9-Fatura ve teyit mektubu
Sözlü olarak, telefon veya telgrafla yapılan sözleşmelerin veya beyanların
içeriğini teyit eden bir yazıyı (teyit mektubu) alan kimse , aldığı tarihten itibaren
sekiz gün içinde itirazda bulunmazsa , teyit mektubunun yapılan sözleşmeye ve
beyanlara uygunluğunu kabul etmiş sayılır (TTK md.23/III).
10-Ücret ve cezai şartın indirilmesini isteyememe
BK daki durumun aksine (BK 104/II; 161 /III; 409) tacir, bir ücret veya cezanın
(cezai şartın) fahiş (aşırı yüksek) olduğu gerekçesiyle indirilmesini mahkemeden
isteyemez (TTK md.24)
11-Fatura verme
Ticari işletmesi gereği bir mal satan , imal eden veya bir iş gören ya da çıkar
sağlayan tacir , istenilmesi halinde fatura düzenlemek ve bedel ödenmiş ise bu
durumu faturada göstermek zorundadır. (TTK md. 23/I)
12-İhtar ve ihbarları belli şekilde yapma (TTK 20/III)
Tacirler arasında diğer tarafı
Temerrüde düşürmek,
Sözleşmeyi feshetmek
Sözleşmeden dönmek
amacıyla yapılacak
ihtar ve ihbarlar
Noter aracılığıyla,
iadeli taahhütlü mektupla ya da
telgrafla yapılması zorunludur.
14- Hapis hakkını Kullanmada Kolaylık
Hapis hakkı, yasada öngörülen koşulların gerçekleşmesi halinde alacaklıya,
zilyetliği altında buluna borçluya ait taşınır mallar ile kıymetli evrakı iade
etmeyerek, bunları alacağın teminatı olarak alıkoyma ve paraya çevirme hakkı
veren bir ayni haktır (MK md. 950/I, 953)
Hapis hakkını Doğumu İçin gerekli Yasal Şartlar
1-Alacaklının borçlusuna ait taşınır bir mal ya da kıymetli evraka, borçlusunun
rızası ile zilyet olması
2- Alacağın muaccel olması
3- Alacaklı ile , zilyetliğinde bulunan taşınır mal ya da kıymetli evrak arasında
doğal bir bağlantının olması
Alacak ve zilyetlik tacirler arasındaki ticari ilişkilerden doğması halinde doğal
bağlantının olduğu varsayılır.
Satış ve trampalarda özel hükümlere tabi olma (TTK md. 25)
1- Sözleşmenin niteliğine, tarafların amacına veya emtianın türüne göre satış
sözleşmesinin kısım kısım icra edilmesinin kabil olduğu
veya bu koşulların mevcut olmamasına rağmen alıcının yapılan kısmi teslimi
çekince ileri sürmeden kabul etmesi halinde, alıcı,
sözleşmenin yerine getirilmemesi yüzünden sahip olduğu hakları yalnız teslim
edilmemiş olan kısım hakkında kullanabilir.
2-Alıcının temerrüdü halinde
Satım sözleşmesinde alıcı semeni ödeme borcunda temerrüde düşerse satıcı
a) Alıcıya derhal haberdar etmek kaydıyla merasimsiz olarak sözleşmeyi
feshedebilir (BK 211/I)
b) mal alıcıya teslim edilmiş ancak fesih hakkı saklı tutulmuşsa sözleşmeyi
feshedebilir
C) satıcı fesih nedeniyle uğradığı zararı somut ya da soyut yönteme göre talep
edebilir. (BK 212)
Alıcı malı kabzetme borcunda temerrüde düşerse
Bu durumda satıcı malı hasar ve masrafı alıcıya ait olmak üzere tevdi ederek
borcundan kurtulabilir (BK md. 91) .
Eğer satılan tevdie uygun değilse, tevdi çok masraflı ise hakimden izin alarak
malı sattırıp parasını tevdi edebilir. (BK md. 92)
Ticari satımlarda BK md. 92 deki sınırlar aranmaksızın mal satılıp parasının
tevdii istenebilir.
C- satılanın ayıplı olması halinde alıcının yükümlülükleri
1-Adi satımlarda satın alınan mal örf ve adete göre olanak bulunur bulunmaz
muayene ve ayıp varsa derhal satıcıya bildirilmelidir.(TKHK’ da 1 ay)
Ticari satımlarda, açık ayıp varsa malın tesliminden itibaren iki gün, gizli ayıp
varsa sekiz gün içinde satıcıya bildirilmelidir.
2-Adi satımlarda ayıp nedeniyle dava açma zamanaşımı bir yıl (TKHK da 2 yıl),
ticari satımda teslimden itibaren 6 aydır.
Esnaflar hakkında da uygulanacak TTK hükümleri (TTK 17/II)
1- TTK 22: Ticari işletmesiyle ilgili bir iş veya hizmet görmüş olan tacir ücret
isteme ve yaptığı masraflar ve verdiği avanslar için faiz isteme hakkına sahiptir.
Esnaf da aynı haklara sahiptir.
2- İşletme adını esnaf da kullanabilir (TTK md. 55)
3- Hapis hakkıyla ilgili kolaylıktan esnaf da yaralanabilir. (MK 950/II)
§-5 TACİR YARDIMCILARI
İşletme, bizzat tacir veya yasal temsilcileri tarafından yönetilmekle birlikte, iş
hacmi, merkezin yanı sıra şubelerin de bulunması ve ticari faaliyetlerin niteliği
gibi nedenler pek çok yardımcının kullanılmasını gerekli kılar.
Bu seçilen yardımcılara “tacir yardımcıları” denilir.
Bu kişiler tacire bağımlı olup olmamaları ve temsil yetkisine sahip olup
olmamaları açısından farklı türlere ayrılırlar.
Bağımlı tacir yardımcıları BK md. 449 vd.’da düzenlenmiş olup üç tanedir.
1- Ticari Mümessil
2- Ticari vekil
3-Seyyar tüccar memuru.
Bağımsız tüccar yardımcıları ise
1- Acenta
2- Komisyoncu
3- Ticari İşler Tellalıdır
I- Bağımlı Tacir Yardımcıları
A- Ticari Mümessil
Ticari mümessil, İşletmeyi yönetme ve temsil etme açısından kendisine tacir
tarafından açık ya da üstü kapalı yetki verilmiş kimsedir.
Atama, bir şekle bağlı olmamakla birlikte tescil ve ilan edilmelidir. Sadece
gerçek kişilerin ticari mümessil atanacağı kabul edilir.
Anonim ortaklıklardaki müdürler, ticari mümessilin bir türü niteliğindedir (TK
md. 342-345).
Ticari mümessilin temsil yetkisi çok geniştir. Adeta tacirin bir diğer kendisidir
(Alter ego’su).
Buna karşılık ticari mümessil, işletme sahibinin denetimi ve gözetimi altında
olup, onun emir ve talimatlarına uymak zorundadır.
Aralarındaki ilişki hizmet, vekalet ya da başkaca bir isimsiz sözleşme olabilir.
Bu ilişki kendi aralarında olup üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez (BK md.
450).
Aralarındaki ilişki ne olursa olsun, ticari mümessil, işletme sahibiyle rekabet
etmeme yükümlülüğü altındadır (BK md. 455).
Ticari mümessil kural olarak işletmenin konusu ile ilgili her durumda işletmeyi
temsile yetkilidir. Buna karşılık tacirle ya da işletmenin bizatihi kendisiyle ilgili
işlemleri yapamaz.
Örneğin, sırf ticari mümessil olduğu için, işletme sahibi adına yıllık vergi
beyannamesini imzalayıp vergi dairesine veremez,
İşletmeye ortak alamaz, işletmeyi devredemez, ticaret unvanını değiştiremez,
yeni ticari mümessil atayamaz.
İşletme konusu taşınmaz alım satımı değilse, işletmeye ait taşınmazları temlik
ya da aynî bir hakla sınırlandıramaz.
Bu sınırlamalar yasadan kaynaklanan ve üçüncü kişilere karşı da ileri
sürülebilen sınırlandırmalardır.
Ayrıca işletme sahibinin iradesinden doğan sınırlandırmalar da söz konusu
olabilir.
Ancak bu sınırlandırmalar tescil ve ilan edilmek koşuluna bağlıdır ve ancak iki
durum açısından olabilir:
1- Ticari mümessilin temsil yetkisini bir şube ya da merkeze özgülemek
2- Birden çok kişiyi ticari mümessil atayarak bunların ticari işletmeyi birlikte
atacakları imza ile temsil etmelerini öngörmek.
Bu iki sınırlamanın dışında bir sınırlama tescil ve ilan edilseler dahi iyi niyetli
kişilere karşı ileri sürülemez. İleri sürülebilmeleri için bu sınırlamanın
yapıldığından bilgisi oldukları kanıtlanması gerekir.
Ticari Mümessilliğin Sona Ermesi
Tacirin ölümü ya da medeni haklarını kaybetmesi kural olarak ticari
mümessilliği sona erdirmemekle birlikte ticari mümessilin ölümü ya da medeni
haklarını kullanma ehliyetinin ortadan kalkması, ticari mümessilliği sona erdirir.
Ayrıca aralarındaki sözleşmeden kaynaklanan haklar saklı kalmak üzere azil ve
istifa her zaman caizdir.
Sebepsiz ve zamansız azil ve istifa tazminat gerektirir.
Ticari mümessil atanması tescil edilmemişse bile, yetkinin kaldırılması mutlaka
tescil ve ilan edilmelidir.
Aksi halde temsil yetkisi kaldırılan kişi tarafından işletme adına iyiniyetli
üçüncü kişilerle yapılan işlemler işletmeyi bağlar.
B- Ticari Vekil
Ticari Vekiller ise, ticari mümessil sıfatını haiz olmaksızın, tacir tarafından
işletmenin bütün işleri ya da belirli bazı işlemleri için temsil yetkisi verilen
kişidir.
Bankadaki veznedar, lokantadaki garson, sinemadaki gişe memuru, tuhafiye
mağazasındaki satıcı tezgahtar, çeşitli oranlarda temsil yetkisi olan ticari
vekillerdir.
Ticari vekil açık ya da zımni olarak atanabilir, ticaret siciline tecil olunamaz.
Ticari vekillerin temsil yetkisi gördükleri iş ve bulundukları mahalle göre belli
olur. Ayrıca tacir, işletmenin görülür yerlerine asacağı ilanlarla bu yetkileri de
kısıtlayabilir.
Ticari mümessilliğin sona erme sebepleriyle ticari vekillik de sona erer. Sona
erme de tescil edilemez.
C- Seyyar Tüccar Memurları
Bir diğer bağımlı tacir yardımcısı da seyyar tüccar memurlarıdır. Bunlar bir
ticari işletmenin bulunduğu yer dışındaki mahallerde işletme adına iş yapan
kişilerdir.
Ancak açık bir beyanla atanabilir.
Genellikle tacirle aralarında bir hizmet ilişkisi mevcuttur.
Temsil yetkisi yetki belgesinde ortaya çıkacağı için bu belgede belirtilen
sınırlandırmalar üçüncü kişilere karşı ileri sürülür.
Kendilerine seyyar tüccar memuru olduklarına ilişkin belge verilen kişiler, bu
belgede belirtilmemiş olsa dahi sattıkları malın bedelini almak, makbuz vermek,
borçluya mehil verme yetkisine de sahip sayılır.
Diğer bağımlı tüccar yardımcılarının bu sıfatlarının sona ermesi nedenleri ile
seyyar tüccar memurluğu da sona erer. Ancak verilen yetki belgesinin geri
alınmaması nedeniyle iyiniyetli üçüncü kişilere yapılan işlemler işletmeyi
bağlar.
II-Bağımsız Tüccar Yardımcıları
Bağımlı olmayan tüccar yardımcıları,
acenta
komisyoncu ve
ticari işler tellalıdır.
A-Acenta
1- Genel Olarak
Acenta, aracı acentalık ve sözleşme (akit) yapma yetkisini haiz acentalık olmak
üzere iki türlüdür.
Aracı acentalık, bağımlı bir sıfatı bulunmaksızın, bir sözleşmeye dayanarak ,
belli bir yer ya da bölgede sürekli olarak bir işletmeyi ilgilendiren sözleşmelerde
aracılık yapmayı meslek edinen kişi olarak tanımlanabilir (TTK md. 116).
Bir aracı acentanın unsurları
I- Tacir ile acenta arasında bir sözleşmenin olması
II- Acentanın faaliyet göstereceği bir yer ya da bölge
III- Acentanın faaliyetlerini sürekli olarak gerçekleştirmesi
IV- Acentanın bu faaliyetleri meslek olarak yapıyor olması
V- Aracının acenta faaliyetlerinde kendi iradesine göre ve bağımsız olarak
gerçekleştirmesi
olarak sıralanabilir
Aracı acentalığa yetki verilen acentaya uygulanacak hükümler
önce acentalık hükümleri,
boşluk halinde ticaret işleri tellallığına ilişkin hükümler,
bu konuda da hüküm yoksa vekalete ilişkin hükümler uygulanır.
Akit yapma yetkisini haiz acenta:
Bağımlı bir sıfatı bulunmaksızın,
yazılı bir sözleşmeye dayanarak ,
belli bir yer ya da bölgede sürekli olarak bir işletmeyi ilgilendiren sözleşmeleri o
işletme adına yapmayı meslek edinen kişidir.
Akit yapma yetkisini haiz acenteye uygulanacak hükümler
ilk önce acentaya,
sonra komisyona
ve vekalete ilişkin hükümler uygulanır.
Akit yapma yetkisini haiz acentanın bu yetki sınırları belirlenmiş olmalıdır.
Acenta yetki sınırlarını aşarak işlem yaparsa bu taciri bağlamaz.
Ancak, yetki sınırının aşıldığı bilinmesine rağmen buna karşı çıkılmaması işlemi
geçerli kılar
2- Acentalığa Uygulanacak Hükümler
a-Acentanın borç ve yükümlülükleri:
1-Rekabet yasağı
2-Müvekkilin işlerini görme ve çıkarlarını koruma
3-Haber verme ve uyarma borcu
4- Gerekli önlemleri alma
5- Ödeme yükümü
6- Üçüncü kişilerin beyanlarını kabul ve müvekkilini temsil.
b-Acentanın Hakları
1-Tekel hakkı
2- Ücret isteme hakkı
3- Hapis hakkı
4-Olağanüstü giderleri talep hakkı
c-Acentalığın Sona Ermesi
Acentalık sözleşmesi :
belli bir sürenin dolması ile,
belli olmayan süreli sözleşmelerde taraflardan birisinin feshi ihbarından üç ay
sonra sona erer.
Haklı sebeplerin varlığı halinde süre dolmadan ya da üç aylık süre sona ermeden
acentalık ilişkisi ortadan kaldırılabilir.
B-Komisyoncu
Komisyonculuk genel olarak BK 416-430. maddelerde düzenlenmiştir.
Komisyonculuğun özel bir türü olan taşıma işleri komisyonculuğu TTK md.
808-815 arasında düzenlenmiştir.
Komisyoncu, alım satım işlerinde, ücret karşılığında kendi namına ve müvekkili
hesabına kıymetli evrak ve taşınır eşya satımını üzerine alan kişidir.
Komisyonculuk sözleşmesi , konusunu bir taşınır ya da kıymetli evrakın alım
satımı oluşturan, şekle bağlı olmayan, geçici bir işe yönelik olarak yapılan
sözleşmedir.
Taşınırdan başka şeylerin bu tür sözleşmelerin konusunu oluşturması halinde de
komisyona ilişkin hükümler kıyasen uygulanır.
Komisyoncu üçüncü kişiyle olan ilişkisinde kendi namına ancak müvekkili
hesabına hareket eder.
Bu sözleşmeye önce komisyona ilişkin, sonra vekalete ilişkin ve sonra da
temsile ilişkin hükümler uygulanır.
Komisyoncunun sözleşmeden kaynaklanan borç ve hakları
Borçları:
1- Sözleşmenin yapılması ve icrası
2-Özen gösterme, talimata uyma ve müvekkilin çıkarlarını koruma
3- İhbar etme ve hesap verme.
Hakları:
1- Ücret talep etme
2- Avans ve giderlerini isteme
3- hapis hakkı
4- Emtiayı açık artırma ile sattırma
Komisyon sözleşmesinin sona ermesi
Komisyon sözleşmesi kural olarak amaçlanan işin yapılması ile sona erer.
Azil ve istifa da her zaman mümkündür.
Zamansız istifa ve sebepsiz azil tazminat gerektirir.
Ayrıca taraflardan birisinin ölümü, ehliyetinin kaybı, iflası da sözleşmeyi sona
erdirir
C- Ticaret İşleri Tellalı
Ticaret işleri tellallığı,
tarafların hiç birisine tabi olmaksızın,
ücret karşılığında,
ticari işlere ilişkin sözleşmelerin akdi hususunda
taraflar arasında aracılığın meslek edinilmesidir.
Ticari işler tellalının borç ve hakları
Aracılık etmek,
bordro düzenlemek,
numunelerin saklanması,
tellal yevmiye defteri tutmak
olarak ortaya çıkar.
Tellalın hakları ise
-ücret istemek ve
-giderlerinin ödenmesini taleptir.
Sona Ermesi
Ticari işler tellallığı,
müvekkil tarafından verilen işin sona ermesi,
sürenin sona ermesi,
ölüm, iflas ve medeni hakları kullanma ehliyetinin kaybıyla sona erer.
§-6Ticari Defterler
A-Tacirlerin Defter Tutma Yükümlülüğü (TTK md. 66)
Her tacir ,
ticari işletmesinin ekonomik ve mali durumunu,
borç ve alacak ilişkilerini
Her iş yılı içinde elde edilen sonuçların tespit edilmesi için
İşletmesinin nitelik ve öneminin gerektirdiği tüm defterleri ve özellikle
ismen belirlenen bazı defterleri tutmak zorundadır
B-Anonim Şirketlerde Özel Hüküm
•
A.Ş.Yönetim Kurulu Tacirlerin tutmak zorunda oldukları defterlerin
dışında :
Pay sahipleri defteri
Toplantı ve müzakere defteri
Yönetim Kurulu kararları defteri
tutmak zorundadır.
C-Zorunlu Ticari Defterler
•
Tutulması zorunlu defterler
–
1- Kanunda ismen belirtilen zorunlu defterler
–
2- Kanunda ismen belirtilmeyen zorunlu defterler
D-Tacirin Tutmak Zorunda Olduğu İsmen Belirlenen Defterler
•
Tüzel Kişi
Gerçek Kişi
•
1- Yevmiye Defteri
1-Yevmiye Defteri
•
2- Defter-i Kebir
2-Defter-i Kebir
•
•
»
3- Envanter Defteri
4- Karar Defteri
3-Envanter Defteri
Veya
İşletmenin nitelik ve önemine
göre
»
-İşletme Defteri
E-Defterlerin Onayı
Ticari defterler yasanın öngördüğü şekilde noter tarafından onaylanır
Noter , onaylanan belirli zorunlu defterlerin
kime ait olduğunu
niteliklerini
sayılarını
Tacirin kayıtlı olduğu ticaret siciline re’sen bildirir (TTK md. 67/1)
•
Yargıç, noter ve sicil memurlarıyla diğer memurlar :
•
resmi işlemler dolayısıyla bir tacirin defter tutma yükümlülüğüne aykırı
davrandığını öğrenmeleri halinde
•
bu durumu savcılığa bildirir (TTK md. 67IV)
E-Ticari Defterlerin Delil Niteliği
Ticari defterler tutan aleyhine ve lehine yasada belirli koşullarda delil
olabilirler
Bir tacir eğer belirsiz zorunlu defterleri tutmamışsa, tutmuş olduğu belirli
zorunlu defterler ancak aleyhine delil olarak kullanılabilir.
Bu nedenle bir tacirin tutması gereken belirsiz zorunlu defterlerin ne
olduğunu tespit ettirmesinde yarar vardır.
Belirsiz zorunlu defterler noter onayına tabi değildir.Ancak ticaret sicil
memurluğuna bildirimi gereklidir. Aksi halde tutanın lehine delil olmazlar,
sadece aleyhe delil olurlar.
Belirsiz zorunlu defterler beyan edilse bile tek başına sahibi lehine delil
olmazlar. Bunlar ancak tasdik edilmiş zorunlu defterlerle lehe delil olurlar.
Ticari Defterlerin Saklanması
•
Defterler son kayıt tarihinden ve saklanması gereken belgeler düzenleme
tarihinden itibaren 10 yıl süre ile yükümlü ve halefleri tarafından saklanması
gereklidir.
•
Anlaşmazlık halinde anlaşmazlık konusu hususa ilişkin kayıtlar mahkeme
tarafından incelenebilir.
§-7-Ticaret Sicili
I-Genel Olarak
TTK md. 26 vd. de ticaret sicili düzenlenmektedir. Ayrıca bu konuda bir de
tüzük vardır (Ticaret Sicili Nizamnamesi)
Ticaret kanunumuz hangi hususların ticaret siciline kaydedilmesi
gerektiğine dair genel bir hükmü içermemektedir.
Tacirler ticari işletmelerini sicile kaydettirmekle yükümlüdürler. Bundan başka
şube , ticaret ünvanı, iflas ve konkordato halleri, şirketlerin birleşme kararları
sicile tescili gerekli hallere örnektir.
Ticaret siciline tescil edilen hususlar , kural olarak, Ankara'da yayınlanan
Ticaret Sicil gazetesinde ilan edilir.
559 sayılı KHK ile değişik TTK md. 26 gereğince "ticaret ve sanayi odası
veya ticaret odası bulunan yerlerde bir ticaret sicil memurluğu kurulur. Oda
olmayan veya yeterli teşkilatı bulunmayan odaların olduğu yerlerde ticaret sicil
işleri Sanayi ve Ticaret bakanlığınca tespit edilecek o il dahilindeki yeterli
teşkilata sahip odalardan birinin ticaret sicili memurluğu tarafından yürütülür
(md.26/I).
Değiştirilen 27. maddeye göre " ticaret sicilinin yönetimi, sanayi ve ticaret
bakanlığının uygun görüşü alınarak ilgili oda meclisi tarafından atanan bir sicil
memuruna aittir.
Sicil memurunun iş hacmine göre aynı usulle yeteri kadar yardımcı
görevlendirilir.
Ticaret sicili memuru ve yardımcıları ile diğer personeli, görevleri ile ilgili
suçlardan dolayı Devlet Memuru gibi cezalandırılır ve bunlara karşı işlenmiş
suçlar Devlet Memurlarına karşı işlenmiş sayılır.
Sanayi ve Ticaret bakanlığı, ticaret sicili memurluklarının faaliyetlerini her
zaman denetlemeye ve gerekli tedbirleri almaya yetkilidir. Ticaret sicili
memurlukları, adı geçen bakanlıkça alınan tedbir ve talimatlara uymakla
yükümlüdür.“*
II-Tescil
1-Şartları
Tescil kural olarak tescil talebiyle yapılır (TTK md. 29).Tescil talebi, ilgililer,
temsilcileri ya da hukuki halefleri tarafından yetkili tescil memurluklarına
yapılmalıdır (TTK md.30/I).
Bu talebin dilekçeyle yapılması gerekir (TTK md.31/I). Aksine yasada bir
düzenleme olmadığı sürece talep süresi 15 gün olarak belirlenmiştir .
Bu süre ticaret sicilinin yetki çevresi dışında oturanlar için bir ay olarak
belirlenmiştir.
Sürenin başlangıcı tescile bağlı hususun gerçekleştiği, tamamlanması bir senet
ya da belgenin düzenlenmesine bağlı olan hususlarda ise bu senet ya da belgenin
düzenlendiği tarihten başlar.(TTK md. 32)
Ayrık bir durumu oluşturmakla birlikte re'sen ya da ilgili makamın bildirimi
üzerine de tescil yapılabilir.
2- Sicil Memurunun Görevleri (TTK md. 34)
Tescil için aranan yasal koşulların gerçekleşip gerçekleşmediğini
araştırmak sicil memurunun yükümlülüklerindendir. Tüzel kişilerin tescilinde
özellikle şirket ana sözleşmesinin emredici kurallara uygunluğu ve yasada
aranan koşulların bulunup bulunmadığı araştırılır.
Özellikle tescil edilecek hususların gerçeğe uygun olması, üçüncü kişilerde
yanlış kanı uyandıracak nitelikte bulunmaması ve kamu düzenine aykırı
olmaması gereklidir.
Sicil memuru tarafından yapılan inceleme neticesinde yasal koşulların
gerçekleştiği anlaşılırsa tescil işlemi yapılır.
Buna karşılık çözümlenmesi bir mahkeme kararına bağlı bulunan ya da kesin
olarak tescilinde sicil memuru tarafından duraksamalar bulunan hususlar,
ilgililerin talebi ile geçici olarak kaydolunur.
Ancak ilgililer üç ay içinde mahkemeye başvurduklarını ya da aralarında
anlaştıklarını kanıtlamazlarsa geçici kayıt sicil memuru tarafından re'sen silinir.
Sicil memurlarının kararları kesin değildir.
İlgililer:
tebliğ tarihinden itibaren sekiz gün içinde
bu kararlara karşı sicilin bulunduğu yerde ticari davalara bakmakla görevli
Asliye Hukuk Mahkemesine dilekçe ile itiraz edebilirler.(TTK md.36)
3- Sicilin Aleniliği (TTK md.37)
Herkes ticaret sicilinin içeriğini ve dairede saklanan bütün senet ve
belgeleri inceleyebilir, ayrıca bunların onanmış suretlerini de isteyebilir.
Aynı zamanda bir hususun sicilde kayıtlı olup olmadığına dair tasdikname de
istenebilir.
Ticaret sicili ile ilgili inceleme ve tasdikli belge isteme hakkı MK md.928
de sadece ilgililere tanınmış aleniyet ilkesinden farklı olarak değerlendirilir ve
bunun için başvuru sahibinin ilgisini kanıtlamasının aranmayacağı kabul edilir.
4- Sicilin Üçüncü Kişiler Hakkındaki Etkisi
Ticaret sicili kayıtları, nerede bulunurlarsa bulunsunlar, üçüncü kişiler
hakkında, kaydın gazete ile ilan edildiği, eğer ilanın tümü aynı nüshada
yayınlanmamışsa son kısmın yayınlandığı günden itibaren hüküm ifade eder
(TTK md.38).
Ticaret sicilinin üçüncü kişiler hakkında buna bağlı olarak bir olumlu
etkisinden bir de olumsuz etkisinden söz edilir:
1-Olumlu Etki:
Üçüncü kişilerin , kendilerine karşı hüküm ifade etmeye başlayan bu kayıtları
bilmedikleri yönündeki iddiaları dinlenmez (TTK md. 39/I)
Örneğin, atanan ticari mümessilin azledildiği ticaret siciline tescil ve ilan
olunmuşsa , bundan sonra üçüncü kişilerin azlolunan ticari mümessille yapacağı
sözleşmeler müvekkili bağlamaz.
2-Olumsuz Etki: Tescili gerektiği halde tescil edilmemiş veya tescil edilip de
ilanı gerekirken ilan edilmemiş olan bir husus ancak bunu bildikleri kanıtlanmak
yoluyla üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilecektir.
Örneğin müvekkil , ticari mümessilin azledildiğini ilan etmemişse bu kişinin
yapacağı işlemlerle bağlı olabilecektir. Ancak müvekkil bu durumu ilgili üçüncü
kişiye sirküler göndermek yoluyla duyurmuşsa artık üçüncü kişinin bunu
bilmediği iddiası ortadan kalkar.
TTK md. 39 da düzenlenen durumlarda sicile güven ilkesi söz konusu olmakla
birlikte burada MK 1023 de olduğu gibi yolsuz tescile dayanarak hareket eden
iyiniyetli üçüncü kişinin hak kazanması durumu söz konusu değildir.
5- Tescille İlgili Davalar
Tescil ve kayıt için kötü niyetle gerçeğe aykırı beyanda bulunanlar hakkında
cezai hükümler getirilmiştir (TTK md.40/I). Ayrıca gerçeğe aykırı tecil
dolayısıyla zarar görenlerin tazminat hakları saklıdır.
Ayrıca, kayıtların md.34/III'deki esaslara uymadığını öğrendikleri halde
düzeltilmesini istemeyenler hakkında, bu yüzden zarara uğrayan üçüncü
kişilerin tazminat davası açma hakkı da vardır (TTK md.40/II).
Üçüncü kişiler , tescille ilgili olarak uğradıkları zararlar için tazminat davası
taleplerini Hazine'ye karşı yöneltirler. Daha sonra Hazine'nin kusurlu sicil
memuruna rücu hakkı saklıdır.
§-8Haksız Rekabet
I-Kavram
Haksız rekabet TTK md. 56 vd. da özel olarak düzenlenmiştir. (Karş BK. md.
48). Haksız rekabet (haksız yarışma) aldatıcı hareket veya iyiniyet kurallarına
aykırı diğer davranışlarla ekonomik yarışmanın her türlü kötüye kullanılması
olarak tanımlanabilir (TTK md. 56)
İyiniyet kurallarına aykırı davranışların neler olduğu sınırlı biçimde olmamak
üzere TTK md. 57 de örnek olarak sayılmıştır. Buna göre
*Başkalarını veya onların mallarını, iş ürünlerini , faaliyetlerini yahut ticari
işlerini yanlış, yanıltıcı veya gereksiz yere incitici beyanlarla kötülemek
*Başkasının ahlakı veya mali durumu hakkında gerçeğe aykırı bilgi vermek
*Kendi durumu veya ticari faaliyetleri hakkında yanlış veya yanıltıcı bilgi
vermek ve böylece üstünlük sağlamak
*Paye, şahadetneme veya mükâfat almış gibi almış gibi davranma veya buna
müsait olan yanlış ünvan yahut mesleki adlar kullanmak
*İltibasa meydan verecek surette ad, marka, ünvan, işaretler kullanmak veya
iltibasa meydan veren malları satışa sunmak veya elinde bulundurmak
*Üçüncü kişilerin müstahdemlerine, vekillerine veya diğer yardımcılarıa
görevlerini yerine getirmemeleri için menfaatler sağlamak, bu kişileri kandırarak
rakip firmaların imalat veya ticaret sırlarını elde etmek
*İyiniyet kurallarına aykırı olarak elde ettiği imalat veya ticaret sırlarından
yararlanmak ve onları başkalarına yaymak
*İyiniyet sahibi kimseleri yanıltacak tarzda gerçeğe aykırı şahadetnamaler
vermek.
*Rakipler hakkında da geçerli olan ve yasalarda belirlenmiş olan iş hayatı
koşullarına uymamak.
II-Haksız Rekabet Davaları
1- Hukuk davaları
Haksız rekabet nedeniyle şu hukuk davaları açılabilir:
a)Tespit davası
Fiilin haksız olup olmadığının tespiti amacıyla açılır.
b) Önleme (men) davası
Haksız rekabetin önlenmesini amaçlayan davadır.
c) Tazminat davası
Sorumlu kişinin kusuru olmaması halinde ortaya çıkacak zararın giderilmesi
amacıyla açılır. zararın türüne göre maddi tazminat ya da manevi tazminat
biçiminde olabilir.
2- Hukuk davasının Tarafları
a)Hukuk davalarında davacı sıfatı
-Hakız rekabet yüzünden müşterileri, kredisi, mesleki itibarı, ticari işletmesi
veya diğer ekonomik yararları zarar gören ya da böyle bir zarar görme
tehlikesiyle karşılaşan kişi
-Haksız rekabet yüzünden ekonomik yararları etkilenerek zarar gören müşteriler
-Ticaret ve sanayi odaları, esnaf dernekleri ,borsalar, tüzüklerine göre üyelerinin
ekonomik menfaatlerini korumaya yetkili bulunan diğer mesleki ve ekonomik
birlikler (tazminat davaları hariç)
b)Hukuk davalarında davalı sıfatı
-Haksız rekabet fiilini işleyenler
-Haksız rekabet fiili hizmet veya işlerini gördükleri sırada müstahdemler veya
işçiler tarafından işlenmişse , istihdam edenler (tazminat davaları hakkında BK
hükümleri geçerlidir (BK md.59).
-Haksız rekabet basın yoluyla gerçekleşmişse , yazı sahibi veya ilan veren
(tazminat davaları hariç) (TTK md. 60)
c)Zamanaşımı
Hukuk davaları , davaya hakkı olan tarafın bu hakkın doğduğunu öğrendiği
andan itibaren bir yıl ve nihayet fiilin gerçekleşmesinden itibaren üç yıl sonra
zamanaşımına uğrar. (TTK md.62)
Ceza davalarında daha uzun bir süre öngörülmesi halinde hukuk zamanaşımı
ceza zamanaşımı süresine kadar uzar.
3-Ceza Davaları
Haksız rekabet dolayısıyla ceza davaları açmak da mümkündür (TTK. md.64-565)
III-Rekabetin Korunması Hakkından Doğan Yetkiler
4054 sayılı Rekabetin Korunması hakkında Kanun tarafından öngörülen Rekabet
Kurulu, menfi tespit yapmak, aykırılığa son vermek, muafiyet kararı vermek ya
da bu verilen kararları geri almak, bilgi istemek ve yerinde inceleme yapmak
gibi yetkileri vardır.
§-9-Ticaret Ünvan, İşletme Adı ve Markalar
I-Genel Olarak
Ticaret unvanı Ticaret Kanunumuzda açıkça tanımlanmıştır.
TTK md. 41/1 hükmünden yararlanarak ticaret unvanını şöylece
tanımlayabiliriz: "Ticaret unvanı her tacirin, ticari işletmesine ilişkin iş ve
işlemlerinde kullandığı addır".
Ticaret unvanını diğer ticari adlardan ayırmak gerekir. Bunlar
işletme adı ve
markalardır.
Bunların yanında
coğrafi işaret (menşe adı ve mahreç işaretleri) de vardır.
1-İşletme Adı
İşletme adı, ticaret mahalli olarak bizzat işletmeyi tanıtmaya ve benzer
işletmelerden ayırmaya yarayan bir addır. (TTK md.55)
Doyum Lokantası, Şen Berber ...gibi. İşletme adında işletme sahibinin ismi ve
soyadı bulunabilir. Bu halde dahi amaç işletme sahibi değil işletmenin kendisini
belirlemektir. Adnan Pazarlama, Haspolat Lokantası gibi
Yasalarımıza göre işletme adı seçmek zorunlu değildir. Ancak işletme adı
seçilmiş ve kullanılıyorsa bunun ticaret siciline tescili gereklidir:
Tescil edilen işletme adı , sahibine tescil edildiği sicil dairesinde tekel hakkı
verir. Bununla birlikte tescil edilmiş olsun olmasın işletme adı haksız rekabet
hükümlerine göre korunur (TTK. md.11/2; 57/5).
Esnaf da işletme adı seçebilir (TTK md.17)
Kamu düzenine aykırı olmamak ve daha önce seçilmiş adlarla iltibasa mahal
vermemek koşulu ile tacir istediği adı işletme adı olarak seçebilir.
İşletmenin devri halinde işletme adının da devredildiği kabul edilir. Ancak
bunun aksi kararlaştırılabilir. (TTK md.11/2).
Ancak işletme devredilmeksizin sadece işletme adı devredilemez.
Ticaret unvanı ile karıştırılmaması gereken bir kavram olması nedeniyle
aralarındaki fark şöyle belirtilebilir:
ticaret unvanı işletmenin sahibini,
işletme adı ise bizzat işletmenin kendisini gösterir.
2-Markalar
Markalar üzerine konuldukları eşyanın belirli bir işletme tarafından üretildiği ya
da pazarlandığı gösteren veya emtiayı benzerlerinden ayırt etmeye yarayan
tanıtma ve ayırma araçlarıdır.
Markalar ya bir meta ile işletme arasındaki ilişkiyi açıklar ya da aynı veya
benzer konularla uğraşan işletmelerin piyasaya sürdüğü benzer emtiayı
birbirinden ayırt etmeye yarar.
Ünvan ise işletmenin sahibini gösterir.
Tacir unvan seçmek zorunda olduğu halde kural olarak marka seçmek zorunda
değildir. Ancak marka koymak devlet tarafından zorunlu tutulabilir.*
Markalar 556 sayılı KHK (RG 24.6.1995, s. 22326) ile düzenlenmiştir.
Markalar Türk patent Enstitüsü'ne tescil edilir. Başkasının markasına tecavüz
halinde hukuksal yaptırımlar yanında iki yıla kadar hapis öngören cezai
yaptırımlar da vardır.
3-Ticaret Unvanı
Ticaret unvanı seçmek ve kullanmak , tacir olmanın en önemli sonuçlarından
biridir.
Her tacir, ticari işletmesine ilişkin işlemleri ticaret unvanıyla yapmak ve
işletmesiyle ilgili senet ve diğer evrakı bu unvan altında imzalamak zorundadır
(TTK md.41/I). Tescil olunan ticaret ünvanının, ticari işletmenin giriş
cephesinde herkes tarafından kolaylıkla görülebilecek bir biçimde okunaklı
olarak yazılması gereklidir.
Her tacir ticari işletmesinin açıldığı günden başlayarak onbeş gün içinde ticari
işletmesini ve seçtiği ticaret ünvanını , işletme merkezinin bulunduğu yer ticaret
siciline tescil ve ilan ettirmelidir (TTK md. 42/I)
Ticaret ünvanı bir çekirdek ve bir ek kısımdan oluşur.
Ticaret ünvanının çekirdek kısmı, ünvanının şahıs veya konu ticaret ünvanı
olmasına göre değişmektedir:
a) Şahıs Ticaret Ünvanı
Şahıs ticaret ünvanı ancak gerçek kişiler, kollektif şirketler ve komandit
şirketlerde söz konusu olur.
aa)Gerçek Kişiler
Gerçek kişilerin ticaret ünvanının çekirdek kısmı, kısaltılmadan yazılacak ad ve
soyadlarından oluşur. (TTK md. 43/I). Gerçek kişi tacir bu çekirdek kısmına
yasanın öngördüğü sınırlar içinde bir ek yapabilir (TTK md. 48)
Örnek: İşbilir Hepkazanır (Çekirdek) Züccaciye Mağazası (Ek).
bb)Kollektif Şirketler
Kollektif şirketlerin ticaret ünvanının çekirdek kısmı bütün ortakların veya tüm
ortaklar sınırsız sorumlu olduğundan hiç değilse ortaklardan birinin ad ve soyadı
ile şirketi ve türünü gösteren bir ibareden oluşur. (TTK md. 44/I). Çekirdek
kısmına bazı ekler yapılabilir.
Örnek: İşbilir Hepkazanır (Çekirdek) Pazarlama (Ek) Kollektif Şirketi
(Çekirdek)
cc)Komandit Şirketler
Adi veya sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin ticaret ünvanı
komandite (sınırsız sorumlu) ortaklardan hiç değilse en az birinin ad ve soyadı
ile şirketi ve türünü gösteren bir ibareden oluşur.
Bu tür şirketlerde komanditer (sınırlı sorumlu) ortakların isimleri
bulunamaz.(TTK md. 44/II)
b-Konu Ticaret Ünvanı
Konu ticaret ünvanı sermaye şirketlerinde söz konusu olur.
Sermaye şirketlerinde ticaret ünvanının çekirdek kısmı,
şirketin işletme konusu ile
şirketi ve türünü gösteren bir ibareden oluşur.
Ancak ünvanda bir gerçek kişinin adı ve soyadı bulunuyorsa (limited, anonim ve
kooperatif) kelimelerinin kısaltılmadan yazılması gereklidir. (TTK md. 45/II).
aa)Limited Şirketler
Limited şirketlerin ticaret ünvanının çekirdek kısmı, şirketin konusu ve limited
şirket kelimelerinden oluşur. Ayrıca 48. maddede belirtilen sınırlar dahilinde
ticaret ünvanına istene ekler de yapılabilir.
Örnek: Ata (Ek) İnşaat Limited Şirketi (Çekirdek)
Bununla birlikte şirket tarafından düzenlenecek mektup, evrak ve vesikalarda
şirketin ünvanı ile birlikte esas sermaye miktarının da gösterilmesi gerekir.(TTK
md. 544/II)
bb)Anonim Şirketler
Anonim şirketin ticaret ünvanının çekirdek kısmı, şirketin işletme konusu ve
anonim şirket kelimesinden oluşur. Bu çekirdek kısmına 48. madde
çerçevesinde ekler yapılabilir.
Örnek: Ata (Ek ) İnşaat Anonim Şirketi (Çekirdek)
cc) Kooperatif Şirketler
Kooperatif şirketlerin ticaret ünvanlarının çekirdek kısmını ortaklığın:
işletme konusu ve
kooperatif
kelimeleri oluşturur.
II-Ticaret Unvanının Korunması
Usulüne uygun olarak tescil ve ilan edilmiş olan ticaret ünvanını kullanma hakkı
tek başına ünvan sahibine ait olan bir haktır.(TTK md. 25).
Gerçek kişi tacirler açısından bu hak , tescilin yapılmış olduğu sicilin iş
çevresiyle sınırlıdır. Yani gerçek kişi tacirlerin ticaret ünvanları sicil dairesi
içinde korunur.
Bu hükmün istisnası 1618 sayılı Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları
Birliği Kanunu'nun 5 maddesinde yer alır. Seyahat acentasının bir gerçek kişi
tarafından işletildiği durumlarda bu gerçek kişinin ünvanı ülke düzeyinde
korunur
Bu nedenle gerçek kişilerin ticaret ünvanlarına, aynı sicil dairesinde daha önce
tescil edilmiş olan ünvanlardan açıkça ayırt edilmeye yarayacak eklerin
yapılması zorunludur. Sicil dairesi dışındaki koruma ancak haksız rekabet
hükümleriyle sağlanır.
Buna karşılık tüzel kişilerin ticaret ünvanları , ülke düzeyinde korunur. "Bir
tüzel kişinin ticaret ünvanına Türkiye'nin her hangi bir sicil dairesinde daha önce
tescil edilmiş bulunan bir ünvandan ayırt edilmesi için gerekli olduğu takdirde,
lüzumlu ilavelerin yapılması mecburidir" (TTK md. 47/II)
§-10-Câri Hesap
I-Genel Olarak
Cari Hesap, Ticaret Hukukunun bir çok kurumu gibi , uygulamadaki ekonomik
gereksinimler tarafından ortaya çıkarılmış ve geliştirilmiştir.
Cari hesap iki kişi arasında gerçekleşecek alacak ve borçların kolayca tahsilini
sağlayan özel bir takas rejimi olarak ortaya çıkar.
Bu anlamda, cari hesap
iki kimsenin para, hizmet ve diğer hususlardan dolayı birbirlerindeki alacaklarını
ayrı ayrı istemekten karşılıklı olarak vazgeçip,
bunları kalem kalem zimmet ve matlup şekline çevirerek hesabın kesilmesinde
çıkacak bakiyeyi isteyebileceklerine yönelik olarak yapılan anlaşmadır (TTK
md. 87/1).
II-Sözleşmenin yapılması
Cari hesap sözleşmesinin geçerliliği için yazılı biçim koşulu getirilmiştir. (TTK
md. 87/2).
Kural olarak taraflar arasında muaccel olan alacaklar cari hesaba geçirilmekle
birlikte, müeccel borçların hesaba geçirilmesi hususunda da anlaşılabilir.
Bir kambiyo senedinin cari hesaba geçirilmesi ise tahsili koşuluna bağlıdır (TTK
md. 88).
Tahsil edilmezse hesaptan çıkartılır ve geri verilir. (TTK md. 89).
Takası kabil olmayan alacaklar ve
belli bir yere harcanmak ya da
emre amade tutulmak üzere teslim olunan para ve mallardan doğan alacaklar
cari hesaba geçirilemez.
Ayrıca aksine anlaşma yoksa , anlaşmadan önce doğmuş alacaklar da hesaba
geçirilemez.
III-Sözleşmenin İçeriği
Cari hesabın içeriğini karşılıklı alacaklar oluşturur.
Buna bağlı olarak , para, hizmet mal ve başkaca ilişkilerden doğan alacaklar
geçirilir (TTK md. 87).
Cari hesap, hemen bütün alacaklar para ile ifade edilebileceği için genel olarak
nakit olarak tutulur.
.
Takası kabil olmak koşuluyla başka alacakların da cari hesap sözleşmesine konu
olmasına engel yoktur.
Ancak bu durumla uygulamada karşılaşılma olasılığı çok düşüktür
Cari hesap sözleşmesi yapıldıktan sonra karşılıklı olarak alacaklar hesaba
geçirilir.
Bu çerçevede taraflar, karşılıklı olarak , cari hesap sözleşmesi sona erinceye
kadar birbirlerinden talepte bulunmaktan vazgeçmiş sayılırlar.
Bunun sonucunda :
1-tarafların cari hesaba giren kalemler üzerinde tasarruf yetkisi kalkar ve
2-cari hesap kesilmeden, taraflar arasında alacaklılık ve borçluluk sıfatları
doğmaz .
Örneğin bağımsız olarak hesaba geçirilmiş bir alacağın devri söz konusu
değildir.
Bu durum:
cari hesabın bölünmezliği ilkesi
olarak adlandırılır (TTK md. 95).
Buna karşılık tarafların zimmet ve matlubu doğuran işlemlerden dolayı sahip
oldukları dava ve savunma haklarını düşürmez.
Alacakları güvence altına alan
-kişisel,
-ayni ,
-diğer güvenceler
varlığını sürdürür.
Cari hesap sözleşmesinin önemli bir özelliği, belirli hesap devreleri sonunda
karşılıklı alacak ve borçların hesap edilerek takas edilmesinden sonra yeni hesap
devresine alacak ya da borç olarak tek bir kalem biçiminde aktarılmasıdır.
Bu işlem bir yenileme işlemidir.
Ancak bu işlemin, genel yenileme işleminden önemli farkı, yenilemenin borcun
ferilerini sona erdirmesine karşılık, cari hesap sözleşmesinde gerçekleşen bu
yenilemenin alacakların güvencesini oluşturan teminat haklarının kalan (bakiye)
miktar oranında devam etmesinin sağlanmasıdır
IV-SÖZLEŞMENİN SONA ERMESİ
Cari hesap sözleşmesi hesap devresinin gelmesiyle değil anlaşma süresinin
dolması ya da yasada belirtilen diğer hallerin gerçekleşmesiyle sona erer.
Sürekli bir borç ilişkisi doğurduğu için sürekli borç ilişkilerine uygulanacak
genel hükümler bu sözleşmeye bünyesine uygun düştüğü oranda uygulanır.
Kural olarak :
Belirlenen sürenin dolmasıyla,
Belirsiz süreli sözleşmelerde feshi ihbar ile,
Taraflardan birisinin iflası ile,
Sözleşmede karalaştırılmışsa taraflardan birisinin ölümü ya da hacir altına
alınmış olması halinde on gün önceden ihbar edilmek şartıyla
Sözleşme sona erer.
Ayrıca taraflardan birisinin alacaklısı cari hesapta çıkacak alacak bakiyesini
haciz ettirirse, haciz ettirilen gün hesap kapatılarak bakiye tespit ettirilir.
Bu durumda borcundan dolayı haciz tebliğ edilen taraf, haczi on beş gün içinde
kaldırtmazsa, diğer taraf sözleşmeyi feshedebilir.
Adi Şirket (Ortaklık)
Dar anlamda adi şirket, BK md. 520'nin adi şirketler hakkındaki tanımından da
yararlanarak şöyle tanımlanabilir:
En az iki kişinin ekonomik bir ortak amaca ulaşmak için emek ve/veya mallarını
yapacakları bir sözleşmeyle (şirket sözleşmesi) birleştirmek yoluyla
oluşturdukları topluluğa şirket (ortaklık) denir.
Eğer meydana gelen bu topluluğun kendisini oluşturan kişilerden ayrı bir kişiliği
yoksa ortada bir adi şirketin varlığından söz edilir.
Borçlar kanunun 534. maddesi gereğince adi şirkette ortaklar ortaklık
alacaklılarına karşı
doğrudan doğruya ve
sınırsız olarak sorumludur. Ortakların gerçek kişilerden oluşması gerekli
değildir.
Örneğin iki tüzel kişi aralarında bir adi ortaklık kurabilirler ya da ortaklardan
biri ya da bir kaçı tüzel kişilerden oluşabilir.
§-11-Şirketler Hukuku
ŞİRKETLER
(ORTAKLIKLAR)
DONATMA
İŞTİRAKI
ADİ
ŞİRKET
TİCARET ŞİRKETLERİ
ŞAHIS
ŞİRKETLERİ
KOLLEKTİF
ŞİRKETLER
AVUKATLIK
ŞİRKETİ
KOMANDİT
ŞİRKETLER
ADİ
KOMANDİT
ŞİRKETLER
SERMAYE ŞİRKETLERİ
ANONİM
ŞİRKETLER
LİMİTED
ŞİRKETLER
SERMAYESİ PAYLARA
BÖLÜNMÜŞ KOMANDİT
ŞİRKETLER
- Ticaret Şirketleri
Ticaret şirketleri ise adi şirketlerden bu tür bir topluluğun kendisini meydana
getiren kişilerden ayrı bir varlığa (tüzel kişiliğe) sahip olması açısından ayrılır.
Yani adi şirketler tüzel kişiliğe sahip değilken, ticaret şirketleri tüzel kişiliğe
sahiptirler. Aynı zamanda ticaret şirketleri tacir sıfatını taşıdıklarından dolayı
(TK m.18) tacir olmanın sonuçlarına tabidirler.
Ticaret şirketleri yasada sınırlı olarak sayılmıştır. Bunlar kollektif, komandit,
anonim, limited ve kooperatif şirketleridir.
Şirket kurmak isteyen kişiler yasada belirtilen bu türlerden birini seçmek
zorundadır.
(Bunlara 02.05.2001 tarihinde kabul edilen Avukatlık Kanunu'nda değişiklik
yapılmasına dair Kanun ile Avukatlık ortaklığı da eklenmiştir.[1]
Ticaret şirketleri niteliklerine göre iki grupta toplanabilir.
Buna göre şahıs şirketlerinden
ve
sermaye şirketlerinden söz edilir.
Şahıs şirketleri kollektif şirketler ve adi komandit şirketlerdir
Bunlar ortaklıklar yelpazesinde adi şirketlerle sermaye şirketleri arsında bir yer
alırlar.
Bu tür şirketlerde ortakların kişiliği ön plandadır.
Ortaklık ilişkisinde işler karşılıklı güven esasına dayalı olarak bizzat ortaklar
tarafından yürütülür.
Ortakların üçüncü kişilere karşı tüm malvarlığıyla ve sınırsız sorumlulukları
vardır.
Sermaye şirketlerinde ise ortaklar değil sermaye ön plandadır.
Ortakların sorumluluğu getirdikleri sermeye ile sınırlıdır.
Anonim şirketler ve limited şirketler bu gruba girerler.
Sermayesi paylara bölünmüş (paylı) komandit şirketler ikisinin arasındadır.
Özel bir yasa ile düzenlenen kooperatif şirketlerin ise niteliği tartışmalıdır.
[1]."
A- Kollektif Şirketler
Ticaret kanununun 153. maddesinde kollektif şirketler tanımlanmıştır.
Buna göre :
"Ticari bir işletmeyi bir ticaret unvanı altında işletmek amacıyla gerçek kişiler
arasında kurulan ve ortaklarından hiçbirinin sorumluluğu şirket alacaklılarına
göre sınırlandırılmamış olan şirket, kollektif şirkettir."
KOLLEKTİF ŞİRKETİN UNSURLARI
Yapılan bu tanıma göre kollektif şirketin unsurları şöyle sıralanabilir:
a) Ticari işletmeyi işletme amacı
b)Ticaret unvanının varlığı
c) Gerçek kişiler arasında kurulmuş olmak.
d) Ortakların şirket alacaklılarına karşı sınırsız sorumluluğu
1-Kollektif Şirketin Kuruluşu
Bu tür bir şirketin kurulması için,
-ortakların yazılı bir şirket sözleşmesi hazırlamaları ve
-imzalarının noter tarafından onaylanması (tasdik)
gereklidir (TK md.154)
Şirketi kuranların düzenledikleri ve imzalarını notere onaylattıkları şirket
sözleşmesinin noterden onaylı suretini
tasdik tarihinden itibaren 15 gün içinde
şirket merkezinin bulunduğu yerdeki ticaret siciline vermek
ve şirketin tescilini istemek zorundadırlar.
Usulüne uygun başvuru üzerine suret sicil dairesinde saklanır ve
yasanın sözleşmede bulunmasını aradığı kayıtlar ve emrettiği diğer hususlar
tescil ve ilan edilir (TK md.157).
Şirketin ticaret siciline tescili ile kollektif şirket tüzel kişilik kazanmış olur (TK
md.174).
2- Ortakların Birbirleriyle ve Üçüncü Kişilerle Olan İlişkisi
Ortakların ilişkileri kendi aralarında ve üçüncü kişilerle olabilir. Bu bağlamda
ortakların iç ilişkilerinden ve dış ilişkilerinden söz edilebilir.
İç ilişkide ortaklardan her biri ayrı ayrı şirketi idare etme yetkisine sahiptir.
Ancak bu hak şirket sözleşmesiyle kısıtlanabilir ve ortaklardan birine , bir
kaçına ya da hepsine birden verilmiş olabilir.
Şirketi yönetme yetkisine sahip olan ortaklar şirketin amacının ve konusunun
gerektirdiği alışılmış (mutad) işlemleri ve işleri yapabilirler.
Şirket çıkarının gerektirdiği hallerde sulh, feragat , kabul ve tahkime de
yetkilidirler (TK md. 165/I,II).
Şirkette idare yetkisine sahip ortakların fevkalade (olağandışı) işlem ve
eylemleri yapabilmesi için tüm ortakların ittifakı aranır.
Bunlar :
bağışlamada bulunmak,
şirket konusuna doğrudan doğruya girmediği hallerde taşınmazları satmak, satın
almak ve teminat göstermek gibi işlerdir.
Şirkette temsil ve idare yetkisine sahip olan her ortağın şirketi üçüncü kişilerle
olan ilişkilerde temsil yetkisi vardır.
Ancak bu durumun aksi tescil ve ilan edilen sözleşmede belirtilmiş olabilir. Bu
halde sözleşme hükümleri geçerli olacaktır (TK md. 175).
Bu tür ortaklar şirketin amacına dahil olan her türlü iş ve hukuki işlemleri şirket
adına yapmaya ve şirketin unvanının kullanmaya yetkilidir.
Şirket sözleşmesinde birden fazla ortağın imzası aranmışsa bu gereklilik üçüncü
kişiler açısından da geçerlidir (TK md.176).
Temsil yetkisine sahip kimselerin yaptıkları işlemlerden dolayı şirket alacaklı ve
borçlu olur (TK md.177).
Ortaklar şirketin borç ve taahhütlerinden dolayı alacaklılara karşı müteselsilen
ve bütün malvarlıklarıyla sorumludur (TK md.178/I).
Ancak ortakların bu sorumlulukları doğrudan değildir. Yani şirket alacaklarına
karşı öncelikle ortaklık sorumlu olup, şirket aleyhine yapılan icra takibinin
semeresiz kalması ya da şirketin her hangi bir sebeple ortadan kalkması halinde
ortak aleyhine dava açılabilir ve takip yapılabilir.
Bu unsurların gerçekleşmemesi halinde doğrudan doğruya ortakların birinci
derecede sorumluluğuna başvurulamaz. Ancak bu düzenlemeler ortakların
mallarına ihtiyatî haciz konulmasını engellemez (TK md. 179/II).
Kollektif ortaklıkta ortak, ölümü dışında (TTK md. 195) , ortaklıktan, ancak
sözleşmede hüküm varsa veya bunu diğer ortaklar onaylarlarsa çıkabilir.
Ancak ortaklıkta kalmasının dayanılmaz olması durumunda haklı sebeple
ortaklığın feshini talep edebilir.
B- Komandit Şirketler
• Komandit şirketin, birbirinden yapısal olarak ayrılan iki türü vardır.
Bunlardan biri adi komandit şirket,
diğeri de sermayesi paylara bölünmüş (paylı) komandit şirkettir.
Adi komandit şirket, şirketler yelpazesinde kollektif şirketlerin hemen yanında
yer alır ve bu şirket türüyle yakın benzerlikler gösterir.
• .
Koll-Kom. Farkı
Bu iki kişi ortaklığı arasında başlıca fark , kollektif ortaklıkta ortaklık borç ve
yükümlülüklerinden dolayı üçüncü kişilere karşı ortakların tümünün
sorumluluğu müteselsil ve sınırsız olduğu halde , komandit ortaklıkta bazılarının
sorumluluğu sınırsız ve müteselsil, diğerlerinin ise sınırlı olmasıdır
Komandite- Komanditer farkı
•Ortaklardan sorumlulukları sınırlandırılmamış olanlara komandite ortak,
sınırlandırılmış olanlara ise komanditer ortak denir.
Komandite ortaklar ancak gerçek kişi olabilir. (TK md. 243).
Kanundaki Yeri
•Ticaret kanununda da kollektif şirketlerle ilgili düzenlemelerden hemen sonra
düzenlenmiştir (TK md. 243-268).
Ticaret kanunu komandit şirket deyimini adi komandit şirketi belirtmek üzere
kullanmıştır. Uygulamada ve öğretide de buna paralel olarak aynı anlamda
olmak üzere komandit şirket terimi kullanılır.
Tanımı
• Bu anlamda komandit şirket, ticari bir işletmeyi bir ticaret ünvanı altında
işletmek amacıyla kurulan ve
şirket alacaklılarına karşı ortaklardan bir veya bir kaçının sorumluluğu
sınırlandırılmamış ve
diğer ortak ve ortakların sorumluluğunun belirli bir sermeye ile sınırlandırılmış
olduğu
ortaklık türüdür biçiminde tanımlanabilir.
Komandit şirket
• (KİŞİ)Sınırlı ve sınırsız sorumlu ortaklar
• (AMAÇ) ticari işletme işletmek amacı
• UNVAN (Ticaret Ünvanı)
• Komandite ortak (gerçek kişi) sınırsız sorumlu
• Komanditer ortak
(Gerçek ya da Tüzel kişi)sınırlı sorumlu
Sözleşme
•TTK md. 154 uyarınca yazılı şekilde olmalı ve imzalar noterce onanmalıdır.
Ortaklık 15 gün içinde ortaklık merkezinin bulunduğu yer siciline kaydedilmek
üzere başvurulur.
Sicile tescil ile birlikte ortaklık tüzel kişilik kazanır.
Komandit ortaklık sözleşmesinde bulunacak hususlar sözleşmede bulunması
zorunlu unsurlar ve bulunması ihtiyari unsurlar olarak ikiye ayrılır.
Zorunlu unsurlar:
ortakların ad ve soyadları,
yerleşim yerleri,
hangilerinin komandite hangilerinin komanditer olduğu;
Ortaklığın komandit olduğu;
Ortaklığın ticaret ünvanı ve merkezi;
Ortaklığın konusu;
Komandite ve komanditer ortakların koydukları, koymayı yükümlendikleri
sermaye, bunun miktarı, paradan başka bir şey ise bunun niteliği vb; Ortaklığı
temsile yetkili kişilerin ad ve soyadları, bunların birlikte mi yetkili olduklarına
,ilişkin hususlardır.
İhtiyari Unsurlar
Sayılanların yanı sıra taraflar ortaklık ilişkilerini emredici hükümlere aykırı
olmayacak şekilde kendi isteklerine bağlı olarak da düzenleyebilirler.
Örneğin ortaklıktan çıkma hallerini, kar ve zararın bölüşülme biçimini, tasfiye
payının dağıtılması biçimlerini
yaptıkları sözleşmeye koyabilirler.
C-limited şirketler
• 1- Yasal tanım
• Ticaret kanununun 503. Maddesinde limited şirkete ilişkin bir tanım
verilmiştir. Buna göre
"iki veya daha fazla gerçek veya tüzel kişi tarafından bir ticaret ünvanı altında
kurulup , ortaklarının sorumluluğu koymayı taahhüt ettikleri sermaye ile sınırlı
ve esas sermayesi muayyen olan şirkete limited şirket denir".
Unsurları
• Limited şirket
• Amaç
• Gerçek/tüzel kişi
• Ünvan
• Ortakların sınırlı sorumluluğu
Belirli esas sermaye
Tanım
“ Bir unvan altında, bankacılık ve sigortacılıktan başka iktisadi amaç ve konular
için (TTK md. 503 ve delaletiyle md. 271) kurulan,
Sermayesi belirli ve paylara bölünmüş,
Ortakların sorumluluğu yüklendikleri sermaye payları ile sınırlı,
Medeni haklardan yaralanma ehliyeti işletme konusu ile sınırlı, (TTK . 137).
Tüzel kişiliğe sahip,
En az iki, en çok elli ortak tarafından kurulan bir ticaret ortaklığıdır.
Uygulanacak Hükümler
•Limited şirketler daha çok anonim şirketlere benzemektedir.
Bu yüzden de genel olarak anonim şirketlere ilişkin hükümler limited şirketlere
de uygulanır.
Ancak limited şirketlerde ortak sayısı elliden fazla, ikiden de az olamaz.
Ayrıca ortaklar tarafından koyulan sermaye için hisse senedi de çıkarılamaz (TK
md. 503/II).
Sözleşme
Limited şirket sözleşmesi yazılı biçimde yapılır ve
bütün kurucularının imzaları noterce onaylanır (TTK md. 503).
Sözleşmede bulunması zorunlu hususlar şunlardır.
1-Ortaklığın ticaret ünvanı ve merkezi :
• merkez çeşitli yönlerden önem taşır.
Ortaklık, merkezin bulunduğu ticaret siciline kaydedilmelidir (TTK md. 510);
Ortaklığın uyruğu merkezin bulunduğu ülkeye göre belirlenir;
Ortaklıkta ortaklar veya ortaklık nedeniyle ortaklar arasındaki davalarda merkez
mahkemeleri yetkilidir;
Ortaklık aleyhine bütün davalar merkez mahkemelerinde açılabilir.
2- işletmenin konusu
3-Esas sermaye ile her ortağın koymayı taahhüt ettiği sermaye miktarları
4- ortaklığın yapacağı ilanların şekli
5-ortaklığın süresi
Olarak belirlenmiştir. Bunlardan başka kurucu ortaklar, emredici hükümlere
aykırı olmamak koşuluyla , karın dağıtımı, ortaklığın yönetimi, tasfiyesi gibi
hususlara yer verebilirler.
Ortakların Hak ve Borçları
Komandit ortaklıkta ortakların hak ve borçları kişisel ve mali nitelikte olmak
üzere ikiye ayrılabilir.
: Yönetim hakkı, itiraz hakkı, denetleme hakkı, rekabet yasağı, sadakat borcu,
özen gösterme borcu, ortaklığın eşitliği ilkesi, ortaklık sıfatının kişiselliğinden
oluşur.
Ortakların parasal nitelikli hak ve borçları ise:
sermaye borcu,
faiz isteme hakkı, kar ve zarar,
bilançonun düzenlenmesini talep hakkı, tasfiye payı olarak ortaya çıkar.
•
Ortaklık borç ve yükümlerinden dolayı ilk önce ortaklığın kendisi sorumludur.
Sorumluluk
Uygulanacak Kurallar
Komandit şirketlerin kollektif şirketlerle yakın benzerliği dolayısıyla, yasada
belirtilen özel haller dışında kollektif şirketlere uygulanan kurallar komandit
şirketlere de uygulanır (TK md. 244, TTK 155).
Bu ortaklığın feshine ve tasfiyesine de kollektif ortaklığa ilişkin hükümler
uygulanır.
Ancak ortaklık sözleşmesi ile aksi kararlaştırılmış değilse, komanditerin ölümü
ya da vesayet altına alınması ortaklığın infisahını gerektirmez.
Tasfiye halinde komanditer ortaklar, komandite ortaklarla aynı haklara
sahiptirler
Sözleşme
•Ortaklık sözleşmesi ortaklarca düzenlenip, imzalandıktan sonra imzalar noterce
onaylanır ve ticaret bakanlığında izin safhasına geçilir. (TTK md. 509).
İzin için kurucular bir dilekçe ile bakanlığa başvurur.
Dilekçeye sözleşmenin imzaları noterce onanmış nüshası ve üç sureti eklenir.
Ayrıca uygulamada sermayenin %25’inin ödenmiş olduğuna ilişkin bir banka
mektubunun da eklenmesi aranmaktadır.
İnceleme sonucunda bakanlık emredici hükümlere aykırılık veya ulusal
ekonomiye yararlı olmama durumlarıyla karşılaşmazsa izin verecektir.
Ret kararı halinde Danıştay yolu açıktır.
İzinden sonra yasada belirtilen (TTK md. 510) hususlarla birlikte tescil için
merkezin bulunduğu sicile başvurulur.
Limited şirket sicile tescil anında tüzel kişilik kazanır. (TTK md. 512/1).
• Limited şirket az sayıda kişi tarafından kurulması nedeniyle kollektif
şirketlere de benzemektedir.
2-limited şirketlerin kuruluşu
Ticaret kanunun 559 sayılı KHK ile değiştirilmiş 507. Maddesi hükmüne göre "
limited şirketin esas sermayesinin en az beşyüz milyon Türk lirası olması şarttır.
Ortakların koyacakları sermaye birbirinden farklı olabilir .
Ancak ortakların koyacakları sermayenin en az yirmibeş milyon veya bunun
katları olması lazımdır. • Devir için bölme ve mirasın taksimi hali hariç
olmak üzere ortağın sermayesi bölünemez bir bütündür.
•Bu maddede yazılı miktarlar bakanlar kurulunca on katına kadar artırılabilir."
Yapılan bu değişikliğe paralel olarak ticaret kanununun 517/I hükmü de " her
ortağın koymuş olduğu sermaye miktarı ile şirket sermayesi , bu kanunun 507
nci maddesi ile belirlenen miktarlardan aşağı indirilemez" biçiminde
değiştirilmiştir.
Buna bağlı olarak 537/I hükmü de " şirket mukavelesinde aksine hüküm
olmadıkça her ortağın rey (oy) hakkı koyduğu sermaye miktarına göre
hesaplanır. Her yirmibeş milyon Türk lirası bir rey hakkı verir" şeklinde
değiştirilmiştir.
Çıkarılan KHK ile mevcut limited şirketlerin esas sermayelerinin yeni oranlara
uyumuna ilişkin olarak geçici 2. Maddede düzenlemeler getirilmiştir.
Buna göre "limited şirketlerin sermayelerini beşyüz milyon Türk lirasına kadar
çıkarmalarına ilişkin mukavele (esas sözleşme) değişikliği için, sermayenin
yarısından fazlasını temsil eden ortakların karar vermesi yeterlidir " denilerek
öngörülen sermaye artırımı için TK md. 513/I de aranan 2/3 çoğunluk yerine 1/2
çoğunluk yeter görülmüştür.
§12-KIYMETLİ EVRAK
TANIM:Kıymetli evrak, hakkın senede bağlı olduğu, senetsiz devrinin ve
hakkı ileri sürmenin mümkün olmadığı senetlerdir.
ÖZELLİKLERİ
1-DEVREDİLEBİLİRLİK Kıymetli
evrakın içerdiği hak başkasına
devredilebilir
2- PARAYLA BELİRLENEBİLİRLİK
Kıymetli evrakın içerdiği hak nakden
değerlendirilebilir bir haktır.
3-HAKKIN SENEDE BAĞLILIĞI
Kıymetli evrakta hak ile senet arasında kuvvetli bir bağ
vardır.
5-SINIRLI SAYI
Kıymetli evrak tipleri yasada sınırlayıcı
olarak sayılmıştır.
4-SOYUTLUK
Kıymetli evrakta soyutluk ilkesi
yürürlüktedir.
6-ŞEKLE BAĞLILIK
Kıymetli evrak ağırlaştırılmış şekil
şartlarına bağlıdır.
Türleri
A-Temsil
Ettikleri
Hakkın Türü
Açısından
1-Para Senetleri: Senette ifadesini
bulan hak, nakit ile ifade edilmiş
alacak olarak göründüğü senetler
2-Pay Senetleri:AO ve sermayesi paylara
bölünmüş KO larca çıkarılan senetlerdir.
Sermayenin belirli bir oranını temsil ve
sahiplerine o oranda ortaklık mevkii sağlarlar
B-Hakkın Senetten Önce
Var olup olmaması
açısından
3-Emtia Senetleri: Aynî hak
türünde bir hakkı temsil ederler.
Sahiplerine ya bir şeyin
mülkiyetini veya o şey üzerinde
aynî bir hak (rehin) sağlarlar
(makbuz senedi, varant,
konişmento)
Yaratıcı
Senetler
Açıklayıcı
Senetler
C-Düzenlenmesine neden
olan İşlem veya İlişki ile
İlgisi Açsından
Soyut
İllî
D-Devir Şekilleri
Açısından
Emre Yazılı: Senet lehine
düzenlenen kişinin adından sonra
emrine kaydının bulunduğu yada,
böyle bir kayıt olmasa bile senet
kanunen emre yazılı senetler (örn
kambiyo senetleri) Senedin devri
ciro+ teslim ile olur
İpotekli borç senedi, irad senedi ve
tahviller dışında bütün kıymetli evrak
emre düzenlenebilir.
Nama Yazılı: Bir kişinin namına yazılı
olup da emre kaydının bulunmadığı ve
kanunen emre yazılı senetlerden olup emre
kaydının bulunmamakla birlikte ayrıca emre
olmadığının ya da nama yazılı olduğunun
belirtildiği senetler.Hemen bütün senetler
nama yazılabilir. Senedin devri :Devir
beyanı+SenedinTeslimi ile olur
Hamiline Yazılı: Senedin
metninden ya da şeklinden hamili
(taşıyanı) kim ise o kimsenin hak
sahibi sayılacağı anlaşılan her
kıymetli evrak , hamiline yazılı
senet sayılır. (Çek, ipotekli borç
senedi, rehinli tahvilat) Senedin
devri için senedin teslimi yeterlidir