suriye arap cumhuriyeti
advertisement
İZMİR TİCARET ODASI SURİYE ARAP CUMHURİYETİ NESLİ ÖZTÜRK Dış Ekonomik İlişkiler Müdürlüğü 2006 SURİYE I. ÜLKE BİLGİLERİ Resmi Adı: Suriye Arap Cumhuriyeti Başkenti: Şam Yüzölçümü: 185.180 km2 Nüfusu : 18.881.361 Para Birimi ve Paritesi: Suriye Poundu 1 USD: 41,85 Suriye Poundu Resmi Dili: Arapça Yönetim Şekli: 1963 Mart ayından itibaren askeri rejim altında Önemli Şehirleri: Cumhuriyet Halep, Lazkiye, Hama, Tartus 1 II. EKONOMİK GÖSTERGELER GSYH (2005): 73,33 Milyar $ Enflasyon Oranı (2005): %5 İşsizlik Oranı: % 12,4 İhracat (2005): 6,3 Milyar $ İthalat (2005): 5,97 Milyar $ Toplam Dış Borç (2000): 22 Milyon $ Üyesi Olduğu Kuruluşlar: ABEDA, AFESD, AL, AMF, CAEU, CCC, ESCWA, FAO, G-24, G-77, IAEA, IBRD, ICAO, ICC, ICRM, IDA, IDB, IFAD, IFC, IHO, ILO, IMF, IOC, ISO, NAM, OAPEC, OIC, UN, UNCTAD. Başlıca İhracat Yaptığı Ülkeler: % 17,1 Irak % 14,9 Türkiye % 11,8 Suudi Arabistan % 9,3 İtalya % 6,6 Lübnan Başlıca İthalat Yaptığı Ülkeler: % 11 Ukrayna % 8,7 Türkiye % 6,9 Suudi Arabistan % 5,9 Güney Kore Başlıca İhraç Maddeleri: Petrol, tekstil, meyve ve sebze, pamuk, canlı koyun, fosfat Başlıca İthal Maddeleri: Makine ve ekipmanları, hayvan, metal ve metal ürünleri, tekstil, kimyasal ürünler. 2 III. SURİYE’NİN EKONOMİ YAPISI VE EKONOMİ POLİTİKASI Suriye’de büyük ölçüde tarım, imalat ve hizmet sektörüne dayanan karma bir ekonomi uygulanmaktadır. Özel kesimin etkinlik gösterdiği tarım, perakende tarım, perakende ticaret ve belirli hafif sanayiler dışında ekonominin kilit dallarının çoğu devletin elindedir. Suriye’de savunma harcamalarına oldukça yüklü bir kaynak ayrılmakta, bu da ekonomiye büyük bir yük getirmektedir. Hayvancılık ise Suriye’de önemli bir yere sahiptir. Ormancılık ve balıkçılık pek gelişmemiştir. Suriye’nin en önemli yeraltı kaynakları petrol ve doğalgazdır. Petrol ve doğalgaz yataklarının çoğu ülkenin kuzeydoğusunda yer almaktadır. Arama, işleme ve üretim çalışmalarını bir kamu kuruluşu olan Genel Petrol İdaresi yürütmektedir. Suriye aynı zamanda Irak ve Suudi Arabistan’dan gelen petrol ve doğalgaz boru hatlarının Akdeniz’e çıkış kapısını oluşturmaktadır. Bir başka önemli kaynak olan fosfatın yanısıra demir cevheri, asfaltit, kireçtaşı, bazalt ve morn yatakları da bulunmaktadır. Başlıca sanayi ürünleri arasında pamuk, ipek ve yün dokuma, un ve işlenmiş gıda, çimento, gübre, cam, deri eşya ve ayakkabı, kimyasal maddeler, makine ve elektrikli aletler yer almaktadır. Bankacılık sistemi üzerinde devletin sıkı bir denetimi vardır. Dış ticaret, tarım ürünleri satışı ve döviz işlemlerini Suriye Ticaret Bankası yürütmektedir. 1960’lı yılların başından itibaren, Suriye Devleti, bankacılık, sigorta ve sanayi gibi önemli sektörleri kamulaştırmıştır. 1970’li yıllarda Arap Ülkelerinden gelen yardımlar da yeni kamu şirketlerinin kurulmasında kullanılmıştır. Suriye, 2000 yılından itibaren gerçekleştirdiği ekonomik reformlar ve ticari liberalizasyon çerçevesinde Orta Doğu Ülkeleri arasında yükselen bir konum almaya başlamıştır. Reformların amacı, özel bankacılık sisteminin kurulması, yeni kur politikası, menkul kıymetler borsası ve ülkeye yabancı sermayenin girişini hızlandırarak ülke ekonomisini daha verimli bir hale getirmektir. Suriye’nin temel gelir kaynaklarını petrolden elde edilen gelirler, dış yardım, yurtdışında çalışan Suriyeli işçilerin döviz gelirleri ve tarımsal üretim oluşturmaktadır. 3 Suriye’nin ulaştırma ve iletişim ağı son 10 yıl içinde hızlı bir gelişme kaydetmiştir. Karayolu ağı 42.000 km’ye ulaşmış olup, araç sayısında artış devam etmiştir. Suriye’nin demiryolu ağı ise yeteri kadar gelişmemiştir. Suriye’nin üç ana limanı Lazkiye, Tartus ve Banyas olup, ülkenin petrol ihracatı Banyas Limanı kanalıyla yapılırken, petrol dışı ticareti Lazkiye ve Tartus Limanları kanalıyla yapılmaktadır. Limanların ekipmanlarının ve altyapılarının yenilenmeye ihtiyaçları bulunmaktadır. Ülkede Şam, Halep, Lazkiye olmak üzere üç şehirde havaalanı faaliyet göstermektedir. Hükümet, Suriye Havayolları’nın iç hatlardaki tekelini kırmak üzere, iç hat ve bölgesel uçuş yapacak yeni bir havayolu şirketinin kurulacağını açıklamıştır. Yeni havayolunun %25’nin Suriye Havayolları, kalan bölümünün ise özel sektör yatırımcıları tarafından satın alınması planlanmaktadır. Havayolu’nun iki uçakla başlaması ve Suriye’nin önemli şehirleri ve Lübnan’a sefer yapması planlanmaktadır. Enerji üretiminde son 10 yılda ilerleme olmasına rağmen, elektrik tedariki ülkede sorun olmaya devam etmektedir. Sanayideki kalkınma ile birlikte elektriğe olan talep, yıllar itibariyle artmaktadır. 90’lı yılların başında, artan petrol üretimi, iyi geçen hasat mevsimleri ve özel yatırımı teşvik etmek üzere devlet teşvikleri büyümenin yıllık %7-8 oranlarına ulaşmasını sağladıysa da, son yıllarda azalan dış yardım, kuraklık, değişken petrol fiyatları ve bölge ekonomilerindeki küçülme Suriye ekonomisini olumsuz yönde etkileyen faktörler olmuştur. Birkaç yılda üst üste %5’lik büyüme olduysa da, hızlı nüfus artışı, zayıf altyapı ve katı devlet düzenlemeleri kişi başına düşen milli gelirin 1995-1999 döneminde 1200 dolardan 1000 dolara inmesine neden olmuştur. GSYİH’daki büyüme 1999 yılında %-2’ye kadar inmiştir. Suriye ekonomisinin en önemli sorunlarından bir tanesi işsizliktir. İşsizlik oranı 2000 yılında %8’e kadar yükselmiştir. Hükümet, 2000 yılı sonunda 18-24 yaş arasındaki işsizleri hedefleyen ve eğitim programları ile küçük işlerin kurulması için kredi teminini kapsayan bir işsizlikle mücadele programı kabul etmiştir. Programla birlikte 2001 yılı sonunda 440.000 kişiye iş imkanı sağlanması amaçlanmaktadır. Tahminlere göre, işsizlikle mücadele için yıllık nüfus artış oranı %3 olan ülkede yılda 200.000 iş yaratılması gerekmektedir. 2000 yılındaki yüksek ham petrol fiyatları Suriye dış ticaret dengesinin 54.5 milyon dolarlık bir fazla vermesine neden olmuştur. Petrol ihracatı, ihracat gelirlerinin %5560’ını oluşturmaktadır. 2000 yılında toplam petrol gelirleri 3 milyar dolara ulaşmıştır. Tarım sektörü, ülke ekonomisinin temel sektörü olmaya devam etmektedir. Suriye, Avrupa Birliği ile Serbest Ticaret Bölgesi kurulması ile ilgili Ortaklık Anlaşması imzalanması yönünde yapılan görüşmelerde ilerleme kaydetmiştir. Suriye, AB ile Ortaklık Anlaşması imzalanması yönünde 1998 yılında görüşmelere başlamıştır. Suriye’nin yüklü dış borcu ve borç geri ödemelerindeki kötü notu nedeniyle finansman almak üzere para piyasalarına erişimi zorlaşmıştır. Suriye’nin halihazırdaki dış borcu 22 milyar dolardır. Hükümet, büyük borçlarını ödemeye başlayarak bu konudaki imajını düzeltmeye karar vermiştir. Bu çerçevede, özel sektör finansmanı için 4 kapıların açılacağı umut edilmektedir. Reform programının devamı için Suriye’nin kreditör ülkelerle iyi ilişkileri büyük önem taşımaktadır. YABANCI SERMAYE Yabancı yatırımcıların birçok bürokratik engellerle karşılaşmalarına neden olan 10 Nolu Yatırım Kanunu 2000 yılında yenilenmiştir. Sözkonusu Kanuna göre yatırım yapmak isteyen firmalara beş yıl vergi muafiyeti getirilmektedir. Bu süre içerisinde ihracatında %50 artış gösteren firmaların vergi muafiyet süreleri 7 yıla çıkarılmaktadır. Özellikle tarım, gıda, sanayi, turizm ve enerji alanlarında yabancı yatırım beklenmektedir. Artan turist sayısıyla birlikte, Şam, Halep, Homs, Hama ve Tartus kentlerinde lüks turistik komplekslere büyük ihtiyaç duyulmaktadır. Bunun yanısıra, Suriye Ekonomi ve Dış Ticaret Bakanlığı tarafından tespit edilen öncelikli yatırım alanları ise şunlardır; • Düz cam, ısıya dayanıklı kumlu cam • Suriye pamuğunun kullanımı şartıyla tekstil • Şeker, gübre, lastik, ,ilaç, sanayi hammaddeleri • Deterjan ve hammaddesi, soda, plastik, granül, yağ, deri, kablo, elektrik nakil hattı malzemeleri • Şalter ve eriyik, sayaç kutuları, trafo, regulator, enerji üretim istasyonları • Sulama araçları, zeytin ve zeytinyağı entegre tesis ve makinaları, yem, süt tozu, süt ve süt ürünleri malzeme ve fabrikaları • Göl ve deniz balığı üretme çiftlikleri Suriye’de halihazırda en fazla yabancı yatırım petrol ve gaz arama alanlarındadır. Yeni Yatırım Kanunu çerçevesinde, başlanan ilk yabancı yatırım Deera yakınında kurulmakta olan lastik fabrikasıdır. The Syrian Tyre Company adı altındaki yatırımın %82.5’luk hissesi Suriye kökenli bir Amerikan vatandaşına aitken , %15’i Çinli yatırımcılara, kalan %2.5’luk bölümü ise Suriyeli bir kişiye aittir. 2002 yılı başında üretime geçmesi planlanan tesis 900 kişi istihdam edecek ve yılda 1.1 milyon adet lastik üretecektir. Hükümet, reform planlarını yabancı yatırımcılara tanıtmak üzere Kasım 2000’de uluslararası bir forum düzenlemiştir. Suriyeli yetkililer sözkonusu forum kanalıyla yabancı yatırımcıların ihtiyaç ve istekleri doğrultusunda reformlara yön vermeyi amaçladıklarını ifade etmiştir. 5 IV. DIŞ TİCARET Son dönemlerde Suriye Hükümeti, dış ticareti canlandırmak için, dışa yönelik ekonomik politikalar doğrultusunda özel sektöre geniş imkânlar tanımaya başlamıştır. Ülkede liberalleşme faaliyetleri göze çarpmaktadır. Fakat halen ülke ekonomisinin 2/3’ü devletin kontrolündedir. Petrol, diğer tabi kaynaklar, bankacılık ve sigortacılık hizmetleri ve benzer sektörler devletin elindedir ve GSMH’nın % 60’ı bu sektörlerden sağlanmaktadır. Hükümetin 1995 yılında çıkardığı ‘Yatırım Teşvik Kanunu’ ile yabancı sermayenin özendirilmesi amaçlanmaktadır. Yatırımcılara vergi muafiyeti ve diğer teşvikler sağlandığı için ülkeye yatırımlar artmıştır ve yatırımcılarda tüketim mallarına yönelik yatırımlara öncelik vermişlerdir. Ülkede son yıllarda yaşanan kuraklık dış ticaret politikasını da etkilemiş ve bazı tarım ürünlerinde ithalata yönelinmiştir. Mayıs 2001’de yayınlanan bir kararnameyle 1100 ithal hammaddeye uygulanan ve %6 ila %20 arasında değişen gümrük vergi oranları %1’e indirilmiştir. Bu çerçevede, ithal hammaddeye dayalı Suriye sanayisinin girdi maliyetinin azaltılması ve rekabet gücünün artırılarak ihracata ivme kazandırılması amaçlanmaktadır. Bunun dışında yeni bir kararnameyle gümrük tarife oranları hesaplanış şeklinin uluslararası standartlara uyumu sağlanmıştır. Irak ve Suriye 31 Ocak 2001 tarihinde imzaladıkları Serbest Ticaret Anlaşmasıyla ticaret hacmini 2000 yılında 500 milyon dolardan 2001 yılında 1 milyar dolara çıkarmayı amaçlamaktadırlar. Son olarak, Haziran 2001’de, Irak, Mısır, Suriye ve Libya bir Serbest Ticaret Anlaşması imzalamışlardır. Ağustos 2000’de Suriye ve Lübnan tarımsal ürünlerin serbest ticaretini öngören bir anlaşma imzalamışlardır. Ülkede son yıllarda yaşanan kuraklık dış ticaret politikasını etkilemiş ve bazı tarım ürünlerinde ithalata yönelinmiştir. Ülkenin genel ihracat kalemleri içinde; petrol ve petrol ürünleri, tekstil, pamuk, fosfat, meyve ve sebze, canlı hayvan ve yün yeralmaktadır. İthalat kalemleri ise, makinalar ve ekipmanlar, metal ve metal ürünleri, ham ve rafine şeker, gıda maddeleri ve ulaşım ekipmanlarıdır. İhracat: İhracatın canlandırılabilmesi için bürokratik engeller ve bazı vergilerin kaldırılması çalışmalarına başlanılmıştır. Suriye’nin dış ticaretinin yarısından fazlasını petrol ve petrol ürünleri oluşturmaktadır. İhraç edilen petrolün yarıdan fazlası Avrupa Topluluğu’na yöneliktir. Petrol dışı ihracatı desteklemek amacıyla Suriye diğer Arap 6 Ülkeleriyle ticari anlaşmalar yapmak için elinden geleni yapmaya devam etmektedir. Ancak Avrupa Birliği’yle bu konudaki gelişmeler daha yavaş gerçekleşmektedir. Lübnan ile ticari görüşmelerde ilerlemeler kaydedilmiştir. Geçen yılın sonunda iki taraf 01 Ocak 2000 tarihinden itibaren tarım ürünlerindeki vergileri % 50 azaltmaya karar vermişlerdir. Ayrıca gelecek 5 yıl içinde % 10’luk bir azalma yapılması da gündemdedir. Ayrıca Arap Ülkelerini kapsayan bir karara göre, 2007 yılında elma, zeytin ve kümesi hayvanları üretiminde ortak bir pazar oluşturulması planlanmaktadır. İthalat: Suriye’nin uygulanan ekonomik politikaları doğrultusunda en büyük ithal kalemleri işlenmiş mallar, makine-ulaşım ekipmanları ile kimyasal mamullerdir. Önem arzeden diğer ithal kalemleri ise, ara malı niteliği taşıyan, demir-çelik mamulleri, sentetik ve suni iplikler ile bitkisel ham yağlar gibi ülkedeki üretimin ihtiyacı karşılayamadığı maddeler oluşturmaktadır. Makine-teçhizat gibi yatırım malları, Almanya başta olmak üzere, İtalya, Japonya ve ABD’den gelirken, ara mallarının büyük bir kısmı Türkiye, İspanya ve İtalya’dan ithal edilmektedir. İhracatındaBaşlıcaÜlkeler İthalatındaBaşlıcaÜlkeler Almanya Türkiye %14 %5 Türkiye Almanya %13 %6 İtalya İtalya Fransa %12 %6 Diğer %52 Fransa %4 Diğer %63 %9 Ukrayna %16 İthali Yasak Mallar Listesi • • • • • • • • • • • • Silahlar Esrar Mobilya Peynir ve meyve gibi (muz hariç) yerel sanayiyi olumsuz etkileyecek mallar Hazır giyim, kıyafetler İşlenmiş gıdalar (Konserve balık hariç) Bazı eczacılık ürünleri (Yalnızca hükümet, hazırlanan ilaçları ithal etmeye yetkilidir) Kozmetikler Uydu antenler Modemler Evde kullanılan elektrikli aletler Seramikler 7 • • • • • Bazı oyuncaklar Bira ve tütün (yalnızca hükümet alkol ve sigara ithal edebilmektedir) Kaymak suyu Alkolsüz içecekler Perdeler. V. TÜRKİYE-SURİYE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLERİ Coğrafi yakınlık, ortak tarih, kültür, gelenek ve göreneklere rağmen bazı politik anlaşmazlıkların da etkisiyle Suriye ile ticari ilişkilerimiz istenen düzeye ulaşamamıştır. Ancak iki ülke arasında yaşanan gergin dönemde bile ticari ilişkilerimiz devam etmiştir. İstatistiklere yansımayan ancak önemlilik arz eden sınır ve bavul ticareti dikkate alındığında, ülkemiz açısından Suriye’nin dış ticaretinde dördüncü sırada yeralmamız önemlilik arz etmektedir. Anlaşma ve Protokoller Anlaşmanın Adı Ticaret Anlaşması İkili Hava Ulaştırma Anlaşması Bilimsel ve Teknik İşbirliği Anlaşması Karma Komisyon Kurulmasına İlişkin Antlaşma Uzun Vadeli Ekonomik İşbirliği Antlaşması Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması Gümrük İşbirliği ve Kaçakçılığın Önlenmesi Protokolü Telekomünikasyon Alanında Mutabakat Muhtırası Turizm İşbirliği Anlaşması Turizm İşbirliği Uygulama Protokolü Ekonomik İşbirliği Protokolü III. Dönem KEK Toplantısı Mutabakat Serbest Ticaret Anlaşması İmza Tarihi 17.09.1974 13.11.1976 23.03.1982 23.03.1982 23.03.1982 23.03.1982 23.03.1982 23.03.1982 19.05.1982 16.03.1983 17.07.1987 20.07.1988 Aralık 2004 Türkiye’nin Suriye’yle karayolu anlaşması bulunmasına rağmen, Suriye’ye ve Suriye üzerinden yapılan taşımalarda önemli sorunlar yaşanmaktadır. Türkiye ile Suriye arasındaki taşımalarda kota ve izin gerekmektedir. Bu ülkeye yönelik taşımalarda TIR Karnesi de gerekmemektedir. Fakat triptik belgesi istenmektedir. Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması Türkiye ile Suriye arasında Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması akdedilmesine ilişkin ilk tur görüşmeler, 21-23 Aralık 1999 tarihleri arasında Şam’da yapılmıştır. Söz konusu Anlaşmaya ilişkin ikinci tur müzakereler ise 26-29 Haziran 2000 tarihlerinde Ankara’da yapılmış olup, Anlaşmanın büyük bir bölümü üzerinde mutabakata varılmıştır. Gümrük İdareleri Arasında Karşılıklı Yardımlaşma ve İşbirliği Anlaşması Türk tarafı, ülkemizin diğer ülkeler ile gümrükler alanında daha geniş kapsamlı bir işbirliğine gidilmesi amacıyla imzaladığı “Gümrük İdareleri Arasında Karşılıklı 8 Yardımlaşma ve İşbirliği Anlaşması”nın taslak metnini Suriye tarafına iletmiştir. Konuya ilişkin Suriye tarafının cevabı beklenmektedir. Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması Suriye ile Türkiye arasında Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması imzalanması, iki ülke arasındaki yatırım ilişkilerinin gelişmesine önemli katkı sağlayacaktır. Hazine Müsteşarlığı, 2001 yılının ikinci yarısı içerisinde müzakerelerin gerçekleştirilebileceği yönündeki görüşünü, ilgili Suriye makamlarına iletilmek üzere, Dışişleri Bakanlığına bildirmiştir. Suriye’nin Körfez Ülkelerine Yönelik Canlı Hayvan Geçişlerini Yasaklaması Irak üzerinden Körfez Ülkelerine yapılmakta olan canlı hayvan ihracatımız, 1990 yılında başlayan Körfez Krizi nedeniyle Suriye karayoluna kaymıştır. Ancak, Suriye Hükümeti, 1991 yılı sonunda ülkemizde görülen sığır vebası hastalığı nedeniyle, ülkemiz menşeli canlı hayvanların Suriye’ye girişini ve bu ülkeden transit geçişlerini yasaklamıştır. Sınır Ticareti Suriye ile Mardin, Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis ve Hatay illerimiz arasında sınır ticareti yapılmaktadır. Ancak, Suriye’nin bugüne kadar sınır ticareti kapsamında ithalata izin vermemesi nedeniyle bu kapsamdaki ticaret tek taraflı olarak ülkemizin sağladığı tarife tavizleri ile yürütülmektedir. Karayolu Ulaştırması Türkiye ile Suriye arasındaki karayolu taşımaları, 23.03.1982 tarihinde imzalanan Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması ve bu Anlaşmaya dayanılarak yapılan protokoller çerçevesinde yürütülmektedir. Bu çerçevede gerçekleştirilen TürkiyeSuriye Karma Ulaştırma Komisyonunun son toplantısı 26-29 Nisan 1999 tarihlerinde Şam’da yapılmıştır. Karma Ulaştırma Komisyonu’nun Toplantısı 8-11 Mayıs 2001 tarihlerinde yapılmıştır. Demiryolu Ulaştırması Ortadoğu ve Yakındoğu’ya yapılacak demiryolu taşımaları, Türkiye, İran, Suriye, Ürdün ve Lübnan’ın üyesi olduğu CMO (Ortadoğu Demiryolları Konferansı) Ortak Anlaşması ve Avrupa-Asya Tarifesine (TEA) göre yapılmaktadır. Havayolu Ulaştırması Ülkemiz ile Suriye arasında 13 Kasım 1976 tarihinde imzalanan İkili Hava Ulaştırma Anlaşması mevcuttur. Sözkonusu anlaşma çerçevesinde, 2001 yaz dönemi itibariyle THY karşılıklı olarak haftada iki frekans ve Suriye Havayolları tarafından karşılıklı olarak haftada 1 frekans olarak İstanbul/Şam/İstanbul hattında tarifeli seferler düzenlemektedir. 9 Enerji TÜPRAŞ, Suriye Milli Petrol Şirketi’nden (SYTROL) yıllık bazda yapılan kontratlarla ham petrol alımına 1995 yılında başlamıştır. Suriye’nin bilinen doğal gaz rezervleri 240,5 milyar m³ ve yıllık doğal gaz üretimi ise 4,1 milyar m³ civarında seyretmektedir. Sınırlarımıza çok yakın bir bölgede bulunan rezervlerden elde edilecek doğal gazın yaklaşık 300 km.lik bir boru hattı ile güneydeki sanayi merkezlerimize taşınması mümkün görülmektedir. Suriye, gerek Türkiye’nin gaz açığını karşılamak, gerek arz kaynaklarını çeşitlendirmek açısından işbirliği yapılabilecek bir ülkedir. Ancak, konunun uzun vadeli doğal gaz arz ve talep dengeleri ile alternatif doğal gaz kaynaklarıyla ilgili projelerin gelişimine bağlı olarak ele alınmasında yarar bulunmaktadır. Suriye ile ülkemiz arasında enerji alanındaki en önemli konuları, Atatürk Barajı nedeniyle kontrol altına alınan Fırat Suları ve Asi nehri teşkil etmektedir. Sınıraşan sular konusunda; Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı ile koordineli olarak gerekli teknik çalışmaların sürdürülmesi ve Türkiye’nin görüşlerinin bölgedeki ülkelere her fırsatta anlatılmaya çalışılması görüşündedir. Türkiye’nin enerji kaynaklarının çeşitlendirilmesinin taşıdığı önem dikkate alındığında, enerji fazlası olan Suriye’den elektrik transferi konusu, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığımız tarafından olumlu mütalaa edilmektedir. Ancak, konuyla ilgili olarak Suriye Elektrik Kuruluşuna yapılan görüşme çağrısına bir yanıt alınamamıştır. Müteahhitlik Hizmetleri Son yıllarda müteahhitlik firmalarımız Suriye’de 90 milyon $ tutarında 6 proje üstlenmişlerdir. 1998 yılında ise, firmalarımız 200 milyon $ tutarında toplam 6 projeye (kamu ihaleleri dahil) teklif vermişlerdir. Türkiye-Suriye Dış Ticareti: Türkiye’nin Suriye’ye ihraç ettiği ürünler arasında yer alan mallar şunlardır: Kristal şeker, devamsız lifler, margarin, ayçiçeği tohumu, telgraf ve telefon için toprak ve sualtı kabloları, ayçiçeği tohumu yağı, motorin, arpa, portland çimentosu, inorganik kimyasal müstahsallar, organik-inorganik bileşikler, polyesterden teksturize iplik, suni devamsız liflerden dikiş ipliği krepeli kağıt, asetat, otobüs, kabuksuz fındık, pamuk ipliği, çelik teller. Türkiye-Suriye İkili Ticareti (Milyon $) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 İhracat 182.574 279.814 262.867 410.429 394.782 551.627 İthalat 545.097 545.239 506.247 413.349 357.656 272.179 Kaynak:DTM 10 Hacim 727.671 825.053 769.114 823.778 752.438 823.806 Denge -362.523 -265.425 -243380 -2.920 37.126 279.448 2005 yılı itibariyle Suriye’ye ihracatımız bir önceki yıla göre artarak 551,6 Milyon Dolara yükselmiştir. Suriye’den ithalatımız ise bir önceki yıla göre düşerek 272 Milyon Dolar olarak gerçekleşmiştir Suriye ile Mardin, Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis ve Hatay illerimiz arasında sınır ticareti yapılmakta olup, Suriye'nin bugüne kadar sınır ticareti kapsamında ithalata izin vermemesi nedeniyle bu kapsamdaki ticaret tek taraflı olarak ülkemizin sağladığı tarife tavizleri ile yürütülmektedir. 1990 yılında başlayan Körfez Krizi nedeniyle Irak üzerinden Körfez Ülkelerine yapılan canlı hayvan ihracatımız, Suriye karayoluna kaymıştır. Fakat Suriye Hükümeti 1991 yılı sonunda ülkemizde görülen sığır vebası hastalığı nedeniyle ülkemiz menşeli canlı hayvanların Suriye’ye girişini ve bu ülkeden transit geçişlerini yasaklamıştır. 1992 yılında hastalık kontrol altına alınmış ve konulan karantina tedbirleri de kaldırılmış ve bu durum Tarım ve Köyişleri Bakanlığımız ve Uluslararası Hayvan Hastalıkları Örgütü tarafından duyurulmuştur. Ancak Suriye Hükümeti bu yasağı kaldırmamıştır. 1993 yılında iki ülke arasında Veterinerlik Antlaşması imzalanmış olmasına rağmen, yasak kararının kaldırılması ya da yumuşatılmasını sağlayacak olumlu bir gelişme kaydedilmemiştir. Bu itibarla şu anda Suriye’ye canlı hayvan girişi yapılamamaktadır. Türkiye’nin ithal ettiği ürünler arasında yeralan ürünler şunlardır: Ham petrol, mercimek, pamuk tohumu yağı, kağıt ve kartonlar, kısa elyaflı pamuklar, tabii kalsiyum fosfatlar, kimyon tohumları, dizel yeni taşıtlar, nohut, fasulye, amino reçellerden levha-yaprak-film-folye-şeritler, yağlama yağları, şark yünleri, sülfürik asitler, koyun türü hayvanların bağırsakları, pamuk döküntüleri, anason tohumları, İhracatımızın Sektörel Dağılımı Tarım ve Ormancılık İthalatımızın Sektörel Dağılımı Madencilik ve Taş Ocakçılığı %2 %5 İmalat %3 Tarım ve Ormancılık %14 İmalat %93 Madencilik ve Taş Ocakçılığı %83 pirinç, pamuk tohumu yağı. 11 VI. İZMİR-SURİYE DIŞ TİCARETİ İlimizden Suriye’ye yapılan ihracat aşağıdaki tabloda gösterilmektedir: 8000000 7000000 6000000 5000000 4000000 3000000 2000000 1000000 0 2000 2002 2004 2005 yılında ihracatımız, 130 Milyon Dolardan, 769,8 Milyon Dolara yükselmiştir. VII. SURİYE İLE TİCARİ İLİŞKİLERİN GELİŞTİRİLMESİNE YÖNELİK ÖNERİLER VE YAŞANAN SORUNLAR • Türkiye ile Suriye arasında Açık Pazar kurularak ticaret imkânlarının arttırılması • Türk firmalarınca Suriye’de işlerin tamamlanmasına rağmen mektuplarının bürokrasiden dolayı Suriye makamlarınca tutulması • Suriye Merkez Bankası üzerinden açılan akreditif ve banka garantilerinin Türk bankalarınca kabulünde problem yaşanması ve bu çerçevede, Türk Bankalarıyla Suriye Merkez Bankası arasında daha koordineli bir işbirliği gerekliliği • Suriye’ye ihraç edilen ya da Suriye’den transit geçiş yapacak olan araçların ülkeye girişlerinde, gümrükte uygulanan ve meblağları farklılıklar gösteren geçiş ücretlendirmesi ve ek vergiler uygulanması. İhracat sırasında TIR başına Suriye makamlarınca talep edilen masrafların 500 ABD dolarını bulması(konvoy ücreti, dizel ücreti, yol vergisi, radyasyon, pul bedeli, sigorta, Suriye Gümrük Muameleleri Komisyonu, dönüş konvoy ücreti, dönüş çıkış muamele ücreti gibi kalemler) • Akreditifli işlemlerde Türk bankalarınca orijinal yükleme evraklarının Suriye Bankalarına en kısa sürelerde ulaştırılmasına karşın; gümrük işlemleri için Suriye Bankası tarafından Gümrük Müdürlüklerine ilgili yazının geç ulaşması ve bu nedenle uzun araçların Suriye Gümrük Kapılarında bekletildikleri her gün için Suriye makamlarına bir bedel ödenmesi ayrıca bekleme süresi için nakliye firmasına yapılan bekleme ücreti 12 teminat • Nusaybin Gümrük Kapısı’nın transit taşımacılığa açılmasıyla başta ihracat, taşımacılık olmak üzere bölge ekonomisinde canlılık yaşanması ve Suriye ile komşuluk ilişkilerinin gelişmesine katkıda bulunması • Türkiye-Suriye arasında denizcilik konularının geliştirilmesi • Suriye’de Denizcilik sektörünün kurumsallaşması çerçevesinde, Deniz Ticaret Odası ve Armatörler Birliği gibi kurumların Suriye’deki bu sürece destek olması • Türk tersanelerinde Suriye’li armatörler ve Devlet Kuruluşları için her tip gemi/romorkör yapımı ve bu maksatla Türk tersanelerine bir tanıtım gezisi düzenlenerek Suriyeli işadamlarının davet edilmesi • Lazkiye-Magosa-Mersin (veya Antalya) arasında deniz otobüsü ile yaz aylarında düzenli yolcu taşımacılığı yapılması • Liman hizmetlerinin kolaylaştırılması ve liman tarifelerinin ucuzlatılması • Geçmiş dönemlerde Suriye firmalarından alacakları kalan denizcilik alanındaki firmaların alacaklarının tahsili VIII. İZMİR TİCARET ODASI-SURİYE İLİŞKİLERİ Suriye İş ve İnceleme Gezisi (29 Ağustos – 03 Eylül 2001): Türkiye’nin Ortadoğu Ülkeleriyle ticaretine kapı açmak ve 48. Uluslararası Şam Ticaret Fuarı’nı ziyarette bulunmak amacıyla Odamız, Suriye’ye İş ve İnceleme Gezisi düzenlemiştir. Öncelikli olarak Lazkiye-İzmir feribot seferlerini başlatmak amacıyla planlanan gezide iki ülke ticaretini geliştirebilecek olan fırsatlar incelenmiş ve işbirliği olanakları araştırılmıştır. Bu amaçlarla, özel sektörden sorumlu Bakan Yardımcısı, Ulaştırma Bakanlığı, T.C. Şam Büyükelçiliği, Suriye Seyahat Acentaları Birliği, Suriye Ticaret Odası, Halep Ticaret ve Sanayi Odası, Lazkiye Ticaret Odası ve Lazkiye Liman İşletmeleri Müdürlüğü ile görüşmelerde bulunulmuştur. Suriye Ticaret Heyeti (17-22 Kasım 2001): İzmir-Lazkiye Feribot Seferlerini başlatmak amacıyla Suriye Ulaştırma Bakanlığı Taşımacılık Genel Müdürü Sayın Kamıl ABORAS, Lazkiye Limanı Planlama Müdürü Sayın Suleyman BALANŞ ve eşlerinden oluşan 4 kişilik heyet, 17-22 Kasım 2001 tarihleri arasında Odamızı ziyaret etmiştir. Heyet, Çeşme ve İzmir Limanlarında incelemelerde bulunmuşlardır. İzmir Limanı ile Lazkiye Limanı arasında deniz yolu ile ticaret ve turizmi arttırmak ve ilgili kuruluş ve şirketler arasındaki endüstriyel ve ekonomik işbirliğini güçlendirmek amacıyla işbirliği anlaşması imzalanmıştır. 13 Heyet ayrıca, İZGÜTAŞ (İzmir Tır Gümrükleme ve Depolama A.Ş.), Deniz Ticaret Odası, ESBAŞ, Atatürk Organize Sanayi Bölgesi ve Esnaf Odası’nı ziyarette bulunmuş, İzmir-Lazkiye gemi seferlerinin başlaması yönünde ilk adım atılmıştır. Doğu Akdeniz Turizm ve Ticaret Projesi Çalışma Komisyonu Toplantısı (25-26 Nisan 2002): Doğu Akdeniz Bölgesinde bulunan başlıca limanlar ile İzmir Limanı arasında feribot ve kurvaziyer gemi seferleri düzenleyerek karşılıklı turizmi, ticareti ve özellikle alış veriş turizmini geliştirmek amacıyla, Suriye, Mısır, Lübnan, Tunus, ve Yunanistan’dan katılan temsilciler ile 25 Nisan 2002 tarihinde Efes Convention Center’da bir Çalışma Komisyonu Toplantısı yapılmıştır. Toplantıya, Suriye’den: • • • Türk-Suriye İş Konseyi Üyesi Tamer BİTAR Lazkiye Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Üyesi Saadallah ZIDAN Suriye Kızılay Lazkiye Şubesi Başkanı Dr. Zakaria ZIDAN katılmıştır. Toplantı sonrasında üzerinde anlaşmaya varılan konular aşağıda belirtilmiştir: - Bölgedeki liman kentleri ve odaları arasında kardeşlik anlaşmalarının imzalanması - Limanlardaki bürokratik engellerin azaltılması, liman tarifelerinin ve sahil sıhhiye ücretlerinin uygun düzeylere çekilmesine paralel olarak ayak bastı ücretleri ve fener ücretlerinin kaldırılması yönünde girişimlerde bulunulması, İzmir Limanı ile Doğu Akdeniz limanlarında özel tarifeler uygulanması ve ücret birliği sağlanması, -Vize formalitelerin kolaylaştırılması ve vize ücretlerinin sembolik hale getirilmesi, Sigorta ücretlerinin "Riskli statülü bölgedir" diye yüksek olması durumunda konunun devlete iletilmesi, Bölgede gemi seferlerinin sistemli bir şekilde düzenlenebilmesi için ortak bir turizm ve ticaret şirketi kurulması yönünde çalışmalar yapılması, şirketin adının TURKMED olması, Şirketin her ülkede temsilcisinin olması sağlanması ve bu amaçla bir Yürütme Kurulu oluşturulması, çalışmalar için bir eylem planı hazırlanması, -Ülkelerin birbirlerine karşılıklı tanıtımı için ülkelerin Turizm Bakanlıklarının tanıtım fonlarından kaynak kullanılması yönünde çalışma yapılması, 14 -Türkiye Turizm Bakanlığı'nın Kuzey Afrika'ya yönelik tanıtım fonundan, ülkelerin karşılıklı ziyaretler ve basın organizasyonları gibi aktivitelerle birbirlerini tanıyabilmeleri için yararlanılması, -Limanlar arasında etkin bir ulaşım yapılması için fizibilite etütlerinin hazırlanması, Tunus-Girit-İzmir hattı gibi hat belirleme programlarının yapılması, -Sudan, Suudi Arabistan ve Cezayir ülkelerinin de projeye dahil edilerek alanın genişletilmesi, -Söz konusu projede yer alan Çalışma Grubu'nun periyodik olarak değerlendirme toplantısı yapması ve önümüzdeki Çalışma Grubu Toplantısının Suriye'nin Lazkiye kentinde yapılması -Özellikle tekstil ve konfeksiyon gibi alanlarda çok taraflı ticareti geliştirme ve ortak yatırımlar yapılması konusunda işbirliği toplantılarının düzenlenmesi, -Taraflar arasında rekabet değil, işbirliği kanalıyla bir güç birliği oluşturulması -Bölge ülkeleri arasında turizm alanında bir zincir kurulması ve Doğu Akdeniz'in dört mevsimde her türlü turizmin yaşandığı bir bölge olarak lanse edilmesi, -Turizmi geliştirmek için ro-ro, feribot, kurvaziyer tipinde yolcu taşımacılığı yapılmasına ağırlık verilmesi, - Ege bölgesi ile Akdeniz bölgesi arasında termal ve sağlık turizminin karşılıklı olarak geliştirilmesi ve gelecek turistlerin yine karşılıklı olarak en iyi şekilde ağırlanması, - Ülkeler arasında turizmi canlandırmak için acenteler arasında işbirliği yapılması, bu amaçla Eylül - Ekim döneminde seyahat acentelerinin davet edileceği bir toplantı düzenlenmesi, - Toplantıların sanal bilgisayar ortamında sürdürülmesi ve İzmir Ticaret Odası tarafından proje ile ilgili bilgilerin yer alacağı bir web sayfasının açılması, - Çeşme ile Selanik arasında Sakız üzerinden feribot seferlerinin yapılmasının sağlanması, - Emniyet makamları ile işbirliği yapılarak turistlerin güvenliğinin sağlanması, - Hac seferlerinin deniz ulaşımı kapsamında gerçekleştirilmesi, önerilmiştir. Bu projenin Çalışma Komisyonu’nda Suriye’den; Kamal Al ASSAD Lazkiye Ticaret Odası Yönetim Kurulu Başkanı Faruk GUD Lazkiye Ticaret Odası Başkanvekili Saadallah ZEIDAN Lazkiye Ticaret Odası Yönetim Kurulu Üyesi yer almaktadır. 15 Suriye Ticaret Heyeti 28 Ağustos 2002: Suriye Özel Sektörden Sorumlu Bakan Yardımcısı Barakat SHAHINE, Traktör Fabrikaları Planlama Müdürü Ahmed Emir KHEIDER ve Sanayi Kurumu Genel Müdürü Zalid KHUTAINI 28 Ağustos 2002 Çarşamba günü saat 10:00 'da Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem DEMİRTAŞ’ı ziyaret etmiştir. Suriye Ticaret Bakan Yardımcısı Barakat Shahine, iki ülke arasında ekonomik alanda çok büyük aşamaların kaydedildiğini bildirmiştir. Türkiye`nin kendileri için ``bir köprü görevi`` gördüğünü dile getiren Shahine, dış ticaretin yüzde 15`ini Türkiye ile yaptıklarını, Suriye`nin son 10 yıldan bu yana Türkiye`deki yatırımlarının hızla arttığını kaydederek, sanayi, turizm ve ticari ilişkilerin daha da geliştirilmesinin önemine dikkati çekmiştir. Suriye ile Türkiye arasında özellikle deri ve tekstile yönelik ticaret hacminin artmasını istediklerini belirten Shahine, alet, edevat, yedek parça gibi birçok ürünü Türkiye`den ithal ettiklerini, çeşitli sektörlerde birlik oluşturmanın gereğine işaret ederek, ``Suriye ile Türkiye arasında çok sayıda ortak yatırım bulunduğunu da ifade etmiştir. Suriye’nin kalkınma konusunda Türkiye`nin de katkısını beklediklerini dile getirerek, Türk teknolojisine ihtiyaç duyduklarını anlatmıştır. Türkiye`den ``bölgedeki bir numaralı dostumuz`` diye söz eden Shahine, Odamız başarılı çalışmalarını da yakından izlediğini bildirmiştir. Sayın Demirtaş da, Suriye`nin yakın zamanda çağdaş ülkeler arasında yerini alacağını belirterek, iki ülke arasındaki ticareti değerlendirmiştir. Bir süre öncesine kadar Suriye ve Türkiye arasındaki ticaretin ve ortak yatırımların ``sınırlı düzeyde`` seyrettiğini kaydeden Demirtaş, günümüzde bu ilişkilerin gelişme trendine girdiğini, Odamızın hayata geçirdiği ve aralarında Suriye`nin de bulunduğu 7 ülkeyi kapsayan ``Doğu Akdeniz Turizm ve Ticaret Projesi``ni anlatmıştır. Türk tarafı olarak iki feribot alıp seferlere başlamayı düşündüğünü ifade eden Demirtaş, bu feribotları satın alınmasında diğer ülkelerin imkanları ölçüsünde iştirak etmesini beklediklerini söylemiştir. Ziyaret, karşılıklı iyi niyet dilekleri ile son bulmuştur. Heyete Odamız saat kulesi, Odamız ve İzmir ile ilgili tanıtıcı broşürler hediye edilmiştir. Halep Ticaret Heyeti’nin Ziyareti Halep Ticaret Odası Yönetim Kurulu Başkanı Saleh-El Mallah başkanlığındaki heyet, 19 – 21 Nisan 2006 tarihleri arasında İzmir’i ziyaret etmiştir. Bu ziyaret kapsamında heyet, Atatürk Organize Sanayi Bölgesi ve Ege Serbest Bölgesi’nde de incelemelerde bulunmuştur. Odamız üyeleri ile ikili görüşmeler organize edilmiştir. Odamız ile Kardeş Oda Anlaşması imzalanmıştır. Yapılan toplantıda, Halep Ticaret Odası başkanı Saleh El Mallah Halep’te sürekli İzmir ürünleri ile ilgili bir katalog fuarı düzenlenmesini ve Halep Ticaret Odasının tüm masrafları karşılayacağını bildirmiştir. Bu katalog fuarının gelecekte gerçek ürün 16 fuarına dönüşmesinin uygun olacağı da belirtilmiştir. Daha sonra iki oda arasındaki bilgi birikiminden ve deneyimlerden yararlanmak için Halep’e 4-5 memur istediklerini masraflarını karşılayacaklarını belirtmiştir. Aynı şekilde İzmir’e memur göndermek istedikleri de bildirilmiştir. Halep Ticaret Odası ile İzmir Ticaret Odası’nın birçok ortak yönü olduğunu vurgulayan İzmir Ticaret Odası Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş, “Kardeş oda anlaşmasının ticari ilişkilerimizi daha da geliştireceğini, İzmir Ekonomi Üniversitesi’ni çok beğendiğini ifade etmiştir. Halep’te de bir üniversite kurulması için işbirliği yapmak istediklerini bildirmiştir. Karşılıklı konuşmalardan sonra ikili görüşmelere geçilmiştir. Turkish World Trade Partners Programı Odamız web sayfasında yer alan, üye olunarak otomatik eşleştirme yapılan TurkishWorld Trade Partners programına Suriye Arap Cumhuriyeti’nden 1 Eylül 2006 tarihi itibariyle 16 firma üye olmuştur. Bu firmalar, inşaat, ofis makine ve malzemeleri, gıda ürünleri, tarım, hayvan ürünleri, tekstil, plastik, telekomünikasyon, deri ve deri ürünleri sektörlerinde ithalat ve ihracat yapmak istemektedir. 17
