İstatistik nedir?

ĐSTATĐSTĐĞĐN GELĐŞĐMĐ
Đstatistik sözcüğü Đtalyan kökenlidir. Đtalyancada devlet işleriyle uğraşan kişi anlamına gelen
“statista” ile devlet ve durum anlamına gelen “stato” sözcüklerinden türetilmiştir. Đstatistiğin
orijinal anlamı, devlet adamının ilgilendiği durumlarla ilgili toplanan bilgidir. Đstatistik bu
anlamda 16. yüzyılda Đtalya’da kullanıldı. Buradan Fransa, Hollanda ve Almanya’ya geçti.
Đstatistik, 17. ve 18. yüzyıllarda üniversitelerde öğretilmeye başlandı. Đstatistikler, devletlerin
coğrafya, ekonomi ve nüfus gibi önemli belirleyici niteliklerinin, aslına uygun olarak
sunumunda etkin olarak 19. yüzyılın başlarına kadar kullanılmıştır. Askerlik ve vergi almak
amacıyla ilk çağlardan başlayarak nüfus, mal ve arazi kayıtları yapılmıştır.
50 asır önce eski Mısır’da yaşamış bir kralın mezarındaki şekiller incelendiğinde, savaş
esirlerinin, ele geçirilen sığır ve keçilerin sayıları, ilk istatistik kayıtları için örnek verilebilir.
Đstatistiklere en çok önem verenlerin başında Roma’lılar gelmektedir. Roma’nın altıncı kralı,
Servius Tullis (M.Ö. 434–378) döneminde sayım yapılmıştı. Roma Cumhuriyetinde, her bir
ailenin bireyleri ile birlikte mal ve arazi miktarı beş yılda bir kaydedilirdi.
Osmanlı Devleti’nde 1389 yılında mal, arazi ve vergi ödemesi gerekenlerin kayıtlarının
tutulduğu Defterhane adlı kayıt bürosu kurulmuştu. Osmanlı Đmparatorluğu Döneminde
istatistik çalışmaları, başlangıçta devlete belirli hizmetler yapmakla görevli memur ve
sipahilere bırakılan gelir kaynaklarının nicelik ve değişmelerini saptamak amacıyla, 30–40 yıl
gibi aralıklarla nüfus ve toprak sayımları yapılması şeklinde düşünülmüştür. Askerlik ve vergi
alma amaçlı düşünülen ve başarı ile sonuçlandırılan ilk nüfus sayımı 1831 de yapılabilmiştir.
Đstatistik, Đngiltere’de 1834 yılında Đstatistik Derneğinin kurulmasından sonra bir bilim dalı
olarak kabul edildi ve insanlarla ilgili olguları uygun bir şekilde göstermek için sayılarla ifade
edilebilen genel kurallar olarak düşünüldü. Böylece daha önceleri veri anlamında kullanılan
istatistik sözcüğü, veriyi yorumlama ve kaynağı ne olursa olsun veriden sonuç çıkarma
anlamını kazanmaya başladı.
Đstatistiğin orijini insanlığın başlangıcına kadar dayanmasına karşın büyük öneme sahip bir
konu olarak yakın zamanlarda ortaya çıkmıştır. Đstatistiğin gelişimi, bir dilin gelişimine
benzer. Dil gibi, istatistikte gerekli görüldükçe derece derece geliştirildi. 16. yüzyılda çeşitli
Batı Avrupa ülkelerinde yönetimi elinde bulunduranlar kendi halkları ile ilgili bilgi sahibi
olmak istediklerinde istatistiğin gelişimi başladı.17. yüzyılda, çağdaş nüfus sayımlarına
benzerlik gösteren sayımlar yapılmıştı. Aynı dönemde, yaşam sigortası için sigorta şirketleri
tarafından ölüm oranı tabloları ve hayat istatistikleri hazırlanmıştı.
Yarım yüzyıl öncesine kadar yönetim amaçları için gereksinim duyulan verilerin toplanması
ve tablolaştırılması için bazı kamu kuruluşlarında az sayıdaki çalışanın dışında istatistikçi
denilen yetişmiş kişiler yoktu. Günümüzde ise istatistik, alınacak kararların doğruluğunu
desteklemek için kullanılan büyülü bir sözcük oldu.
20. yüzyılın ikinci yarısında istatistikçiler yönetim kadrolarında, sanayide ve araştırma
organizasyonlarında çalışmaya başladılar. Üniversitelerde, istatistiği ayrı bir disiplin olarak
öğretmeye başladılar.
ĐSTATĐSTĐK NEDĐR?
Đstatistik; fizik, kimya, biyoloji ya da matematik gibi ayrı bir disiplin midir?
Fizikçi ısı, ışık, elektrik ve devinim kanunları gibi doğal olayları inceler. Kimyacı, kimyasal
maddeler arasındaki etkileşimleri ve cevherlerin bileşimlerinin analizini yapar. Biyolog, bitki
ve hayvan yaşamlarını inceler. Matematikçi, verilmiş varsayımlara dayanarak çıkardığı
önermeler üzerinde çalışır. Bu bilim dallarının her biri, kendi problemlerine ve onların
çözümü için kendi yöntemlerine sahiptir. Bu özellik, onlara ayrı bir disiplin olma statüsü
vermektedir. Bu anlamda günümüzde uygulanan ve çalışılan istatistik ayrı bir disiplin
midir? Çözümünü istatistiğin gerçekleştirdiği tam olarak istatistik problemleri var mıdır?
Đstatistik bir disiplin değilse diğer disiplinlerin problemlerinin çözümünde uygulanan
bir çeşit sanat, mantık ya da teknoloji midir? Acaba, istatistik üçünün bir
kombinasyonu mudur?
Đstatistik bir bilimdir: Bazı temel ilkelerden çıkarılan, birçok teknikten oluşan bir zenginliğe
sahip kimliğinin olması anlamında istatistik, bir bilimdir.
Đstatistik bir teknolojidir: Đstatistiksel yöntem bilimi, endüstriyel üretimdeki kalite kontrol
programları gibi bir işletim sistemine uygulanabilir olması bakımından bir teknolojidir.
Đstatistiksel yöntemler, bireysel ve kurumsal çabaların etkinliğini maksimuma ulaştırmada ve
belirsizliği azaltarak kabul edilebilir düzeye getirmede kullanılır.
Đstatistik bir sanattır: Farklı istatistikçiler, aynı veri ile farklı sonuçlara varabilirler. Sunulan
veride, çoğu kez hazır istatistiksel araç ile çıkarılacak olandan daha çok bilgi vardır.
Đstatistikçinin deneyimi burada önem kazanır. Bu durum istatistiği sanat yapar.
Böylece daha geniş anlamda, istatistik ayrı bir disiplindir, belki de tüm disiplinlerin
disiplinidir.
Çağdaş anlamda istatistik; doğal olaylara dayanan ve gözlemle bulunan verilerin, bilimsel
yöntemlerle incelenmesi ve doğru sonuç çıkarılması için kullanılan tekniklerin tamamıdır.
Genel olarak istatistik; gözlemle elde edilen bilgileri düzenleme, analiz etme ve bunlardan
sonuç çıkarma sanatı ve bilimidir.
Ülkeler çok çeşitli güvenilir veri, istatistiksel bilgi, haber ve yeni karşılaştırılabilir bilgilere
gereksinim duymaktadır. Bilgi toplumu denilen toplumlara bakıldığında, bunların sanayi
gelişmelerini tamamlamış toplumlar oldukları görülmektedir. Bu toplumlarda, bilginin en az
diğer kaynaklar kadar değerli ve önemli tutulduğu görülür. Ülkemizde de Türkiye Đstatistik
Kurumu (TÜĐK), çalışmaları ve yayınları ile bilgi toplumuna doğru gidişe çok önemli katkıda
bulunmaktadır. O hâlde “Đstatistik üretmek karanlığa ışık götürmek kadar onurlu bir
görevdir.” deyişinin önemi açıktır.
20. yüzyılın başından itibaren hızlı bir gelişme gösteren istatistik bilim dalının önemini
uygulamalı alanlarda da görüyoruz. Gözlem ve deneye dayalı bilimsel çalışma sonuçlarının
istatistiksel değerlendirme yapılmaksızın bilim dünyasında kabul görmediği bir gerçektir.
Đstatistik, bir ülkenin yönetimi için belirlenen ekonomik ve sosyal hedeflere ulaşmak, kısa ve
uzun dönem planları yapmak ve ortak standartları belirlemek için bir araçtır.
ĐSTATĐSTĐK YÖNTEMĐ
Toplu (kolektif) olayları araştırmak üzere çok sayıda birimi gözlemek, saymak ve ölçmek;
sonuçları sınıflandırıp yorumlamak için analiz etme biçiminde çalışan yönteme istatistik
yöntemi denir.
Đstatistik yöntemler özellikle biyolojik ve sosyal bilimler gibi gözlemlerdeki değişimin çoğu
kez büyük ve gözlem sayısının çoğunlukla sınırlı olduğu durumlarda büyük öneme sahiptir.
Verilerin anlamlı bir analizinin yapılması ve sonuçların yorumlanabilmesi için yeterli olacak
bilgiye gereksinim vardır.
Yetersiz bilgilerle karar vererek tümevarımlı sonuç çıkarma yoluna gidilmemelidir.
Bu durumda “Kuluçkadan çıkmadan önce civcivleri saymayınız.” özdeyişini ya da eski bir
Çin atasözü olan “Tahmin etmek ucuzdur, ama yanlış tahmin pahalıya patlar.” özdeyişini
anımsamak uygun olacaktır.
O hâlde istatistik, gerçeğin araştırılmasında kaçınılmaz bir araçtır.
GÜNLÜK HAYATIMIZDA ĐSTATĐSTĐĞĐN YERĐ
Değişik bilim dallarında istatistik bilgisine ve istatistikçiye gereksinim duyulan konuları
kısaca aşağıdaki gibi özetleyebiliriz. Đstatistik;
Aktüerya biliminde, farklı kaza riskleri için ödemelerin belirlenmesinde,
Biyolojide, yaşam sürecinde çeşitli genetik özelliklerin incelenmesinde, türlerin çevresi ile
uyumlarının araştırılmasında, sinir sisteminin kuramsal modellerinin kurulmasında,
Demografide, insan kitlesinin (nüfusun) artması çalışmalarında, doğum ve ölüm oranlarının
analizinde, köyden kente göç ya da bölgeler arası göç durumlarının incelenmesinde, kişisel,
sosyal ve ekonomik karakteristikleri içeren kitlelerin yapısının ve dağılım özelliklerinin
incelenmesinde,
Ekonomide, kaynaklar, fiyatlar, iş gücü, yaşama standardı, iş hacmi ve üretim miktarının
ölçülmesinde, fiyat değişiklikleri, reklam, hükümetlerin aldıkları kararlar gibi faktörlere bağlı
olarak üretim ve tüketim davranışlarının analizinde,
Genel bilimde, diğer fiziksel, sosyal ve doğal bilimlerdeki deneysel ve temel araştırmalarda,
Đstatistikte, olasılık ve istatistikteki temel araştırmalarda, uygun bir biçimde tasarımlanmış
denemeler için veri toplanmasında, istatistiksel sonuç çıkarılmak istenen konudaki bir
hipotezin test edilmesinde, bilinmeyen parametrelerin tahmin edilmesinde ve elde edilen
sonuçların açıklanmasında,
Đşletmecilikte, perakende satış hacminin tahmin edilmesinde, envanter kontrol sisteminin
tasarımında, bir endüstri kuruluşunun çalışma koşullarının geliştirilmesinde, üretim
kontrolünde,
Kalite kontrolde, işletmelerde belli bir süre içinde üretilen malın kalitesinin kontrol altında
tutulmasında,
Mühendislikte, araştırma ve tasarımlamada, test yöntemlerinin geliştirilmesinde, testten
çıkan sonuçların geliştirilmesinde, kalite kontrol için güvenilirlik testinde, hava alanlarının
uçuş kontrol kulelerinde güvenlik sistemlerinin incelenmesinde, üretimde verimlilik testinde,
Sağlıkta, yeni ilaçların test edilmesinde, sağlık sigortası, hastaneye yatma yüzdesi, belirli
hastalıkların yayılma yüzdesi ve kazaların meydana geliş nedenlerinin incelenmesinde,
Pazarlama ve tüketim araştırmasında, market yeri ve büyüklüğü ile ilgili incelemede,
tüketim tercihlerinin incelenmesinde, satın alma alışkanlıklarının belirlenmesinde, dağıtım
sisteminin en etkin bir biçimde işleyişinde,
Psikoloji ve psikometride, öğrenme yeteneğinin ölçülmesinde, zekâ
saptanmasında, bireyin normal ve anormal davranışlarının ortaya çıkarılmasında,
düzeyinin
Sigortacılıkta, genel nüfus içinde yaşam sigortasına sahip olanların dağılımının
bulunmasında, belli işletmeler için hisse senetlerinin gösterebileceği değer değişikliklerinin
incelenmesinde, sigorta primlerinin analizinde,
Sosyal bilimlerde, sosyal sistemler hakkındaki kuramları test ederken, sosyal refah, sosyal
güvence analizi, davranış ve değer yargılarındaki farklılıkları açıklamak için farklı
kültürlerden elde edilen verilerin analizinde, kamuoyu araştırmalarında,
Tarım ve balıkçılıkta, yumurta ve süt üretimindeki artış, tahıl türlerinin iyileştirilmesinde,
pestisitlerin potansiyel tehlikeleri ve etkilerinin tahmin edilmesinde, doğal balıkçılık
kaynaklarının belirlenmesi ve işletilmesinde,
Tıpta, temel araştırmalarda, salgın hastalıklardan ve diğer hastalıklardan korunma, teşhis ve
tedavide , nedenlerin incelenmesinde,
Uzay bilimlerinde, uzay araçları ile toplanan deneysel ölçümlerin açıklanması ve
indirgenmesinde,
Yöneylem araştırmasında, yöneylem araştırması dahil, iş gereçleri, yöntemler, çalışma
koşulları, donanım ve halkla ilgili olarak yönetim sorunlarının araştırılmasında etkin bir
biçimde kullanılır.
Bu alanların tümünde ve diğer pek çok alanda istatistikçiler yeni istatistik teknikleri
geliştirmek için diğer bilim adamları ve araştırmacılarla yakın ilişki içinde çalışırlar.
Đstatistikçiler, antropoloji, arkeoloji, jeoloji, tarih, kütüphanecilik, hukuk ve politikada olduğu
gibi bilgisayar sistemlerinin bileşenlerinin ve programlarının geliştirilmesinde de rollerini
genişletmektedirler.
Pek çok kişi, geleceği için plân yapmak isteyebilir. Bu nedenle, iş adamları, kamu ve özel
kesim yöneticileri, bankaların yönetim kurulu başkanları, bilim adamları (daha önce belirtilen
bilim dallarında) istatistiğe gereksinim duyarlar. Gelecekteki bazı şeyleri anlayabilmek için
geçmişte ne olduğunu bilmek gerekebilir. Geçmişle ilgili ön bilgileri ve istatistik yöntemlerini
kullanarak gelecek hakkında tahminler yapılabilir. Böylece geleceğe daha güvenle bakılabilir.
ARAŞTIRMALARDA ĐSTATĐSTĐK NEDEN ÖNEMLĐDĐR?
Kesin belirlemeyi yapmamıza izin verir.
Düşünce ve yöntemlerimizde kesin ve kararlı olmaya zorlar.
Sonuçlarımızı anlamlı ve kullanışlı şekilde özetlememizi sağlar.
Genel sonuçlar çıkarmamızı sağlar.
Tahmin yapmamızı sağlar.
Karmaşık olayların altında yatan nedenleri analiz etmemizi sağlar.
Sonuç olarak istatistiğin önemini daha iyi anlatabilmek için bilinen bazı önemli özdeyişleri
tekrarlayalım. Bilim ve teknolojinin hakim olduğu 20. yüzyılda istatistiğe gereksinim
duyulacağını H. G. Wells önceden görerek şöyle demiştir: “Đstatistiksel düşünme, gün
gelecek tıpkı okur yazar olmak gibi, iyi bir yurttaş olmanın en gerekli öğelerinden
olacaktır.”.
Ayrıca Sir Francis Galton, “Üzerinde yazacak büyük bir konum var: Đstatistik; ancak,
anlatımımın titizlikten ödün vermeden, hiçbir yönünü eksik bırakmadan, kolayca
anlaşılacak biçimde sunmakta yetersiz kalacağını hissediyorum.” biçiminde düşüncelerini
dile getirmiştir.
ĐSTATĐSTĐĞĐN GELECEĞĐ NEDĐR?
Đstatistikçiler, fen ve mühendislikte olduğu gibi bilimin tüm alanlarındaki ilginç ve önemli
problemlerle ilgilendiklerinden bu durum istatistiğe disiplinler arası bilim olma özelliği
kazandırmaktadır. Günümüzde istatistik; durmadan üretilen, araştırılan ve bulunan yeni
yöntemlerle gelişen bir bilim dalıdır. Đstatistik, diğer bilim dallarındaki karar verme mantığı
ve metodolojisine sahiptir. Đstatistikçilerin diğer bilim dallarındaki araştırmacılarla ilişkileri
sonucunda bu alanlardaki temel problemlerin formülleştirilmesine katkılarıyla istatistik ilgi
çekici ders ve araştırma konusu olmaya devam edecektir.
Đstatistikçiler, bilimsel çalışmalarda sonuç almanın önemini bilen, değişik bilim dallarına ve
topluma bu alanda yardımcı olabilecek ve gereksinimlerini karşılayabilecek yukarıda
belirtilen alanlarda uzmanlaşmış bireyler olacaktır.
Böylece, uzmanlaşmış olan bireyler araştırmacı olarak sosyal ve günlük yaşamın
problemlerini çözmede, kaynakların optimum kullanılmasını sağlayarak ekonomik gelişmeye,
sanayi üretiminin arttırılmasına, kişisel ve kurumsal düzeylerde optimum kararlar alınmasına
önemli katkılarda bulunabilirler.
MEZUNLARIN ĐŞ OLANAKLARI NELERDĐR?
Milli Savunma, Adalet, Bayındırlık ve Đskan, Çalışma ve Sosyal Güvenlik, Maliye, Milli
Eğitim, Tarım Orman ve Köy işleri, Sağlık ve Turizm gibi bakanlıklarda; Genel Kurmay
Başkanlığında; Kara, Deniz, ve Hava Kuvvetleri Komutanlıklarında ve Jandarma Genel
Komutanlığında; Devlet Đstatistik Enstitüsü, Devlet Planlama Teşkilatı, Bağ-kur Genel
Müdürlüğü, Devlet Hava Meydanları Đşletmeleri, Devlet Su Đşleri, Elektrik Đşleri Etüt Dairesi,
Emniyet Genel Müdürlüğü, Kara Yolları Genel Müdürlüğü, Maden Teknik Araştırma
Enstitüsü, ÖSYM, PTT Genel Müdürlüğü, Sayıştay, Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü,
Başbakanlık Gümrük Müsteşarlığı, Başbakanlık Hazine Dış Ticaret Müsteşarlığı, Merkez
Bankası, Tarım Mahsulleri Ofisi, TCDD Genel Müdürlüğü, TEAŞ Genel Müdürlüğü,
TEDAŞ, THY, TRT Genel Müdürlüğü, TÜRK TELEKOM ve Yurt-Kur Genel Müdürlüğü
gibi devlet kurumlarının merkez ve taşra teşkilatlarında; Belediyelerde; Milli Prodüktivite
Merkezinde; Đstanbul Menkul Kıymetler Merkezi’nde; Aselsan’da; Turizm, Sigortacılık,
Reklamcılık, Bankacılık ve Finans gibi değişik sektörlerdeki şirketlerde; Bilgisayar Yazılım
Şirketlerinde; Bilgi Đşlem Merkezlerinde; Piyasa Araştırma Şirketlerinde; Spor Kulüplerinde;
Gazetelerde; Televizyon Kanallarında iş bulma olanaklarına sahip olacaklardır.
Ayrıca mezunlarımızın bir kısmı araştırmacı olarak üniversitelerin, Đstatistik, Đstatistik ve
Bilgisayar Bilimleri, Ekonometri, Đşletme, Đktisat, Endüstri Mühendisliği ve Biyoistatistik gibi
bölümlerinde istihdam edilebileceklerdir.