DIŞ TİCARET AÇIĞI VE TURİZM Nesrin Yardımcı SARIÇAY

AR&GE BÜLTEN
2012 ARALIK – SEKTÖREL
DIŞ TİCARET AÇIĞI VE TURİZM
Nesrin Yardımcı SARIÇAY
Dış ticaret açığı ve turizm kavramları günlük literatürde en
fazla duyduğumuz kavramlardan ikisi.
Uzun yıllardan bu yana dış ticarette iki yakamız bir
araya gelemedi.
Ülkemizde; cari açık sorunu hala birinci sırada.
2023 yılı ihracat hedefimiz 500 milyar Dolar.
Ancak; çeşitli nedenlerle Türkiye’de ithalat ihracattan hep
yüksek oldu.
Yani; ihracat rakamından ithalat rakamını çıkarmak hiç nasip olmadı.
Hep; ithalattan ihracatı çıkardık ve sonuç negatif çıktı.
Daha teknik belirtmek gerekirse;
İthal ettiğimiz ürün ve hizmetlerin toplam değerinden ihraç ettiğimiz ürün ve
hizmetlerin toplam değerini çıkardığımızda dış ticaret açığı miktarını belirlemiş
oluyoruz.
Eğer ihracatımız ithalatımızdan yüksek olsaydı, bu sefer dış ticaret açığı değil de dış
ticaret fazlasından söz edebilirdik.
Türkiye’nin dış ticaret açığının birçok nedeni var. Ülkemizde dış ticaret açığının
oluşmasında petrol ve doğalgazın yurt dışından ithal ediliyor olması önemli bir faktör.
Bir diğer faktör ise; ihracat hedefimiz ne olursa olsun; ihraç ettiğimiz ürünlerin ara
mallarının yine ithalat yolu ile karşılanması. Tablo 1’de yıllar itibariyle dış ticaret
açıklarını görmek mümkün.
6
AR&GE BÜLTEN
2012 ARALIK – SEKTÖREL
Tablo 1: 2000-2011 Yılları Arası Türkiye Dış Ticareti (Bin ABD Dolar)
İhracat (FOB)
Yıl
Değer
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
27 774 906
31 334 216
36 059 089
47 252 836
63 167 153
73 476 408
85 534 676
107 271 750
132 027 196
102 142 613
113 883 219
134 915 252
Değişim
(%)
4,5
12,8
15,1
31,0
33,7
16,3
16,4
25,4
23,1
-22,6
11,5
18,5
İthalat (CIF)
Değer
54 502 821
41 399 083
51 553 797
69 339 692
97 539 766
116 774 151
139 576 174
170 062 715
201 963 574
140 928 421
185 544 332
240 838 853
Değişim
(%)
34,0
-24,0
24,5
34,5
40,7
19,7
19,5
21,8
18,8
-30,2
31,7
29,8
Dış Ticaret Dengesi
Değer
- 26 727 914
- 10 064 867
- 15 494 708
- 22 086 856
- 34 372 613
- 43 297 743
- 54 041 498
- 62 790 965
- 69 936 378
- 38 785 809
- 71 661 113
- 105 923 601
Değişim
(%)
89,8
-62,3
53,9
42,5
55,6
26,0
24,8
16,2
11,4
-44,5
84,8
47,8
Dış Ticaret Hacmi
Değer
82 277 727
72 733 299
87 612 886
116 592 528
160 706 919
190 250 559
225 110 850
277 334 464
333 990 770
243 071 034
299 427 551
375 754 105
Karşılama
Oranı
(%)
Değişim
(%)
22,3
-11,6
20,5
33,1
37,8
18,4
18,3
23,2
20,4
-27,2
23,2
25,5
Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu
Tablo 1’den de görüldüğü gibi; ihracat miktarı 2000 yılında 27.774.906 bin Dolar iken,
2011 yılında bu rakam 134.915.252 bin dolara yükselmiş olup büyük başarı
sağlanmıştır.
Ancak; madalyonun öteki yüzüne bakıldığında; aynı yıllarda ithalat 54.502.821 bin
dolardan 240.838.853 bin dolara çıkmıştır.
Bu da; 2000 yılında 26.727.914 bin dolar olan
dış ticaret açığının 2011 yılına gelindiğinde
105.923.601 bin dolara çıkması demektir.
İhracatın
ithalatı
karşılama
oranına
baktığımızda; 2000 yılından bu yana çok büyük
bir değişikliğin olmadığını görüyoruz.
2000 yılında ihracatın ithalatı karşılama oranı
%51 iken 2011’de bu rakam %56 olmuştur.
Aradaki yıllarda; yani aslında ekonomik krizlerin
patlak verdiği dönemler olan 2001, 2002, 2003
ile 2009 yılında ise; ihracatın ithalatı karşılama
oranının %70’lerde olduğunu görüyoruz.
Bu nedenle aslında ülkemizde ihracatın ithalatı karşılama oranındaki
yükselmeleri hayra mı yormak lazım yoksa değil mi onu, bilemiyoruz.
Peki bu dış ticaret açığının kapanması nasıl mümkün olabilir?
Her şeyden önce; ara mallarını ne kadar az ithal edersek açık o kadar az olur.
Yani önce bağımlıktan kurtulmamız lazım.
7
51,0
75,7
69,9
68,1
64,8
62,9
61,3
63,1
65,4
72,5
61,4
56,0
AR&GE BÜLTEN
2012 ARALIK – SEKTÖREL
Sanayi üretiminde kullanılan ara mallardaki dışa bağımlılığımızdan.
Şu anda; savunma sanayi, tıbbi malzeme, yazılım, bilişim teknolojileri, tıbbi araç
gereç vb. birçok sektördeki dışa bağımlılığımız devam etmekte.
Stratejik bir takım ürünlerin üretimi, ar-ge vb. için
verilen teşvik miktarı çeşitlendirilmesine ve
artmasına, kamu kurumları tarafından açılan
ihalelerde yerli ürünlerin kısmen daha fazla tercih
edilir olmasına rağmen; yerli üretim istenen
düzeyde artmamakta.
Dış ticaret açığının kapanması için; katma değeri
yüksek, beyin göçünü engelleyecek, beyin emeği
yoğun yüksek teknolojik ürünler üretilmesi son
derece önemli.
Öte yandan; toplum olarak tüketim miktarımız artmasına rağmen; tasarruf miktarı
yerinde saymakta olup son düzenlemeler ile teşvik edilen bireysel emeklilik vb.
önlemler de, tüketiciler tarafından tam anlaşılamamış, “parasını daha garantili
gördüğü gayri menkule yatırmak varken geleceğini, ticari bir işletme olan bir
bankanın ellerine emanet etmek” konusundaki çekinceler ortadan kaldırılabilmiş
değil.
2012 Temmuz ayının ilk yarısı itibariyle cari işlemler açığında 2012 yılı sonu
beklentisi 63,8 milyar dolar olarak gerçekleşmiş olup lüks mal ve hizmet tüketiminin
kısılması halinde de dış ticaret açığının azalacağı bir gerçek.
Cari açığın cankurtaranlarından birisi de kuşkusuz Turizm Sektörü.
Turizm arzına sahip bir çok ülkede; cari işlemler açıklarının çok daha büyük boyutlara
ulaşmaması ve küçültülmesi, büyük ölçüde turizm sektöründen elde edilen döviz
gelirleri ile sağlanmakta.
Türkiye de sahip olduğu turizm arzını yılın her ayına yayabilecek; elde ettiği gelirden
daha fazlasını kazanabilecek kapasitede bir ülke olarak turizm sektöründen elde
ettiği gelirleri dış ticaret açıklarının kapatılmasında kullanmaktadır.
Daha doğrusu; turizm sektörü ülkemiz için dış ticaret
dengesinin tutturulmasında artı değer sağlayan bir
emniyet sübapı işlevini başarıyla sürdürmektedir.
Nitekim; yaz sezonunun başlamasıyla Türkiye’de turizm
sektörü sayesinde cari açık düşmeye başladı.
Mayıs ayında cari açık geçen yılın aynı dönemine göre
%25,6 azalarak 5.8 milyar dolar oldu ki; bu rakam da
beklenenin altında bir rakam oldu.
8
AR&GE BÜLTEN
2012 ARALIK – SEKTÖREL
Cari açık hesaplanırken dikkate alınan hizmetler dengesi kalemi altındaki turizm
gelirleri bir önceki yılın ilk 5 ayına göre 341 milyon dolar tutarında azaldı ve 5 milyar
949 milyon dolar oldu.
Turizm giderleri de 554 milyon dolar tutarında azaldı, 1 milyar 500 milyon dolar oldu.
Yaz turizmi sezonunun en yoğun yaşandığı Temmuz, Ağustos dönemi başta olmak
üzere yıl sonunda turizm gelirlerinin hızla artacağı ve bütçe dengesinin iyileşme
trendine gireceği düşünülmektedir.
Nitekim; 2011’in ilk yarısında bütçe 3.1 milyar lira fazla vermişti.
2012’nin ilk yarısında ise 6.3 milyar lira açık verdi.
2012’nin ilk 6 ayında bütçe gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre % 7,1 azalarak
24.8 milyar lira, bütçe giderleri ise % 31 artarak, 31.1 milyar lira olarak gerçekleşti.
Özellikle ekonominin yavaşladığı bu dönemde yıl sonunda turizm gelirlerinin bütçeye
nefes aldıracağı düşünülmektedir.
Tablo 2: Yıllar İtibariyle Turizm Geliri, Ziyaretçi Sayısı ve Ortalama Harcama Miktarı
TOPLAM
YILLAR
TURİZM GELİRİ (Bin $)
ZİYARETÇİ
SAYISI
2001
10 067 155
13 450 121
748
2002
11 900 925
15 214 516
782
2003
13 203 144
16 302 050
810
2004
15 887 699
20 262 640
784
2005
18 153 504
24 124 501
752
2006
16 850 947
23 148 669
728
2007
18 487 008
27 214 988
679
2008
21 950 807
30 979 979
709
2009
21 249 334
32 006 149
664
9
ORTALAMA
HARCAMA ($)
AR&GE BÜLTEN
2012 ARALIK – SEKTÖREL
2010
20 806 708
33 027 943
630
2011
23 020 392
36 151 328
637
2012*
2 799 744
4 219 161
664
Kaynak:Kültür ve Turizm Bakanlığı (Yabancı Ziyaretçiler ve Yurtdışı İkametli
Vatandaşlar)
*İlk 3 ay
Tablo 2’den de görüleceği üzere; turizm gelirleri genel olarak artma eğiliminde olup
2009 yılında 21 milyar 249 bin dolar, 2011’de 23 milyar 20 bin dolar olarak
gerçekleşirken gelen turist sayısı aynı yıllar itibariyle 32, 33 ve 36 milyon kişi olarak
gerçekleşmiştir.
2012 yılının ilk üç aylık dönemi itibariyle ise; ülkemize 4 milyon 219 bin turist gelmiş,
2 milyar 799 bin dolar gelir sağlanmıştır.
Ancak; tablo 2’nin son sütununda da
görüldüğü üzere; yabancı ziyaretçiler ve
yurtdışı
ikametli
vatandaşlarımızın
ortalama harcaması kişi başına 1000 doları
bulmak bir yana giderek azalmıştır.
Yani; turist sayısı arttıkça gelir de artmış
ama bir turistin 2011 yılında yaptığı
ortalama harcama 637 dolar olmuştur.
Bu durum da; turizm gelirlerinin
olması ve turizmin dış ticaret
daha yüksek düzeyde katkıda
için daha fazla önlem
gerektirmektedir.
daha fazla
dengesine
bulunması
alınmasını
Son olarak; turizm gelirlerinin ihracat gelirleri ve turizm giderlerinin ithalat giderlerine
oranı tablo 3’te gösterilmiştir.
10
AR&GE BÜLTEN
2012 ARALIK – SEKTÖREL
Tablo 3: Turizm Gelirlerinin İhracat Gelirleri ve Turizm Giderlerinin İthalat Giderlerine
Oranı (Milyon $)
Turizm
Gelirlerinin
Turizm
Yıllar
İhracat
İhracat
Gelirleri
Gelirlerine
Oranı(%)
2005
73.476,4
18.153,5
24,7
2006
85.534,7
16.850,8
19,7
2007 107.271,8
18.487,0
17,2
2008 132.027,2
21.950,8
16,6
2009 102.142,6
21.249,3
20,8
2010 113.979,5
20.806,7
18,3
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Verileri
İthalat
116.774,2
139.576,2
170.062,7
201.963,6
140.928,4
185.541,0
Turizm
Giderleri
2.870,4
2.742,3
3.259,6
3.506,8
4.145,7
4.825,2
Turizm
Giderlerinin
İthalat
Giderlerine
Oranı(%)
2,5
2,0
2,0
1,7
2,9
2,6
Görüldüğü gibi; 2010 yılında turizm gelirlerinin toplam ihracat miktarı içerisindeki
oranı %18 olarak gerçekleşmiştir.
Önceki yıllara bakıldığında bu rakamın; 2009’da % 20,8, 2008’de % 16,6, 2007’de %
17,2, 2006’da % 19,7 ve 2005 yılında % 24,7 olduğu görülmektedir.
Turizm giderlerinin ithalat giderlerine oranına bakıldığında ise; bu oranların 20052010 yılları arası dönemde çok fazla değişmediği, % 2 ile % 3 arasında değiştiği
görülmekte olup turizmin dış ticaret dengesinin sağlanmasında son derece etkili
olduğu gözlenmektedir.
Sonuç olarak;
 Ülkemiz turizmi çeşitlendirilerek 12 aya
yayıldığında,
 Kitle turizmi (Deniz-Güneş-Kum) için gelen
orta halli turistlere ek olarak yüksek gelir
gruplu turistlerin gelmesi sağlandığında,
 Gelen turist, “Herşey Dahil” sistemi ile otellere
kapanmadığında,
 Uzun süre konaklayan turist sayısı arttırıldığında,
 Turizm arzının doğru hedef ülkelerde pazarlanmasına ağırlık verildiğinde
toplam turizm geliri de uçacak ve hizmetler kaleminde yer alan bu gelirlerin dış
ticaret açıklarını kapatmadaki etkinliği de daha fazla olacaktır.
Kaynaklar:
 http://www.prohayat.com/2011/07/05/dis-ticaret-acigi-nedir-nedenleri-nekadardir-ve-nasil-kapanir/
 http://www.haberx.com/
 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Verileri
 Kültür ve Turizm Bakanlığı Verileri
 Türkiye İstatistik Kurumu Verileri
11