Ispanak Yetiştiriciliği
advertisement
ISPANAK Spinacia oleracea L Chenopodiaceae Ekonomik Önemi Anavatanı ve Yayılma Alanları • Ispanak ülkemizin tüm bölgelerinde yaygın olarak tarımı yapılan bir sebze türüdür. Ancak aşırı yağış alan Doğu Karadeniz bölgesinde yetiştirciliği çok sınırlıdır. Ülkemizde üretilen ıspanak miktarı 181.000 ton civarındadır. • Ispanak sıcak bölgelerimizde yaz sonlarında ve kışın, soğuk yörelerimizde ise kış ve ilkbahar döneminde üretilir. Kış mevsimi boyunca bütün bölgelerimizde tüketilen bir sebzedir. Taşıma ve ulaşım imkanlarının artması ve iyileşmesi nedeniyle kış boyunca güney ve batı bölgelerimizde üretilen büyük miktarlardaki ıspanak tüm bölgelerimizde pazarlanmaktadır. • Ispanağın dondurulmuş olarak pazarlanabilmesi ve bu amaca uygun bir sebze oluşu yanında çorba ve çocuk maması sanayinde kullanılması da üretimi olumlu yönde etkilemiştir. • Tek yıllık sebze olan ıspanağın anavatanı güney Türkistan, Kafkasya, Nepal, yani Batı Asya olduğu kabul edilir. 2000 m yüksekliklere kadar çıkabilen bir sebzedir. Kültürü yapılan ıspanağın Spinacia tetandra Roxb'dan geliştiği kabul edilmektedir. Bu türün Afganistan, İran ve Türkistan'da sebze olarak kullanıldığı bilinmektedir. Ispanak başlangıçta buralardan Çin’e, daha sonra haçlı seferleri sırasında Avrupa’ya gelmiştir. Ispanağın Avrupa’ya Araplar tarafından İspanya üzerinden geldiği ayrı bir tahmindir. Ispanağın MS 7. yüzyılda Çin’de 16. yüzyıldan itibaren de Avrupa’da yaygın olarak yetiştirildiği bilinmektedir. İlk önceleri tohumları dikenli olan Spinacia oleracea var. inermis üretilmiş daha sonra da tohumları dikensiz olan ıspanaklar yaygınlaşmıştır. Dikenli tohumlu ıspanaklar çevre şartlarına toleransı yüksek, sürekli yaprak meydana getirme gibi üstün bazı özelliklere sahipse de tohumdaki dikenlilik ekim veya dikim esnasında büyük sakıncalar oluşturduğu için kullanılmamaktadır. Ancak ev önü bahçelerinde meraklılarınca yetiştirilmektedir. Ispanak üretimi çok büyük oranda kuzey yarım kürede yayılmış olup üretimi kuzey Avrupa ülkelerinde de yapılabilmektedir. Ispanağın Kök Yapısı Ispanak bitkisi güçlü bir kök yapısına sahiptir. Baskın bir kazık kök yapısı vardır. Kazık kökler toprakta herhangi bir engelle karşılaşmaz ise dallanmadan, az bir saçak kök oluşumu ile toprağın 80-100 cm derinliklerine kadar uzayabilir. Bitkinin su sıkıntısı çektiği durumlarda toprak yüzeyine yakın olan kısımlarda saçak kök oluşumu azalır. Buna karşın nemli besin maddesince zengin topraklarda ise kazık kök fazla derin gitmez ve toprak yüzeyine yakın kısımlarda bol miktarda saçak kök meydana getirir. Kazık kök toprak yüzeyine yakın kısımlarda açık şarap renginde olup derine gittikçe renk yoğunluğu azalır ve kök beyaz renk alır. Bitki bu kök yapısı nedeniyle kuraklıklara kolayca atlatabilen bir özelliğe sahiptir. Elle yapılan hasatlarda toprak yüzeyinin 3-4 cm altından kesilen bu kazık kökler de bitkiyle birlikte pazarlanır ve yemeklik olarak değerlendirilir. Ispanağın Gövde Yapısı • Ispanaklarda rozet yapıdaki gövde otsu şekilde olup bitki generatif faza geçtiğinde gelişmeye başlar. Bakım şartlarına, çeşide ve bitkinin erkek veya dişi oluşuna göre gelişmesi büyük farklılık gösterir. Erkek bitkilerde gövde daha erken dönemde gelişir ve daha zayıf yapılı olur, çiçek sürgünü çok az dallanma gösterir ve bitki çiçeklenmesini tamamladıktan ve polen tozlarını verdikten sonra kurur. • Buna karşılık dişi bitkilerde çiçek sürgünü daha yüksek boylu, daha kalın, daha çok dallanmış ve kuvvetlidir. Sürgün ancak tohumlar olgunlaştıktan sonra kurur. Erkek ve dişi bitkilerde sürgün aşağıdan yukarıya doğru azalan ve ayaları küçülen yapraklar taşır. Dişi bitkiler daima erkek bitkiden habitüs bakımından daha büyüktür. Daha çok yaprak meydana getirirler ve toplam yaprak ağırlığı daha fazladır. Gövde otsu yapıda oluşu nedeniyle kolayca zarar görür. Ispanaklarda bitki boyu 40-80 cm arasında değişir. • Bitkilerde boyu etkileyen önemli faktörlerden birisi cinsiyet, diğeri ise generatif faza geçme döneminin kısa veya uzun oluşudur. Generatif faza geçiş süresi uzadıkça bitkide habitus büyür, bitki boyu uzar. Güneşlenme süresi uzadıkça ve ışık yoğunluğu arttıkça bitki boyu kısa kalır. Çiçek sürgünü enine kesilince, pazı ve pancarda olduğu gibi köşeli bir yapı gösterir, içi boştur. Ispanakta Yaprak Yapısı • Ispanaklarda yenen kısım yaprak olduğu için yaprak özellikleri büyük önem taşır. • Ispanak çeşitlerinde yapraklar renk, şekil, büyüklük, etlilik, kıvırcıklık, yaprak sapı uzunluğu, yaprak sapının toprakla yaptığı açı bakımından büyük farklılık gösterir ve bu özellikler yetiştirme amacına göre öne çıkar. Yapraklarda renk farklılığı istenmez. Rengin koyu yeşil olması aranan özellik olmasıyla birlikte örtü altında, kış döneminde yetiştirilen Viroflay ve Münsterlender gibi çeşitlerde ise renk açık yeşil olur ve kış döneminde zorunlu olarak bu çeşitler yetiştirilir. • Viking, Juliana ve Matador çeşitlerinde ise yapraklar koyu yeşil renklidir ve açıkta yetiştiricilikte aranan çeşitlerdir. • Yapraklarda şekil de çeşitlere göre büyük varyasyon gösterir. Yuvarlak oval yapraklılar yanında yaprak uçları sivri çeşitler de vardır. Etli yapraklı çeşitlerde yapraklar genellikle oval şekillidir. Yaprak yüzeyi açısından çeşitler farklılık gösterir ve iki gruba ayrılırlar. • Yaprak yüzeyi düz olanlar (ki bunların yetiştiriciliği Avrupa ülkelerinde yaygındır) yaprak yüzeyi kabarcıklı olanlar (kıvrıntılı olanlar) bu çeşitlerin yetiştiriciliği ise Amerika Birleşik Devletlerinde yaygın olarak görülür. • İkinci grupta yer alan kabarcıklı yaprak yüzeyine sahip çeşitlerin uzak mesafelere nakli yüzeylerinin kabarcıklı oluşu nedeniyle daha kolaydır. Düz yapraklı çeşitlerde yapraklar kolayca kızışırlar. Buna karşılık bu yaprak yüzeyi şeklinin sağanak yağış alan bölgelerde killi topraklarda çamurun girinti çıkıntılara dolması nedeniyle büyük yıkama zorluklan vardır. • Yaprak büyüklüğü çeşitlere göre önemli farklılıklar gösterir. Yabani ıspanaklarda yaprak ayası çok küçüktür. Verimi artırmanın önemli etkenlerinden biri de yaprakların büyük olmasıdır. Bu nedenle çeşitler bu yönde geliştirilmişlerdir. Yaprak etliliği de çeşitlere göre büyük farklılıklar gösterir. Kabarcıklı (kıvırcık) yapraklara sahip çeşitlerde yapraklar etli yapıdadır. Yaprak etliliği verime etki eden önemli faktörlerden biridir. • Yaprak sapı uzunluğu da önemli bir çeşit özelliğidir. Elle yapılacak hasatta yaprak saplarının uzunluğu istenmezken makineli hasat yapılan yetiştirmelerde yaprak saplarının hasadı kolaylaştıracak şekilde uzun olması istenir. Yaprak sapının toprak yüzeyi ile yaptığı açıda yetiştirme şekline ve çeşide göre önem kazanır. Killi topraklarda toprakla yaprakla yaprak sapının yaptığı açının yüksek olması istenir. Ayrıca örtü altında yetiştiricilik yapılacaksa yaprak saplarının dike yakın çıkması istenir. • Ispanaklarda yaprak damarlarının belirgin olmaması aranan özelliklerden biridir. Ispanağın Çiçek Yapısı • Ispanakta; bitki dişi ise gövdenin tamamı yapraklarla donanmış şekildedir. Bu özellik bakımdan erkek bitkiler ise iki grupta toplanırlar. 1. grupta yapraklar aynı dişi bitkide olduğu gibi gövdenin sonuna kadar çıkarlar. 2. grupta ise gövdenin uç kısmında yaprak bulunmaz. Bazı çeşitlerde ise az yapraklı erkek bitkilere hemen hiç rastlanmaz. Erkek bitkilerde generatif faza geçme dişi bitkilere göre daha erken olmaktadır. • • Ispanaklarda çiçek yapısı önemli değişiklikler gösterir. çiçekler erselik veya monoik yapıdadır. Erselik yapı gösteren çiçeklerde de iki form görülür bu çiçeklerden birincisinde erkek organlar ve dişi organ normal yapıdadır (Şekil 12 b.). İkinci formda ise erkek organlar yumurtalık üzerinden ve fitil halinde parçalı olan stillusun yan tarafından meydana gelirler (Şekil L_ c.). Erkek çiçeklerde dişi organ dumura uğramış erkek organlar normal yapıdadır (Şekil 12 a). Dişi çiçeklerde ise erkek organlar dumura uğramıştır ve dişi organ normal yapıdadır (Şekil 12 d). • Erselik yapıdaki çiçeklerde dişi organ daima erkek organlar olgunlaşmadan reseptif hale gelir. yanI bu çiçeklerde protogeni hakimdir. Dişi çiçekler tepeciğin normal iriliğini kazanmasından hemen sonra döllenebilir. ancak döllenme iki hafta içerisinde herhangi bir günde olabilir. Dişi organ bu süre içinde reseptif olarak kalır. Polen tozları kuru bir ortamda oda sıcaklığında çimlenme yeteneklerini birkaç gün korurlar. İşte bu nedenlerle ıspanaklarda rüzgarla tozlanma başarılı olur. Ispanaklarda polen tozları çok küçük olduğu için bez izolasyon keselerinden geçebilirler. Bunun için izolasyonun naylon veya yağlı kağıttan yapılmış torbalarla veya mesafe İzolasyonu şeklinde yapılması gerekir. • Ispanaklarda döllenmeden sonra çiçek solar. dişi organda stillus kurur ve yalancı meyve oluşur. Çiçek çanağı sertleşir ve tohumun etrafını sarar. Bu sertleşen çanak dikenli ıspanaklarda dikeni oluşturur. Buna karşılık dikensiz ıspanaklarda ise yalancı meyve diken oluşturmaz. Tohum ve çimlenme özellikleri • Ispanaklarda tohum, tohum olarak adlandırılsa da yalancı bir meyvedir. Tohum kahverengi, yeşilimsikahverengi ve bej renkli olabilir, tohum 3-3,5 mm çapındadır, dikensiz tohumlu ıspanaklarda oval, dikenli ıspanaklarda ise üzerinde iki tana diken taşır. Yuvarlak tohumlu ıspanaklarda 90-120 adet, dikenli tohumlu ıspanaklarda ise 80-100 adet tohum 1 gram gelir. Tohum normal şartlarda 16-25 °C de 6-8 günde çimlenir. Şartlara göre çimlenme süresi bir aya kadar uzar. Tohumlar çimlenme güçlerini 4-5 yıl süreyle korur. İklim İstekleri • Ispanak yetiştiriciliğinde iklim, üzerinde önemle durulması gereken faktörlerden biridir. Doğasında bir serin iklim sebzesidir. Ispanak genellikle soğuklara toleranslı olmasıyla birlikte çeşit özelliğine bağlı olarak üzeri karla kaplı olmayınca soğuklardan zarar görür. Ayrıca erken ekilmiş ıspanaklar geç ekilen ıspanaklara göre kıştan daha çok zarar görürler. Fazla azotlu gübrelemede bitkilerin kıştan zarar görmesini kolaylaştırır. Bitkiler soğuklara karşı bu duyarlılığı gösterirken sıcaklığa ve kuraklılığa karşı hassasiyet gösterirler. Sıcaklık kuraklıkla birleştiğinde bitki vejetatif gelişmesini durdurur. • Küçük boylu kalırlar, verim düşer, yapraklarda alttan yukarıya doğru sararmalar meydana gelir. Bitkiler hızla generatif faza geçerek pazarlanma özelliklerine kaybederler. • Ispanaklar uzun gün bitkisidir. Gün ,uzunluğu arttıkça generatif faza geçiş hızlanır. Soğuklarda besin alınımı yavaşlar uçlar sararır. Bitki gelişmesi durur. 15- 20 °C arasındaki sıcaklıklar bitki gelişmesinin en iyi olduğu sıcaklıktır. • Bitki yağmurlama şeklindeki sulamalardan hoşlanır verim ve kalite yükselir. Ancak yüksek rutubet yapraklarda zarar yapan hastalıkların gelişmesine neden olabilir. • Ispanak yetiştiriciliğinde iklim şartları başarıyı belirleyici rol oynar. Ne kadar dikkatli olunursa olunsun başarı için iklim şartlarının uygun olması büyük önem taşır. Özellikle ilkbahar yetiştiriciliğinde ekim zamanının iyi belirlenmesi ve iklim şartlarının uygun olması gerekir. Yapılacak bir yanlış, ürün alınamamasına neden olur. Bazı yıllarda başarıyı iklim şartları belirler. Toprak İsteği • Ispanak bütün topraklarda başarıyla yetiştirilebilir. Toprak seçme özelliği yoktur. Ancak toprağın asitli olması yetiştiriciliği önemli ölçüde olumsuz yönde etkiler. Başarılı bir ıspanak yetiştiriciliğinin yapılabilmesi için toprak pH sının 6.5-7.5 arasında olması gerekir. Bu nedenle verilecek azotun sülfat formunda verilmemesi gerekir. Ispanak iklim şartlarına, yetiştirme mevsimine ve hasat şekline bağlı olmak üzere ağır killi topraklardan kumlu topraklara kadar geniş bir yelpazede başarı ile yetiştirilir. Toprak yüzeyi ile yaprak sapı arasında kalan açının küçük olduğu, yere yatay gelişen ve elle hasat edilen çeşitlerin killi topraklarda yetiştirilmesinden kaçınılmalıdır. • Özellikle yetiştirme mevsiminde sağanak yağış alan yerlerde killi topraklarda üretilen ıspanaklarda yaprak yüzeyine yapışan çamurun yıkanarak uzaklaştırılması büyük sorunlar yaratır ve pazarlamayı imkansız kılar. Bu nedenle bu topraklar da dikine büyüyen düz yapraklı çeşitler kullanılmalıdır. • Killi topraklarda verim ve kalite önemli ölçüde artar. Bitkiler uzun ömürlü olurlar. Killi topraklarda ürün gelişmesi daha yavaş ve hasat daha geç olur. Buna karşılık erkencilik amaçlandığında ve ilkbaharın kısa yetiştirme periyotlarında da hafif karakterli topraklar tercih edilmelidir. • Tohum üretimi amaçlanıyorsa tohum kalitesi ve tohum verimi açısından killi topraklar tercih edilmelidir. Topraktaki organik madde miktarı da yetiştiriciliğin başarısı açısından önemlidir. Yüksek organik madde, verimi ve kaliteyi artırır. Ancak taze çiftlik gübresinden kaçınılmalıdır. Bitkinin iyi gelişebilmesi için toprakta yeterli besin maddesinin ve suyun bulunması gerekir. Toprak hazırlığı, ekim ve dikim • Ispanakta ekim tarihi yetiştirme mevsimine, amaca ve çeşide bağlı olmak üzere değişir. Ispanak tohumları doğrudan ekim yoluyla üretilir. Ispanak ana üretim bitkisi olarak yetiştirilebildiği gibi ikinci bitki veya ön bitki olarak da yetiştirilebilinir. Erken ilkbaharda yapılan ekimden elde edilen ürün, kısa yetiştirme periyodu içinde hasat edildiği gibi yaz ortalarında ekilen ürünün sonbaharda hasad edilebileceği şekilde de üretim yapılabilir. Ayrıca sonbaharda ekim yapılarak bitkilerin ilkbahara kadar tarlada kaldığı ve hasadın erken ilkbaharda yapıldığı üçüncü bir üretim şekli de vardır ki bu üretim şekli sahil kuşağımızda çok geniş alanlarda uygulanır. • Sonbaharda yapılan bu üretim şeklinde ön bitki olarak buğday, arpa, yulaf ve çavdar gibi tahıllar, erkenci patates, fasulye ve bezelye sayılabilir. Ayrıca hıyar, domates gibi bitkilerde iyi ön bitkilerdir. Ispanak soğuk bölgelerde örtü altında yetiştirilecek ise kısa sürede gelişen dikine büyüyen açık yeşil yapraklı Viroflay gurubundaki çeşitlerden birinin tercih edilmesi gerekir. Hangi dönem de yetiştirilirse yetiştirilsin toprak hazırlama, gübreleme, bakım ve hasat aynı olup yetiştirme amacına göre aralarında küçük nüans farklılıkları vardır. • İkinci ürün ve ana ürün olarak yaz ortalarında ve yaz sonlarında ekim yaparak ıspanak üretiminin nasıl yapıldığını görelim. • Yaz ortalarında ve sonunda tohum ekerek yapılan ıspanak üretiminde genellikle tarlada çimlenmeyi sağlayacak düzeyde rutubet yoktur. Bu nedenle önce toprakta çimlenme için gerekli olan nemin sağlaması gerekmektedir. Ispanağın kuruya ekilip sonra sulanması gibi bir uygulama varsa da başarılı bir uygulama değildir. Bu nedenle ıspanak ekilecek olan tarla salma su verilerek sulanır. Toprak tava gelince (üzerinde traktörle gezilecek hale gelince) tarla yanmış çiftlik gübresi veya yapay gübre ile sürümden önce gübrelenir. Toprak 20-25 cm derinliğinde sürülerek gübrenin toprağa karışması sağlanır. Hafif karakterli topraklarda ve yapay gübre kullanma durumlarında gübrenin sürümle çok derinlere gitmesini engellemek ve tohumun çimlenmesinden hemen sonra bitkinin gübreden yararlanmaya başlamasını sağlamak ve sulamalarda gübrenin yıkanmasını azaltmak için gübreleme sürümden önce yapılmamalıdır • Gübre sürümden sonra toprak yüzüne verilerek. kazayakları veya Disk-Harrow ile toprağın 8-12 cm derinliğine karıştırılmalıdır. Ispanak yetiştiriciliğinde çiftlik gübresi kullanılacaksa dekara 2-3 ton yanmış gübre. sürümden önce toprağın 20-25 cm derinliğine karıştırılır ve bu gübreye bitki gelişmesine ve toprağın besin maddesi durumuna bağlı olarak nitrat formunda N takviyesi yapılmalıdır. Ancak nitrat formundaki azotlu gübrenin hasattan en az bir ay önce toprağa uygulanması suretiyle yaprakta nitrit formunda azotun bulunması önlenmelidir. Bilindiği gibi azotun nitrit formu zehirlenmeye neden olmaktadır. Toprakta asitlik sorun yaratmıyorsa azottan uzun vade de yararlanma söz konusu ise azotlu gübrelemeyi sülfat formunda yapmak da mümkündür. • • Genel bir gübreleme düşünüldüğünde dekara 10-12 kg N, 8-10 kg P2O5 ve topraktaki miktara bağlı olarak da K2O verilir. Bu gübrelemede P ve K'nun tamamı ile N'lu gübrenin yarısı ekimden önce. diğer yarısı da hasattan en az bir ay önce toprağa verilmelidir. Gübrenin toprağa veriliş derinliği de toprağın hafif veya ağır oluşuna ve düşen yağış miktarına bağlı olarak değişmektedir. • Killi topraklarda gübrelerin 10-25 cm derinliğe, hafif karakterli topraklarda ise 5-10 cm derinliğe üretimi olumlu yönde etkiler ve gübreden yararlanmayı etkiler. Bu esaslar içinde gübrelenen toprak daha sonra toprak işleme aletleri ile tohum yatağı oluşturacak şekilde inceltilir. Yaz aylarında toprak işleme ve tohum yatağı hazırlama işlemlerini rüzgarsız havalarda günün sıcak olmayan saatlerinde veya geceleri yapmak toprak tavının muhafazası ve düzenli çimlenmenin sağlanması açısından çok yararlı olur. • Ispanak yetiştiriciliğinde yabancı ot büyük sorunlar yaratır. Besin maddeleri ile takviye edilmiş olan topraktaki yabancı otlar hızla gelişerek ıspanağı baskı altına alabilir, bu nedenle yabancı ottan temiz tarlalar tercih edilmeli veya selektif yabancı ot ilacı tohum ekiminden sonra, çimlenmeden evvel uygulanmalıdır. • ıspanakta tohum ekimi iki şekilde yapılır. a. Mibzerle sıraya ekim b. Serpme ekim • Birinci ekim şekli büyük alanlarda yapılan üretim şeklinde uygulanır, avantajı ekim kolaylığı oluşu, daha az miktarda tohum kullanma çimlenmenin yeknesak olması nedeniyle gelişmenin de yeknesak olması ve hasadın bir defada yapılabilmesi. Endüstriyel kullanım amaçlı üretimlerde ekim ye hasadın bir defada yapılabilmesi ve makine ile yapılması nedeniyle maliyetlerin çok aşağıya çekilmesi bu ekim şeklini avantajlı kılar. Ancak bu yöntem ülkemizde henüz çok ender hallerde kullanılır. Buna karşılık ülkemizde yetiştiriciliğin aile işletmelerinde yapılması, hasadın, çok defada ve uzun sürede yapılması, bu şekilde düşük ve yüksek fiyat hareketlerinin ortalama fiyat seviyesini sağlayarak önlenebilmesi nedeniyle ekim serpme olarak yapılır. Ülkemizde yapılan üretimin hemen tamamında serpme ekim metodu kullanılır. • Gübre uygulaması yapılarak inceltilmiş (tohum yatağı hazırlanmış) olan tavlı toprağa dekara 1-1,5 kg tohum gelecek şekilde ekim yapılır. Ekim yaparken tüm alan için ayrılan tohum, miktar olarak ikiye bölünür. İlk defada tohumun yarısı bir yönde serpilerek tarlaya ekilir. diğer yarısı ise daha önceki ekim yönünün dikine olarak ikinci defa tarlaya serpilerek ekilir ve tohumun toprağa karışmasını sağlamak amacıyla çapraz verilmemiş (traktöre paralel diskle) Disk-Harrow ile işlenir. Böylece toprak yüzüne serpilmiş tohumların toprakla örtülmesi sağlanmış olur. Daha sonra sürgü çekilerek toprakla tohumun sıkıca teması gerçekleştirilir. • Bu şekilde toprağa karıştırılan tohumların bir kısmı toprak yüzeyine çok yakın, bir kısmı ise 1-1,5 cm toprağa karışır. Tohumlardan bazılarının da toprağın 6-8 cm derinliğine düştüğünü görürüz. Bu derinlik farkları nedeniyle çimlenme zamanlarında da önemli farklılıklar meydana gelir. Toprak yüzeyine çok yakın düşen tohumlar toprak tavının yeterli olmaması nedeniyle çimlenmeden kalır. Ancak ıspanağa verilen 1. sudan sonra çimlenirler. Bu kademeli çimlenme hasadında kademeli olmasına neden olur. İlk çimlenen bitkiler çevre şartlarının da gelişmeye uygun oluşu nedeniyle hızla gelişip daha sonra çimlenmiş olanları baskı altına alırlar. Böylece kademeli olarak gelişen bitkilerin hasatları da kademeli olarak yapılır. Ispanak tarlasında hasat büyüklüğüne gelen bitkiler hasat edilince hasat edilmeden tarlada kalan küçük bitkiler gelişir ve daha sonraki hasat kademelerini oluştururlar. • Sıravari ve makineli ekim yapılacaksa toprak işleme ve gübreleme işlemleri aynen serpme yöntemiyle ekimdeki gibi yapıldıktan sonra özel mibzerleri ile sıra arası 20-25 cm sıra üzerinde ise 3-5 cm gelecek şekilde tohum sıklığı ayarlanır. Daha sonra tohumlar 2-3 cm derinliğe gelecek şekilde ekilerek bastırılırlar. Dekara 0,7-1 kg tohum kullanılır. Bu yetiştirme şeklinde çimlenme tek düze olur ve bitkilerin tamamı bir defada hasat edilecek şekilde gelişirler ve pazar şartları oluştuğunda hepsi bir defada hasat edilerek pazarlanırlar. Büyük boyutlu endüstriyel kullanım amaçlı üretimlerde bitkilerin iyice gelişmeleri beklenir ve toprağın 3-5 cm üzerinden özel hasat makineleri ile hasat edilirler. Mibzerle sıraya ekim yöntemi Serpme ekim yöntemi Bakım işleri • Ispanağın düzenli gelişebilmesi için sulamanın düzenli yapılması gerekir. Hasattan en az bir ay önceki sulama öncesinde, daha önce ayırmış olduğumuz azotlu gübre nitrat formunda ve serpme olarak verilir ve hemen yağmurlama sulama yapılır. Gübre atıldıktan sonra sulama yapılmazsa yapraklar üzerine düşen gübre yapraklarda yanma yaparak yaprakların lekelenmesine neden olur. Yetiştirme sırasında zaman zaman tarladaki kaba otların alınması gerekir. Bunun dışında herhangi bir bakım uygulanmaz. • Yetiştiricilikte dikkat edilmesi gereken en önemli hususlardan birisi yaprak uçlarında meydana gelen sararmadır. Bu sararmalar üç durumda ortaya çıkar. 1. hızlı bir gelişme döneminin ardından şok şeklinde soğuklarla karşılaşma • 2. Bitkinin toprakta yeterince azot bulamaması durumunda • 3. Yüksek sıcaklıkların oluştuğu şartlarda susuz kalma durumunda. Böyle durumlarda verim düşer, kalite bozulur, üretilen ürün pazarlanamaz hale gelir. • Bu durumların oluşmamasına özen göstermek gerekir. Bilhassa soğuk havaların yaklaştığı dönemlerde bitki gelişmesinin hızlandırılmaması, başarılı bir yetiştiricilik açısından önemlidir. Tarımsal savaşım • Tarımsal savaşım yönünden ıspanak ülkemiz şartlarında sorunsuz bir bitkidir. Önemli ve büyük boyutlarda zarar yapan hastalıklar ender olarak epidemi yaparlar. Yalancı mildiyö (Peronospora spinacia) bazı yıllarda önemli zararlanmalara neden olur. yaprağın üst yüzeyinde sararmalar alt yüzeyinde ise menekşe-gri renkli küfler tanınır. • Yaprak bitleri dışında önemli bir Zaralısı yoktur. Olgunluk, Hasat ve Depolama • Ispanakta hasat zamanını büyük ölçüde pazardaki fiyatlar tayin eder. İlk dönemde fiyatların yüksek olduğu durumda bitkiler 15-18 cm boy alarak 5-6 yaprak meydana getirdiğinde hasada başlanabilir. Fiyatların düşük olması durumunda bitkinin büyüyerek yaprakların etli bir yapı kazanması beklenir. Böylece yüksek verim elde edilerek birim alandan elde edilen gelir arttırılabilir. • Hasat elle ve bıçakla yapılır. Bitkilerin kökleri toprağın 2-3 cm derinliğinden bıçakla kesilir. Alt kısımdaki sararmış ve pazarlanamayacak nitelikteki yapraklar ayıklanıp 0.5 kg lık demetler halinde bağlanarak pazara sunulur. Hasattan sonra pazarlanıncaya kadar bağların havadar bir ortamda bulundurulması sağlanmalıdır. Aksi halde üst üste duran ıspanaklar çok kolayca kızışır (fermente olur) ve pazarlanamaz hale gelir. Ispanaklar kesinlikle hava almayan kaplara konulmamalıdır. Gözenekli küfeler, file çuvallar ve parmaklıklı kasalar ıspanak ambalajlamada sıklıkla kullanılır. • Her iki yöntemle üretimde yetiştirme ve hasat sırasında dikkat edilecek hususlardan birisi de ıspanaklarda tohum kabuğunun kotiledonlardan birisi ile toprak yüzüne çıkması toprak yüzüne çıktığında da kuruyarak çok sert bir yapı kazanmasıdır. Ispanaklarda mızrak şeklindeki kotiledonların çimlenmeden sonra büyümelerine devam etmesi nedeniyle bu tohum kabuğu ev hanımlarının da gözlerinden kaçarak yemeğin içine kadar gelebilmektedir. İşte bu nedenle dikenli tohum kabuğuna sahip ıspanakların yetiştirilmesi terk edilmiştir. Halbuki dikenli tohumlu ıspanaklar yuvarlak tohumlulara göre çevre şartlarına daha dayanıklıdır, daha verimlidir ve geç çiçeklenme avantajları vardır. Verim • Ispanaklarda hasat süresi ve verim büyük ölçüde yetiştirme mevsimine bağlıdır. Sonbaharda ekilerek yetiştirilen ıspanaklarda hasat süresi 5-6 aya kadar uzayabilir. Buna karşılık ilkbahar ekimlerinde hasat 2 ay gibi kısa bir zamanda bitirilmiş olur. Yetiştirme. hasat şekline ve çeşide bağlı olmak üzere dekara verim 1.5- 3 ton arasında değişir. Elle hasat yapılması durumunda kabarcıklı, etli yapraklara sahip, koyu yeşil renkli Matador gurubu ıspanaklar tercih edilir. Buna karşılık makineli ekim ve hasat uygulanacaksa dikine büyüyen düz yapraklı. yaprak uçları sivri olan Üniversal grubu çeşitler kullanılmalıdır. Tohum üretimi • Tohum üretimi amacıyla yetiştirme yapılacaksa, yetiştirmenin sonbahar ekimi şeklinde yapılması ve bitkinin sonbahar, kış ve ilkbahar süresince iyice gelişmesinin sağlanması gerekir. İlkbahar ekimi ile yetiştirmede tohum elde edilebilirside bitkiler yeterince güçlü olmamalarına nedeniyle az miktarda tohum meydana getirirler ve meydana gelen tohumlar zayıf olarak olgunlaşırlar. Sadece tohum üretimi yapılıyorsa ekim mibzerle yapılır ve kullanılan tohum 700 gr/ da seviyesinde tutulur. Tohum amaçlı üretimde pazar amaçlı üretimden farklı hiç bir işlem uygulanmaz. Sadece yalancı mildiyö görülmemesi için gerekli ilaçlama zamanında yapılmalıdır. Aksi halde bu hastalığın etenlerini taşıyan tohumların satışı mümkün olmaz. • Bitkiler düzenli olarak sulanır ve çiçeklenmeye terk edilirler. Önce erkek bitkiler ve onu takibende dişi bitkiler çiçeklenirler ve rüzgarla döllenirler. Yalancı meyveler ve tohumlar bitki dallarının koltuklarında yumaklar halinde gelişirler. Başlangıçta yeşil renkli olan bu yumaklar sonra açık kahverengi veya taba rengi renk alırlar. Tohumlar olgunlaşınca bitkiler de kurur. Daha sonra biçer döverle makineli olarak hasat edilirler. • • Erkek bitkiler daha zayıf bünyeli olarak gelişirler. Gövdenin üst kısmında çok az miktarda yaprak meydana getirirler. Buna karşılık gövdenin uç kısmı çiçeklerle kaplıdır. Bitki polen tozlarını verdikten sonra kuruyarak ölür. Polen tozları rüzgarla 2000 m mesafeye kadar yayılabilirler. Yağmurlu havalarda su yüzünde sarı kükürt tozu dökülmüş gibi bir görünüm verirler. Dişi bitkiler daha güçlü bir gelişme gösterirler. Yapraklar gövdenin uç kısmına kadar çıkarlar. Bitkiler tohumlarını olgunlaştırıncaya kadar yeşil kalırlar ve daha sonra kururlar. • Uygun şartlarda 1 dekar alandan 150-160 kg kadar tohum alınabilir.
