Stok ve Stok Yönetimi - Dr. Gültekin Altuntaş
advertisement
LOJ436 Lojistik Yönetimi Ders - VI Yrd. Doç. Dr. A. Özgür KARAGÜLLE Arş. Grv. Gültekin ALTUNTAŞ Stok ◦ Üretilen ve/veya satın alınan ve kullanılmak üzere bekletilen malzemedir. ◦ Ekonomik açıdan değerlidir. ◦ Kullanılmayı ve satılmayı beklemesi nedeniyle atıl kaynaktır. Envanter ◦ Stok somut olarak belirli bir sınıra sahip birikmiş düzeydir. Envanter ise bir birime ait ölçülmüş stok büyüklüğüdür. ◦ Envanter muhasebe açısından sıklıkla yıl sonlarında yapılan fiziksel sayım yoluyla stok tespiti anlamına gelir. ◦ Envanter aynı zamanda işletmenin sahip olduğu malların ve servetin gerekli özellikleri ile birlikte gösterildiği ayrıntılı bir listenin hazırlanmasıdır. Stok, ortalama talebin üzerindeki taleplere karşı bir sigortadır. Stok, ortalama mal teslim süresinden uzun sürelere karşı bir sigortadır. Satınalma ve taşıma maliyetleri en aza indirmek için gereklidir. Stok, indirim ve ıskontolardan yararlanmak için bir araçtır. Stok mevsimsel etki ve fiyat dalgalanmalarına karşı bir avantaj sağlama aracıdır. Fiyat artışı beklentisi durumunda avantaj sağlar. Parça eksikliği nedeniyle üretimdeki gecikmeleri engellemenin bir yoludur. Üretim faaliyetlerinin ilerlemesini sağlar. düzgün bir biçimde Stok tutulan parça tam ihtiyaç doğrultusunda konumlandırılacağından sağlıklı bir finansal yönetim imkanı doğurur. Tedarik ve satış masrafları azalır. Üretim programlarının kolay ve gerçeğe uygun olmasını sağlar. Etkin bir maliyet muhasebesi sisteminin gereksinim duyduğu bilgileri sağlar. Dikkatsizlik yüzünden oluşan aksaklıklara anında müdahale imkanı doğurur. Stoklar, belirli iş kollarında toplam aktiflerin çok önemli bir bölümünü oluşturur. Coğrafik uzmanlaşma sağlar. Stokların likiditesi, diğer dönen varlıklara göre daha düşük olduğundan stok yönetiminde yapılan hataların düzeltilmesi zaman alır ve maliyeti yüksek olur. Tedarik zinciri yönetimi açısından stok problemi en basit tanımıyla tedarik zincirinde bir aşama geride bulunan üyeden (işletmeden) ne zaman ve ne kadar sipariş edilmesi gerektiğine ilişkin problemi içerir. Mamul Stoklar ◦ Fabrika veya imalathane içerisinde yapılan işlemlerin tümü bittikten sonra müşteriye teslim edilmek üzere depoya/ambara konulan stoklardır. Hammadde Stokları ◦ Mamulün üretimi için gerekli olan hammadde stoklarıdır. Yarı Mamul Stoklar ◦ Üretim işlemine giren, üzerinde üretim işlemleri tamamlanmamış olan ve üretim akışına göre belirli bir takım işlemlere tutulmak üzere iş istasyonlarında bekletilen maddelerdir. İşletme Malzeme Stokları ◦ Üretim faaliyetlerinin yürütülmesine yardımcı olan belirli bir mamulün meydana getirilmesinde doğrudan kullanılmayan malzemedir. Yardımcı Madde Stokları ◦ Hammaddelerin tamamlanmasına yardımcı olan ve üretimde mamulün meydana getirilmesinde kullanılan fakat mamulün esasını oluşturmayan maddelerdir. Emniyet Stokları ◦ Talepteki belirsizliği ve tedarik sürelerindeki gecikmeleri karşılamak amacıyla elde bulundurulan stoklardır. Satınalma / Üretim Maliyeti ◦ Sipariş verilen malın alındığı kaynağa fiilen ödenen fiyattır. ◦ Stok kaleminin birim maliyeti, ◦ Taşıma maliyeti, ◦ Ürünlerin miktar ve kalite kontrolünün maliyeti, ◦ Depoya taşıma maliyeti. ◦ Birim başına parasal tutar... Hazırlık / Sipariş Maliyeti ◦ Stokları sipariş verme / üretme ve teslim alma maliyetidir. ◦ Ne kadar ihtiyaç olduğunu belirleme, ◦ Uygun satıcıları bulma, ◦ Siparişi verme maliyeti. Elde Bulundurma (Stok) Maliyeti ◦ Stokların fiziksel olarak depoda tutulması esnasında katlanılan maliyetlerdir. Birim fiyatın bir oranı veya parasal tutarı olarak ifade edilebilir. ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ Faiz, Sigorta, Vergi, Değer düşüklüğü, Modasının geçmesi, Bozulma, Çürüme, Çalınma, Kırılma, Depoya ilişkin ısıtma, aydınlatma, kira, güvenlik, vb.), Fırsat maliyeti Elde Bulundurmama (Stoksuzluk) Maliyeti ◦ Talebin arzı aşması durumunda ortaya çıkan maliyetlerdir. ◦ ◦ ◦ ◦ Satış yapamamanın fırsat maliyeti, Ticari itibarın zarar görmesi, Gecikme cezası, Üretim kaybından doğan maliyet, vb. ◦ Genellikle stok bulundurmama maliyetini belirlemek zordur. Satınalma / Üretim Maliyeti Hazırlık Sipariş Maliyeti Elde Bulundurma Maliyeti Elde Bulundurmama Maliyeti Toplam Maliyet Stok Yönetiminin amacı toplam maliyeti en aza indirmektir. Stok yatırımını minimize etmek, Depolama giderlerini minimize etmek, Üretimin hammaddesiz ve yarı mamulsüz kalmasını engellemek, Etkin bir stok kayıt sistemi kurmak, Muhasebeye stok konusunda doğru ve yeterli bilgi vermek, Ekonomik sipariş için satınalma birimi ile işbirliği yapmak. Müşteri talebinin karşılanamaması, ◦ Talebin karşılanamaması şimdi ve gelecekteki kârlardan feragattir. ◦ Müşteri nezdinde itibarı korumak için özel imalat usulleri ve program dışına çıkma gibi pahalı yöntemlere başvurulması zorunlulukları doğabilir. Kabul edilebilir bir hizmet sunmak için sık sipariş vermek gereği nedeniyle daha yüksek tedarik maliyetine katlanmak, Üretim darboğazları (Boşduran işçi ve makineler). Çok yüksek gerektirmesi, depolama Stoklara maliyeti, Depolanan ürünlerin modasının geçmesi tehlikesi, Stoklara bağlanan sermayenin diğer işlere daha az kaynak ayırmayı gerektirmesi, Fiyat dalgalanmalarına artması. bağlanan maliyetleri sermayenin karşı fırsat duyarlılığın Üretim tekniklerindeki gelişmeler Çalışma sermayesinin daha rasyonel kullanılması gerekliliği İşletmelerin büyümesi İşletme zararları sayıca artması ve Temel olarak, ◦ Ne zaman, ◦ Ne kadar sipariş verilmesi gerektiğine odaklanır. Yöntemler, ◦ ABC Analizi, ◦ Deterministik Modeller Talep Kadar Sipariş Modeli Ekonomik Sipariş Miktarı (EOQ) Modeli Ekonomik Üretim Miktarı (EPQ) Modeli Bekleyen Sipariş Modeli Stok kalemlerinin sınıflandırılmasını sağlar. Stok kontrol yönetimine, hangi yoğunlaşılması gerektiğini gösterir. A Sınıfı Kalemler B Sınıfı Kalemler C Sınıfı Kalemler noktalarda ◦ Stok kalemlerinin %15-20’si, stok değerinin %75-80’i… ◦ Stok kalemlerinin %20-25’i, stok değerinin %10-15’i… ◦ Stok kalemlerinin %60-65’i, stok değerinin %5-10’u… Sınıflandırmada, temel olarak, ◦ Kullanım (Satınalma Harcaması) Değeri ◦ Kullanım (Harcama) Miktarı ◦ Kullanım Ömrü ◦ Tedarik Süresi (Siparişin Verilmesi ile Alınması Arasında Geçen Süre) ◦ Birim Fiyatı ◦ Kritikliği (Yokluğunun Etkisi) ◦ İkame Edilebilirliği ◦ Boyutu (Hacim, Alan) önemli kriterlerdir. En kolay yöntemdir. Dönemin her periyodu için yalnızca o periyotta ihtiyaç duyulan talep miktarı kadar sipariş verilir. Stok devri yoktur, elde ortadan kalkmış olur. Her bir periyot için sipariş verildiğinden sipariş maliyeti artar. Özellikle pahalı ürünler için uygundur. bulundurma maliyeti Bu modelde stok, sabit bir talep hızına bağlı olarak azalır. Talep bilinir ve zaman üzerinde sabittir. Tedarik süresi sonunda sipariş bir seferde teslim alınır. Tedarik süresi bilinir ve sabittir. Stok miktarı yeniden sipariş verme düzeyine indiğinde sipariş verilir. Stok yokluğuna izin verilmez. Yeniden sipariş verme düzeyi, tedarik süresine karşılık gelen miktar ile emniyet stoku toplanarak bulunur. Her bir sipariş anında değişken sipariş verme yerine toplam stok maliyetlerini en az yapan miktar sipariş edilir. Emniyet stoku miktarına söz konusu ekonomik sipariş miktarı eklenerek en çok miktar düzeyi belirlenir. Bağımsız talep söz konusudur. Sabit fiyat garantisi vardır. Miktar indirimi yoktur. Ekonomik Sipariş Miktarı şu şekilde hesaplanır: 2Co D EOQ Cc EEQ – Ekonomik Sipariş Miktarı Co – Sipariş Maliyeti Cc – Yıllık Birim Başına Elde Tutma Maliyeti D – Yıllık Talep Üretim parçaları için ekonomik üretim miktarları, üretime hazırlık ve elde bulundurma maliyetleri dikkate alınarak belirlenir. 2 xDxS EPQ Hx 1 d p EPQ – Ekonomik Üretim Miktarı D – Planlama Dönemi Talebi S – Her Bir Partinin Hazırlık Maliyeti H – Elde Bulundurma Maliyeti p – Üretim Hızı d – Tüketim Hızı Bu modelde sipariş müşteriye zamanında teslim edilmez. Talep bekletilerek daha sonra karşılanır. Müşteri de siparişin daha sonra karşılanmasına razı olur. Bu nedenle, ancak sâdık ve işletmeye bağımlı müşterilerle gerçekleştirilebilir. Stok dışı durumların sonlu olduğu hâllerde ekonomik bir üstünlük kazanmak amacı ile bu şekilde stok dışı kalmalara izin verilebilir. Ekonomik sipariş miktarı ve yeniden sipariş periyodu şu şekilde belirlenir: BOQ 2 xCxD H K x H K DxL R Q V N BOQ – Ekonomik Sipariş Miktarı C – Sipariş Partisi Başına Sipariş Maliyeti D - Planlama Dönemi Talebi H – Birim Başına Elde Bulundurma Maliyeti K – Dönemsel Birim Başına Bekleyen Sipariş Maliyeti N – Dönemsel Çalışma Günü Sayısı L – Gün Cinsinden Tedarik Süresi R – Yeniden Sipariş Periyodu Eğer, bir ürünün ortalama kullanım miktarı ve standart sapması hesaplanabiliyorsa, emniyet stoku da hesaplanabilir: Emniyet Stoku R s LxD zxx L LxD R – Yeniden Sipariş Verme Düzeyi s – Emniyet Stoku L – Tedarik Süresi D – Talep Hızı z – Z Değeri σ – Talebin Standart Sapması Müşteri Memnuniyeti Stok Devir (Çevrim) Hızı Periyodik Envanter Sürekli Envanter Çift Kutu Sistemi Barkod Sistemi ◦ Tip I – Talebin kaç kez karşılandığı ◦ Tip II – Karşılanan talep oranı ◦ STH = Satılan Mamul Maliyeti / Ortalama Stok Yatırımı
