THE LEGAL PROTECTION OF IDPs: ORIGINS, CONCEPTS

ÜLKE İÇİNDE YERLERİNDEN
OLMUŞ KİŞİLERİN YASAL
OLARAK KORUNMALARI
KÖKENLER, KAVRAMLAR, SORUNLAR VE
PERSPEKTİFLER
Dr. Walter Kälin
BM Genel Sekreteri Yerinden Olmuş Kişilerin İnsan Hakları
Özel Temsilcisi
Genel Bakış
• Ülke içinde yerinden olmanın mevcut durumu
• Yerinden olmuş kişi kimdir?
• Ülke İçinde Yerinden Olma Konusunda Yol
Gösterici İlkeler
• Ülke içinde yerinden olma sonrası aşama
• Türkiye için sorunlar ve perspektifler
• Yerinden olma ne zaman sona erer?
I.
Mevcut Durum
Yaklaşık olarak 50 ülkede bütün kıtalarda 25
milyon insan
© Norveç Mülteci Konseyi
2. Yerinden Olmuş Kişilerin Özel İhtiyaçları Vardır
...
Yaşadıkları yerleri terketmek zorunda kalmayan
kişilerin genelde karşılaşmadıkları sorunlar :
– Mal kaybı
– Geçim kaynağı kaybı
– Barınak eksikliği
– Kimlik belgelerinin olmayışı
– Hizmetlere erişim yoksunluğu
– Yerinden olma kaynaklı ayırımcılık
– Siyasi hakların eksikliği ....
... ve özellikle hassastırlar
Yerlerinden olmuş kişiler aşağıdakiler bağlamında
çok daha yüksek bir risk altındadırlar:
– Cinsiyete dayalı şiddet kurbanı olmak
– Aile üyelerinden ayrı düşmek
– Eğitimden dışlanmak
– Çocuklarının sömürülmesi
– İşsiz olmak ...
II. Yerinden Olmuş Kişi kimdir?
“Ülke
içinde yerinden olmuş kişiler; zorla ya da
zorunda kalarak evlerinden veya sürekli
yaşamakta oldukları yerlerden, özellikle silahlı
çatışmaların, yaygın şiddet hareketlerinin, insan
hakları ihlallerinin veya doğal ya da insan
kaynaklı felaketlerin sonucunda veya bunların
etkilerinden kaçınmak için, uluslararası düzeyde
kabul görmüş hiçbir devlet sınırını geçmeksizin
kaçan ya da bu yerleri terk eden kişiler ya da kişi
gruplarıdır. ”
= iki unsur:
(1) hareketin gönülsüz niteliği,
(2) bu tür hareketin ulusal sınırlar için meydana
gelmesi.
Yerinden
Conflict teşvik
induced
olmayı
displacement
eden
faktör
olarak çatışma
Yerinden
Olmuş
Kişiler
Yerinden
olan bütün
kişiler
© Norveç Mülteci Konseyi
III. Yerinden Olmuş Kişilerin Hakları:
Ülke İçinde Yerinden Olma Konusunda
Yol Gösterici İlkeler
1992:BM Genel Sekreteri Yerinden Olmuş Kişilerin
İnsan Hakları Özel Temsilcisinin Yetki Alanının
Yaratılması (Dr. Francis Deng)
1998: Ülke İçinde Yerinden Olma Konusunda Yol
Gösterici İlkeler
Bölüm I: Genel İlkeler (1-4)
“Ulusal yetkililer, kendi yetki alanları dahilinde
yerlerinden olmuş kişilerin korunmasını sağlamak
ve onlara insani yardımda bulunmak konusunda
öncelikli olarak görev ve sorumluluk sahibidirler.”
(İlke 3)
Sorumluluk olarak egemenlik
Bölüm II: Yerinden olmaya karşı korunma (İlkeler 5-9)
• İlke 6: Keyfi yerinden çıkarılmaya karşı korunma hakkı
• İlke 7: Meşru tahliyeler ya da yer değiştirmeler
durumunda teminatlar
Bölüm III: Yerinden olma esnasında koruma (İlkeler 10-23)
• İlke 18: temel gıda / barınma / sağlık hizmetleri
Bölüm IV: İnsani Yardım (İlkeler 24-27)
• İlke 25: Ulusal hükümetlerin temel sorumluluğu /
erişimin keyfi reddinin yasaklanması
• Bölüm V: Yerinden olma sonrası aşama (İlkeler 28-30)
Kavramsal fikirler
 Ülke içinde yerlerinden olan kişiler, evlerinden
ayrılsalar da, mültecilerin tersine, normal
olarak vatandaşı oldukları ülkeyi terk
etmemişlerdir.
 O ülkenin vatandaşları için mevcut olan bütün
insan haklarına ve IHL teminatlarına
başvurabilirler.
 Ülke içinde yerlerinden olan kişiler çok özel
gerçek bir durum deneyimlerler ve bu sebeple
özel ihtiyaçları vardır.
 Ülke içinde yerlerinden olan kişilerin ihtiyaçlarına cevap
veren bu yasal hükümleri daha ayrıntılı bir şekilde yeniden
ifade etmek ve ülke içinde yerinden olma durumlarında
uygulanmalarını kolaylaştırmak için bu hükümleri
ayrıntılarıyla açıklamak gereklidir.
 Bağlayıcı bir araç olmayan ama yüksek derecede geçerli bir
doküman: 2005 Dünya Zirvesi Sonucu :
“Ülke İçinde Yerinden Olma Konusunda Yol Gösterici İlkeleri,
ülke içinde yerlerinden olan insanların korunması için önemli
bir uluslar arası çerçeve olarak tanıyor ve ülke içinde
yerlerinden olan insanların korumasını artırmak için etkili
tedbirler almaya karar veriyoruz.”
IV. Yerinden Olma Aşamasından Sonrası
İlke 28
1. Yetkili makamlar, ülke içinde yerinden olmuş kimselerin kendi istekleri
ile güvenlik ve saygınlık içerisinde evlerine veya sürekli yaşadıkları
yerlere geri dönmeleri veya kendi istekleri ile ülkenin bir başka yerine
yerleşmeleri koşullarını oluşturma ve bunun gerektirdiği yolları
sağlamak konusunda öncelikli görev ve sorumluluk sahibidir. Bu
makamlar ülke içinde yerinden olmuş kişilerden geri dönmüş ve
yeniden yerleştirilmiş kişilerin yeniden entegrasyonunu kolaylaştırma
konusunda çaba gösterir.
2.
Ülke içinde yerinden olmuş kimselerin, geri dönüş, yeniden yerleşme
ve yeniden entegrasyonlarının planlanması ve idare edilmesi
konularına bütünüyle katılmalarının sağlanması için özel gayret
gösterilmelidir.
İlke 29
1. Ülke içinde yerinden olmuş kimseler arasında evlerine veya sürekli
yaşadıkları yerlere dönenler veya ülkenin başka bir yerine yerleşenlere
karşı yerlerinden olmuş olmalarından dolayı ayrımcılık yapılamaz. Bu
kişilerin kamu faaliyetlerine her düzeyde tam ve eşit olarak katılma ve
kamu hizmetlerinden eşit olarak faydalanma hakları vardır.
2. Yetkili makamların, geri dönen veya yeniden yerleştirilen ülke içinde
yerinden olmuş kimselerin geride bırakmış oldukları veya yerlerinden
olmaları sırasında ellerinden alınmış olan mal ve mülkleri geri alma
konusunda mümkün olduğunca yardımcı olmak konusunda görev ve
sorumlulukları vardır. Bu mal ve mülkün yeniden elde edilmesinin
mümkün olmadığı durumlarda, yetkili makamlar, bu kimselere uygun
tazminat veya benzeri başka adil giderim araçları sağlamalı veya bu
yönde yardımcı olmalıdır.
1. Seçme Özgürlüğü
• Alternatifler:
– Evlerine veya sürekli yaşamakta oldukları yerlere geri dönüş
– Yeniden entegrasyon
– Ülkenin bir başka yerine yerleşmeleri
•
•
•
•
Gerçek seçimi mümkün kılan koşullar
Geri dönmeye dair hiçbir yasağın olmaması
Geri dönüşün gönüllülüğü
Güvenli ve saygın bir şekilde geri dönüş koşulları
2. Geri dönüş ön koşulları
• Güvenlik
– Şiddet ve tehditlerin olmaması
– Hukuk devleti olmanın gereği olarak yürürlükteki kanunların
uygulanması
– Silahsızlanma / silahlı unsurların yerlerinin değiştirilmesi
– Kara mayınlarının temizlenmesi
• Mal
– Mallarla ilgili ihtilafların çözüme kavuşturulması
– Malların zararının ödenmesi / tamiri ya da yeniden inşa
edilmesi
– Tazminat
• Geri dönüşün sürdürülebilirlik koşulları :
–
–
–
–
–
–
(Geçici) sosyal yardım
Geçim kaynakları
Temel hizmetler ve altyapı
Ayrımcılık yapılmaması (uzlaşı)
Psiko-sosyal destek
vb.
3. Yerel entegrasyon
•
•
•
•
•
Sosyal yardım
Tazminat
Hizmetlere erişim
Ayrımcılığın olmaması
Psiko-sosyal destek
4. Şeffaflık ve katılım
• Programlar ve politikalar hakkında bilgi
sağlanması ile program ve politikaların şeffaflığı
• Yerinden Olmuş Kişilerle danışma
• Yerel topluluklar, yerinden olmuş kişiler, sivil
toplum kuruluşları dahil olmak üzere ilgili bütün
paydaşların katılımı
• Uluslararası ortaklarla işbirliği
5. Perspektifler ve Zorluklar
• İhtiyaç duyulan stratejinin uygulanması için
politika / eylem planı
• Uygulama:
–
–
–
–
Eğer ihtiyaç duyulursa, yasal değişiklikler
İdari değişiklikler: kurumsal ve prosedürel
Kapasite oluşturma
Gerekli kaynakların tahsis edilmesi
• Uluslar arası toplumun sağladığı destek