Bilimsel Araştırma Yöntemleri I

İnsan Kaynakları Yönetimi Bilim Dalı
Tezli ve Tezsiz Yüksek Lisans Programları
2
Bilimsel Araştırma
Yöntemleri I
Bilim Nedir?
z
z
Yrd. Doç. Dr. M. Volkan TÜRKER
z
İşletme Fakültesi – İşletme Bölümü
Yönetim ve Organizasyon Anabilim Dalı
z
[email protected]
[email protected]
www.volkanturker.com.tr
Nesnel geçerliliği olan bilgi bütünü
Neden-sonuç ilişkilerinin ortaya konduğu bilgi
birikimi
Tarih boyunca insanlığın biriktirdiği sistematik
bilgi
O ana kadar aksi ispat edilememiş sistemli
bilgiler bütünü
1
Bilim Nedir?
z
z
2
Bilim Nedir?
Einstein’a göre; bilim her türlü düzenden
yoksun duyu verileri (algılar) ile mantıksal
olarak düzenli düşünme arasında uygunluk
sağlama çabasıdır.
Russell’a göre; bilim, gözlem ve gözleme
dayalı uslama (akıl yürütme) yoluyla önce
dünyaya ilişkin olguları, sonra bu olguları
birbirine bağlayan yasaları bulma çabasıdır.
z
“Bilim, denetimli gözlem sonuçlarına dayalı
mantıksal düşünme yolundan giderek olguları
açıklama gücü taşıyan hipotezler bulma ve
bunları doğrulama yöntemidir.”
* Yıldırım; s.19.
3
4
Bilimin işlevleri
z
z
z
z
Bilim Felsefesinde
Klasik Görüş
Anlama (Betimleme, Tasvir Etme)
Açıklama (İzah Etme)
Kestirme (Tahmin)
Kontrol (Yönlendirme)
Pozitivist Bilim Felsefesi
Pozitivizm (Olguculuk) doğru bilgiye
olayların incelenmesiyle
ulaşılabileceğini ve bu tür bilgileri
yalnızca deneysel bilimlerin
sağlayabileceğini ileri sürer.
Deneyle denetlenemeyen sorular
“anlamsızdır”. A. Comte
5
Klasik Görüşe Göre Bilimin
Nitelikleri
z
z
z
6
Klasik Görüşe Göre Bilimin
Nitelikleri
Bilim Olgusaldır Æ Bilimsel bilgi
gözlemlenebilir olgulara dayanır.
Bilim Mantıksaldır Æ Bilimsel bilgi kendi
içinde tutarlıdır, çelişki barındırmaz.
Bilim Nesneldir (Objektiftir) Æ Bireyin kişisel
görüşlerinden bağımsızdır. Herkes için
geçerlidir.
z
z
z
7
Bilim Eleştiricidir Æ Bilimde hiçbir doğru
“değişmez” değildir.
Bilim Genelleyicidir Æ Benzer koşullar altında
belirli bir yöntemin uygulanması sonucunda
hep aynı sonuçların alınması gereğine
bağlıdır.
Bilim Seçicidir Æ Biliminsanı bilgi istifi
yapmak yerine; cevabını aradığı sorulara
ilişkin olguları saptamaya çalışmalıdır.
8
Olgu kavramı
Bilim Olgusaldır
z
z
z
Olgu Nedir?
Bilimsel verilere dayalı, kanıtlanabilir
özellikteki bilgidir.
Olguların iki temel özelliği;
¾ Nesnel ve
¾ İrade dışı
olmalarıdır.
z
Olgu kavramı genellikle “Olay” ile karıştırılır.
z
Suyun 100 derecede kaynaması olgudur.
Çaydanlıktaki suyun sıcaklığının 65 derece
olması olaydır.
z
9
E. Durkheim ve Sosyal Olgu
z
z
z
z
z
10
E. Durkheim ve Sosyal Olgu
Sosyal olgu, insanlar arasındaki birlikteliklere
ilişkin şeylerdir.
Olgular, genel ve soyuttur (ör. evlilik).
Olaylar, özel ve somuttur (ör. a ve b nin
evlenmesi)
Toplumlarda devrim, sosyal bir olgudur.
“Fransız Devrimi” ise sosyal bir olaydır.
11
Durkheim'e göre, sosyal olgunun iki önemli
özelliği vardır:
1) Bireyin dışındadır
2) Bireye toplumsal baskı yapar.
z
z
Bir toplumsal olgu, ancak başka bir toplumsal
olguyla açıklanabilir. Örneğin, göçün
sebeplerinden birisini, nüfusun artışıyla
açıklayabiliriz.
12
Bilim Olgusaldır (Gözlemlenebilir)
z
z
z
Bilim Olgusaldır (Gözlemlenebilir)
Bilimi, mantık, matematik, din gibi düşünce
disiplinlerinden ayıran özelliği gözlemlenebilir
oluşudur.
Bilimsel bir önerme, doğrudan ya da dolaylı
gözlenebilir bir olguyu dile getirmelidir.
Bilimsel bir araştırmada önemli olan
önermenin doğruluğu veya yanlışlığı değil,
olgusal oluşudur..
z
z
Hiçbir hipotez ya da teori, gözlem ya da
deney sonuçlarına dayanılarak
kanıtlanmadıkça doğru kabul edilemez.
Kendiliğinden doğru kabul edilen önermeler
bilim kapsamına girmez.
13
Sosyal Bilimler Olgusal mıdır?
ISI Web of Science
z
14
ISI Web of Science
Science Citation Index Expanded, Social
Sciences Citation Index (SSCI), Arts &
Humanities Citation Index (A&HCI) atıf
indekslerinin Web üzerinden taranabilmesine
olanak sağlayan çok disiplinli bir veri
tabanıdır.
15
z
z
SSCI’da sadece 2000 – 2009 yılları arasında,
başlığında “empirical”* ifadesi yer alan
makale sayısı toplam; 47.144.
Bu makalelerin sosyal bilimlerde yer alan
konu başlıklarına göre sıralamasında yer alan
ilk on alan;
* Empirical = Deneysel
16
ISI Web of Science
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
ECONOMICS (10,748)
MANAGEMENT (4,924)
BUSINESS (3,665)
BUSINESS, FINANCE (2,657)
PSYCHOLOGY, MULTIDISCIPLINARY (2,336)
SOCIOLOGY (2,212)
ENVIRONMENTAL STUDIES (2,105)
POLITICAL SCIENCE (2,015)
PSYCHOLOGY, CLINICAL (1,875)
PSYCHIATRY (1,790)
… devamında 100 civarı alan mevcuttur …
Bilim Mantıksaldır
z
z
z
z
z
17
Bilim Mantıksaldır
z
z
z
Mantık Nedir?
Mantık olguların açıklanması ile değil, doğru
düşünme kuralları ile uğraşır.
Mantık için önemli olan yargılarımızın
doğruluğu değil, yargılarımız arasındaki
ilişkilerin doğruluğudur.
(1) Bütün insanlar ölümlüdür.
(2) Socrates bir insandır.
(3) O halde, Socrates ölümlüdür.
18
Bilim Nesneldir (Objektiftir)
Bir teoriyi doğrulamak için gözlem olgularına
başvurmak gerekir. Ancak bunu yapabilmek
için teoriden birtakım gözlenebilir sonuçlar
(göstergeler) çıkarmaya ihtiyaç vardır.
Bu çıkarsama tümdengelim mantığına
dayanmalıdır.
z
z
z
z
19
Bilimde mutlak bir nesnellikten söz edilemez
Hipotez oluşturmaktan, en basit bilimsel
gözlemleri yapmaya kadar tam ve katıksız bir
nesnellikten söz etmek mümkün değildir.
Zira bilim de sanat, edebiyat, vs. gibi bir insan
uğraşıdır ve algılarımız bilimimizi etkiler…
Bütün algılarımız, üyesi olduğumuz toplumun
varsayım ve kavrayışları çerçevesinde oluşur.
Bu nedenle nesnellikten uzaklaşırız.
20
Bilim Nesneldir (Objektiftir)
Bilim Eleştiricidir
z
z
Ne denli akla uygun görünürse görünsün, her
sav veya teori karşısında – herkesçe kabul
edilmiş olsalar dahi- eleştirel tutum elden
bırakılmaz.
Dünyamız düzdür!
22
Kopernik (1473-1543)
21
Yönetim ve Organizasyon
Alanı Eleştirici midir?
Bilim Eleştiricidir
z
z
z
z
Bilimde hiçbir -doğru- değişmez değildir!
Newton fiziği - kuantum teorisi (kaos)
Euclid (Öklid) geometrisi – Fraktal geometri
Benoit B. Mandelbrot; “İngiltere’nin kıyı
uzunluğu ne kadardır ?”
z
z
z
z
z
Ölçümlerinizi hassaslaştırdıkça, kıyı
uzunluğunun sonsuza gittiğini fark
edeceksiniz. Sonlu bir kara parçasının
sınırları, aslında sonsuz uzunluktadır!
23
Klasik Teori
Neo-Klasik Teori
Sistem Teorisi
Durumsallık Teorisi
Modern sonrası Teori
ve Yaklaşımlar
24
Bilim Genelleyicidir
z
z
z
Bilim Genelleyicidir
Genelleme yapma; yaşamdaki düzenlilikleri
keşfetme çabasıdır.
Bireyin koşullara uyum sağlayabilmesi ve
koşulları değiştirebilmesi için önce genelleme
yapabilmesi gerekir.
Bilimin Genelleyici niteliği, tahmin işlevine
yarar.
z
z
z
z
Bilim açısından tek bir olgunun kendi başına
bir önemi yoktur. Söz konusu olgu, bir
genellemeyi doğrulama veya yanlışlama
işleminde kanıt görevi görüyorsa dikkate
alınabilir.
Benzer koşullar altında belli bir yöntemle aynı
sonucun elde edilmesi gerekir…
Ana kütle – Örneklem – Tam Sayım!
Geçerlilik ve Güvenilirlik…
25
Karl Popper ve Pozitivist Bilim
Eleştirisi (Yanlışlanabilirlik İlkesi)
Bilim Seçicidir
z
z
z
z
26
Evrende yer alan olgular çeşit ve sayı
yönünden sonsuzdur...
Bilimin tüm olgular ile ilgilenmesi
olanaksızdır.
Bilimsel nitelik taşıyan bütün gözlem ve
deneyler, ancak belli bir hipotezin ışığında
belli olgulara yöneldiğinde etkinlik kazanırlar.
Biliminsanı bilgi istifi yapmak yerine; cevabını
aradığı sorulara ilişkin olguları saptamaya
çalışmalıdır.
27
z
z
Poz. Bil. Fel.’nin doğrulanabilirlik ilkesini
eleştirmiştir.
Bir kuramın (teorinin) bilimselliğinin ölçüsü
deneyle ne ölçüde doğrulanabildiğine değil,
hangi görgül bulgu karşısında
yanlışlanabileceğinin önceden bilinip
bilinmemesine bağlıdır.
28
Popper’a göre; Einstein’ın genel görelilik
kuramını eşsiz kılan şey çok basit bir
biçimde yanlışlanabilir oluşudur.
Yanlışlanabilirlik İlkesi
z
1911 yılında, genel görelilik kuramına göre, başka bir yıldızın ışığının
güneş tarafından kırılacağını hesaplamıştır. Bu tahmini sonradan Arthur
Eddington’un 1919’daki güneş tutulması gözleminde doğrulanmıştır.
“Dünya üzerindeki tüm kuğular beyazdır”
hipotezi* bu ilkeye uygun bir hipotezdir.
Beyaz kuğu gözlemleri ile
yapılacak sayısız
doğrulamalar, hipotezin kabul
edilmesini sağlayamazken,
bir tane siyah kuğu gözlemi
hipotezin reddini kesinleştirir.
* Bu hipotez, Avustralya’da yaşayan siyah kuğuların keşfine kadar,
yüzyıllar boyunca doğru kabul edilmiştir.
29
31
Arthur Eddington
Gözlem, 1919
Albert Einstein
Teori, 1911
30
32
Pozitivist Bilim
Felsefesine Getirilen
Eleştiriler
Yanlışlanabilirlik İlkesi
z
z
Popper’a göre;
“Düşünülebilen hiçbir olguyla
reddemeyeceğimiz bir teori bilimsel değildir.
reddedilemezlik, çok kez sanıldığının aksine,
bir teori için bir erdem değil, bir kusurdur,
yetmezliktir.”
Realizm X Pozitivizm
33
Pozitivist Bilim Felsefesine
Getirilen Eleştiriler
z
z
z
34
Thomas Kuhn ve Paradigma
Bilimsel aşamaların hiçbir aşaması değer
yargılarımızdan bağımsız değildir.
Tek doğru yöntem söz konusu değildir.
Bilim ve teknolojinin yaşama bir takım
kolaylıklar getirmesine karşın, insanlığın
yıkımını hazırlayan bir etkinliğe dönüştüğü
ileri sürülür (Luddite hareketi, Neo-Ludditeler,
Unabomber).
35
z
z
z
Paradigma: belirli bir bilimsel ekolün
temsilcilerinde görülen düşünsel ve
davranışsal ortaklıklar.
Konuya bakışımızda kullandığımız gözlüktür.
Kuhn’a göre bilim, belirli bir grup bilim
insanının aralarında uzlaşarak ürettiği bir
şeydir. Böylece bilim bir süre sonra mutlak
gerçeği değil, o bilim topluluğunun
gerçeklerini tekrar tekrar üretir hale gelir.
36
Thomas Kuhn ve Paradigma
z
Bilim felsefesinde Realizm
Kuhn’a göre bilimde gelişme ancak mevcut
paradigmaların bir konuda yetersiz kalması
ile gerçekleşir. Çözümsüzlük önce anomaliye,
anomali de bunalıma yol açacaktır. Bunalım
sonucunda da en sonunda mevcut
paradigma değişmek zorunda kalacaktır.
z
z
z
z
Realizm (Gerçekçilik) için en temel olgu
nedenselliktir.
Realizm, pozitivizm’in aksine tümevarımcı
değil tümdengelimcidir.
Realizm genel yasa koyucu bir felsefe
akımıdır.
Bir olguyu açıklarken başlatan olaylara dikkat
çekmenin yanı sıra sürecin (mekanizma) de
tanımı yapılmalıdır.
37
38
Teori / Kuram
z
z
z
Hipotez
(Tümdengelim)
Realistlere göre neden? sorusunun
yanıtlanabilmesi için nasıl? ve ne? sorularını
da yanıtlamak önemlidir.
Zira pozitivist anlayışın esası “nedenlerin ve
sonuçların gözlemlenmesi” iken “yapı ve
mekanizmalar gözlemlenebilir” nitelikte
değildir.
Realizm’in ana fikri; “önce kuramdır”.
Kuramsal = gözlemlenemez
Deney / Gözlem
Hipotez Testi
Genelleme
(Tümevarım)
39
40
Haftaya görüşmek dileğiyle
Yrd. Doç. Dr. M. Volkan TÜRKER
41