Hemşirelik Yüksek Okulu Öğrencilerinin Meme Kanseri Hakkında

TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2007: 6 (3)
Araştırma/Research Article
Hemşirelik Yüksek Okulu Öğrencilerinin Meme Kanseri Hakkında Bilgi,
Tutum ve Davranışları
Ahmet Aslan1*, Muhyittin Temiz1, Yılmaz Yiğit1, Rana Can2, Elif Canbolant1, Filiz Yiğit1
1
Mustafa Kemal Üniv. Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD., 2Mustafa Kemal Üniv. Hemşirelik Yüksekokulu, Hatay.
*Ahmet Aslan, Mustafa Kemal Üniv. Tıp Fak., Genel Cerrahi AD, Bağrıyanık M. Antakya, Hatay. Tel: 326.2141649. E-posta:
[email protected]
Kor Hek 2007; 6 (3): 193-198
Özet: Bu çalışmada, Hemşirelik Yüksekokulu öğrencilerinin meme kanseri hakkındaki bilgi, tutum ve
davranışlarının saptanması amaçlanmıştır. Çalışma, Eylül 2006-Kasım 2006 tarihleri arasında, Mustafa Kemal
Üniversitesi (MKÜ) Hemşirelik Yüksekokulu’nda gerçekleştirilmiştir. Yüksekokul öğrencilerinin (n=102)
%98,0’ına (n=100) ulaşılmıştır. Çalışma, gözlem altında anket uygulama tekniği ile gerçekleştirilmiştir.
Öğrencilerin meme kanseri ile ilgili bilgi kaynakları arasında %47 ile gazete-televizyon, %32 ile tıp kitapları ve
internet ilk sıralarda yer almaktadır. Meme kanseri’da en sık görülen bulgulara ilişkin olarak verilen tüm yanıtlar
arasında ilk sıralarda memede kitle (% 54,6), ağrı (% 24,1), meme başı çökmesi (% 12,8) yer almaktadır.
Öğrencilerin %63’ü kendi kendine meme muayenesini (KKMM) yapmaktadır. KKMM yapanların 29’u (%46)
aklına geldikçe, 26’sı (%41,3) ayda bir, 6’sı (%9,5) haftada bir sıklıkta yapmaktadır. KKMM %41,3 (26) ile
okuldan, %22,2 (14) ile doktordan, %20,6 ile ebe/hemşireden, %9,5 (6) ile de tıp kitaplarından öğrenilmiştir.
KKMM yapmama nedeni olarak, öğrencilerin %51,4’ü (19) bilgi yokluğu, %24,3’ü (9) ihmal, %8,1’i (3) kitle
korkusu, %8,1’i (3) şikayet yokluğu ve %8,1’i de (3) gerekliliğine inanmamayı belirtmiştir. Öğrencilerin %95’i
kliniksel meme muayenesini (KMM) hiç yaptırmamıştır. KMM yaptırmama nedeni olarak %53,7 (51) ile ihmal,
%18,9 (18) ile bilgi yokluğu ve %8,4 (8) ile de gerek duyulmaması belirtilmiştir.
Anahtar sözcükler: Hemşirelik yüksek okulu öğrencileri, meme kanseri, bilgi, tutum, davranış.
The Knowledge Attitude and Behaviorus of Nursery Students about Breast Cancer
Abstract: This research was performed in order to determine the knowledge, attitude and behaviours of nursery
students about breast cancer. The study was performed between September 2006-November 2006. 100 nursery
students of college out of 102 (98,0% participation rate) were included in this study. A questionnaire was used to
gather the data. Source of information was newspaper-tv in 47%, medical boks in 32% and internet in 32%. The
answer to the question what the most common syptom was in breast cancer was growth in the breast in 54,6%, pain
in the breast in 24,1% and nipple retraction in 12,8%. Of the students %63 performed self breast examination (SBE).
Of the students who perform SBE 29 (46%) perform it as they remember, 26 (41,3%) perform it once a month and 6
(9,5%) perform it once a week. SBE was learnt from school in 41.3% (26), from a doctor in 22,2% (14), from a
nurse/midwife in 20,6% and from medical boks in 9,5% (6). Their answer to the question about the reason not to
perform SBE was not having enough information in 51,4%(19), inattention in 24,3%(9), fear of finding a growth in
8,1%(3), not having any complaints about their breasts in 8,1% (3) and thinking that it is not essential in 8,1% (3).
Of the students 95% had never had clinical breast examinayion (CBE). The reason not to have CBE was inattention
in 53,7% (51), not having enough information in 18,9% (18), and thinking that it is not essential in 8,4% (8).
Key words: Nursery students, breast cancer, knowledge, attitude, behaviours.
GİRİŞ
Bütün dünyada görülme sıklığı gittikçe artmakta
olan meme kanseri, kadınlar arasında en sık görülen
kanser türüdür ve kansere bağlı ölüm nedenleri
arasında da ilk sıralarda yer almaktadır (1,2).
Yaklaşık olarak her 8,2 kadından birinde bütün
yaşantısı boyunca meme kanseri gelişebileceği ve
www.korhek.org
her 30 kadından birinin meme kanseri nedeniyle
öleceği tahmin edilmektedir (3). Sağlık Bakanlığı
verilerine göre, Türkiye’de 1999 yılında kadınlarda
en sık rastlanılan kanser türünün, %24,1 oranında
meme kanseri olduğu bildirilmektedir (4).
Meme kanserinde tümör çapı ve aksiller lenf nodu
tutulumu
prognozu
etkileyen
en
önemli
faktörlerdendir. Tümör çapının artması ve aksiller
193
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2007: 6 (3)
lenf nodu tutulumları, mortalite ve lokal nüksleri
arttırmaktadır. Bu nedenle meme kanserinde
mortaliteyi azaltmada erken tanı ve tedavi çok
önemlidir (1). Kadınlara kendi kendine meme
muayenesi (KKMM), kliniksel meme muayenesi
(KMM) ve mamografi (MM) erken tanı amacıyla
önerilmektedir (2, 5). Bu önerilerin uygulanmasında
sağlık ekibinin eğitimi, motivasyonu ve kadınların
bilgi, tutum ve davranışları çok önemlidir.
Türkiye’den daha önce yapılan bazı çalışmalar, Türk
populasyonunun
meme
kanseri
konusunda
bilgilerinin yetersiz olduğunu, çoğu kadının KKMM
yapmadığını ve çoğu kadının KKMM nasıl
yapılacağını bilmediğini ortaya koymuştur (6,7).
Koruyucu onkoloji politikasını dikkate alan bir
sağlık sistemi yapısının sağlık insan gücü ihtiyacı,
yeterli bilgi ve deneyime sahip hemşireler tarafından
karşılanabilir. Hemşirelerin konuyla ilgili bilgi,
tutum ve davranışlarını şekillendiren temel, lisans
eğitimi sürecinde atılmış olmaktadır.
Bu
çalışmada,
Hemşirelik
Yüksekokulu
öğrencilerinin meme kanseri hakkındaki bilgi, tutum
ve davranışlarının saptanması amaçlanmıştır.
GEREÇ VE YÖNTEM
Çalışmanın evrenini Mustafa Kemal Üniversitesi
(MKÜ) Hemşirelik Yüksekokulu öğrencileri
oluşturmaktadır
(n=102).
Araştırmada
100
öğrenciye (%98,0) ulaşılmıştır. Uygulama Eylül
2006-Kasım 2006 tarihleri arasında gözlem altında
anket uygulama tekniği ile gerçekleştirilmiştir.
Ankette katılımcıların tanımlayıcı özelliklerle ilgili
14 soru; meme kanseri, KKMM ve KMM
hakkındaki bilgi, tutum ve davranışlarıyla ilgili 30
soru bulunmaktadır. Veri girişi ve analizi SPSS 13.0
programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir.
BULGULAR
Öğrencilerin yaş ortalaması 20,6±1,5’dir (min: 18,
max: 25). 2 öğrenci (%2) evlidir. Öğrencilerin 24’ü
1. sınıf (% 24), 25’i 2. sınıf (%25), 31’i 3. sınıf
(%31), 20’si 4. sınıf (%20) öğrencisidir.
Tablo 1’de öğrencilerde meme ile ilgili şikayet
durumları ve ailede meme kanseri öyküsü varlığı
görülmektedir. Tablo 1’de görüldüğü gibi,
hemşirelik bölümü öğrencilerinin 74’ünün (%74)
memesi ile ilgili herhangi bir yakınması yokken, 21
tanesinin (%21) mastalji ve 5 tanesinin (%5) kitle
yakınması mevcuttur. Saptanmış olan meme
194
hastalığı olan üç öğrencinin ikisinde fibrokistik
hastalık birinde fibroadenom bulunmaktadır.
Öğrencilerin % 89,0’ının ailesinde meme kanseri
öyküsü yokken % 8,0’ının 2. derce yakınlarında; %
3,0’ının 1. derece yakınlarında meme kanseri
öyküsü bulunmaktadır.
Tablo 1. Öğrencilerde Meme İle İlgili Şikayet
Durumları ve Ailede Meme Kanseri Öyküsü Varlığı
Sayı
%
Meme ile ilgili şikayet durumu
Mastalji
Memede Kitle
Şikayet yok
Ailede kanser öyküsü
1. derece yakınlarında kanser öyküsü
2. derece yakınlarında kanser öyküsü
Kanser öyküsü yok
21
5
74
21,0
5,0
74,0
3
8
89
3,0
8,0
89,0
Tablo 2’de öğrencilerin meme kanseri hakkındaki
bilgi kaynakları ve meme kanseri ile ilgili bazı
bilgileri görülmektedir.
Tablo 2’de görüldüğü gibi öğrencilerin meme
kanseri hakkındaki bilgi kaynakları içinde % 40,1
ile televizyon-gazete ilk sırada yer almakta bunu %
27,4 ile tıp kitapları ve internet izlemektedir. Meme
kanseri’da en sık görülen bulgulara ilişkin olarak
verilen tüm yanıtlar arasında memede kitle (% 54,6),
ağrı (% 24,1), meme başı çökmesi (% 12,8), meme
başı akıntısı (% 5,7) yer almaktadır. Öğrencilerin
%56,0’ı kişisel temizlik ve hijyenin meme kanserine
karşı koruyuculuğunun olduğunu düşünmektedir.
Öğrencilerin % 85.0’ı emzirmenin meme kanseri
insidansını azalttığını, % 71.0’ı doğum yapmamanın
meme kanseri insidansını arttırdığını, % 53,0’ı uzun
süreli oral kontraseptif kullanımının meme kanseri
insidansını arttırdığını belirtmiştir. Öğrencilerin %
52,0’ı mamografiyi X ışınları ile memenin
görüntülenmesi olarak, % 41,0’ı ultrason dalgaları
ile
memenin
görüntülenmesi
olarak
tanımlamaktadır. Mamografinin rutin uygulanmaya
başladığı yaş ile ilgili olarak 40 yaşını belirtenler
%38,0 ile ilk sırada yer almaktadır. Öğrencilerin
tümü meme kanserinde erken tanının önemli
olduğunu düşünmektedir.
www.korhek.org
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2007: 6 (3)
Tablo 2. Öğrencilerin Meme Kanseri Hakkındaki Bilgi Kaynakları ve Meme Kanseri İle İlgili Bazı Bilgileri
Sayı
%
Bilgi Kaynakları*
Televizyon-Gazete
Tıp Kitapları
İnternet
Seminerler
47
32
32
6
40,1
27,4
27,4
5,1
En sık bulgusu hakkındaki bilgiler *
Kitle
Ağrı
Meme başı çökmesi
Meme başı akıntısı
Fikri yok
77
34
18
8
4
54,6
24,1
12,8
5,7
2,8
Hijyen/Kişisel temizliğin Meme kanseri’ya karşı koruyuculuğu hakkındaki bilgiler
Koruyuculuğu fazla
Koruyuculuğu az
Fikri yok
56
30
14
56,0
30,0
14,0
Emzirmenin Meme kanseri insidansına etkisi ile ilgili bilgiler
İnsidansı azaltır
İnsidansı değiştirmez
İnsidansı arttırır
Fikri yok
85
9
2
4
85,0
9,0
2,0
4,0
Doğum yapmamanın Meme kanseri insidansına etkisi ile ilgili bilgiler
İnsidansı artırır
İnsidansı azaltır
İnsidansı değiştirmez
Fikri yok
71
8
8
13
71,0
8,0
8,0
13,0
Uzun süreli oral kontraseptif kullanımının Meme kanseri insidansına etkisi ile ilgili bilgiler
Artırdığını belirtenler
53
Azalttığını belirtenler
8
Değiştirmediğini belirtenler
8
Fikri yok
31
Mamografi tanımı ile ilgili bilgiler
X ışınları ile memenin görüntülenmesi
Ultrason dalgaları ile memenin görüntülenmesi
Fikri yok
Mamografinin rutin uygulanmaya başladığı yaş ile ilgili bilgiler
Her yaşta yapılabilir
20 yaşından itibaren başlar
30 yaşından itibaren başlar
40 yaşından itibaren başlar
50 yaşından itibaren başlar
Fikri yok
* Birden fazla seçenek belirtildiği için toplam sayı katılımcı sayısından fazladır.
www.korhek.org
53,0
8,0
8,0
31,0
52
41
7
52,0
41,0
7,0
11
19
22
38
2
8
11,0
19,0
22,0
38,0
2,0
8,0
195
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2007: 6 (3)
Tablo 3. Öğrencilerde KKMM ve KMM İle İlgili Bazı Özelliklerin Değişimi
Sayı
KKMM Yapma
Yapanlar
63
Yapmayanlar
37
KKMM Yapma sıklığı
Aklına geldikçe
29
Ayda 1
26
Haftada 1
6
Her banyoda
1
3 ayda 1
1
KKMM’ni öğrenme kaynağı
Okul
26
Doktor
14
Ebe/Hemşire
13
Tıp kitapları
6
TV
4
KKMM yapmama nedeni
Bilgi yokluğu
19
İhmal
9
Kitle korkusu
3
Şikayet yokluğu
3
Gerekliliğine inanmama
3
KMM
Yaptıranlar
5
Yaptırmayanlar
95
KMM yaptırmama nedeni
Bilgi yok
18
İhmal
51
Gerek duymama
8
Şikayet yokluğu
7
Gerekliliğine inanmama
6
Kitle korkusu
4
İzin verilmiyor
1
Tablo 3’te öğrencilerde KKMM ve KMM ile ilgili
bazı özelliklerin değişimi görülmektedir. 63 öğrenci
KKMM yapmaktadır. KKMM yapanların 29’u (%46)
aklına geldikçe, 26’sı (%41,3) ayda bir, 6’sı (%9,5)
haftada bir sıklıkta yapmaktadır. KKMM bilgi
kaynakları arasında 26 öğrenci (%41,3) ile okul, 14
öğrenci (%22,2) ile doktor, 13 öğrenci (%20,6) ile
ebe/hemşire ve 6 öğrenci (%9,5) ile tıp kitapları yer
almaktadır. KKMM yapmama nedenleri arasında,
bilgi yokluğu (19 öğrenci - %51,4), ihmal (9 öğrenci %24,3), kitle korkusu (3 öğrenci- %8,1) şikayet
yokluğu (3 öğrenci- %8,1) gerekliliğine inanmama (3
öğrenci- %8,1) yer almaktadır. Öğrencilerin %95’i
hiç KMM yaptırmamıştır; yaptıranların da 4’ü
uzman doktora, 1’i pratisyen doktora en az bir defa
196
%
63,0
37,0
46,0
41,3
9,5
1,6
1,6
41,3
22,2
20,6
9,5
6,4
51,4
24,3
8,1
8,1
8,1
5,0
95,0
18,9
53,7
8,4
7,4
6,3
4,2
1,1
KMM yaptırmıştır. KMM yaptırmama nedenleri
arasında ihmal (51 öğrenci - % 53,7), bilgi yokluğu
(18 öğrenci - % 18,9), gerek duyulmaması (8 öğrenci
- % 8,4) yer almaktadır.
TARTIŞMA
Türkiye’de koruyucu hekimlik Sağlık Bakanlığı,
sağlık ocakları ve Ana-Çocuk Sağlığı Merkezleri
tarafından yürütülmektedir. Bu merkezlerde aile
planlaması ve bağışıklama çalışmaları yapılması
nedeniyle, buradaki hemşire çalışmaları meme
kanseri hakkında bilgilendirme konusunda oldukça
yararlı olabilmektedir. Hemşireler meme kanseri
www.korhek.org
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2007: 6 (3)
taramalarında bu merkezlerde çok daha önemli rol
alabilirler.
Meme kanseri’da en sık görülen bulgulara ilişkin
olarak verilen tüm yanıtlar içinde % 54,6 ile memede
kitle ilk sırada yer almaktadır. Doğru yanıtlar olan
doğum yapmamanın meme kanseri insidansını
artırdığı %71 oranında, uzun süreli oral kontraseptif
kullanımının kanser insidansını artırdığı da %53
oranında
öğrenciler
tarafından
belirtilmiştir.
Emzirmenin meme kanseri üzerine etkisi kesin olarak
gösterilmemekle birlikte öğrencilerin %85’i bunun
meme kanserini azalttığına inanmaktadır. Bununla
birlikte kişisel temizliğin meme kanseri üzerine etkisi
saptanmadığı halde öğrencilerin %56’sı koruyucu
olduğunu düşünmektedir.
Amerikan Kanser Derneği’nin meme kanserinin
erken tanı kılavuzunda; kadınlarda 20 yaşından
itibaren kadınların aylık KKMM; 20-40 yaş
arasındaki kadınların 3 yılda bir, 40 yaş üstü
kadınların yıllık KMM yaptırmaları; 40 yaşından
itibaren 1-2 yıllık mammografiler önerilmektedir (5).
50 yaşın altında mammografinin effektif olmadığı ve
KMM’nin yetersiz olduğu kabul edilmektedir.
Bundan dolayı, genç yaştaki kadın grupları için
KKMM çok önemlidir (8). Buna karşılık Kanada
Koruyucu Sağlık Bakımı Özel Kurulu yarardan çok
zarar getirebileceğinden dolayı, kanserde tarama
tekniği olarak KKMM’nin 40-69 yaşlarına kadar rutin
olarak öğretilmemesi gerektiğini duyurmuştur (9).
Öğrenciler yaş olarak genç bir grubu
oluşturmalarına rağmen %63 oranında KKMM
yapmaktadır; fakat bunların sadece %26’sı düzenli
olarak ayda bir KKMM yapmaktadır. KKMM
yapanların %41’i bunu okuldan aldıkları bilgi ile
yapmaya başladıklarını vurgulamışlardır.
Yapılan çalışmalarda Türk kadınların %5,5 ile %32
oranları arasında KKMM yaptıkları bildirilmiştir
(6,10). Karahan ve arkadaşlarının yaptığı bir
çalışmada, İstanbul’da çalışan hemşireler %49
oranında düzenli KKMM yaptıklarını, %61’i bu
KKMM bilgilerini okuldan aldıklarını, %32’si de en
az bir defa doktora muayene olduklarını
bildirmişlerdir (11).
KKMM ile birlikte rutin mamografi yaşı da
tartışılmaktadır. Kanada ve Avrupa grubu 50
yaşından itibaren rutin mamografileri savunurken
Amerikan Kanser Derneği 40 yaşından itibaren
önermektedir
(5,12).
Mamografinin
rutin
uygulanmaya başladığı yaş açısından öğrencilerin
%60’ı yanlış yanıt vermiştir. Benzer şekilde
mamografinin tanımı, %41 oranında yanlış olarak
“ultrason dalgaları ile memenin görüntülenmesi”
şeklinde işaretlenmiştir
www.korhek.org
Amerika Birleşik Devletlerinde düzenli KKMM
yapma oranı %29 ile %63 oranında değişirken
İsveç’teki bir çalışmada, 25-80 yaşları arasındaki
kadınların %70’i düzenli olarak memelerini muayene
etmektedirler (10,13). Honkong’ta bir çalışmada,
katılımcıların yarısından az kısmının KKMM
uyguladıkları, sadece %16’sının aylık KKMM
uyguladıkları bildirilmektedir (14). Yirmi Avrupa
ülkesinde 17-30 yaşları arasındaki 6486 öğrenciyi
içeren bir çalışmada, sadece %8’inin düzenli KKMM
yapmakta olduğu bildirilmiştir (15).
Çalışmamız
sonucunda KMMM yapmama
nedenleri arasında ilk sıralarda ihmal
(% 53,7) ve
bilgi yokluğu (% 18,9) yer almaktadır. KKMM
yapma konusunda toplumsal inançlar da önemli
olabilmektedir.
Hawaii’de
yaşayan
Samoan
kadınlarının yarısından çoğu memelerini kendi
kendine muayene yapmamakta, KMM’ne izin
vermemekte, kanserin ölüm olduğuna ve tedavisinin
olmadığına inanmaktadırlar (16). Tahran’da çalışan
öğretmenlerle ilgili yapılan bir çalışmada %6’sının
düzenli, %37’sinin de nadiren KKMM yaptığı,
%57’sinin ise hiç KKMM yapmadığı bildirilmiştir.
KKMM ve KMM yapmamanın en sık nedeni olarak,
%34 ile KKMM’nin nasıl yapılacağı hakkında bilgi
sahibi olmama ve %36 ile de KMM için ihtiyaç
duymama seçenekleri bildirilmiştir (17). Çalışmamız
sonucunda KMM yaptırmama nedenleri arasında ilk
sırada her ne kadar ihmal (% 51) yer alsa da utanma
duygusunun da önemli olduğu düşünülmektedir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Hemşirelik yüksekokulu öğrencilerinin % 40’ı
meme kanseri konusunda okuldan aldıkları bilgi ile
davranışlarını
değiştirmektedir.
Hemşirelik
öğrencilerinin %41’inin mamografi işlemini yanlış
tanımlaması, %19’unun bilgi yokluğu nedeniyle
KKMM
yapmaması
ve
%95’inin
KMM
yaptırmaması;
öğrencilerin
meme
kanseri
konusundaki bilgi düzeylerinin yeterli olmadığını
düşündürmektedir.
Hemşirelik
lisans
eğitim
programları gözden geçirilip yeniden düzenlenerek,
öğrencilerin meme kanseri ve KKMM hakkında bilgi
düzeylerinin arttırılması, yalnız hemşirelerde olumlu
sağlık
davranışı
değişiklikleri
sağlamakla
kalmayacak; sağlık sistemi içinde hemşireler halka
yönelik sağlık eğitim programlarının temel
yürütücüleri oldukları için kansere karşı koruyucu
sağlık hizmetleri bütünü içinde çarpan etkisi
gösterecektir.
197
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2007: 6 (3)
KAYNAKLAR
1. Rimer BK: Breast cancer screening. In Harris JR, Lippman
ME, Morrow M, Hellman S. Diseases of the breast.
Philadelphia. Lippincott Co. 1996
2. Aslan A, Temiz M, Beşirov E, Aban N. Meme kanseri
taraması. Meme Hastalıkları Dergisi. 2004;11:2:4-11
3. Humphrey LL, Helfand M, Chan BK, Woolf SH. Breast
cancer screening: a summary of the evidence for the U.S.
Preventive Services Task Force.Ann Intern Med. 2002 Sep
3;137(5 Part 1):347-60
4. Sağlık bakanlığı 1999. Türkiye’de kadınlarda en sık
görülen kanser türü.
http://www.saglik.gov.tr/extras/statistics (Ulaşım Tarihi:
22.03.2007)
5. American Cancer Society. In: Cancer Facts & Figures—
1999, American Cancer Society, Atlanta, GA (1999), 1–36
6. Secginli S, Nahcivan NO. Reliability and validity of the
breast cancer screening belief scale among Turkish
women. Cancer Nurs. 2004;27(4):287-94
7. Çadır G, Eksen M, Bütüner E, Tüzen H, Yetim H, Othan
K, Arslan K. Muğla merkez, Bayır, Yerkesik ve Yeşilyurt
Sağlık Ocağı bölgelerinde yaşayan kadınların Meme
kanseri ve kendi kendine meme muayenesi konusundaki
bilgi ve uygulama durumlarının belirlenmesi. Uluslarası
insan bilimleri dergisi ISN:1303-5134. 29.09.2004
www.insanbilimleri.com/ojs/index.php/uib/article/viewPD
FInterstitial/124/123
8. Maurer F. A peer education model for teaching breast selfexamination to undergraduate college women. Cancer Nurs
1997;20: 49–61.
9. Baxter N. Preventive health care, 2001 update: should
women be routinely taught breast self-examination to
screen breast cancer? Can Med Assoc J. 2001; 164: 1837–
1846.
198
10. Secginli S, Nahcivan NO. Factors associated with breast
cancer screening behaviours in a sample of Turkish
women: a questionnaire survey. Int J Nurs Stud. 2006
Feb;43(2):161-71.
11. Karahan Aktan, Topuzoğlu A Harmancı H. Hemşirelerin
Kendi Kendine Meme Muayenesi Yapma Ve Mamografi
Çektirmeye Yönelik Davranışlarını Etkileyen Faktörler.
VIII. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi
12. Sağlık Bakanlığı 2003, Kanser taraması konulu bir konsey
tavsiyesi için öneri. Halatcı F, Fidaner C.
http://www.saglik.gov.tr/extras/birimler/ksdb/ABkanser_ta
rama_tav_kar.doc (Ulaşım Tarihi :28.03.2007)
13. Persson K, Svensson PG, Ek AC. Breast self-examination:
an analysis of self-reported practice. J Adv Nurs 1997;25:
886–892.
14. Fung SY. Factors associated with breast self-examination
behaviour among Chinese women in Hong Kong. Patient
Educ Couns 1998;33: 233–243.
15. Wardle J, Steptoe A, Smith H. Breast self-examination:
attitudes and practices among young women in Europe.
Eur J Cancer Prev 1995;4: 61–68.
16. Ishida DN, Toomata-Mayer TF, Braginsky NS. Beliefs and
attitudes of Samoan women toward early detection of
breast cancer and mammography utilization. Cancer 2001;
91:(1): 262–266
17. Jarvandi S, Montazeri A, Harirchi I, Kazemnejad A.
Beliefs and behaviours of Iranian teachers toward early
detection of breast cancer and breast self-examination.
Public Health 2002. 116; 4: 245-249
www.korhek.org