genel muhasebe ders notları

MUHASEBE İLE İLGİLİ TEMEL BİLGİLER
MUHASEBENİN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ
Muhasebe; Mali nitelikli işlemleri ve olayları para ile ifade edilmiş şekilde kaydetme, sınıflandırma,
rapor etme ve sonuçları yorumlama bilim ve sanatıdır şeklinde tanımlanmaktadır. Bu tanım aynı
zamanda muhasebenin görevlerini de açıklamaktadır. Bu görevler, tanıma dayanılarak aşağıdaki gibi
açıklanabilir.
Kaydetme,
sınıflandırma,
Rapor etme,
Yorumlama.
Kaydetme: Muhasebe para ile ifade edilebilir Mali nitelikli işlem ve olayları derleyip kendi kuralları
çerçevesinde kaydeder. İşletmelerde ilk Mali nitelikli işlem, sermaye konulmasıdır. Bu işlem sırasında;
sermaye olarak konan değerler ile bu değerlerin sağlandığı kaynaklar belirlenip kaydedilir. Bundan
sonra diğer bütün işlemler başlar.
Sınıflandırma: Toplanan ve tarih sırasına göre kaydedilen bilgiler niteliklerine göre sınıflandırılır.
Örneğin; alınan senetler, bankaya yatırılan paralar, yapılan giderler, satın alınan mal veya satılan mal
belgeleri muhasebe tarafından ayrı ayrı toplanır.
Rapor Etme: Muhasebe bir bilgi sistemidir. Burada yevmiye defterine tarih sırasına göre kaydedilen
ve büyük deftere işlenen bilgilerin anlamlı bir biçimde özetlenmesidir. Bu bilgiler işletme ile ilgili kişi
ve kuruluşlara finansal tablolar aracılığı ile sunulur. Söz konusu bilgilerden yararlanacak kişi ve
kuruluşlar şu şekilde belirtilebilir:
Yöneticiler,
İşletme sahibi ya da sahipleri,
İşletme ile ticari ilişkide bulunan kişi ve kuruluşlar,
Devlet,
Kredi kuruluşları,
Yatırımcılar
Borsa yönetimleri, finansal analistler.
Yorumlama: Muhasebe raporlarında yer alan bilgilerin anlamının ve olaylar ile sonuçları arasındaki
ilişkinin araştırılması yorumlama aşamasını oluşturur. Muhasebe raporlarının yorumu işletmenini
geleceğine ilişkin kararların alınmasında en önemli yol göstericidir.
MUHASEBENİN TEMEL KAVRAMLARI
Muhasebede; kaydetme, sınıflandırma, rapor etme ve yorumlama fonksiyonları yerine getirilirken
aşağıdaki kavramları dikkate alınması gerekir.
Bunlar:
1.Sosyal sorumluluk kavramı,
2.Kişilik kavramı,
3.İşletmenin süreklilik kavramı,
4.Dönemsellik kavramı,
5.Parayla ölçülme kavramı,
6.Maliyet esası kavramı,
7.Tarafsızlık ve belgelendirme kavramı,
8.Tutarlılık kavramı,
9.Tam açıklama kavramı,
10.İhtiyatlılık kavramı,
11.Önemlilik kavramı,
12.Özün önceliği kavramı.
1.Sosyal Sorumluluk Kavramı:
Bu kavram; muhasebenin işlevini yerine getirme hususundaki sorumluluğunu belirtmekte ve
muhasebenin kapsamını, anlamını, yerini ve amacını göstermektedir. Sosyal sorumluluk kavramı;
muhasebenin organizasyonunda, muhasebe uygulamalarının yürütülmesinde ve mali tabloların
düzenlenmesi ve sunulmasında; belli kişi veya grupların değil, tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesi
ve dolayısıyla bilgi üretiminde gerçeğe uygun, tarafsız ve dürüst davranılması gereğini ifade eder.
2.Kişilik Kavramı:
Bu kavram; işletmenin sahip veya sahiplerinden, yöneticilerinden, personelinden ve diğer ilgililerden
ayrı bir kişiliğe sahip olduğunu ve o işletmenin muhasebe işlemlerinin sadece bu kişilik adına
yürütülmesi gerektiğini öngörür.
3.İşletmenin Sürekliliği Kavramı:
Bu kavram, işletmelerin faaliyetlerini bir süreye bağlı olmaksızın sürdüreceğini ifade eder. Bu nedenle
işletme sahiplerinin ya da hissedarlarının yaşam süreleriyle bağlı değildir. İşletmenin sürekliliği
kavramı maliyet esasının temelini oluşturur.
4.Dönemsellik Kavramı:
Dönemsellik kavramı, işletmenin sürekliliği kavramı uyarınca sınırsız kabul edilen ömrünün, belli
dönemlerinde bölünmesi ve her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak
saptanmaktadır. Gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilmesi, hasılat, gelir ve
karların aynı döneme ait maliyet, gider ve zararlarla karşılaştırılması bu kavramın gereğidir.
5.Parayla Ölçülme Kavramı:
Parayla ölçülme kavramı, parayla ölçülebilen iktisadi olay ve işlemlerin muhasebeye ortak bir ölçü
olarak para birimiyle yansıtılmasını ifade eder. Muhasebe işlemlerinde ulusal para birimleri kullanılır.
6.Maliyet Esası Kavramı:
Maliyet esası kavramı, para mevcudu, alacaklar ve maliyetinin belirlenmesi mümkün veya uygun
olmayan diğer kalemler hariç, işletme tarafından edinilen varlık ve hizmetlerin
muhasebeleştirilmesinde, bunların elde edilme maliyetlerinin esas alınması gereğini ifade eder.
7.Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı:
Bu kavram, muhasebe kayıtlarının gerçek durumunu yansıtan ve usulüne uygun olarak düzenlenmiş
objektif belgelere dayandırılması ve muhasebe kayıtlarına esas alınacak yöntemlerin seçilmesinde
tarafsız ve ön yargısız davranılması gereğini ifade eder.
8.Tutarlılık Kavramı:
Tutarlılık kavramı, muhasebe uygulamaları için seçilen muhasebe politikalarının, birbirini izleyen
dönemlerde değiştirilmeden uygulanması gereğini ifade eder. İşletmelerin mali durumunun, faaliyet
sonuçlarının ve bunlara ilişkin yorumların karşılaştırılabilir olması bu kavramın amacını oluşturur.
Tutarlılık kavramı, benzer olay ve işlemlerde, kayıt düzenleri ile değerleme ölçülerinin değişmezliğini
ve mali tablolarda biçim ve içerik yönünden tek düzeni öngörür. Geçerli nedenlerin bulunduğu
durumlarda, işletmeler, uyguladıkları muhasebe politikalarını değiştirebilirler. Ancak bu değişikliklerin
ve bunların parasal etkilerinin mali tabloların dipnotlarında açıklanması zorunludur.
9.Tam Açıklama Kavramı:
Tam açıklama kavramı, mali tabloların, bu tablolardan yararlanacak kişi ve kuruluşların doğru karar
vermelerine yardımcı olacak ölçüde yeterli, açık ve anlaşılır olmasını ifade eder.
Mali tablolarda finansal bilgilerin tam olarak açıklanması yanında, mali tablo kalemleri kapsamında
yer almayan ancak alınacak kararları etkileyebilecek, gerçekleşmesi muhtemel olaylara da yer
verilmesi bu kavramın gereğidir.
10.İhtiyatlılık Kavramı:
İhtiyatlılık kavramı, muhasebe olaylarında temkinli davranılması ve işletmenin karşılaşabileceği
risklerin göz önüne alınması gereğini ifade eder. Bu kavramın sonucu olarak, işletmeler muhtemel
giderleri ve zararları için karşılık ayırırlar. Muhtemel gelir ve karları için ise gerçekleşen dönemlerine
kadar herhangi bir muhasebe işlemi yapmazlar. Ancak bu kavram gizli yedekler veya gereğinden fazla
karşılıklar ayrılmasına gerekçe olamaz.
11.Önemlilik Kavramı:
Bu kavram, bir hesap kalemi veya mali bir olayın nisbi ağırlık ve değerinin, mali tablolara dayanılarak
yapılacak değerlemeleri veya alınacak kararları etkileyebilecek düzeyde olmasını ifade eder. Önemli
hesap kalemlerinin, finansal olaylar ve diğer hususların mali tablolarda yer alması zorunludur.
12.Özün Önceliği Kavramı:
Bu kavram, işlemlerin muhasebeye yansıtılmasında ve onlara ilişkin değerlendirmelerin yapılmasında
biçimlerinden çok özlerinin esas alınması gereğini ifade eder. Genel olarak işlemlerin biçimleri ile
özleri paralel olmakla birlikte, bazı durumlarda farklılıklar ortaya çıkabilir. Bu takdirde, özün biçime
önceliği esastır.
GENEL KABUL GÖRMÜŞ MUHASEBE İLKELERİ
Tekdüzen muhasebe sisteminde genel kabul görmüş ilkeleri iki başlık altında incelemek mümkündür.
Bunlar:
1.Gelir Tablosu İlkeleri
2.Bilanço ilkeleri
GELİR TABLOSU İLKELERİ
Gelir tablosu ilkelerinin amacı; işletmenin çalışma sonuçlarının doğru olarak ortaya konulabilmesi için
satışlar, satış gelirleri ile diğer gider ve gelir hesaplarının bir disiplin içinde ve gerçeği yansıtacak
biçimde yürütülmesinin sağlanmasıdır. Buna göre tüm satışlar, hasılat, gelir ve karlar ile maliyet, gider
ve zararlar; kendi tutarları ile gösterilmelidir. Bunlardan herhangi birinin, bir karşı kalemden indirilmiş
biçimiyle, gelir tablosunda yer alması önlenmelidir.
a. Gerçekleşmiş hasılat ilkesi: Gerçekleşmemiş satışlar, gelir ve karlar; gerçekleşmiş gibi veya
gerçekleşenler gerçek tutarından fazla veya az gösterilmemelidir. Belli bir dönem veya dönemlerin,
gerçeğe uygun faaliyet sonuçlarını göstermek için, dönem veya dönemlerin başında ve sonunda
doğru hesap kesimi işlemleri yapılmalıdır.
b. Dönemsel hasılat-maliyet eşleştirme ilkesi: Belli bir dönemin satışları ve gelirleri bunları elde
etmek için yapılan satışların maliyet ve giderleri ile karşılaştırılmalıdır. Belli bir dönem veya
dönemlerin başında ve sonunda maliyet ve giderleri gerçeğe uygun olarak gösterebilmek için
stoklarda, alacak ve borçlarda doğru hesap kesimi işlemleri yapılmalıdır.
c. Uygun amortisman ilkesi: Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar ile özel tükenmeye tabi varlıklar
için uygun amortisman ve tükenme payı ayrılmalıdır.
d. Uygun maliyet dağıtım ilkesi: Maliyetlere, maddi duran varlıklar, stoklar, onarım ve bakım ve diğer
gider grupları arasında uygun bir şekilde dağıtılmalıdır. Bunlardan direkt olanları doğrudan doğruya,
birden fazla faaliyeti ilgilendirenleri zaman ve kullanma faktörü dikkate alınarak tahakkuk ettirilip
dağıtılmalıdır.
e. Olağan dışı gelir ve giderlerin ayrı gösterilmesi ilkesi: Arızi ve olağanüstü niteliğe sahip kar ve
zararlar meydana geldikleri dönemde tahakkuk ettirilmeli, fakat normal faaliyet sonuçlarından ayrı
olarak gösterilmelidir.
f. Tüm gelir ve giderlerin gösterilmesi ilkesi: Bütün kar ve zararlardan, önceki dönemlerin mali
tablolarında düzeltme yapılmasını gerektirecek büyüklük ve nitelikler dışında kalanlar, dönemin gelir
tablosunda gösterilmelidir.
g. Uygun karşılık ilkesi: Karşılıklar, işletmenin karını keyfi bir şekilde azaltmak veya bir döneme ait
karı diğer döneme aktarmak amacıyla kullanılmamalıdır.
h. Değerlemede tutarlılık ilkesi: Dönem sonuçlarının tespiti ile ilgili olarak uygulana gelen değerleme
esasları ve maliyet yöntemlerinde bir değişiklik yapıldığı taktirde, bu değişikliğin etkileri açıkça
belirtilmelidir.
ı. Şarta bağlı giderlerin gelir tablosuna yansıtılması ilkesi: Bilanço tarihinde var olan ve sonucu
belirsiz bir veya birkaç olayın gelecekte ortaya çıkıp çıkmamasına bağlı durumları ifade eden, şarta
bağlı olaylardan kaynaklanan, makul bir şekilde gerçeğe yakın olarak tahmin edilebilen gider ve
zararlar, tahakkuk ettirilerek gelir tablosuna yansıtılır. Şarta bağlı gelir ve karlar için ise gerçekleşme
ihtimali yüksek de olsa herhangi bir tahakkuk işlemi yapılmaz, dipnotlarda açıklama yapılır.
BİLANÇO İLKELERİ
Bilanço ilkelerinin amacı, işletme sahipleri ile alacaklıların işletmeye sağladıkları kaynaklarla, bu
kaynaklara karşılık elde edilen varlıkların muhasebe kayıtlarında ve finansal tablolarda anlamlı bir
şekilde gösterilmesidir. İlgi grupları, bu amacın gerçekleştirilmesi halinde işletmenin belli bir tarihteki
mali durumu hakkında doğru yargılara varabilirler.
Varlıklar İlişkin İlkeler
Varlıklara ilişkin ilkelerin amacı; varlıkların muhasebe kayıt ve raporlarında anlamlı bir biçimde yer
almasının sağlanması ve işletmenin mali yapısını belirlemek üzere yapılacak analizlere gerçek
boyutları ile katılmasına olanak verilmesidir. Varlıkların bilançoda bilanço günündeki değerleriyle, yer
almasını sağlamak amacıyla değer düşüklükleri gider yazılarak varlığın bedelinden doğrudan doğruya
veya karşılık yolu ile indirilmelidir.
1.Dönen/duran varlık ayırımında bir yılın ölçün olarak alınması ilkesi,
2.Vadeleri bir yılın altına inen duran varlıkların aktarılması ilkesi,
3.Dönem ayırıcı işlemlerin ayrıca gösterilmesi ilkesi,
4.Vadeli alacakların bilanço günündeki değerine indirgenmesi ilkesi,
5.Birikmiş amortismanların gösterilmesi ilkesi,
6.Birikmiş tükenme paylarının gösterilmesi ilkesi,
7.Alacakların özelliklerine göre ayrılması ilkesi,
8.Kesin olmayan alacaklar için tahakkuk yapılmaması ilkesi,
9.Kullanılması hukuken sınırlı varlıkların belirtilmesi ilkesi
Yabancı Kaynaklara İlişkin İlkeler
Yabancı kaynaklara ilişkin ilkelerin amacı, bunların muhasebe kayıt ve raporlarında anlamlı bir
biçimde yer almalarının sağlanması ve işletmenin mali yapısını belirlemek üzere yapılacak analizlere
gerçek boyutları ile katılmasına imkan verilmesidir.
1.Kısa/uzun vadeli borç ayırımında bir yılın ölçüt alınması ilkesi,
2.Vadeleri bir yılın altına inen borçların kısa vadeli yabancı kaynaklara aktarılması ilkesi,
3.Borçların tümünün gösterilmesi ilkesi,
4.dönem ayırıcı işlemlerin ayrıca gösterilmesi ilkesi,
5.Vadeli borçların bilanço günündeki değerine indirgenmesi ilkesi,
6.Borçların özelliklerine göre ayrılması ilkesi.
Öz kaynaklara İlişkin İlkeler
Öz kaynaklara ilişkin ilkelerin amacı, işletme sahip ve ortaklarının işletme varlıkları üzerindeki
haklarını gösteren öz kaynak öğelerinin anlamlı ve dönemden döneme değişmelerini ortaya koyacak
biçimde kayıt ve rapor edilmesini sağlamaktır.
1.Öz kaynaklarını işletme sahip veya ortaklarının haklarını göstermesi ilkesi,
2.Sermaye paylarının özelliklerine göre belirlenmesi ilkesi,
3.Azalan öz kaynağın belirtilmesi ilkesi,
4.Öz kaynağın net olarak gösterilmesi ilkesi
5.Zararın öz kaynaklardan indirilmesi ilkesi,
6.Sermaye yedeklerinin gelir unsuru olarak gelir tablosuna alınmaması ilkesi
HESAP KAVRAMI
1. Hesap Kavramı ve Tanımı: Aynı nitelikteki işlemlerin artış ve azalışlarının izlendiği çizelgelere hesap
denir. Örneğin Ticari Mallar Hesabı gibi. Ayrıca her hesabın detayları için o hesaba ait alt hesaplar da
açılabilir. İşletmede yapılan faaliyetler sonucu varlık, kaynak, borç, alacak, gelir ve gider tutarlarında sürekli
değişiklikler meydana gelir. Değişikliklerin tablolar üzerinde izlenmesi pratik değildir ve imkansızdır. İşte bu
karışıklıkları önlemek ve zorlukları gidermek için hesap adı verilen çizelgeler kullanılır. Böylece varlık,
kaynak, borç, alacak unsurlarının her biri için bir hesap açılır artış ve azalışlar bu hesaplar üzerinde
incelenir.
Hesap büyük defterin (Defteri kebir) sayfaları üzerinde iki kısımdan oluşmaktadır. Her hesabın bir ismi
bulunur ve çizelgenin üst tarafına yazılır. Sol kısmına borç, sağ kısmına ise alacak tarafı denmektedir. Her
iki tarafta da tarih, açıklama ve tutar sütunları bulunur. Hesabın şekli aşağıdaki gibidir,
BORÇ
Tarih
............................ HESABI
Açıklama
Tutar
Tarih
ALACAK
Açıklama
Tutar
Muhasebe uygulamalarında kolaylık sağlamak amacı ile hesap aşağıdaki şeklinde çizilmektedir. Büyük Defter,
"T" şeklinde sadece borç ve alacak tarafları yazılarak tutarlar buraya yazılmaktadır.
BORÇ
.........................HESABI
ALACAK
1.1. Hesap Açma: Bir hesabın borç ya da alacak tarafına ilk kez kayıt yapılarak hesabın kullanılmaya
başlanmasına hesap açma denir.
Örnek: 2.000 TL tutarında bir mal alımı olduğunda ticari mallar hesabı açılır:
BORÇ
153 TİCARİ MALLAR HESABI
2.000
ALACAK
Ticari mallar hesabı oluşturulmuş ve bu hesabın borç tarafına yapılan ilk kayıt ile hesap açılmıştır. İlk kayıt
alacak tarafında da yer alabilirdi. Önemli olan hesabın bir tarafında kayıt olmasıdır.
1.2. Hesabın Borçlandırılması: Bir işlemin hesabın borç tarafına yazılmasına hesabın borçlandırılması denir.
Örnek: 2.000 TL tutarında bir mal alımı olduğunda ticari mallar hesabı borçlu tarafa yazılarak kayıt yapılır.
BORÇ
153 TİCARİ MALLAR HESABI
ALACAK
2.000
Ticari mallar hesabı oluşturulmuş ve bu hesabın borç tarafına yapılan ilk kayıt ile hesap borçlandırılmıştır.
1.3. Hesabın Alacaklandırılması: Bir işlemin hesabın alacak tarafına yazılmasına hesabın alacaklandırılması
denir.
Örnek: 2.000 TL tutarında bir mal satımı olduğunda satışlar hesabı alacak tarafa yazılarak kayıt yapılır.
BORÇ
600 SATIŞLAR HESABI
ALACAK
2.000
Satışlar hesabı oluşturulmuş ve bu hesabın alacak tarafına yapılan ilk kayıt ile hesap alacaklandırılmıştır.
1.4. Hesabın Kalan (Bakiye) Vermesi: Bir hesabın borç ve alacak tutarları arasındaki farka kalan ya da
bakiye denir. Hesabın borç tutarı fazla ise borç kalanı, alacak tutarı fazla ise alacak kalanı verir.
Örnek:
BORÇ
100 KASA HESABI
ALACAK
3.000
2.000
3.000
2.000
Kasa hesabı 1.000 TL borç kalanı vermiştir. (3.000 - 2.000 = 1.000)
BORÇ
300 BANKA KREDİLERİ HESABI ALACAK
2.000
4.000
2.000
4.000
Banka kredileri hesabı 2.000 TL alacak kalanı vermiştir. (4.000 - 2.000 = 2.000)
1.5. Hesabın Kapalı Olması: Hesabın borç ve alacak tutarlarının birbirine eşit olması ve kalan vermemesi
durumudur.
Örnek:
BORÇ
102 BANKALAR HESABI
5.000
5.000
5.000
5.000
ALACAK
Bankalar hesabının borç ve alacak toplamları eşit olduğundan bankalar hesabı kapalıdır.
1.6. Aktif Karakterli Hesap: Açılış kaydı borç tarafından yapılan ve borç kalanı veren hesaba aktif
karakterli hesap denir. Bu hesaplar bilançonun aktif tarafında yer alır ve "varlık hesapları" olarak bilinir.
1.7. Pasif Karakterli Hesap: Açılış kaydı alacak tarafından yapılan ve alacak kalanı veren hesaba pasif
karakterli hesap denir. Bu hesaplar bilançonun pasif tarafında yer alır ve "kaynak hesapları" olarak bilinir
2. Bilanço Hesaplarının İşleyiş Kuralları: Bilanço, işletmenin belli bir tarihteki varlıklarını ve bu varlıkların
sağlandığı kaynaklarını gösteren mali bir tablodur. Bilanço aktif ve pasif olmak üzere iki kısımdan
oluşmaktadır. Bilançodaki varlık ve kaynak hesaplarının işleyişleri birbirinden farklıdır. Bilanço örneği
aşağıdaki gibidir.
AKTİF
....................................................... BİLANÇOSU
PASİF
I. DÖNEN VARLIKLAR.........................................
III. KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR.......
II. DURAN VARLIKLAR........................................
IV. UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR.......
V. ÖZ KAYNAKLAR....................................................
A.TOPLAM ................
P.TOPLAM
.................
2.1. Varlık Hesaplarının İşleyişi: Varlık hesapları dönen varlıklar ve duran varlıklar olmak üzere ikiye
ayrılır. Hesap kodları 1 ile başlayan hesaplar dönen varlıklar, hesap kodları 2 ile başlayan hesaplar duran
varlıklar da yer alır. Varlık hesaplarının işleyişinde artış meydana geldiğinde hesabın borç tarafına, azalış
meydana geldiğinde hesabın alacak tarafına kayıt yapılır.
BORÇ
VARLIK HESABI
ALACAK
İLK KAYIT
+
-
(Artış olduğunda)
(Azalış olduğunda)
Varlık hesaplarında ilk kayıt devamlı borç tarafa yapılır. Çünkü borç tarafı "+" kısmıdır, alacak tarafı ise "-"
kısımdır. Hiçbir zaman borç tarafı (+) alacak tarafdan (-) az olamaz. Bu nedenle borç tarafa (+) bir kayıt
yapmadan, hesabı azaltamayız, yani alacak tarafa (-) kayıt yapamayız. Buna göre diyebiliriz ki, varlık
hesabında, alacak taraf (-), borç tarafı (+) hiçbir zaman geçemez.
Varlık hesaplarında bir hesapta artış (+) olursa devamlı borç tarafa, hesapta azalış olursa (-) devamlı
alacak tarafa kayıt yapılır.
Örnek: HG işletmesi 5.000 TL tutarındaki ticari malı nakit olarak alıyorsa hesaplar şu şekilde kayıt yapılır:
BORÇ
100 KASA HESABI
ALACAK
5.000
İşletme ticari mal alarak kasasından para ödüyor ve kasasında azalma oluyor. Kasa hesabı bir varlık hesabı
olduğundan ve azalış meydana geldiğinden, kasa hesabının alacağına kayıt yapılır. (Kasasında daha önceden
mutlaka en az 5.000 TL olması gereklidir)
BORÇ
153 TİCARİ MALLAR HESABI
ALACAK
5.000
İşletme ticari mal alarak ticari mallarında bir artış meydana geliyor. Ticari Mallar hessabı bir varlık hesabı
olduğundan ve artış meydana geldiğinden, ticari mallar hesabının borcuna kayıt yapılır.
Not: Tek düzen hesap planınında varlık hesaplarının bazılarının yanında (-) işaretini bulunur. Bu hesaplar
varlık hesaplarının işleyiş kurallarının tam tersine göre kaydedilir. Yani (-) işareti bulunan varlık hesapları,
kaynak hesapları gibi kayıt yapılır.
Örnek: HG işletmesi 5.000 TL tutarındaki ticari malı çek vererek alıyorsa hesaplar şu şekilde kayıt yapılır:
BORÇ
103 VERİLEN ÇEKLER HESABI
ALACAK
5.000
İşletme ticari malı çek vererek aldığından verilen çekleri artmaktadır. Verilen Çekler hesabı bir varlık
hesabı fakat (-) işareti olduğundan kaynak hesabı gibi kayıt yapılır. Bu nedenle verilen çekler hesabında artış
meydana geldiğinden, verilen çekler hesabının alacağına kayıt yapılır. (Verilen Çekler hesabında artışlar (+)
alacağa, azalışlar (-) borca kayıt yapılır)
BORÇ
153 TİCARİ MALLAR HESABI
ALACAK
5.000
İşletme ticari mal alarak ticari mallarında bir artış meydana geliyor. Ticari Mallar hessabı bir varlık hesabı
olduğundan ve artış meydana geldiğinden, ticari mallar hesabının borcuna kayıt yapılır.
2.2. Kaynak Hesaplarının İşleyişi: Kaynak hesapları kısa vadeli yabancı kaynaklar, uzun vadeli yabancı
kaynaklar ve özkaynaklar olmak üzere üçe ayrılır. Hesap kodları 3 ile başlayan hesaplar kısa vadeli yabancı
kaynaklar, hesap kodları 4 ile başlayan hesaplar uzun vadeli yabancı kaynaklar, hesap kodları 5 ile başlayan
hesaplar özkaynaklar da yer alır. Kaynak hesaplarının işleyişinde artış meydana geldiğinde hesabın alacak
tarafına, azalış meydana geldiğinde hesabın borç tarafına kayıt yapılır.
BORÇ
KAYNAK HESABI
ALACAK
İLK KAYIT
(Azalış olduğunda)
+
(Artış olduğunda)
Kaynak hesaplarında ilk kayıt devamlı alacak tarafa yapılır. Çünkü alacak tarafı "+" kısmıdır, borç tarafı ise "" kısımdır. Hiçbir zaman alacak tarafı (+) borç tarafdan (-) az olamaz. Bu nedenle alacak tarafa (+) bir kayıt
yapmadan, hesabı azaltamayız, yani borç tarafa (-) kayıt yapamayız. Buna göre diyebiliriz ki, kaynak
hesabında, borç taraf (-), alacak tarafı (+) hiçbir zaman geçemez.
Kaynak hesaplarında bir hesapta artış (+) olursa devamlı alacak tarafa, hesapta azalış olursa (-)
devamlı borç tarafa kayıt yapılır.
Örnek: HG işletmesi 20.000 TL tutarında 10 aylık bir banka kredisi çekiyorsa hesaplar şu şekilde kayıt
yapılır:
BORÇ
300 BANKA KREDİLERİ HESABI ALACAK
20.000
İşletme banka kredisi çektiği için banka kredilerinde bir artış oluyor. Banka kredileri hesabı bir kaynak
hesabı olduğundan ve artış meydana geldiğinden, banka kredileri hesabının alacağına kayıt yapılır.
BORÇ
100 KASA HESABI
ALACAK
20.000
İşletme banka kredisi alarak kasasına para giriyor ve kasasında artış oluyor. Kasa hesabı bir varlık hesabı
olduğundan ve artış meydana geldiğinden, kasa hesabının borcuna kayıt yapılır.
Not: Tek düzen hesap planınında kaynak hesaplarının bazılarının yanında (-) işaretini bulunur. Bu hesaplar
kaynak hesaplarının işleyiş kurallarının tam tersine göre kaydedilir. Yani (-) işareti bulunan kaynak hesapları,
varlık hesapları gibi kayıt yapılır.
Not: Sonuç olarak, hesap kayıtlarında iki hesaptan biri borca yazılırsa diğeri mutlaka alacağa yazılır.
3. Gelir Tablosu Hesaplarının İşleyiş Kuralları: Gelir tablosu, işletmenin gelir ve giderlerini göstererek kar
veya zararını ortaya çıkaran mali bir tablodur. Gelir hesapları ve gider hesaplarından oluşmaktadır. Tek
düzen hesap planında, hesap kodları 6 ile başlayan hesaplar gelir tablosu hasaplarıdır.
Gelir tablosuna baktığımızda bazı hesapların yanında (-) işareti yer almaktadır. Bu hesaplar gelir
tablosundaki gider hesaplarıdır. Diğer hesaplar ise gelir hesaplarıdır. Gelir ve gider hesaplarının işleyiş
kuralları aynı bilançodaki varlık ve kaynak hesaplarında olduğu gibi farklıdır.
3.1. Gelir Hesaplarının İşleyişi: İşletmenin değerlerinde artış meydana getiren işlemlere gelir işlemleri
denir. Bir gelir ortaya çıktığında gelir hesabının alacağına, gelirde azalma meydana geldiğinde gelir hesabının
borcuna kayıt yapılır.
BORÇ
GELİR HESABI
ALACAK
-
İLK KAYIT
+
(Azalış olduğunda)
(Artış olduğunda)
Gelir hesaplarında ilk kayıt devamlı alacak tarafa yapılır. Çünkü alacak tarafı "+" kısmıdır, borç tarafı ise "-"
kısımdır. Hiçbir zaman alacak tarafı (+) borç tarafdan (-) az olamaz. Bu nedenle alacak tarafa (+) bir kayıt
yapmadan, hesabı azaltamayız, yani borç tarafa (-) kayıt yapamayız. Buna göre diyebiliriz ki, gelir hesabında,
borç taraf (-), alacak tarafı (+) hiçbir zaman geçemez.
Gelir hesaplarında bir hesapta artış (+) olursa devamlı alacak tarafa, hesapta azalış olursa (-) devamlı
borç tarafa kayıt yapılır.
Örnek: HG işletmesi 500 TL tutarında bankadan faiz tahhakuk ettiriliyor ve bu tutar işletmenin banka
hesabına aktarılıyorsa hesaplar şu şekilde kayıt yapılır:
BORÇ
642 FAİZ GELİRLERİ HESABI
ALACAK
500
İşletme bankadan faiz gelir elde ettiği için için faiz gelirlerinde bir artış oluyor. Faiz gelirleri hesabı bir
gelir hesabı olduğundan ve artış meydana geldiğinden, faiz gelirleri hesabının alacağına kayıt yapılır.
BORÇ
102 BANKALAR HESABI
500
ALACAK
İşletme elde ettiği faiz gelirini banka hesabına aktararak banka hesabında bir artış oluyor. Banka hesabı bir
varlık hesabı olduğundan ve artış meydana geldiğinden, banka hesabının borcuna kayıt yapılır.
3.2. Gider Hesaplarının İşleyişi: İşletmenin değerlerinde azalış meydana getiren işlemlere gider işlemleri
denir. Bir gider ortaya çıktığında gider hesabının borcuna, giderde azalma olduğunda gider hesabının
alacağına kayıt yapılır.
BORÇ
GİDER HESABI
ALACAK
İLK KAYIT
+
(Artış olduğunda)
(Azalış olduğunda)
Gider hesaplarında ilk kayıt devamlı borç tarafa yapılır. Çünkü borç tarafı "+" kısmıdır, alacak tarafı ise "-"
kısımdır. Hiçbir zaman borç tarafı (+) alacak tarafdan (-) az olamaz. Bu nedenle borç tarafa (+) bir kayıt
yapmadan, hesabı azaltamayız, yani alacak tarafa (-) kayıt yapamayız. Buna göre diyebiliriz ki, gider
hesabında, alacak taraf (-), borç tarafı (+) hiçbir zaman geçemez.
Gider hesaplarında bir hesapta artış (+) olursa devamlı borç tarafa, hesapta azalış olursa (-) devamlı
alacak tarafa kayıt yapılır.
Örnek: HG işletmesi bankaya geç bir ödeme yaptığı için 400 TL tutarında faizi nakit olarak ödüyorsa
hesaplar şu şekilde kayıt yapılır:
BORÇ
652 FAİZ GİDERLERİ HESABI
ALACAK
400
İşletme ge ödemeden dolayı faiz ödüyor ve faiz giderlerinde artış oluyor. Faiz giderleri hesabı bir gider
hesabı olduğundan ve artış meydana geldiğinden, faiz giderleri hesabının borcuna kayıt yapılır.
BORÇ
100 KASA HESABI
ALACAK
400
İşletme faiz tutarını nakit olarak ödüyor ve kasasında azalma oluyor. Kasa hesabı bir varlık hesabı
olduğundan ve azalış meydana geldiğinden, kasa hesabının alacağına kayıt yapılır. (Kasasında daha önceden
mutlaka en az 400 TL olması gereklidir)
MUHASEBE KAYIT YÖNTEMLERİ
Muhasebe sisteminde iki tür kayıt yöntemi vardır. Tek taraflı kayıt yöntemi ve çift taraflı kayıt yöntemi.
Tek taraflı kayıt sistemi (basit kayıt): Mali olayların yalnızca bir yönünün muhasebe kayıtlarına alındığı
muhasebe kayıt sistemidir. Tek taraflı kayıtta işletme hesabı defteri tutulur. Tek taraflı kayıtı II. sınıf
tacirler tutar.
Örneğin veresiye satış yapan bir işletmeci; yalnızca malı alanların borcunu bir deftere kayıt ediyor ve orada
izliyor, buna karşılık stoktaki (mallardaki) azalmaları deftere kayıt etmiyor ve orada izlemiyorsa, tek taraflı
kayıt yöntemi uyguluyor demektir. Tek taraflı kayıt yöntemi, uygulaması kolay bir muhasebe yöntemidir.
Çift taraflı kayıt sistemi (bilanço usülü kayıt): İşletmenin gerçekleştirdiği mali olayların her iki yönünün
de kayıtlara alındığı muhasebe kayıt sistemidir. Çift taraflı kayıtta ise yevmiye defteri, büyük defter ve
envanter defteri gibi defterler tutulur. Çift taraflı kayıtı I. sınıf tacirler tutmaktadır.
Örneğin yukarıdaki örnekteki işletmeci depodan azalan stokları (malları) da deftere kaydetmiş olsaydı çift
taraflı kayıt yöntemini kullanmış olurdu. Bu yöntem ayrıntılı ve zor olmasına rağmen, işletme faaliyetleri ve
sonuçları hakkında daha anlamlı sonuçlar vermektedir.
TEK TARAFLI KAYIT
KAYIT DÜZENİ
Mali olaylar için tek bir kayıt yapılır
KİMLER TUTAR
II. sınıf tacirler
- İşletme Defteri,
TUTULAN DEFTERLER - Günlük Perakende Satış ve Hasılat
Defteri...
ÇİFT TARAFLI KAYIT
Mali olaylar için en az
iki kayıt yapılır
I. sınıf tacirler
- Yevmiye defteri,
- Büyük defter,
- Envanter defteri...
Not: Birinci sınıf ve ikinci sınıf tacirlerin kimler olduğu Vergi Usul Kanunumuzun 177. maddesinde
belirtilmiştir.
MUHASEBE SÜRECİ
Muhasebe Süreci: Bir muhasebe döneminin başından sonuna kadar yapılan muhasebe işlemleri dizisine
muhasebe süreci denilmektedir. Muhasebe dönemi genelde 1 yıldır ve 1 Ocak tarihinde başlar, 31 aralık
tarihinde sona erer. Yıl içersinde yeni işe başlayanların muhasebe dönemi, işe başlama tarihinden itibaren
başlar ve o yılın sonunda sona erer.
Muhasebe süreci işletme esasına ve bilanço esasına göre defter tutanlarda farklılık gösterir. İşletme
esasına göre defter tutanlar tek taraflı kayıt yöntemini uygularken, bilanço esasına göre defter tutanlar
çift taraflı kayıt yöntemini uygularlar.
Bilanço esasına göre yani çift taraflı kayıt sistemine göre muhasebe süreci aşağıdaki işlemlerden sırasıyla
oluşmaktadır.
1- Açılış bilançosunun düzenlenmesi
2- Yevmiye defter (Günlük defter) kayıtlarının yapılması
3- Büyük defter (Defteri kebir) kayıtlarının yapılması
4- Yardımcı defter kayıtlarının yapılması
5- Aylık mizanların düzenlenmesi
6- Dönem sonu envanter işlemlerinin yapılması
7- Gelir Tablosunun düzenlenmesi
8- Sonuç hesaplarının (Gelir - Gider hesapları) kapatılması
9- Kesin mizanın düzenlenmesi
10- Dönem sonu bilançosunun düzenlenmesi
11- Bilanço hesaplarının kapatılması
12- Yeni muhasebe dönemi hesaplarının açılması
TEK DÜZEN HESAP PLANI
1. Tek Düzen Hesap Planı Tanımı: Muhasebe işlemlerinin kaydedilmesinde kullanılan, belirli bir sisteme
göre hazırlanmış hesapların yer aldığı listeye tek düzen hesap planı denir. Türkiye'de bilanço esasına göre
defter tutan tacirler 1 Ocak 1994 tarihinden itibaren yürürlüğe konan tek düzen hesap planını uygulamak
zorundadırlar. Hesap planındaki kodlar ve hesaplar değişitirilemez, fakat işletmeler istediği hesapları seçip
muhasebe kayıtlarında kullanabilirler.
Hesap planındaki kodlar belli bir sisteme ve mantığa göre oluşturulmuştur.
Hesap kodunun ilk rakamı: Hesap sınıfı
Hesap kodunun ikinci rakamı : Hesap grubu
Hesap kodunun üçüncü rakamı: Büyük defter hesabı
102 BANKALAR HESABI hesap planı sisteminde incelenirse,
1 ---> Hesap Sınıfı (Dönen Varlıklar)
0 ---> Hesap Grubu (Hazır Değerler)
2 ---> Büyük Defter Hesabı (Bankalar Hesabı)
TEK DÜZEN HESAP PLANI
1. DÖNEN VARLIKLAR
10. Hazır Değerler
100. Kasa
101. Alınan Çekler
102. Bankalar
103. Verilen Çekler Ve Ödeme Emirleri(-)
108. Diğer Hazır Değerler
11. Menkul Kıymetler
110. Hisse Senetleri
111. Özel Kesim Tahvil Senet Ve Bonoları
112. Kamu Kesimi Tahvil, Senet Ve Bonoları
118. Diğer Menkul Kıymetler
119. Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı(-)
12. Ticari Alacaklar
120. Alıcılar
121. Alacak Senetleri
122. Alacak Senetleri Reeskontu(-)
124. Kazanılmamış Finansal Kiralama Faiz Gelirleri(-)
126. Verilen Depozito Ve Teminatlar
127. Diğer Ticari Alacaklar
128. Şüpheli Ticari Alacaklar
129. Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı(-)
13. Diğer Alacaklar
131. Ortaklardan Alacaklar
132. İştiraklerden Alacaklar
133. Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar
135. Personelden Alacaklar
136. Diğer Çeşitli Alacaklar
137. Diğer Alacak Senetleri Reeskontu(-)
138. Şüpheli Diğer Alacaklar
139. Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı(-)
15. Stoklar
150. İlk Madde Malzeme
151. Yarımamuller
152. Mamuller
153. Ticari Mallar
157. Diğer Stoklar
158. Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı(-)
159. Verilen Sipariş Avansları
17. Yıllara Yaygın İnşaat Ve Onarım Maliyetleri
170. Yıllara Yaygın İnşaat Ve Onarım Maliyetleri
179. Taşeronlara Verilen Avanslar
18. Gelecek Aylara Ait Giderler Ve Gelir Tahakkukları
180. Gelecek Aylara Ait Giderler
181. Gelir Tahakkukları
19. Diğer Dönen Varlıklar
190. Devreden Kdv
191. İndirilecek Kdv
192. Diğer Kdv
193. Peşin Ödenen Vergiler Ve Fonlar
195. İş Avansları
196. Personel Avansları
197. Sayım Ve Tesellüm Noksanları
198. Diğer Çeşitli Dönen Varlıklar
199. Diğer Dönen Varlıklar Karşılığı(-)
2. DURAN VARLIKLAR
22. Ticari Alacaklar
220. Alıcılar
221. Alacak Senetleri
222. Alacak Senetleri Reeskontu(-)
224. Kazanılmamış Finansal Kiralama Faiz Gelirleri(-)
226. Verilen Depozito Ve Teminatlar
229. Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı(-)
23. Diğer Alacaklar
231. Ortaklardan Alacaklar
232. İştiraklerden Alacaklar
233. Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar
235. Personelden Alacaklar
236. Diğer Çeşitli Alacaklar
237. Diğer Alacak Senetleri Reeskontu(-)
239. Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı(-)
24. Mali Duran Varlıklar
240. Bağlı Menkul Kıymetler
241. Bağlı Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı(-)
242. İştirakler
243. İştiraklere Sermaye Taahhütleri(-)
244. İştirakler Sermaye Payları Değer Düşüklüğü Karşılığı(-)
245. Bağlı Ortaklıklar
246. Bağlı Ortaklıklara Sermaye Taahhütleri(-)
247. Bağlı Ortaklıklar Sermaye Payları Değer Düşüklüğü Karşılığı(-)
248. Diğer Mali Duran Varlıklar
249. Diğer Mali Duran Varlıklar Karşılığı(-)
25. Maddi Duran Varlıklar
250. Arazi Ve Arsalar
251. Yer Altı Ve Yer Üstü Düzenleri
252. Binalar
253. Tesis, Makine Ve Cihazlar
254. Taşıtlar
255. Demirbaşlar
256. Diğer Maddi Duran Varlıklar
257. Birikmiş Amortismanlar(-)
258. Yapılmakta Olan Yatırımlar
259. Verilen Avanslar
26. Maddi Olmayan Duran Varlıklar
260. Haklar
261. Şerefiye
262. Kuruluş Ve Örgütlenme Giderleri
263. Araştırma Ve Geliştirme Giderleri
264. Özel Maliyetler
267. Diğer Maddi Olmayan Duran Varlıklar
268. Birikmiş Amortismanlar(-)
269. Verilen Avanslar
27. Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar
271. Arama Giderleri
272. Hazırlık Ve Geliştirme Giderleri
277. Diğer Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar
278. Birikmiş Tükenme Payları(-)
279. Verilen Avanslar
28. Gelecek Yıllara Ait Giderler Ve Gelir Tahakkukları
280. Gelecek Yıllara Ait Giderler
281. Gelir Tahakkukları
29. Diğer Duran Varlıklar
291. Gelecek Yıllarda İndirilecek Kdv
292. Diğer Kdv
293. Gelecek Yıllar İhtiyacı Stoklar
294. Elden Çıkarılacak Stoklar Ve Maddi Duran Varlıklar
295. Peşin Ödenen Vergi Ve Fonlar
297. Diğer Çeşitli Duran Varlıklar
298. Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı(-)
299. Birikmiş Amortismanlar(-)
3. KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR
30. Mali Borçlar
300. Banka Kredileri
301. Finansal Kiralama İşlemlerinden Borçlar
302. Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri(-)
303. Uzun Vadeli Kredilerin Anapara Taksitleri Ve Faizleri
304. Tahvil Anapara Borç, Taksit Ve Faizleri
305. Çıkarılan Bonolar Ve Senetler
306. Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymetler
308. Menkul Kıymetler İhraç Farkı(-)
309. Diğer Mali Borçlar
32. Ticari Borçlar
320. Satıcılar
321. Borç Senetleri
322. Borç Senetleri Reeskontu(-)
326. Alınan Depozito Ve Teminatlar
329. Diğer Ticari Borçlar
33. Diğer Borçlar
331. Ortaklara Borçlar
332. İştiraklere Borçlar
333. Bağlı Ortaklıklara Borçlar
335. Personele Borçlar
336. Diğer Çeşitli Borçlar
337. Diğer Borç Senetleri Reeskontu(-)
34. Alınan Avanslar
340. Alınan Sipariş Avansları
349. Alınan Diğer Avanslar
35. Yıllara Yaygın İnşaat Ve Onarım Hakedişleri
350,358 Yıllara Yaygın İnşaat Ve Onarım Hakedişleri Bedelleri
36. Ödenecek Vergi Ve Diğer Yükümlülükler
360. Ödenecek Vergi Ve Fonlar
361. Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri
368. Vadesi Geçmiş, Ertelenmiş Veya Taksitlendirilmiş Vergi Ve Diğer Yükümlülükler
369. Ödenecek Diğer Yükümlülükler
37. Borç Ve Gider Karşılıkları
370. Dönem Kârı Vergi Ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları
371. Dönem Kârının Peşin Ödenen Vergi Ve Diğer Yükümlülükleri(-)
372. Kıdem Tazminatı Karşılığı
373. Maliyet Giderleri Karşılığı
379. Diğer Borç Ve Gider Karşılıkları
38. Gelecek Aylara Ait Gelirler Ve Gider Tahakkukları
380. Gelecek Aylara Ait Gelirler
381. Gider Tahakkukları
39. Diğer Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
391. Hesaplanan Kdv
392. Diğer Kdv
393. Merkez Ve Şubeler Cari Hesabı
397. Sayım Ve Tesellüm Fazlaları
399. Diğer Çeşitli Yabancı Kaynaklar
4. UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR
40. Mali Borçlar
400. Banka Kredileri
401. Finansal Kiralama İşlemlerinden Borçlar
402. Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri(-)
405. Çıkarılmış Tahviller
407. Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymetler
408. Menkul Kıymetler İhraç Farkı(-)
409. Diğer Mali Borçlar
42. Ticari Borçlar
420. Satıcılar
421. Borç Senetleri
422. Borç Senetleri Reeskontu(-)
426. Alınan Depozito Ve Teminatlar
429. Diğer Ticari Borçlar
43. Diğer Borçlar
431. Ortaklara Borçlar
432. İştiraklere Borçlar
433. Bağlı Ortaklıklara Borçlar
436. Diğer Çeşitli Borçlar
437. Diğer Borç Senetleri Reeskontu(-)
438. Kamuya Olan Ertelenmiş Veya Taksitlendirilmiş Borçlar
44. Alınan Avanslar
440. Alınan Sipariş Avansları
449. Alınan Diğer Avanslar
47. Borç Ve Gider Karşılıkları
472. Kıdem Tazminatı Karşılığı
479. Diğer Borç Ve Gider Karşılıkları
48. Gelecek Yıllara Ait Gelirler Ve Gider Tahakkukları
480. Gelecek Yıllara Ait Gelirler
481. Gider Tahakkukları
49. Diğer Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
492. Gelecek Yıllara Ertelenmiş Veya Terkin Edilecek Kdv
493. Tesise Katılma Payları
499. Diğer Çeşitli Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
5. ÖZ KAYNAKLAR
50. Ödenmiş Sermaye
500. Sermaye
501. Ödenmemiş Sermaye(-)
52. Sermaye Yedekleri
520. Hisse Senetleri İhraç Primleri
521. Hisse Senedi İptal Kârları
522. Maddi Duran Varlık Yeniden Değerleme Artışları
523. İştirakler Yeniden Değerleme Artışları
524. Maliyet Artışları Fonu
529. Diğer Sermaye Yedekleri
54. Kâr Yedekleri
540. Yasal Yedekler
541. Statü Yedekleri
542. Olağanüstü Yedekler
548. Diğer Kâr Yedekleri
549. Özel Fonlar
57. Geçmiş Yıllar Kârları
570. Geçmiş Yıllar Kârları
58. Geçmiş Yıllar Zararları(-)
580. Geçmiş Yıllar Zararları(-)
59. Dönem Net Kârı (Zararı)
590. Dönem Net Kârı
591. Dönem Net Zararı(-)
6. GELİR TABLOSU HESAPLARI
60. Brüt Satışlar
600. Yurt İçi Satışlar
601. Yurt Dışı Satışlar
602. Diğer Gelirler
61. Satış İndirimleri(-)
610. Satıştan İadeler(-)
611. Satış İndirimleri(-)
612. Diğer İndirimler(-)
62. Satışların Maliyeti(-)
620. Satılan Mamuller Maliyeti(-)
621. Satılan Ticari Mallar Maliyeti(-)
622. Satılan Hizmet Maliyeti(-)
623. Diğer Satışların Maliyeti(-)
63. Faaliyet Giderleri(-)
630. Araştırma Ve Geliştirme Giderleri(-)
631. Pazarlama Satış Ve Dağıtım Giderleri(-)
632. Genel Yönetim Giderleri(-)
64. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir Ve Kârlar
640. İştiraklerden Temettü Gelirleri
641. Bağlı Ortaklıklardan Temettü Gelirleri
642. Faiz Gelirleri
643. Komisyon Gelirleri
644. Konusu Kalmayan Karşılıklar
645. Menkul Kıymet Satış Kârları
646. Kambiyo Kârları
647. Reeskont Faiz Gelirleri
648. Enflasyon Düzeltme Kârları
649. Diğer Olağan Gelir Ve Kârlar
65. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider Ve Zararlar(-)
653. Komisyon Giderleri(-)
654. Karşılık Giderleri(-)
655. Menkul Kıymet Satış Zararları(-)
656. Kambiyo Zararları(-)
657. Reeskont Faiz Giderleri(-)
658. Enflasyon Düzeltmesi Zararları(-)
659. Diğer Olağan Gider Ve Zararlar(-)
66. Finansman Giderleri(-)
660. Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri(-)
661. Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri(-)
67. Olağan Dışı Gelir Ve Kârlar
671. Önceki Dönem Gelir Ve Kârları
679. Diğer Olağan Dışı Gelir Ve Kârlar
68. Olağan Dışı Gider Ve Zararlar(-)
680. Çalışmayan Kısım Gider Ve Zararları(-)
681. Önceki Dönem Gider Ve Zararları(-)
689. Diğer Olağan Dışı Gider Ve Zararlar(-)
69. Dönem Net Kârı Veya Zararı
690. Dönem Kârı Veya Zararı
691. Dönem Kârı Vergi Ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları(-)
692. Dönem Net Kârı Veya Zararı
697. Yıllara Yaygın İnşaat Ve Enflasyon Düzeltme Hesabı
698. Enflasyon Düzeltme Hesabı
7. MALİYET HESAPLARI (7/A SEÇENEĞİ)
70. Maliyet Muhasebesi Bağlantı Hesapları
700. Maliyet Muhasebesi Bağlantı Hesabı
701. Maliyet Muhasebesi Yansıtma Hesabı
71. Direkt İlk Madde Ve Malzeme Giderleri
710. Direkt İlk Madde Ve Malzeme Giderleri
711. Direkt İlk Madde Ve Malzeme Yansıtma Hesabı
712. Direkt İlk Madde Ve Malzeme Fiyat Farkı
713. Direkt İlk Madde Ve Malzeme Miktar Farkı
72. Direkt İşçilik Giderleri
720. Direkt İşçilik Giderleri
721. Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma Hesabı
722. Direkt İşçilik Ücret Farkları
723. Direkt İşçilik Süre Farkları
73. Genel Üretim Giderleri
730. Genel Üretim Giderleri
731. Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabı
732. Genel Üretim Giderleri Bütçe Farkları
733. Genel Üretim Giderleri Verimlilik Giderleri
734. Genel Üretim Giderleri Kapasite Farkları
74. Hizmet Üretim Maliyeti
740. Hizmet Üretim Maliyeti
741. Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma Hesabı
742. Hizmet Üretim Maliyeti Fark Hesapları
75. Araştırma Ve Geliştirme Giderleri
750. Araştırma Ve Geliştirme Giderleri
751. Araştırma Ve Geliştirme Giderleri Yansıtma Hesabı
752. Araştırma Ve Geliştirme Gider Farkları
76. Pazarlama Satış Ve Dağıtım Giderleri
760. Pazarlama Satış Ve Dağıtım Giderleri
761. Pazarlama Satış Ve Dağıtım Giderleri Yansıtma Hesabı
762. Pazarlama Satış Ve Dağıtım Giderleri Fark Hesabı
77. Genel Yönetim Giderleri
770. Genel Yönetim Giderleri
771. Genel Yönetim Giderleri Yansıtma Hesabı
772. Genel Yönetim Gider Farkları Hesabı
78. Finansman Giderleri
780. Finansman Giderleri
781. Finansman Giderleri Yansıtma Hesabı
782. Finansman Giderleri Fark Hesabı
7. MALİYET HESAPLARI (7/B SEÇENEĞİ)
79. Gider Çeşitleri
790. İlk Madde Ve Malzeme Giderleri
791. İşçi Ücret Ve Giderleri
792. Memur Ücret Ve Giderleri
793. Dışarıdan Sağlanan Fayda Ve Hizmetler
794. Çeşitli Giderler
795. Vergi, Resim Ve Harçlar
796. Amortisman Ve Tükenme Payları
797. Finansman Giderleri
798. Gider Çeşitleri Yansıtma Hesabı
799. Üretim Maliyet Hesabı
8. SERBEST HESAPLAR
9. NAZIM HESAPLAR
90. Teminat Hesaplar
900. Teminat Mektuplarından Alacaklar Hesabı
901. Teminat Mektuplarından Borçlar Hesabı
91. Cirolar, Kefaletler ve Garantiler
92. Teminat ve Emanet Verilen Kıymetler
920. Kıymetlerimizi Teminat Alanlar Hesabı
921. Teminattaki Kıymetlerimiz Hesabı
922. Kıymetlerimizi Emanet Alanlar Hesabı
923. Emanetteki Kıymetlerimiz Hesabı
93. Teminat ve Emanet Alınan Kıymetler
930. Teminat Alınan Kıymetler Hesabı
931. Teminata Kıymet Verenler Hesabı
932. Emanet Alınan Kıymetlerimiz Hesabı
933. Emanet Kıymet Verenler Hesabı
94. Yatırım İndirimi ve Finansman Fonu
95. Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler ve Vergiye Tabi Olmayan Karlar
950. Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler Hesabı
951. Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler Alacaklı Hesabı
952. Vergiye Tabi Olmayan Gelirler Hesabı
953. Vergiye Tabi Olmayan Gelirler Alacaklı Hesabı
96. Menkul Kıymetler Cüzdanları
97. Çıkarılmış Menkul Kıymetler Hesabı
98. Yabancı Paralı İşlemler
99. Diğer Sayısal Bilgiler
NAZIM HESAPLAR
Nazım Hesaplar: İşletmenin sahibi olmadığı ancak izlenmesine ihtiyaç duyulan değerlerin kaydedildiği
hesaplardır. İşletmenin varlık ve kaynaklarında değişime neden olmayan işlemler nazım hesaplarda izlenir.
Ancak bu işlemler gelecekte işletme değerlerinde bir değişime neden olabilir. Nazım hesap kullanacak
işletmeler ihtiyaçlarına ve işletme yapısına uygun olarak nazım hesap grubu oluştururlar. Nazım hesaplar ile
ilgili olarak önerilen hesap grupları ve hesap isimleri aşağıdaki gibidir:
Nazım Hesapların İşleyişi: Nazım hesaplar ile kayıt yapılırken bir nazım hesap borçlandırılırken mutlaka
diğer nazım hesap alacaklandırılır. Nazım hesaplar başka bir varlık veya kaynak hesabı ile kesinlikle
kullanılmaz.
Örnek: İşletme 10.01.2009 tarihinde bir ihale açmış ve ihaleyi kazanan A işletmesinden 10.000 TL tutarında
banka teminat mektubu almıştır. Bir ay sonra A işletmesi ihale konusu işi tamamlamış ve banka teminat
mektubu işletmeye iade etmiştir.
Mad.
No
AÇIKLAMA
1
....................................10.01.2009.....................................
900 BORÇLU NAZIM HESAPLAR
BORÇ
ALACAK
10.000
900.01 Teminat Mektupları
901 ALACAKLI NAZIM HESAPLAR
10.000
901.01 Teminat Mektubu Verenler
Teminat mektubunun alınması
2
....................................10.02.2009......................................
901 ALACAKLI NAZIM HESAPLAR
10.000
901.01 Teminat Mektubu Verenler
900 BORÇLU NAZIM HESAPLAR
900.01 Teminat Mektupları
Teminat mektubunun iade edilmesi
10.000
YEVMİYE DEFTERİ
1. Yevmiye Defterinin Tanımı: Muhasebede, ticari işlemlerin belgelere dayanarak tarih sırası ile, maddeler
halinde kaydedildiği deftere yevmiye defteri (Günlük Defter) denir. Yevmiye defterine yapılan her kayıt
mutlaka bir belgeye dayanmalıdır. Muhasebede belgesi olmayan hiçbir işlem kaydedilemez. Yevmiye
defterine ilk olarak yeni işe başlayan işletmelerde açılış bilançosu, eskiden beri işe devam eden işletmelerde
önceki dönem sonu bilançosunda yer alan bilgiler esas alınarak açılış kaydı yapılır.
Yevmiye defterine kayıt yapılırken hata olursa muhasebe kurallarına göre düzeltme yapılır. Kayıt silme,
karalama, sayfa koparma kesinlikle yasaktır ve cezai müeyyidelere tabidir. Yanlış yazılan rakam veya yazının
üzeri okunacak şekilde tek çizgi ile çizilir ve üzerine ya da yanına doğrusu yazılır. Yevmiye defteri ciltli ya da
yapraklı olabilir.
Yevmiye defteri kullanılmadan önce notere tasdik ettirilmesi gerekir. Aksi halde tutulan yevmiye defteri
kanunen geçerli sayılmaz. Muhasebe kayıtlarını bilgisayar aracılığı ile tutan işletmeler bilgisayar kağıtlarını
defter olarak tasdik ettirirler. Bu durumda yevmiye defteri formatı kullanılan muhasebe paket programına
göre değişmektedir.
Muhasebe işlemlerinin defterlere günü gününe kaydedilmesi esas olmakla birlikte en geç 10 gün içinde
deftere kayıt yapılmalıdır. Muhasebe kayıtlarını, muhasebe fişlerine dayanarak yürüten işletmelerde en
geç 45 gün içinde deftere kayıt yapılmalıdır. Yevmiye defteri, Türk Ticaret Kanunu’na göre ait olduğu yıldan
başlayarak 10 yıl, Vergi Usul Kanunu’na göre izleyen yıldan başlayarak 5 yıl süre ile saklanmalıdır.
1.1. Yevmiye Defterinin Şekli: Yevmiye defterine muhasebe işlemleri yevmiye maddesi halinde yazılır.
Yevmiye defterinde iki çizgi arasında yer alan terimler yevmiye maddesini oluşturur. Yevmiye maddesine
kayıt yapılırken önce borçlu hesaplar kaydedilir, daha sonra alacaklı hesaplar kaydedilir. Borçlu hesapların
tutarları borç sütununa, alacaklı hesapların tutarları alacak sütununa yazılır. Her yevmiye maddesinin altında
işlemi açıklayan kısa bir not yer alır.
Yevmiye defterinde ilk satır bir önceki sayfa toplamının devredildiği toplamların bulunduğu satırdır. Yevmiye
defterinin son satırı da sayfa toplamının yazıldığı toplam satırıdır.
Yevmiye Defteri Örneği:
Borçlu
Alacaklı
Büyük
Defter
Büyük
Defter
Sayfa No Sayfa No
Yevmiye
Madde
AÇIKLAMA
Numarası
.................Tarih..................
Borçlu Hesap
Alacaklı Hesap
...............Açıklama..............
Yardımcı
HesapTutarı
Borçlı Hesap
Tutarı
Alacaklı Hesap
Tutarı
Muhasebe işlemlerinde matbu yevmiye defteri yukarıdaki gibidir. Fakat genelde muhasebe işlemlerinin
yevmiye kayıtları daha kısa bir şekilde düzenlenebilir. Bizde sitemiz içersindeki derslerde yevmiye defterini
aşağıdaki şekilde düzenleyeceğiz.
Mad.
AÇIKLAMA
No
1
BORÇ
ALACAK
....................................Tarih......................................
Borçlu Hesaplar
Borç tutarı
Alacaklı Hesaplar
Alacak tutarı
................................Açıklama...............................
Yevmiye maddesi düzenlenirken, yevmiye maddesi üç biçimde olabilir.
1.1.1. Basit (yalın) madde: Tek hesabın borçlu ve tek hesabın alacaklı olduğu yevmiye maddesi türüdür.
Mad.
AÇIKLAMA
No
1
BORÇ
ALACAK
....................................Tarih......................................
Borçlu Hesap
Alacaklı Hesap
................................Açıklama...............................
1.1.2. Bileşik madde : Birden fazla borçlu hesaba karşılık tek hesabın alacaklı olduğu ya da tek hesabın
borçlanmasına karşılık birden çok hesabın alacaklandığı yevmiye maddesi türüdür.
Mad.
AÇIKLAMA
No
1
....................................Tarih......................................
1.Borçlu Hesap
2.Borçlu Hesap
Alacaklı Hesap
................................Açıklama...............................
BORÇ
ALACAK
1.1.3. Karma madde: Birden çok borçlu hesaba karşılık, birden çok hesabın alacaklı olduğu yevmiye
maddesi türüdür.
Mad.
AÇIKLAMA
No
1
BORÇ
ALACAK
....................................Tarih......................................
1.Borçlu Hesap
2.Borçlu Hesap
1.Alacaklı Hesap
2.Alacaklı Hesap
................................Açıklama...............................
2. Yevmiye maddesi yazılırken dikkat edilmesi gereken hususlar:
- Yevmiye defteri yazılırken hesap numaralarını öğrenmek için hesap planından faydalanılır.
- Yevmiye maddesinde hesap isimleri büyük harf ile yazılır.
- Hesap isimlerinin aralarında boşluk bırakılmaz. Boşluk var ise çizilerek iptal edilir.
- Yevmiye maddesinin borç ve alacak tutarlarının aynı olması gerekir.
- Yevmiye defterinde madde numarasının önünde büyük defter sayfa numaralarını gösteren iki sütun
bulunmaktadır. Bu kısımlara hesapların büyük defterde hangi sayfalarda yer aldığı yazılır.
- Yevmiye defterinin her sayfasının bitiminde sayfa toplamı alınarak en alta yazılır. Toplam sonraki sayfanın
üstüne de geçirilir.
3. Yevmiye maddesinde aşağıdaki hususların bulunması gerekir:
- Yevmiye madde sıra numarası,
- Tarih
- Borçlu hesap,
- Alacaklı hesap,
- Tutar,
- Her kaydın dayandığı belgelerin çeşidi, varsa tarih ve numaraları.
- Yevmiye defteri ciltli ve sayfaları birbirini takip eden sıra numaralı olmalıdır. Vergi kanunlarına göre
hareketli yapraklı defter kullanılabilir.
- Yevmiye defterine geçirilecek kayıtlar haklı sebep olmaksızın, on günden fazla geciktirilemez.
- Yevmiye defteri yeni senenin en geç Ocak ayı sonuna kadar notere gösterilip son kaydın altına noterce
"Görülmüştür" sözü yazılarak mühür ve imza ile tasdik ettirilmesi şarttır.
4. Açılış Kaydı: Yevmiye defterine ilk olarak yani birinci madde olarak açılış bilançosundaki hesapların
yazıldığı kayıt yapılır. Bilançonun aktifinde yer alan değerler yevmiye defterinin borcuna, pasifte yer alan
değerler ise alacağına kaydedilir. Açılış kaydı yevmiye defterinin 1 numaralı maddesidir. Yevmiye defterine
yapılan kayıtlar ne olursa olsun borç ve alacak toplamlarının mutlaka birbirine eşit olması gereklidir.
Örnek: HG işletmesi 01.01.2009 tarihinde ki açılış bilançosunu aşağıdaki gibidir. Buna göre açılış kaydını
düzenleyeniz.
AKTİF
HG İŞLETMESİ 01.01.2009 TARİHLİ AÇILIŞ BİLANÇOSU
I. DÖNEN
VARLIKLAR..............................................25.000
100 Kasa Hesabı.........................4.000
102 Bankalar Hesabı.................7.000
121 Alacak Senetleri Hesabı...6.000
153 Ticari Mallar Hesabı........8.000
II. DURAN
VARLIKLAR...............................................5.000
PASİF
III. KISA VADELİ YABANCI KAYNAK...........9.000
321 Borç Senetleri Hesabı.......9.000
IV. UZUN VADELİ YABANCI KAYNAK.........18.000
400 Banka Kredileri Hesabı.....13.000
421 Borç Senetleri Hesabı........5.000
V. ÖZ KAYNAKLAR................................................3.000
500 Sermaye Hesabı...................3.000
255 Demirbaşlar Hesabı........5.000
AKTİF TOPLAM 30.000
PASİF TOPLAM
30.000
Cevap: İşletmenin açılış bilançosunundan faydalanarak açılış kaydını düzenleyelim.
Mad.
AÇIKLAMA
No
1
BORÇ
ALACAK
....................................01.01.2009......................................
100 Kasa Hesabı
102 Bankalar Hesabı
4.000
7.000
121 Alacak Senetleri Hesabı
153 Ticari Mallar Hesabı
6.000
8.000
255 Demirbaşlar Hesabı
5.000
321 Borç Senetleri Hesabı
400 Banka Kredileri Hesabı
421 Borç Senetleri Hesabı
500 Sermaye Hesabı
9.000
13.000
5.000
3.000
......................Açılış Kaydının Düzenlenmesi...............
Örnek: HG işletmesi 01.01.2009 tarihinde aşağıdaki varlık ve kaynak hesapları ile kuruluyor. İşletmenin açılış
bilançosunu düzenleyerek sermayeyi bulunuz ve işletmenin açılış kaydını yapınız.
100 Kasa Hesabı............................................24.000 TL
102 Bankalar Hesabı.....................................17.000 TL
121 Alacak Senetleri.....................................36.000 TL
153 Ticari Mallar Hesabı.............................48.000 TL
252 Binalar Hesabı.......................................90.000 TL
255 Demirbaşlar Hesabı..............................35.000 TL
320 Satıcılar Hesabı....................................70.000 TL
321 Borç Senetleri Hesabı..........................49.000 TL
400 Banka Kredileri Hesabı........................33.000 TL
421 Borç Senetleri Hesabı..........................25.000 TL
Cevap: İşletmenin açılış bilançosunu düzenleyerek sermayeyi bulalım
Açılış Bilançosu:
AKTİF
HG İŞLETMESİ 01.01.2009 TARİHLİ AÇILIŞ BİLANÇOSU
PASİF
I. DÖNEN
VARLIKLAR............................................125.000
III. KISA VADELİ YABANCI KAYNAK........119.000
320 Satıcılar Hesabı...............70.000
100 Kasa Hesabı........................24.000
102 Bankalar Hesabı.................17.000
321 Borç Senetleri Hesabı.....49.000
121 Alacak Senetleri Hesabı...36.000
153 Ticari Mallar Hesabı........48.000
IV. UZUN VADELİ YABANCI KAYNAK........58.000
400 Banka Kredileri Hesabı.....33.000
421 Borç Senetleri Hesabı.......25.000
II. DURAN
VARLIKLAR...........................................125.000
252 Binalar Hesabı..................90.000
V. ÖZ KAYNAKLAR.............................................73.000
500 Sermaye Hesabı........73.000
255 Demirbaşlar Hesabı.........35.000
AKTİF TOPLAM 250.000
PASİF TOPLAM
250.000
Açılış Kaydı:
Mad.
AÇIKLAMA
No
1
BORÇ
ALACAK
....................................01.01.2009......................................
100 Kasa Hesabı
102 Bankalar Hesabı
24.000
17.000
121 Alacak Senetleri Hesabı
153 Ticari Mallar Hesabı
36.000
48.000
252 Binalar Hesabı
255 Demirbaşlar Hesabı
90.000
35.000
320 Satıcılar Hesabı
321 Borç Senetleri Hesabı
70.000
49.000
400 Banka Kredileri Hesabı
421 Borç Senetleri Hesabı
33.000
25.000
500 Sermaye Hesabı
73.000
......................Açılış Kaydının Düzenlenmesi...............