Deney ve kontrol grubu

advertisement
Araştırma Yöntemleri - 7
Veri toplama yöntemleri: deney
Giriş
• Deney esasında sosyal bilimlerden çok doğa
bilimlerini daha fazla çağrıştırmaktadır
• Ancak sosyal bilimlerde de bazı alanlarda
kontrollü deneyler yapılmaktadır
• Sosyal bilimci tipik olarak bazı insanları alır, onlara
bir şeyler uygular ve bunun etkisinin ne olduğunu
öğrenmek için gözler
– Örneğin bir yemek yaptığımızda tuz atarız ve tadarız,
sonra biraz daha tuz atıp yine tadarız
– Bir bomba imha görevlisi mavi kabloyu kesip etkisini
görebilir!
Giriş (2)
• Öte yandan zaten gündelik hayatta yaşadığımız
dünyayı anlamak için bolca deney yaparız
• Öğrendiğimiz tüm yetenekler deneyle elde edilir:
– Yemek, yürümek, konuşmak, bisiklet sürmek
• Deney yaparak bir öğrenci çalışmanın akademik
başarı üzerindeki etkisini öğrenebilir
• Bu bölümde sosyal bilimlerde deneysel
araştırmaların nasıl kullanıldıklarını, ve bu
metodun güçlü ve zayıf yanlarından bahsedeceğiz
Deney için uygun konular nelerdir?
• Deney metodu her konuya değil ancak
bazılarına daha uygundur.
• Özellikle çerçevesi iyi tanımlanmış, süresi belli
araştırma projeleri için uygundur.
• Hipotez testi için özellikle uygundur, çünkü
deney temelde nedensellikleri belirlemeye
odaklanır.
• Bundan dolayı da tanımlayıcı amaçlardan çok
açıklayıcı amaçlara daha fazla uygundur.
Deney için uygun konular nelerdir? (2)
• Örneğin: kadınların iyi birer sürücü olamayacaklarına
yönelik ön yargıyı kırmanın yollarını arayan bir
araştırma yapalım.
• Bu önyargıya sahip bir grup insan seçip onlara bu konu
ile ilgili bir belgesel izletelim.
• Belgeselde ileri sanayi toplumlarında böyle bir ayırımın
olmadığı, trafikteki yaklaşık her iki sürücüden birisinin
kadın olduğu ve bizim toplumumuzda ise kadın sürücü
sayısının hem az olması hem de fazla pratik
yapamamaları nedeniyle trafikte belirginlik
kazandıklarına dair mesajlar verilsin.
• Filmi izledikten sonra grubun önyargısını yeniden
ölçelim?
Sosyal bilimci laboratuvar mı kuracak?
• Deney deyince genelde bir laboratuvar akla
gelir.
• Ancak böyle olmak zorunda değildir.
• Web in gelişmesiyle internet üzerinden bile
yürütülebilecek deneylerden bahsetmek
mümkündür.
• Ayrıca doğal deneyler dediğimiz ve kendi doğal
akışlarına izlenen durumlar da söz konusudur.
Klasik deney
• Hem doğa bilimlerinden hem de sosyal
bilimlerde klasik deneyler üç bileşenden
oluşur
– Bağımlı ve bağımsız değişken
– Test öncesi ve sonrası
– Deney ve kontrol grubu
Bağımlı ve bağımsız değişken
• Temelde bir deney bağımsız bir değişkenin bağımlı bir
değişken üzerindeki etkisini inceler.
• Duruma göre bağımsız değişkenin varlığı ve yokluğunun
nasıl etki yapacağı incelenebilir.
• Bağımlı değişken ve bağımsız değişken birbirine bağlı
olarak değişen değerler olarak
atfedilir. Bağımlı değişkenler, bağımsız değişkenlere
tepki olarak değiştiği gözlenen
değişkenlerdir. Bağımsız değişkenler ise bağımlı
değişkenlerde bir değişime neden olmak için bilinçli
veya kasti bir şekilde manipüle edilen değişkenlerdir
(wikipedia, Türkçe).
Test öncesi ve test sonrası
• Test öncesi: Bağımlı değişkenler içindeki bir deneğin
ölçülmesi
• Test sonrası: bağımlı değişkenler içindeki bir deneğin,
bağımsız değişkene maruz kaldıktan sonra yeniden
ölçülmesi
• Bu durumda iki durum arasında bir fark çıkarsa, bu fark
bağımsız değişkene atfedilir (ör. Kadına yönelik önyargı
örneğini düşünün. Film izlenmeden önceki önyargı
(bağımlı değişken), test öncesine; filmden sonraki
ölçme ise test sonrasına örnektir. Arada bir fark varsa
bu da bağımsız değişken olan filme atfedilir)
Deney ve kontrol grubu
• Deney grubu: deneysel uyarıcıya tabi tutulan grup
• Kontrol grubu: bu uyarıcıya tabi tutulmayan grup
• Kontrol grubunun gerekliliği Hawthorne araştırmalarında
ortaya çıkmıştır.
– Burada çalışma koşullarındaki değişikliklerin işçilerin
memnuniyetlerinde ve verimlerindeki etkilerini incelemişlerdi.
– Koşulları iyileştirildikçe verim artmıştır, uygun ısı veya ışık
ayarlamaları verimi arttırmıştır.
– Ancak tersi düzenlemelerde de verimin artmaya devam ettiği
gözlenmiştir (hawthorne etkisi).
– Burada bir kontrol grubunun mutlaka gerekli olduğu
görülmüştür.
– Tıbbi araştırmalarda ise kontrol grubu kaçınılmaz derecede
önemlidir
Denek seçimi
• Rastgele seçim: deneklerin deney ve kontrol
grubuna atanmalarının rastgele yapıldığı
yöntem. Örneğin deneye katılacak tüm
deneklere bir numara verilir buradan da
rastgele bir numaradan başlanarak sırayla bir
deney bir kontrol grubu olmak üzere dağıtılır.
– Veya tek sayılar ve çift sayılar şeklinde ayrılır
Denek seçimi (2)
• Eşleştirme: kota örnekleme mantığı ile seçilir.
Belirli özellikler taşıyan denekler ikiye bölünüp
rastgele yöntemle deney ve kontrol gruplarına
gönderilir.
– Örneğin kadına yönelik önyargı deneyine katılan
deneklerden 12 tanesi 20 yaş altıysa bunların onar
tanesi rastgele yöntemle iki farklı gruba dağıtılır
Farklı deney tasarımları
• Sunumun bu kısmında farklı deney
tasarımlarından bazılarına değinilecektir:
• Deney öncesi araştırma tasarımları: burada üç
tasarımdan bahsetmek mümkündür ancak
bunların bilimsel standartları karşıladığı
söylenemez.
– Bundan dolayı da deney öncesi tasarım denmektedir
– Bazen bu tasarımlar, bir deney için gerekli tüm şartlar
sağlanamadığı için kullanılabilmektedir
Deney öncesi araştırma tasarımları (2)
• 1- Bu tasarımlardan ilki tek bir denek grubunun
bağımsız değişkene maruz bırakılarak incelenmesidir
(one-shot case studey). Kontrol grubu yok, öntest yok
– Burada araştırmacı bağımlı değişkenin durumunu bir grup
deneği bağımsız değişkene maruz bırakarak incelemeye
çalışır. Ancak test öncesi ölçüm yoktur.
– Daha önce verdiğimiz örneği hatırlayın. Örneğin bir grup
deneğe doğrudan kadına yönelik önyargıların düşürülmesi
ile ilgili bir film izleyip onların önyargılarını ölçtüğümüzü
düşünün. Burada bu grubun filmi izlemeden önceki
önyargıları ölçülmediği için yanlış sonuç çıkartmak
mümkündür. Şayet film sonrası önyargı düşük çıkmışsa
bunun sebebinin film olup olmadığını bilmek mümkün
değildir
Deney öncesi araştırma tasarımları (3)
• 2- test öncesi ve sonrası grup tasarımı: burada
test öncesi ölçüm vardır ancak kontrol grubu
yoktur. Burada örneğimize geri dönecek olursak,
film izleyenlerde önyargı azalabilir ancak bunun
sebebinin sadece bağımsız değişken (film) olup
olamayacağını bilmek mümkündür değildir.
• Kontrol grubu olmadığı için, bu azalmanın başka
nedenlerden kaynaklanabileceğini düşünmek
mümkündür.
Deney öncesi araştırma tasarımları (4)
• 3- statik grup kıyaslaması: burada deney ve
kontrol grupları vardır ancak deney öncesi test
(öntest- pretest) yoktur.
– Örneğin filmi izledikten sonra deney grubunun
kontrol grubundan daha düşük bir önyargıya sahip
olduğu çıkmış olsun.
– Şayet öntest yapılmamışsa bu düşüklüğün
sebebinin bağımsız değişken olup olmadığını
bilmek mümkün değildir.
•
Deneysel araştırmada geçerlilik
• İçsel geçersizlik kaynakları: burada deneyden
çıkartılan sonuçların, deneyin kendisinden
kaynaklanamama ihtim ali ima edilmektedir.
– Bağımsız değişkenden başka unsurların bağımlı
değişkeni etkileme durumlarıdır söz konusu olan
– Örneğin: o alanda önemli gelişmelerin olması
(diyelim ki deney sırasında bir kadın bilimcinin
nobel alması veya çok önemli bir başarı elde
etmesi denekleri etkileyebilir), olgunlaşma …
Deneysel araştırmada geçerlilik (2)
• Dışsal geçersizlik kaynakları: içsel geçersizlik
kaynakları deneklerle ilgiliyken, dışsal
geçersizlik kaynakları deney bulgularının
gerçek hayatta genellenebilirliği ile ilgilidir.
– İzlettiğimiz filmin deney grubunda önyargıda bir
azaltmaya neden olduğunu bulduğumuzu
düşünün. Aynı etki, acaba bu film sinemalarda
veya tv’lerde gösterildiğinde de sözkonusu olur
mu?
Alternatif deney türleri
• İnternet destekli deneyler
• Doğal deneyler: gerçek sosyal olaylar (kontrol
altında olmayan) bazen önemli deneylere
kaynaklık edebilir.
– Örneğin deprem yaşamış bir kentin sakinlerini
düşünün. Bu depremde bazıları finansal açıdan çok
ciddi etkilenirken bazılarının ise daha bu olayı daha
hafif atlattıklarını düşünelim.
– Acaba bu denli ciddi bir doğal olay kişilerin geleceğe
yönelik davranışlarını nasıl etkiler?
– Böyle bir soru, bu olayı yaşamış olanlarla görüşmemizi
gerektirir.
Deney yönteminin güçlü ve zayıf
yanları
• Kontrollü deneylerin en büyük avantajı onun
yalıtılmışlığındadır.
– Kontrol altında yürütülen bir deneyde deney
sonrası bir değişiklik varsa bunu bağımsız
değişkene atfetmek kolaydır.
• Her zaman için geçerli olmasa da genelde
küçük bir grup insanın dahil olduğu bir deney
yürütmek daha ekonomiktir (örneğin bir anket
çalışmasından).
Deney yönteminin güçlü ve zayıf
yanları (2)
• Deneyin en büyük zayıflığı ise onun
yapaylığına dayanır (daha önce bahsettiğimiz
film deney grubuna etki etse bile bunun tüm
ülkede aynı etkiyi doğuracağına emin olabilir
miyiz?).
• Daha önce bahsedilen içsel ve dışsal
geçersizlik kaynakları da hatırlamak gerekiyor.
kaynak
• Babbie, Earl (2010). The Practice of Social
Research, WADSWORTH (8. Bölüm:
Experiments)
Download