üreme s*stem* anatom*s

ENDOKRİN SİSTEM ANATOMİSİ
• İÇ SALGI BEZLERİ
(GLANDULA ENDOCRINAE)
• Metabolizma, büyüme, üreme,
gelişme, hücrenin besinleri
kullanması ve strese yanıt gibi
birçok fizyolojik olayda rol
oynayan bezlere endokrin
bezler denir.
• Endokrin bezler, işlevlerini
‘hormon’ adı verilen kimyasal
molekülleri
salgılayarak
gerçekleştirirler.
• Endokrin
bezlerin
salgı
kanalları
olmadığından,
salgılarını doğrudan dolaşıma
verirler.
ENDOKRİN FONKSİYONU OLAN ORGAN VE DOKULAR
1-HYPOTHALAMUS
• Birçok
salgılar.
hormon
• İnfundibulum denilen
oluşum ile
hipofiz
bezine bağlanmıştır.
2-TEMEL ENDOKRİN ORGANLAR
-Gl. pituitaria (hipofiz bezi)
-Gl. pinealis (epifiz bezi, corpus pineale)
-Gl. thyroidea (tiroid bezi)
-Gll. parathyroidea (paratiroid bezleri)
-Gll. suprarenales (böbrek üstü bezleri)
3-ENDOKRİN HÜCRELER İÇEREN ORGANLAR
• Bu organların asıl fonksiyonu yanında endokrin fonksiyonları da vardır.
-Timüs
-Pankreas
-Gonadlar (testisler ve ovariumlar)
-Plasenta
-Böbrekler
-Kalp
-Gastrointestinal mukoza
• HYPOPHYSIS (GLANDULA
PITUITARIA=Hipofiz bezi):
• Sphenoidal
kemikteki
sella turcica’daki fossa
hypophysialis’de
yerleşmiştir.
• Üst kısmı diaphragma
sellae adı verilen zar ile
örtülüdür.
• Diaphragma
sella’nın
ortasından infundibulum
denilen bir sap geçer.
• Hipofiz, infundibulum
ile
hypothalamus’a
tutunur.
• Hipofiz,
adenohypophysis
ve
neurohypophysis olmak
üzere 2 kısma ayrılır.
• Adenohypophysis
(ön
hipofiz
lobu)’te
sentezlenen hormonlar
şunlardır;
• 1- Growth hormon
(Büyüme hormonu=GH):
• Kas ve kemiklerin belirli
bir
yaşa
kadar
büyümelerini sağlar.
• 2- Prolactin:
• Kadınlarda
memelerin
büyümesini ve meme
bezlerinin süt salgısı
yapmasını sağlar.
• 3- Tiroit stimule edici
hormon (TSH):
• Tiroid
bezini,
tiroid
hormonları salgılanması için
stimüle eder.
• 4Adrenocorticotropin
(ACTH):
• Böbreküstü bezi korteksini
kortizol salgılanması için
uyarır.
• 5- Follikul stimule edici
hormon (FSH):
• Kadınlarda
ovarium
folliküllerinin gelişmesini ve
östrojen
hormonunun
salgılanmasını, erkeklerde ise
testislerde spermatogenesis’i
uyarır.
• 6- Luteinize edici hormon
(LH):
• Kadınlarda ovulasyonu ve
corpus luteum tarafından
progesteron salgılanmasını
uyarır.
Erkeklerde
testesteron salınımını uyarır.
• 7-Melanosit stimule edici
hormon (MSH):
• Derideki
pigment
hücrelerini
(melanosit)
stimule ederek, derinin
normal pigmentasyonunu
(melanin
pigmenti
üretimini) sağlar.
• Adenohypophysis’ten
salgılanan bu hormonların
sentezi;
-hipotalamus’tan salgılanan
releasing
faktörler
(salgılattırıcı
faktörler)
etkisiyle uyarılırken,
-hipotalamustan
salınan
inhibiting
faktörler
(engelleyici
faktörler)
aracılığı ile baskılanır.
• Neurohypophysis
(arka
hipofiz lobu) aracılığıyla
sistemik dolasıma verilen
hormonlar şunlardır:
• 1- Vasopressin (Antidiüretik
hormon- ADH):
• Böbrek tübüllerinden suyun
reabsorbsiyonunu artırarak,
vücut sıvı hacmini ve kan
basıncını düzenler.
• 2-Oxytosin
(Oksitosin):
Uterus ve memenin düz kas
liflerinde
kontraksiyona
sebep olur.
GLANDULA PINEALIS
(Epiphsis cerebri, corpus pineale)
• Epifizin pinealosit adı
verilen hücrelerinden
melatonin
hormonu
salgılanır.
• Melatonin, uyku ritmini
düzenler.
• Gonadların
üzerine
inhibe
edici
etkisi
nedeniyle pubertenin,
belli
yaştan
sonra
başlamasına neden olur.
• GLANDULA THYROIDEA
(Tiroid bezi):
• Boynun ön tarafında C5-T1
vertebralar
arasında
bulunan, damardan zengin
bir organdır.
• Lobus dexter ve lobus
sinister olmak üzere 2 lob
ve ortada bunları birbirine
bağlayan isthmus glandula
thyroidea’dan oluşur.
• Isthmus glandula thyroidea
2.-3.
trakea
halkaları
arasında bulunur.
• Tiroid bezi, tiroksin (T4),
triiyodotironin (T3) ve
kalsitonin
hormonlarını
salgılar.
• T3 ve T4 hormonları,
metabolizmayı stimule eder.
• Kalsitonin, kan kalsiyum
seviyesini düşürür.
• Arterleri; a. thyroidea
superior’lar (a. carotis
externa’nın dalı) ve a.
thryoidea inferior’lar
(a. subclavia’nın dalı)
• Venleri; v. thyroidea
superior’lar
(v.
jugularis
interna’ya
dökülür)
ve
v.
thyroidea inferior’lar
(v.
brachiocephalica
sinistra’ya dökülür.)
• Lenfatik
drenaj;
lenfatikleri
ductus
thoracicus ve ductus
lymphaticus dexter’e
drene olur.
• Troid bezinin hormonları
(T3 ve T4), hipofizden
salgılanan
TSH
(tiroid
stimülan
hormon)
tarafından kontrol edilir.
• Tiroid
hormonlarının
kandaki
düzeylerinin
azalması, adenohipofizden
TSH salgılanmasına neden
olur.
• Kandaki T3 ve T4 miktarı
artınca,
adenohipofizden
TSH salgılanması baskılanır.
• GLANDULA PARATHYROIDEA
(Paratitoid bezi):
• Glandula
thyroidea’nın
yan
loblarının arka kenarında bulunan
4 adet bezdir.
• Parathormon denilen bir hormon
salgılar. Bu hormon, kalsiyum ve
fosfor metabolizmasıyla ilgilidir.
Kemikteki kalsiyumun, kana
geçmesini
sağlar.
Ayrıca,
böbreklerden Ca emilimini arttırır.
• Arterleri; a. thyroidea superior ve a. thyroidea
inferior.
• Venleri; parathyroid venler gl. thyroidea’nın venöz
plexus’una drene olur.
• Lenfatik drenaj; lenf damarları derin servikal ve
paratrakeal lenf nodüllerine drene olurlar.
• İnnervasyonu; gl. parathyroidea’nın sinirleri gang.
cervicale superius ve medius’un thyroid bezine gelen
dallarından ayrılır. Bu sinirlerin bezlerin salgısı üzerine
etkisi yoktur. Bezin kan damarında vazokontriksiyon
(damarın daralması) oluştururlar.
• THYMUS (Timüs):
• Timus; göğüs bölgesinde,
sternum’un hemen arkasında,
4. kıkırdak kosta’ya kadar
uzanır.
• Eşit büyüklükte olmayan 2
lobdan oluşur.
• Timus, lenfoid bir organdır.
Ancak hormon yapısındaki
salgıları nedeniyle endokrin bir
organ olarakta tanımlanır.
• Fibröz bir kapsülle sarılıdır.
• Kapsül, bez içine bölmeler
göndererek bezi lobuli
thymi
denilen
küçük
lobcuklara ayırır.
• Lobcuklar dışta cortex
thymi, içte medulla thymi
denilen 2 kısımdan oluşur.
• Timustan;
timosin,
timopoietin,
timik
humoral hormon (THH),
timostimulin,
faktör
timik serum (FTS) gibi
hormonlar salgılanır.
• Bu hormonlar, T ve B
lenfositlerin gelişmesinde
rol oynar.
• Arterleri; Damarları a. thoracica
interna
ve
a.
thyroidea
inferior’dan gelir.
• Venleri; Venöz drenajını sağ ve
sol v. brachiocephalica’lar alır.
• Lenfatik drenaj; Lenf damarları
nl. tracheobronchiales: nodi
tracheobrochiales,
nodi
parasternalis’e drene olur.
• İnnervasyonu;
Parasempatik
siniri n. vagus’tan, sempatik siniri
gang.
cervicale superius ve
medius’tan gelir.
• GLANDULA
SUPRARENALIS
(Böbreküstü bezleri):
• Böbreklerin üst kutuplarına
yerleşmiş 2 adet bezdir.
• Dışta cortex ve içte medulla
olmak üzere 2 kısımdan
oluşur.
• Cortex, dıştan içe doğru 3
tabakadan oluşur.
• 1Zona
glomerulosa:
Elektrolit ve su dengesini
sağlayan aldosteron salgılar.
• 2Zona
fasciculata:
Vücudun protein, lipid ve
karbonhidrat
metabolizmasını düzenleyen
glukokortikoid
(kortizol,
kortikosteron)’leri sentezler.
• 3Zona
reticularis:
Progesteron, östrojen ve
testesteron gibi cinsiyet
hormonlarını salgılar.
• Medulla’da
ise
adrenalin
ve
noradrenalin salgılanır.
• Arterleri; a. suprarenalis superior
(a.phrenica inferior’un dalı), a.
suprarenalis
media
(aorta
abdominalis’in dalı), a. suprarenalis
inferior (a. renalis’in dalı).
• Venleri; Sol suprarenal bez, v.
suprarenelis sinistra ile v. renalis’e,
sağ suprarenal bez v. suprarenalis
dextra ile v. cava inferior’a drene
olur.
• Lenfatik drenaj; Lenf damarları ln.
aortici laterales’e drene olur.
• İnnervasyonu; Beze gelen sinirler
preganglionik sempatik sinir olan n.
splanchnicus major ile gelir. Büyük
çoğunluğu bezin medulla kısmında
sonlanır. Medulladaki noradrenalin
ve adrenalin salgısını kontrol eder.
PANKREAS
• Pankreas, sindirim enzimleri ile
insülin ve glukagon adı verilen
hormonları salgıladığından dolayı
hem ekzokrin hem de endokrin bir
bezdir.
• Karın arka duvarında duedonum
kavsinden dalağın hilum’una kadar
yatay uzanan bir virgül biçimindedir.
• Pankreasta, fonksiyonuna göre bir
ekzokrin bir de endokrin kısım
tanımlanır.
• Endokrin
kısmına
langerhans
adacıkları denir. Pankreasın corpus
ve cauda kısımlarında görülür. Bu
kısmın fonksiyonu karbonhidrat
metabolizmasında kilit rol oynar.
• Langerhans adacıklarında, yapı ve
fonksiyonlarına göre 3 tip hücre
ayırt edilir:
• Alfa hücreler, glukagon salgılar.
Kandaki
glukoz
düzeyini
yükseltirler.
• Beta hücreler, insülin salgılar.
İnsülin kandaki glukoz düzeyini
düşürür.
• Delta hücreler ise, glukagon ve
insülin salgılanmasını azaltan
somastatin hormonu salgılar.
TESTİSLER
• Testislerde bulunan Leyding
hücreleri
LH
etkisiyle
uyarılarak,
androjen
hormonları
(testesteron,
dihidrotestesteron,
androsteneidon) salgılar.
• Bu hormonlar, erkek üreme
organlarının ve cinsiyete özgü
karakterlerinin gelişiminde rol
oynar.
• Testislerde
bulunan
Sertoli
hücreleri ise FSH etkisiyle uyarılır.
Bu uyarı ile spermatidler, sperm
haline
dönüşür.
Sertoli
hücreleri, salgıladıkları inhibin
adlı hormonla FSH üretimini
inhibe eder.
OVARYUMLAR
• Ovariumlar,
östrojen
ve
progesteron hormonları salgılar.
• Östrojen, Graaf folikülünün teka
interna hücreleri tarafından
salgılanır.
• Progesteron, çatlamış Graaf
folikülünün yerinde oluşan
corpus
luteum
tarafından
salgılanır.
• Östrojen
ve
progesteron
uterusun
iç
duvarının
kalınlaşmasını ve uterusun
gebeliğe hazırlanmasını sağlar.
PLASENTA
• Plasenta ana rahminde bulunan
yavrunun beslenmesini sağlayan
bir yapı olup, aynı zamanda
östrojen, progesteron, human
corionic gonadotropin (beta
HCG), plasenta laktojeni ve
relaksin hormonlarını salgılar.
• Plasenta
laktojeni,
büyüme
hormonu gibi etki eder. Hücre
çoğalmasını ve karbonhidrat/lipid
metabolizmasını stimule eder.
• Prolaktin, memelerin büyümesini
uyarır ve süt yapımını sağlar.
• Relaksin, pelvis kemikleri arasındaki
eklemlerin gevşemesini sağlayarak
doğum esnasında bebeğin geçişini
kolaylaştırır.
• Beta HCG hormonu, gebeliğin ilk
dönemlerinde
gelişen
embriyo
tarafından,
daha
sonra
ise
plasentadaki
sinsityotrofoblast
hücreleri tarafından üretilir. Bu
hormon korpus luteumdaki özel
reseptörlere bağlanarak gebeliğin ilk
aylarında progesteron hormonunun
salgılanmasını devam ettirir. Böylece
embriyonun rahim iç duvarına
gömülmesini (implantasyon) sağlar.
GASTROİNTESTİNAL MUKOZA
• Gastrointestinal mukozasındaki endokrin hücrelere
endocrinocytus gastrointestinalis denir.
• Bu hücreler; gastrin(mide asiti sekresyonunu uyarır),
kolesistokinin (safra kesesini uyarır), sekretin
(pankreası uyarır), gastrik inhibitör peptid (mide asidi
sekresyonunu inhibe eder), motilin (gastrointestinal
motiliteyi ve pepsin üretimini stimüle eder),
somatostatin (büyüme hormonu, glukagon, insulin,
sekretin, kolesistokinin, tirotropin, renin ve gastrin gibi
hormonların salınımın baskılar) gibi hormonları
üretirler.
BÖBREKLER
• Eritropoietin hormonu salgılar. (Kemik
iliğini uyararak, eritrosit üretimini stimüle
eder).
• Ayrıca renin hormonu salgılar. Renin
kanda bulunan ve bir polipeptid olan
Angiotensinojene etki ederek Anjiotensin
I oluşturur. Anjiotensin I de böbreklerde
ve akciğerlerde bulunan anjiotensin
konverting enzim (ACE) aracılığı ile
Anjiotensin II ye çevrilir.
•
Anjiotensin II ise, böbreküstü bezi
korteksinden
aldosteron
salınımını
uyararak Na ve su geri emilimini artırır.
Ayrıca, hipotalamusa da etki ederek, arka
hipofizden ADH salgısını uyarır. ADH,
böbreklerden suyun geri emilimini
arttırır. Bütün bunların sonucunda: kan
basıncı yükseltilip, ekstrasellüler sıvı hacmi
artırılmış olur.
KALP
• Atrial
endokarddan
atriopeptid(atrial natriüetik
faktör(ANF) salgılanır.
• Salınımı kan basıncındaki
artışlara bağlı olarak, atrial
duvarın gerilmesi sonucu olur.
• Hedef
hücreleri:
kan
damarları, böbrekler, böbrek
üstü bezleri ve hipotalamusta
yer alır.
• Etkileri:
kan
basıncının
düzenlenmesi, Na ve su
atılımının
düzenlemesine
yöneliktir.