Ekonomi / Sağlık Ekonomisi ve Temel Kavramlar - Haged

İstanbul Üniversitesi
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ HASTANELERİ YÖNETİM KURULU
SAĞLIK YÖNETİMİ EĞİTİMİ
SAĞLIK SİGORTA SİSTEMİ VE ÖDEME MODELLERİ
21 Şubat 2012
Yard.Doç. Dr. Haluk ÖZSARI
İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi
[email protected]
İstanbul Üniversitesi
İÇERİK
I.
Ekonomi/Sağlık ekonomisi ve temel kavramlar,
II. Sağlıkta arz/talep/maliyet ve ekonomik değerlendirme,
III. Sağlık hizmetlerinde ödeme yöntemleri,
IV. Sağlık hizmetlerinin finansmanı,
V.
Sosyal ve özel sağlık sigortacılığı,
VI. Sağlık harcamaları ve “sürdürülebilirlik”,
Picasso
Diego Velázquez
“Sağlık Sistemi de,
Picasso ile Velázquez’ ın resmi gibidir…”
 ”Hayatta hiçbir şey Velázquez’ ın resmi kadar belirgin ve net
değildir. Hayat gerçekleri size Picasso’nun resmindeki gibi şekil
değiştirmiş olarak gösterir.
 Picasso’nun resmine bakıp, Velázquez’in resmini görebilenleriniz
başarılı olacak, diğerleri kübik şekillere bakıp yanlış anlamlar
çıkarmaktan gerçekleri hiç göremeyecekler.”
Prof. Dr. Muhan SOYSAL
ODTÜ İşletme Fakültesi Emekli Öğretim Üyesi
İstanbul Üniversitesi
İÇERİK-I
Ekonomi, Makroekonomi ve Mikroekonomi,
Ekonomik Sistemler ve Ekonomiye Müdahale Yolları,
Ekonomik Terimler
Sağlık Ekonomisi’nde Temel Kavramlar
Sağlık Hakkı,
Sağlık Hizmeti Özellikleri,
EKONOMİ NEDİR?
EKONOMİ
Sonsuz (sınırsız) olan insan ihtiyaçlarının,
varolan kıt kaynaklarla karşılanmasını inceleyen bilim…
İnsanların iktisadi davranışlarını inceleyen toplumsal bilim…
İhtiyaçlarını karşılamak isteyen İnsan(lar),
İhtiyaçları karşılayacak Mal ve Hizmet(ler)
Mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılacak Kıt Kaynak(lar) …
EKONOMİ’DE TEMEL SORUN
1.Ne miktarlarda üretilmeli?
2.Hangi yöntemlerle üretilmelidir?
3.Kim için (dağıtım) üretilmelidir?
EKONOMİ ALT BAŞLIKLARI
Ekonomi iktisadi olayları iki alt başlıkta değerlendirir;
1.Makro ekonomi,
2.Mikro ekonomi
MAKRO EKONOMİ
Makro ekonomi
Bir bütün olarak ekonominin işleyişi
İstihdam düzeyi,
İşsizlik oranı,
Enflasyon,
Gelir ve üretim düzeyi,
Büyüme oranı,
Para,
Faiz oranı,
Fiyat düzeyi vb.
MİKRO EKONOMİ
Mikro ekonomi
Bir bütünü oluşturan ekonomik birimlerin davranışı
Tek tüketici talebi,
Piyasa talebi,
Tek firma arzı,
Endüstri arzı,
Kaynak dağılımı,
Kar maksimizasyonu vb.
EKONOMİ BİLİMİ
YÖNTEM VE ANLATIM TEKNİĞİ
Ekonominin Yöntemleri
1.İstatistiksel Yöntem
Verilerden sonuç çıkarıp yorum yapma.
2.Mantıksal Değerleme
Ekonominin temel yöntemi, Akıl Yürütme.
Ekonominin Anlatım Teknikleri
1.Sözlü Anlatım Tekniği
Arz, diğer koşullar sabitken fiyatın fonksiyonu gibi,
2.Cebirsel Anlatım Tekniği
Aa = f(Fa) gibi,
EKONOMİK SİSTEMLER
Piyasa Ekonomisi
Ekonomide kararları;
biribirinden bağımsız hareket eden,
tüketici, üretici, devlet ve diğer organizasyonlar verir.
Güdümlü Ekonomiler (Kumanda Ekonomileri)
Ekonomide kararları;
Merkezi otorite (DEVLET) verir.
Karma Ekonomi
Kamu/özel mülkiyet, piyasaya Devlet müdahalesinin,
farklı boyutlarda gerçekleştiği ekonomik sistem.
EKONOMİYE MÜDAHALE YOLLARI
DEVLET’İN EKONOMİYE (FİYATLARA) MÜDAHALE YOLLARI;
1.FİYAT KONTROLÜ
2.MİKTAR KONTROLÜ
3.VERGİ UYGULAMASI
EKONOMİYE MÜDAHALE YOLLARI
FİYAT KONTROLÜ
Devletin yasal düzenlemelerle mal/hizmet fiyatını belirlemesi/sınırlama getirmesi.
FİYAT KONTROL YÖNTEMLERİ
TABAN FİYAT
Mal/hizmet arzını korumak için piyasadaki asgari fiyatı belirlemesi; asgari
ücret. Örnek: TTB Asgari Ücret Tarifesi
TAVAN FİYAT
Mal/hizmet tüketicisini korumak için piyasadaki en yüksek fiyatı belirlemesi.
Örnek: SGK Fark Uygulaması
EKONOMİYE MÜDAHALE YOLLARI
MİKTAR KONTROLLERİ
Devlet’in piyasa fiyat/miktarını değiştirmek için kullandığı yöntem = kota
Kota
Ticaret/üretimde miktar sınırlaması
Üretim kotası
Arz edilen mal/hizmet miktarının sınırlanması,
Amaç;
Fiyatı üretici lehine arttırmak
İthalat kotası
Belli dönemde ithal edilecek ürünlere tavan konulması
Amaç;
Ulusal endüstriyi korumak, ödemeler dengesi açıklarını azaltmak
EKONOMİYE MÜDAHALE YOLLARI
Vergi Uygulamaları
Özel vergiler
Belirli bir sınır üzerinden alınan vergiler. Örnek: Motorlu taşıtlar vergisi.
Ad valorem vergiler
Belirli bir parasal değerin yüzdesi şeklinde alınan vergiler. Örnek: Gelir vergisi.
EKONOMİYE MÜDAHALE YOLLARI
 Para Politikası
 Maliye Politikası
 Dış Ekonomi Politikası
 Gelir Politikası
EKONOMİYE MÜDAHALE YOLLARI
Para Politikası
Araçlar;
Emisyon, açık piyasa işlemleri, reeskont oranı, mevduat karşılık oranları, bankacılık
sistemi üzerinde doğrudan kontrol, faiz oranları
Yürüten;
Merkez Bankası
Maliye Politikası:
Araçlar;
Vergiler, kamu harcamaları, borçlanma vb.
Yürüten;
Parlamento denetiminde Hükümet
EKONOMİYE MÜDAHALE YOLLARI
Dış Ekonomi Politikası
Araçlar;
Gümrük tarifesi, kota, ihracat teşviği, yabancı sermaye ve döviz politikaları
Yürüten;
Parlamento denetiminde Hükümet
Gelir Politikası
Ücretler ve fiyatlar üzerindeki doğrudan kontrol, enflasyonla mücadelede en
uç müdahale
EKONOMİYE MÜDAHALE YOLLARI
Amaca yönelik Ekonomi politikası
İstikrar politikaları
Ekonomik dalgalanmaların etkisini azaltmaya yönelik, kısa dönemli politikalar.
Genellikle, para ve maliye politikalarının bileşimi
Büyüme politikaları
Üretim kapasitesini arttırmaya yönelik, uzun dönemli politikalar.
EKONOMİK TERİMLER
Tüketici (Hane halkı)
İhtiyaçlarını karşılamak için çeşitli mal ve hizmetleri alıp kullanan
ekonomik birim,
Temel amaç; Fayda Maksimizasyonu.
Üretici
Üretim faktörlerini kullanarak insanların ihtiyaçlarını
karşılayabilecek mal ve hizmetleri üretme çabasında olan
ekonomik birim,
Temel amaç; Kar Maksimizasyonu.
EKONOMİK TERİMLER
Faktör sahipleri = Üretim Faktörleri
Tüketici tarafından tüketilen mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan,
Kaynakların mülkiyetini elinde bulunduran
Üretim faktörleri
Emek (işgücü)
Mal ve hizmet üretmek için gerekli fiziksel ve zihinsel çalışma
Sermaye,
Diğer malları üretmek için kullanılan makine ,araç, fabrika…
Toprak,
Tüm doğal kaynaklar
Girişimcilik.
EKONOMİK TERİMLER
Milli Gelir
Doğal kaynaklar, emek, sermaye ve girişim, üretim faktörlerine dağıtılan rant, ücret,
faiz ve kar gelirlerinin toplamı,
Gayrisafi Milli Hasıla (GSMH)
Bir yılda üretilen mal ve hizmetler toplamı,
Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYİH)
Bir yılda yurtiçinde üretilen mal ve hizmetler toplamı,
GSMH değerinden amortismanlar ve dolaylı vergiler düşürüldükten sonra bulunan
değer Mili Gelir’dir.
Gelir Dağılımı Adaletsizliği
Üretim faktörlerinden bir veya birkaçının milli gelirden hak ettiğinden daha fazla pay
alması.
SAĞLIK EKONOMİSİ
TEMEL KAVRAMLAR
 Ekonomi
Sonsuz (sınırsız) olan insan ihtiyaçlarının,
varolan kıt kaynaklarla karşılanmasını inceleyen bilim…
 Sağlık Ekonomisi
hem hastaları hem kaynakları
ekonomi bilimi’nin gerekleri ile inceler...
SAĞLIK EKONOMİSİ
TEMEL KAVRAMLAR
GENEL ANLAMDA KAYNAK
 Money
 Manpower
 Material
 Machine
 Management
Sermaye/Para
İnsangücü
Araç-gereç
Makine
Yönetim
+
 Time
Zaman
5M+T
SAĞLIK EKONOMİSİ
TEMEL KAVRAMLAR
EKONOMİ’DE KAYNAK = ÜRETİM FAKTÖRÜ
 Emek (İşgücü)
 Sermaye
 Toprak
 Girişim (Teşebbüs)
SAĞLIK EKONOMİSİ
TEMEL KAVRAMLAR
SAĞLIK EKONOMİSİ’NDE KAYNAK = ÜRETİM FAKTÖRÜ
 Sağlık İşgücü
Hekim/Diş Hekimi/Eczacı/Hemşire gibi sağlık insangücü
 Sağlıkta Sermaye
Tıbbi Cihaz/İlaç/Sarf Malzemesi/Hasta Yatağı
 Sağlıkta Toprak
Bina ve Sabit Yatırım
 Sağlıkta Girişim (Teşebbüs)
Yatırımcı
“SAĞLIK HAKKI”
DAYANAK?
 1948, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, 25.Madde;
“Herkesin, gerek kendisi gerekse ailesi için, yiyecek, giyim, konut, tıbbi bakım,
gerekli toplumsal hizmetler dahil olmak üzere sağlık ve refahını güvence altına
alacak uygun bir yaşam düzeyine ve işsizlik, hastalık, sakatlık, dulluk, yaşlılık veya
geçim olanaklarından iradesi dışında yoksun bırakacak öteki durumlarda güvenlik
hakkı vardır”
“SAĞLIK HAKKI”
DAYANAK?
 1961, Avrupa Konseyi Avrupa Sosyal Şartı, 13.Madde;
“Sağlık ve sosyal yardım hakkının etkin biçimde kullanılmasını sağlamak için
sözleşmeci taraflar; yeterli olanağı bulunmayan ve kendi çabasıyla ya da başka
kaynaklardan, özellikle bir toplumsal güvenlik sisteminden yararlanarak böyle bir
olanak sağlayamayan herkese yeterli yardımı sağlamayı ve hastalıkta bu
durumun gerektirdiği bakımı sunmayı üstlenir”
“SAĞLIK HAKKI”
DAYANAK?
 1982, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, 2./56./60. Maddeleri;
“Sosyal Devlet”,
“Sağlıklı yaşama hakkı”,
“Sosyal güvenlik hakkı”
“SAĞLIK HAKKI”
NEDEN?
SAĞLIK HİZMETLERİNİN ÖZELLİKLERİ
 Arzı pahalı,
 Talebini tüketici belirlemez,
 Toplumsal, sadece kar amaçlı olamaz,
 Talebi rastlantısal,
 İkamesi yok,
 Dışsallığı (Externality) var,
 Talep esnekliği katı,
”SAĞLIK HİZMETİ”
ARZ
TALEP
SAĞLIKLI KALMAK = SAĞLIK HAKKI
Kapsayıcılık, Ulaşılabilirlik, Harcanana Değer Olma, Maliyet Etkililik, Verimlilik
HAKKANİYET + KALİTE + SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK
”SAĞLIK HİZMETİ”
TARAFLAR?
Vatandaş
Prim
Sağlık Hizmeti
Sağlık
Bakanlığı
YASAL
ALTYAPI
GERİ ÖDEME
KURUMU
Ödeme
Özel
Sigortalar
Sağlık
Hizmeti
Sunucuları
Eczaneler
MSB
Diğer
Özel
Sağlık
Kurumları
”SAĞLIK HİZMETİ”
AKTÖRLER?
 POLİTİKA BELİRLEYİCİLER
TBMM, DPT, SAĞLIK BAKANLIĞI, ÜNİVERSİTELER, STK.
 HİZMET SUNUCULAR
KAMU; SAĞLIK BAKANLIĞI, ÜNİVERSİTELER, MİLLİ SAVUNMA
BAKANLIĞI, BELEDİYELER, DİĞER BAKANLIKLAR
ÖZEL; ÖZEL SAĞLIK KURULUŞLARI, ÖZEL HEKİMLER, ECZANELER
 FİNANSÖRLER
KAMU(VERGİ+PRİM); HAZİNE,MALİYE/SAĞLIK/ÇSG/MİLLİ
SAVUNMA BAKANLIĞI, YÖK,DİĞER KAMU,
ÖZEL (PRİM)
; ÖZEL SİGORTALAR,
CEPTEN ÖDEME ; HİZMET KULLANICILAR
”SAĞLIK HİZMETİ”
NASIL?
Sektör Tanınma - Beğeni Haritası
3,20
Turizm
3,00
Beğeni
2,80
İlaç
2,60
Ev/Konut
Sosyal Güv. Sig.
2,40
Eğitim
2,20
2,00
2,60
Sağlık
2,80
3,00
3,20
Tanınma
3,40
3,60