Sağlıkta Arz / Talep / Maaliyet - Haged

İstanbul Üniversitesi
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ HASTANELERİ YÖNETİM KURULU
SAĞLIK YÖNETİMİ EĞİTİMİ
13 Mart 2012
Yard.Doç. Dr. Haluk ÖZSARI
İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi
[email protected]
İstanbul Üniversitesi
İÇERİK
I.
Ekonomi/Sağlık ekonomisi ve temel kavramlar,
II. Sağlıkta arz/talep/maliyet
III. Sağlık hizmetlerinde ekonomik değerlendirme ve ödeme yöntemleri,
IV. Sağlık hizmetlerinin finansmanı,
V.
Sosyal ve özel sağlık sigortacılığı,
VI. Sağlık harcamaları ve “sürdürülebilirlik”,
“SAĞLIK HİZMETİ”NDE
ARZ
 Sunulan sağlık hizmeti,
 Satılan hizmetin miktarı, fiyatındaki artışla doğru orantılı artar,
Yani, bir sağlık hizmetinin fiyatı ne kadar yüksek olursa, o
hizmeti o fiyattan sunmak için daha fazla hizmet sunucu
gönüllü olmaktadır...
 Bazı mal veya hizmet üretici/satıcıları piyasaya arz ettikleri mal
veya hizmetin miktarlarını, fiyattaki artış ve azalışlara göre çok
kolay bir şekilde ayarlayabilirler,
 Ancak sağlık hizmetlerinin sunumunda daha yavaş işleyen bir
cevap mekanizması da vardır...
“SAĞLIK HİZMETİ”
FİYAT/ARZ İLİŞKİSİ
“SAĞLIK HİZMETİ”NDE
TALEP
 Sağlık hizmeti almaya olan arzu ve yoğunluk,
 Toplumda kimlerin bu hizmet için ne kadar
ödeyebileceklerini/ödemeye razı olduklarının ifadesi,
 Sağlığı kullanan/sunanların davranışlarını tahmin ile maliyet
ve faydalarını ölçme gereği...
“SAĞLIK HİZMETİ”NDE
TALEBİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
 Mal/Hizmetin fiyatı
 Tamamlayıcı mal/hizmetin fiyatı
 alternatif mal/hizmet fiyat(lar)ı
 gelir
 zevk/tercih(ler)
“SAĞLIK HİZMETİ”NDE
FİYAT-TALEP İLİŞKİSİ
“SAĞLIK HİZMETİ”
ARZ/TALEP EĞRİSİ
EKONOMİ’DE PAZAR
 Arz ve talebin biraraya gelmesiyle bir pazar (market)
ortamı oluşur,
 Pazar, alıcının seçimi ile satıcının rekabeti arasındaki
ilişkiden doğar ve bu ilişki bir fiyat mekanizması ile
şekillenir,
 Alıcı fiyatını, bir mal veya hizmeti satın almak için feda
edilecek para ile belirler,
 Satıcı ise, bir malın üretiminde karşılaşılan tüm maliyetler
ve kar ile fiyatını saptar...
EKONOMİ’DE
İYİ PAZAR ŞARTLARI
 Tüm bilgiye sahip olma,
 Belirginlik,
 Tekelcilik olmaması,
 Alıcı/satıcılar için pazara giriş/çıkışta kısıtlama olmaması,
 Dışsallıkların olmaması,
 Kamu malı olmaması; yani Devlet müdahalesi olmaması,
“SAĞLIK HİZMETİ”NDE
PAZAR (?)
 Talep edenler “Tüm bilgilerin sahibi değildir”ler,
 Sağlık hizmetine “Talepte belirginlik“yoktur,
 “Tekelcilik” bazen kaçınılmazdır,
 “Pazar”a giriş/çıkışında kısıtlama olması bazen gereklidir,
 “Dışsallık”lar olabilir, hatta bazen olması amaçlanır,
 Bazı sağlık hizmetleri kamu eliyle verilmek zorundadır, yani
“Devlet Müdahalesi” kaçınılmazdır,
FİYAT ≠ MALİYET
 Fiyat = Maliyet + Kar
 Sağlık Hizmetleri’nde “Maliyet”;
 Doğrudan “maliyet” kalemleri
 Sağlık hizmeti kaynaklı: yatarak, ayakta, tanı, tedavi, laboratuvar gibi hizmetden
 Sağlık hizmeti dışı kaynaklı: ulaşım, haberleşme gibi hizmet dışı kalemlerden
 Dolaylı “maliyet” kalemleri
 Üretim kaybından kaynaklanan maliyet
 Ev, aile ve arkadaşlara maliyet
“MALİYET“ BAKIŞLARI
DOĞRUDAN MALİYET
TIBBİ
Hasta işini
kaybettiği
için
ödenmesi
gereken
işsizlik
parası,
Huzurevi ve
bakım
masrafları
Tıbbi sarf ve ilaç,
personel gideri,
laboratuvar,
görüntüleme, tetkik
vb. giderleri,
genel üretim giderleri
HASTANE BAKIŞI
DOLAYLI MALİYET
TIBBİ OLMAYAN
Ulaşım,
ev düzenlemeleri,
ekstra sağlık
harcamaları
HASTA BAKIŞI
FİNANSMAN KURUMU BAKIŞI
TOPLUM BAKIŞI
Hastaların
çalışamaması
nedeniyle
oluşan kayıp
“MALİYET” TÜRLERİ
 Sabit Maliyet (Fixed cost)
Üretim ne olursa olsun aynı harcama yapılan durumlar (doktor maaşları?)
 Değişken Maliyet (Variable cost)
Hizmet ürettikçe artış gösteren maliyetler (sarf malzemeleri?)
 Toplam Maliyet (Total cost)
Sabit Maliyet + Değişken Maliyet
 Ortalama Maliyet (Average cost)
Çıktı birimi başına maliyet, sabit giderlerce belirlenir.
 Marjinal Maliyet (Marginal cost)
Her bir ekstra ürün birimi başına maliyet, değişken giderlerce belirlenir.
SABİT/DEĞİŞKEN/TOPLAM
“MALİYET” İLİŞKİSİ
TOPLAM MALİYET
MALİYET
DEĞİŞKEN MALİYET
SABİT MALİYET
MİKTAR
ORTALAMA/MARJİNAL
“MALİYET” İLİŞKİSİ
MALİYET
MARJİNAL MALİYET
ORTALAMA MALİYET
MİKTAR
SAĞLIK HİZMETLERİNDE
“MALİYET” BASAMAKLARI
BASAMAK-1
MALİYETİ OLUŞTURAN BİLEŞENLER NELERDİR?
BASAMAK-2
MALİYET BİLEŞENLERİ HANGİ BİRİMLERE DÖNÜŞTÜRÜLEREK
ÖLÇÜLÜR?
BASAMAK-3
BİRİMLENEN MALİYET BİLEŞENLERİ NASIL PARAYA DÖNÜŞTÜRÜLÜR?
“SAĞLIK HİZMETİ”NDE
MALİYET BASAMAKLARI
BASAMAK-1 MALİYETİ OLUŞTURAN BİLEŞENLERİN BELİRLENMESİ
 doğrudan kullanılan kaynaklar,
 dolaylı olarak kullanılmış olan kaynaklar,
 ölçülemeyen kaynaklar (Iatrojenik/Mal practice vb.)...
BASAMAK-2
MALİYET BİLEŞENLERİN BİRİMLERE DÖNÜŞTÜRÜLMESİ




sağlık personelinin zamanı (işgücü)
kullanılan sarf malzemesi/ilaç
cari giderler (kira/ısıtma/aydınlatma vb.)
harcanan para
=
=
=
=
SAAT
ADET
PARA BİRİMİ(TL/USD/EURO)
PARA BİRİMİ (TL/USD/EURO)
BASAMAK-3 BİRİMLENEN MALİYET BİLEŞENLERİNİN PARAYA DÖNÜŞTÜRÜLMESİ
“SAĞLIK HİZMETİ”NDE
MALİYET BASAMAKLARI
Mikro-maliyetleme
Aşağıdan yukarıya
Tek tek maliyet kalemlerinden hasta maliyetine,
Duyarlı ama pahalı ve zaman alıcı,
Makro-maliyetleme
Yukarıdan aşağıya
Toplam maliyet/olgu sayısı,
Daha az duyarlı (kaba); ama kısa zamanda,
QUALY
Kaliteye göre düzeltilmiş yaşam yılı
DALY
Sakatlığa göre düzeltilmiş yaşam yılı
HASTANE BAKIŞINDAN
MALİYET TÜRLERİ
En duyarlı
Hastalık Maliyetleri
Kullanılan tüm kaynaklar (Lab.tetkikleri, hastanede belirli
servislerde kalınan gün, kullanılan ilaçlar, klinik personelin
hasta ile ilgilendiği süre) hesaplanır. Her birinin birim maliyeti
ile kaynak kullanımı çarpılarak toplam maliyet bulunur. Klinik
tedavi protokolleri ile birlikte kullanılır.
Hastalık Grupları Maliyetleri (DRG)
Tüm hastalık grupları hastalığın derecesi ve kaynak
Kullanımına göre kategorilere ayrılır. Kategori detayları
hastalık gruplarına göre farklılık gösterebilir. Veriler genellikle
ulusal düzeyde elde edilir ve düzenli olarak güncellenir.
Departmantal Hizmet Maliyetleri
Tıpta uzmanlık gruplarına göre sunulan hizmetlere yönelik
tedavi birim maliyetleri (poliklinik, klinik, yoğun bakım,
ameliyat vb.) olarak hesaplanır.
En az duyarlı Ortalama Maliyetler (Yatak, Yatan Hasta, Yatılan Gün vb.)
Sistemde tedavi gören tüm hastalar baz alınarak hesaplanır.
Bir çok sağlık sisteminde bu bilgiye erişilebilir.
“MALİYET MUHASEBESİ”
Kurumların bulunduğu ekonomik çevrede oluşan
finansal olaylar hakkında, maliyet tabanına dayanan;

bilgi ve belgeler toplayan,

kaydeden,

sınıflayan,

özetleyen,

analiz eden ve

ilgililere raporlayan bilgi sistemidir.
“MALİYET MUHASEBESİ”
AMAÇLARI
 Toplam ve birim maliyetlerin belirlenmesi,
 Gider denetimlerinin sağlanması,
 Planlamaya yardımcı olunması,
 Özel finansal kararların alınmasına yardımcı olunması.
“MALİYET MUHASEBESİ”
OLMAZSA OLMAZLARI
GÜVENİLİR OLMA;
 Temsilde doğruluk,
 Tarafsızlık,
 Kanıtlanabilirlik,
TUTARLI OLMA;
 Kullanılan muhasebe ilke ve tekniklerinde birlik,
KARŞILAŞTIRILABİLİR OLMA;
 Hesaplama metotlarında (sistemlerde) birlik,
 Tekdüzen yapıda veri toplama,
 Enflasyon etkilerinden arındırma,
“MALİYET MUHASEBESİ”
OLMAZSA OLMAZLARI
KULLANICILARIN İSTEKLERİ İLE İLGİLİ OLMA;
 Yönetici istekleri ile uyumluluk
 Üst yönetim istekleri ile uyumluluk
 Ortak veya sahiplerin istekleri ile uyumluluk
 Bilgilerin geri besleme ve tahmin değeri olması
 Bilgilerin zamanında sunulması
TEMSİLDE DOĞRULUK; Hangi basamak sağlık hizmeti ise,
 Tüm kaynakları kapsamalı,
 Tüm finansal sistemleri içermeli,
 Tüm hizmetlerin maliyetlendirmesini yapabilmeli,
“MALİYET MUHASEBESİ”
TARAFLARI

Yöneticiler,

Mülkiyet Sahipleri,

Kredi Verenler ve Aracı Kuruluşlar,

Yatırımcılar,

Çalışanlar,

Sivil Toplum Kuruluşları (Sendikalar...),

Diğer Kuruluşlar (Rakipler...)
ÜNİVERSİTE HASTANELERİNDE
“MALİYET MUHASEBESİ”
VERİ KAYNAKLARI
ÖZEL BÜTÇE SİSTEMİ
 Tıp Fakültesi Bütçe Giderleri ve Ödeme Emirleri Cetveli
 Hastane Bütçe Giderleri ve Ödeme Emirleri Cetveli
 Üniversite Kesin Hesap Cetvelleri
 Hastanede Tutulan Genel Bütçe Belge ve Muhasebe Fişleri
ÜNİVERSİTE DÖNER SERMAYE SİSTEMİ
 Mizanlar
 Bilanço
 Gelir Tablosu
 Döner Sermaye Belge ve Muhasebe Fişleri
AYNİYAT SİSTEMİ
ÖZEL AMORTİSMAN HESAPLAMALARI