TİP 1 DİYABETİN UZUN SÜRELİ TAKİBİ Dr.Nadir
advertisement
Dr.Nadir KORKMAZER Dr.Orhan GÜRSEL Danışman: Yrd.Doç.Dr.H.İbrahim AYDIN 1 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ TİP 1 DİYABETİN UZUN SÜRELİ TAKİBİ “Diabetes” = Yunanca anlamı “koşmak” (Diabetliler çok fazla miktar ve sıklıkta idrar yaparlar) “Mellitus” = Latince anlamı “tatlı” (Diabetlilerin idrarları içerdiği şeker nedeni ile tatlıdır) 2 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ “Diabetes Mellitus” Diabetes mellitus, çeşitli etyolojik nedenlerle insülinin yetersiz salınması ve/veya yetersiz etkisi sonucu ortaya çıkan ve hiperglisemi ile belirlenen kompleks sistemik, metabolik ve endokrin bir hastalıktır 3 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Diyabet nedir? Ölüm nedenlerinin 7.’si dir Kardiyak hastalık riski 2-4 kat daha fazladır % 60-70 nöropati gelişir Vücuttaki tüm organları etkiler Yaşam kalitesini bozar 4 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Diyabet Neden Önemlidir? 1- Tip 1 diabetes mellitus ( genellikle tam insülin eksikliğine yol açan bir beta hücre harabiyeti) -immunolojik -idyopatik 2- Tip 2 diabetes mellitus ( göreceli insülin eksikliğine neden olan belirgin insülin direncinden, insülin direnci ile birlikte olan insülin salgı kusuruna kadar değişen geniş bir dağıiım gösterir) 3- Gestasyonel diabetes mellitus ( gebelikte glukoz intoleransının başlaması ya da saptanması) 5 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Diyabet 3 grupta incelenebilir: Pankreasa travma Kimyasallar/Tedaviler Viral enfeksiyonun tetiklediği otoimmun cevap •Aile hikayesi * -Baba tip1 diyabetli, çocukta risk %7 -Anne tip1 diyabetli, çocukta risk %2 -Tek yumurta ikizi tip1 diyabetli, ikizinde risk %35 -Tip 1 diyabetlinin kardeşinde risk %3-6 *International Society for Pediatric and Adolesant Diabetes Uzlaşı Rehberi 2000 6 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Tip I Diyabetin Nedenleri Çocuk ve adölesanlarda tip 1 diyabet aşağıdaki evrelerle karakterizedir - Prediyabet; herzaman olmamakla birlikte, gelişmekte olan tip 1 diyabeti belirleyici olabilen, adacık hücresinin bazı antijenlerine karşı antikorların varlığı ile karakterizedir - Diyabetin ortaya çıkışı; Poliüri, polidipsi, ketoz gelişimi,enürezis, kilo alma veya kaybı, vaginal kandidiazis gibi bulgularla ortaya çıkar - Kısmi remisyon (veya balayı); Tip 1 diyabet tanısı konduktan sonra, endojen pankreatik insülin salgısının devam ederek etkili olabildiği evredir - Kalıcı insülin bağımlılığı; Beta hücre fonksiyonunun ölçülemez düzeye gelmesi dönemi ( tanıdan sonra 1-2 yıl içinde) 7 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Tip I Diyabetin Başlangıç Bulguları ve Evreleri Çevresel Tetikleyici Faktörler: Virus, Kemotoksin Beta Hücre Antijenlerine Karşı Oluşan T Hücreleri ve Antikorlar Rejenerasyon % Beta Hücreleri İntravenöz Glukoza Bozulmuş İnsülin Cevabı Oral Glukoza Toleransta Bozukluk Rezidüel İnsülin Sekresyonunun Olduğu Klinik Diyabet İnsülin Sekresyonunun Olmadığı Klinik Diyabet Balayı Periyodu Zaman (Aylar-Yıllar) 8 www.wehi.edu.au/research/ autoimm/rapid.html ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Genetik Yatkınlık Tip 1 Diabet Gelişim Evreleri Hastalığın başlangıcı 3 evrede görülebilir: 1. Poliüri, polidipsi, polifaji, kilo kaybı 2. Ketoasidoz 3. Koma 9 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Tip I Diyabetin Başlangıç Bulguları Gliseminin istenilen düzeye çekilmiş olması İdrar glukozunun negatif olması Hipoglisemik atakların gözlenmiyor olması Ailenin glisemi ölçüm ve insülin uygulamasına koopere olması Diyete uyum Hastalığı kabullenme 10 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Taburcu olma kriterleri 1. Günlük 2 doz insülin şeması: Günlük insülin ihtiyacı, kısa etkili kristalize insülin ve orta etkili NPH insülinin 2 kez veya daha sık olarak SC enjeksiyonu ile sağlanır 2. Günlük 3 doz insülin tedavisi: Kahvaltıdan önce kısa etkili insülin ve orta etkili insülin birlikte verilir. Akşam yemeği öncesi kısa etkili insülin verilip yatmadan önce de orta etkili insülin kullanılır 11 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Taburcu olurken kullanılan tedavi 3. Çoklu doz insülin tedavisi: Her yemekten önce kısa etkili insülin tedavisi uygulanır 4. İnsülin pompa tedavisi: Kısa etkili insülin ( kristalize insülin veya Humalog) karın bölgesine SC devamlı infüzyon şeklinde verilir 12 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Taburcu olurken kullanılan tedavi İnsülin tipi Etki başlangıcı (sa) Etki doruğu (sa) Etki süresi (sa) Hızlı etkili analoglar 0.15-0.35 1-3 3-5 Kısa etkili Kristalize/regüler 0.5-1 2-4 5-8 1-2 2-4 3-4 4-10 4-12 6-15 8-16 12-24 18-24 4-8 2-4 12-24 yok 20-30 24 Orta etkili Semi-lente (domuz) İzofan NPH IZS lente tipi Uzun etkili Ultra lente tipi Analog NPH, Nötral Protamin Hagedorn insülin; IZS, İnsülin Çinko süspansiyonu 13 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ İnsülin 14 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Hasta taburcu olduktan sonra glisemi takibi ve diyabete ilişkin gelişebilecek komplikasyonlar için uzun süreli izlem gerekmektedir Yeni tanı konulmuş hastalarda taburcu olduktan sonra 1-2 hafta içinde 15 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ İzlem Sıklığı Stabilize durumdaki hastalarda: 1. Diyabet süresi 2 yılın altında ise; - Aynı şehirdeki hastalar için 1,5-3 ayda bir - Başka şehirdeki hastalar için 3-6 ayda bir 2. Diyabet süresi 2 yılın üzerinde ise; - Aynı şehirdeki hastalar için 3 ayda bir - Başka şehirdeki hastalar için 6 ayda bir 16 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ İzlem Sıklığı Diyabet kontrolü bozuk olanlarda: 1. Aynı şehirde ise kontrol, düzelinceye kadar 1-2 haftada bir 2. Başka şehirde ise - Mümkünse 2-4 haftada bir - Mümkün değilse telefonla öneri alınmalıdır 17 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ İzlem Sıklığı 1. Diyabet kontrol derecesi 2. Büyüme ve gelişme 3. Psikolojik durum ve diyabeti kabullenme 4. Ebeveyn ve hastanın diyabet hakkındaki bilgisi 5. Diyabet komplikasyonları 18 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ İzlem sırasında dikkat edilmesi gereken konular 1. Klinik semptomların ortadan kalkması 2. Ketoasidozun önlenmesi 3. Hipogliseminin önlenmesi normale yakın glisemi düzeylerinin sağlanması 4. Normal büyüme ve seksüel olgunlaşmanın sağlanması 5. Obesitenin önlenmesi 6. Birlikte görülen otoimmun hastalıkların erken tanı ve tedavileri 7. Emosyonel bozuklukların önlenmesi 8. Normale yakın bir yaşam biçimi elde etmek ve diyabetin kronik komplikasyonlarını önlemek veya minimalize etmektir 19 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Diyabetin Uzun Süreli İzleminde Amaçlar mikrovasküler komplikasyonların daha az ve daha geç gelişmesi ile ilgilidir Optimal glisemik kontrol yalnızca doğru izlem ile değerlendirilebilir ve sürdürülebilir 20 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Daha iyi metabolik kontrol Böylece ekip, çocuk ve aileye uzman tavsiyelerde bulunabilecek, sürekli eğitim verebilecek ve psikososyal desteği sağlayabilecek durumda olacaktır. 21 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Diyabetli çocuk, tanının ilk gününden itibaren, hem diyabet hem de çocuk konusunda gerekli uzmanlık ve anlayışa sahip multidisipliner özelleşmiş bir çocuk diyabet ekibi tarafından kontrol edilmelidir. sahibi olabilmek için ayrıntılı Hikaye, Fizik İnceleme ve Laboratuvar tetkikleri gerekmektedir 22 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Bahsettiğimiz konular hakkında bilgi Son kontrolünden bu yana; Hipoglisemi, hastalık, travma, ameliyat,ketozis veya ketoasidozis, psikolojik stres, diyabet komplikasyonlarına ait bulgular (görme bozukluğu, ödem, hipertansiyon, nörolojik bozukluklar) Tedavi protokolünün uygulanmasında; - İnsülinin dozu, cinsi, enjeksiyon yerleri ve rotasyon, enjeksiyonun kimin tarafından yapıldığı - Beslenme planının değerlendirilmesi - Aktivitenin değerlendirilmesi 23 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Hikaye Verilerin gözden geçirilmesi - Kan ve idrar şekerleri - Kan şekeri profilleri - İdrar ketonu - İnsülin ve/veya beslenme planında değişiklik Okul durumu - Okulda arkadaşları ve öğretmenleri diyabetli olduğunu biliyor mu? - Hastalığı okul durumunu etkiliyor mu? - Okul durumu hastalığını etkiliyor mu? 24 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Hikaye 25 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ İnsülin, enjektör, kan şekeri, idrar şekeri ve asetonu bakmak için gerekli malzemeyi almak bakımından maddi sorun olup, olmadığı var ise herhangi bir yardım talebinde bulunup, bulunmadığı Boy ve ağırlık ölçülmesi Pubertenin değerlendirilmesi Kan basıncının ölçülmesi Artropati değerlendirilmesi Guatr varlığı Enjeksiyon yerlerinin incelenmesi Yılda en az 1 kez; •Göz dibi muayenesi •Nörolojik muayene •Sistemik muayene ( ayakların incelenmesi, kızlarda vulvovaginit varlığı) 26 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Fizik Muayene pediatrik diyabet merkezleri kurmak ekonomik olmayabilir, böyle yerlerde yaşayanların takiplerini bölge hekimleri yapabilir ancak başlangıç tedavisi ve yıllık muayeneler mutlaka en yakın çocuk diyabet merkezinde yapılmalıdır 27 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Düşük nüfus yoğunluğuna sahip bölgelerde 1. Kan şekeri tayinleri: - Tercihen günde 3-4 kez - Hergün bakılamıyorsa; merdiven usulü bakılabilir. Günde 1 kez ve farklı saatlerde - Haftada en az 1 gün, günde 4 kez bakılması önerilir - Her çocuk ve adölesanın kendi kendine glukoz monitörizasyonu yapma şansı olmalıdır 28 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Laboratuvar tetkikleri 2. Kan şekeri profili: Ayda 1 kez, günde 6 defa kan şekeri tayini İstenilen Plazma Glukoz Düzeyleri (Açlıkta) - Süt çocuğu: 100-180 mg/dl - Okul öncesi: 100-160 mg/dl - Okul çocuğu: 80-120 mg/dl 6 yaş altı çocuklarda hipogliseminin, gelişmekte olan beyne verebileceği zarar nedeniyle glisemik değerler üst sınır veya biraz üzerinde tutulmalıdır 29 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Laboratuvar tetkikleri 3. İdrar şekeri ve ketonu: a. İdrar şekeri:Kan şekeri takibi mümkün olmayan durumlarda günde en az 3-4 kez idrar şekerine bakılması gerekir İstenilen düzeyler: Tüm bakılan idrar şekerlerinin % pozitiflik oranı olarak <%10 : iyi %10-20 : orta %20-50 : kötü >%50 : çok kötü 30 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Laboratuvar tetkikleri - En az günde 1 kez ve sabah ilk idrarda - İstenilen düzey,idrarda ketonun negatif seyretmesidir 31 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ b. İdrar ketonu: 4. Tam idrar tetkiki: 3 ayda bir tekrarlanmalı ve gerektiğinde idrar kültürü yapılmalıdır. İdrar şeker düzeyi hipoglisemi hakkında herhangibir bilgi sağlamasa da ketonürinin varlığına bakılması diyabet monitorizasyonunun temel öğelerinden biridir. 32 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Laboratuvar tetkikleri 5. Glikozile hemoglobin: En az 3 ayda bir tayin edilmelidir. (6-8 haftalık glisemik kontrolü gösterir) Yapılan çalışmalar HbA1C seviyesini bilmenin % 25-40 olguda konsültasyon verimini etkilediğini göstermiştir - Normal değerler: HbA1C: % 4-6 - İstenilen düzeyler: İyi HbA1C % 6-8 Orta % 9-10 Kötü % 11-12 Çok kötü > %12 33 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Laboratuvar tetkikleri 6. 24 saatlik idrarda mikroalbuminüri veya proteinüri: - İstem sıklığı: 5 yıldan az diyabetiklerde yılda 1 kez 5 yıldan uzun diyabetiklerde 6 ayda 1 kez Mikroalbuminüri saptananlarda ACE inhibitörü tedavisi ve 3 ayda bir tekrar. Normal değerler: Çocuklarda 12 - 120 g/dk Mikroalbuminüri bakılamıyorsa 24 saatlik idrarda proteinüri tayini yapılır. Normal değerler 50 - 500 mg/gün 30 - 300 mg/m2/gün 34 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Laboratuvar tetkikleri 7. Kan lipidleri - Başlangıçta yılda 1 kez - Patolojik değerler bulunursa diyet ve ilaç tedavisine ek olarak 3 ayda bir tetkik yapılır 8. EMG yılda 1 kez yapılmalıdır 9. Rutin olarak yapılmamakla birlikte - Fruktozamin 3-4 haftada bir kez (son 2 haftalık glisemik kontrolü gösterir) - Glikozile protein yılda 1 kez yapılmalıdır 35 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Laboratuvar tetkikleri Glukoz düzeyinin belli periyotlarda tayini Diyet ayarlama Düzenli egzersiz İnsulin Genelde karşılaşılan problem hiper/hipo glisemi 36 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Kan şekerini düşük düzeylerde korumak Gün içinde farklı zamanlarda ölçülerek insülin etkisi, beslenme ve egzersize yanıt olarak kan şeker düzeyini belirlemek. Bu yolla, kan şekeri profilini düzeltmek için tedavide değişiklikler yapılabilir Hipoglisemiyi saptamak ve düzelmesini izlemek Araya giren hastalıklar sırasında hiperglisemik krizleri engellemek Ağır egzersiz sırasında ve sonrasında değişiklikleri saptamak 37 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Gliseminin İzlenmesi gerçekleştirilen kan şekeri ölçümleri, yoğun insülin tedavi protokolleri ile optimal glisemik kontrolün başarılabildiği tek yöntemdir 38 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Sık, doğru ve hasta tarafından 39 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Diyabet ve Beslenme Optimum büyüme, gelişmeyi sağlayabilmek ve sağlığı koruyabilmek için, gerekli enerji ve besin öğelerinin uygun miktarlarda alınması Sosyal, kültürel ve psikolojik yönden uygun olmak koşulu ile bireye yaşam boyu sağlıklı beslenme alışkanlığı kazandırmak Mümkün olabildiği kadar en iyi glisemik kontrolü sağlamak ve korumak 40 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Amaçlar: Diyet İdeal vücut ağırlığına sahip olmak ve korumak.......Düzenli egzersiz Hipo ve hiperglisemi atakları, hastalıklar, egzersize ilişkin sorunlar gibi diyabetin akut komplikasyonlarını önlemek ve tedavi etmek Mikro ve makrovasküler komplikasyonların önlenmesinde yardımcı olmak 41 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Amaçlar: Diyabetli çocuk ve adölesanlarda yapılan beslenme önerilerinde, erişkinlere yapılan öneriler temel alınmalıdır. Ancak 5 yaşın altındaki çocukların günlük diyetlerinin enerji yoğunluğu, diğer yaşlara göre daha yüksek olmalıdır. 42 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Diyette temel § Günlük alınan enerji büyüme için yeterli, ancak şişmanlığa yol açmayacak miktarlarda olmalıdır § Sebze ve meyveler ( günde 5 porsiyon tüketilmelidir) 43 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ § Günlük alınan enerji ve karbonhidratların dağılımı kullanılan insülinin etki süresini ve fiziksel aktiviteyi dengeleyecek şekilde olmalıdır (insülin dozları farklı yeme alışkanlıklarına göre ayarlanmalıdır) 44 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ § Günlük alınan enerjinin karbonhidrat, protein ve yağlardan sağlanan oranları şu şekilde olmalıdır: Karbonhidratlar >%50 - Kompleks, rafine edilmemiş, liften zengin karbonhidrat kaynakları yeğlenmelidir - Fazla olmamak koşulu ile bir miktar şeker tüketilebilir Yağlar %30-35 - Doymuş yağların oranı %10’dan az - Çoklu doymamış yağların oranı %10’dan az -Tekli doymamış yağların oranı %10’dan fazla olmalıdır Proteinler %10-15 - Yaşla miktarlar azaltılmalıdır Günlük porsiyon miktarı Besinler ve bileşenleri • Tedbirli kullan • 2-3 • 5 • 6-11 Süt Et tavuk balık Peynir yumurta kuru Yoğurt baklagiller Günlük total enerjinin önerilen oranları Katı ve sıvı yağlar, şeker, reçel, bal, pekmez vb • %30-35 Proteinden zengin besinler • %10-15 Sebzeler ve meyveler Ekmek, bulgur, makarna, pirinç, patates, mısır vb Sebzeler ve meyveler Kompleks karbonhidratlardan zengin besinler • %50 45 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Günlük besin tüketimi piramidi • Beslenme durumunun değerlendirilmesinde önemli bir eksiklik saptanmadıkça diyete ek olarak vitamin, mineral ya da iz element verilmesi önerilmez • Vitamin alımının yeterli olması da kardiyovasküler komplikasyonlardan korunmada yardımcı olur • Pek çok taze sebze ve meyve antioksidanlardan zengindir ve tüketilmesi özendirilmelidir 46 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Vitamin, mineral ve antioksidanlar Emosyonel Kan şekeri ölçümü İnsülin uygulaması Glukagon Özel durumlar, diyet, egzersiz Ebeveyn/çocuk/okul uyumu 47 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ DM I in Okul Yönetimi 1. İnsülin eksikliğinin mutlak olması ve bu nedenle insülin replasman tedavisine neredeyse tamamen bağlı olma 2. Değişken besin alımı 3. Değişken egzersiz paterni ve okul aktiviteleri 4. Büyüme ve puberteden sorumlu hormonal değişiklikler 5. Çocukların enfeksiyona eğilimi 6. Psikososyal güçlüklere eşlik eden davranış bozuklukları 7. Parental tedaviye bağımlı olma 48 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Çocuklar ve adolesanlarda mükemmel metabolik kontrolü sağlamak aşağıdaki faktörler nedeniyle daha zordur: Diyabetli çocuklar da diğer çocuklar gibi oyun oynayabilir, arkadaşlarıyla spor yapabilirler. Zaten böyle yapmaları gerekir. Egzersiz ve hareket kan şekeri düzeyinin düşmesine yardımcı olur. Takım sporlarına veya beden eğitimi derslerine katılmak çocuğa moral de verir. Arkadaşlıklar kurar, kendini "takımın bir parçası" olarak hisseder Egzersizin etkilerini gıda ve insülinle dengelemek gerekir. Bu yüzden egzersizin düzenli yapılması önemlidir. Ancak çocukların hayatı önceden planlanmamış faaliyetlerle doludur. Bu yüzden çocuğunuz yanında her zaman kolaylıkla yiyebileceği kraker veya peynir türü yiyecekler taşımalıdır. Küçük çocuklar kan şekeri düşmesi ihtimaline karşı yanlarında kesme şeker, şeker veya glikoz tabletleri taşımalıdır 49 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Diyabetli Çocuk ve Spor Çocukluktan erişkinliğe geçiş sırasında ergenliğin biyolojik değişikliklerini de içeren gelişim süreci, diyabetli birey ve diyabet bakım ekibi için özel birtakım güçlükler yaratır Ergenlerin çoğunun sağlık bakımı ve duygusal gereksinimlerinin küçük çocuklar ve erişkinlerden farklı olduğu bilinmelidir 50 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Diyabet ve Adölesan Metabolik kontrolün sürekli yüksek olması ya da giderek kötüleşmesi Riskli davranışlar Yineleyen diyabetik ketoasidoz Mikrovasküler komplikasyonlarda hızlanma Özellikle pediatrik diyabet hizmetlerinden erişkin diyabet hizmetlerine geçiş esnasında gözlenen klinik kontrollerden kaçma 51 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Riskleri Diyabet ve Adölesan Adölesanlarda metabolik bozulma; Hızlanan büyüme ve artan vücut ağırlığına karşın insülin dozunun yeterinca sıklaştırılmaması Ergenliğe bağlı hormonal değişiklikler Psikolojik ve sosyal sorunlar İnsülin enjeksiyonlarının atlanmsı Uygunsuz yeme alışkanlığı ya da yeme bozuklukları 52 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Diyabet ve Adölesan • Metabolik kontrolün iyi olmadığı çocuklarda çeşitli enfeksiyonlara karşı bağışıklık azalmış olabilir • Ateşle birlikte olan hastalıklarda yüksek düzeydeki stres hormonları, glukoneogenez ve insülin direnci nedeniyle kan şekeri, yükselme eğilimi gösterir • Kusma ve ishallerle seyreden hastalıklar kan şekerini düşürerek hipoglisemiye neden olabilir 53 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Diyabet ve Hastalık • İnsülin hiçbir zaman kesilmemelidir • İzleme daha sık aralıklarla yapılmalıdır • İştahsızlık olursa, hastalık sırasında öğünler, kolay sindirilebilir ve şeker içeren sıvılarla değiştirilebilir • Hidrasyon sağlanmalıdır ( hiperglisemi, ateş ve aşırı glukozüri sıvı kaybını arttırır) 54 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Diyabet ve Hastalık 55 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Diyabet ve Komplikasyonlar Makrovasküler Komplikasyonlar Kalp hastalıkları Damar hastalıkları Felç Hipertansiyon Mikrovasküler Komplikasyonlar Ayak ülseri (diyabetik ayak) Nöropati Nefropati Görme kaybı 56 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Vasküler Komplikasyonlar Gelişiminde risk faktörleri: Diyabet başlangıç yaşının küçük olması Daha uzun diyabet süresi Kötü kan şekeri kontrolü Aile öyküsünde diyabet komplikasyonlarının varlığı Sigara kullanma Anormal lipid düzeyleri 57 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Mikrovasküler Komplikasyonlar Damar komplikasyon riskini azaltmak için en erken dönemden başlayarak diyabette mümkün olan en iyi metabolik kontrolü sağlamak amaçlanmalıdır Glisemik kontrolde uzun süreli düzelmenin sağlanması mikrovasküler komplikasyon riskini azaltır HbA1c diüzeyinde her %10’luk iyileşmenin (örn:%8’e karşılık %7.2) risk oranında %44’lük bir azalma sağladığı DCCT (Diabetes Control and Complications Trial) tarafından gösterilmiştir ‘’Diyabet komplikasyonlarının ortaya çıkmayacağı hiçbir HbA1c alt eşiği yoktur’’ 58 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Mikrovasküler Komplikasyonlar Retinopati: Gençlerde ve ileri yaş erişkinlerde diyabetik retinopati edinsel körlüğün en sık nedeni olmaya devam etmektedir Erken retinopati asemotomatiktir ancak 10 yıldan daha uzun süreli diyabeti olan genç hastaların büyük bir bölümünde duyarlı yöntemlerle ( fundus fotografisi ve floresein anjiografi gibi) saptanabilir 59 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Mikrovasküler Komplikasyonlar Retinopati taraması: Prepubertal başlangıç gösteren diyabet: başlangıçtan 5 yıl sonra veya 11 yaşında veya pubertede ve sonra yılda bir kez Pubertal başlangıç gösteren diyabet: başlangıçtan 2 yıl sonra ve sonra yılda 1 kez yapılmalıdır 60 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Mikrovasküler Komplikasyonlar Nefropati: Diyabetik nefropati ve son dönem böbrek yetersizliği tip 1 diyabetli genç erişkinlerde önde gelen bir ölüm nedenidir. Bazı ülkelerde son yıllarda klinik nefropati sıklığındaki azalma, olasılıkla diyabet izleminde ve glisemik kontroldeki iyileşmeleri yansıtmaktadır İdrarda albümin atılımının artması ve ısrarlı birşekilde yüksek olması diyabetik nefropati gelişiminin habercisi olabilir 61 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Mikrovasküler Komplikasyonlar Nefropatiyi Önleme: Daha iyi glisemik kontrolün sağlanması Sağlıklı egzersize özendirme Besinlerle aşırı protein alımını kısıtlama ( önerilen maksimum miktar 1.0-1.2 g/kg/gün ) Hipertansiyon için girişim: Tam bir uzlaşma bulunmamakla birlikte kam basıncının yaşa ve olgunlaşma düzeyine göre 95. persentilin altında tutulması uygun görülmektedir 62 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Mikrovasküler Komplikasyonlar vWF ve bunun propeptidlerinin plazma konsantrasyonunun mikroalbüminüride artmış olması İDDM’lu hastalarda yaşamın devamında gelişen nefropatinin anlaşılmasında yardımcı olunabilir (Pediatr Res 53: 382–386, 2003) 63 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Diyabetli çocuklarda vWF ve bunun propeptidleri ile Endotelial disfonksiyon ve mikroalbüminüri ilişkisi Nöropati: Çocuk ve adölesanlarda iyi glisemik kontrolle klinik nöropati nadirdir Diyabetik kontrol iyi değilse genç hastalara şunlar sorulmalı ve araştırılmalıdır: - Uyuşma, ağrı, kramplar ve parestezi - yüzeyel duyu, vibrasyon duyusu ve dokunma duyusu - ‘Achilles’ refleksi 64 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Mikrovasküler Komplikasyonlar Koroner arterin aterosklerotik hastalığı gibi büyük damar hastalığı çocuk ve adölesanlarda sık görülmez fakat bunları başlangıcı erken çocukluk dönemine uzanır Makrovasküler hastalık dislipidemi, artmış kan basıncı, ile ilerleme gösterir, obesite ile ilişkilidir 65 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Makrovasküler Komplikasyonlar Büyüme ve Gelişme; Olumsuz etkilenme şu durumlarda olabilir: - Kötü metabolik kontrol - Yetersiz beslenme - Hipotiroidi - Çölyak hastalığı - Diyabet ile ilişkili olmayan diğer durumlar 66 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Birlikte Olabilen Durumlar ve Diğer Komplikasyonlar Otoimmün Bozukluklar; Adacık hücre antikorları ve diğer otoantikorlar tip 1 diyabetin başlangıcından önce çocukların büyük bir bölümünde saptanabilir Tip 1 diyabetli bir çok çocukta diğer saptanabilir organa özgü otoantikorlar (örn: tiroid, antigliadin, adrenal) da genel populasyondan daha yüksek oranda bulunur Tip 1 diyabetli çocukların aile üyelerinde bu otoantikorlara ve otoimmun hastalıların diğer bulgularına, normal populasyondan daha sık rastlanır 67 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Birlikte Olabilen Durumlar ve Diğer Komplikasyonlar diyabetiklerde düzenli aralıklarla tiroid bezi muayene edilmeli Diyabet tanısı konulmasından sonra erken olarak asemptomatik tiroid hastalığını saptamak veya başlangıçtaki değerleri belirlemek için, tiroid fonksiyon testleri ve tiroid antikor testleri yapılmalı Diyabetli çocuklarda guatr gelişmesi, büyüme hızının düşük olması, tiroid hastalığı düşündüren başka semptomların bulunması veya tiroid antikor titrelerinin yüksek bulunması durumunda, tiroid fonksiyon testleri tekrar edimelidir Birçok merkezde, tiroid fonksiyon testleri yıllık kontrollerde tekrar edilmektedir 68 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Guatrın saptanması için, tüm çocuk/adölesan gastrointestinal semptomlar, açıklanamayan büyüme geriliği veya anemi bulunması durumunda çölyak hastalığı olasılığı düşünülmelidir Diyabet tanısı konduktan sonra immunolojik tarama testleri yapılmalı ve klinik bulgular çölyak hastalığı olasılığını gösteriyorsa testler tekrar edilmelidir Bazı coğrafik bölgelerde çölyak hastalığı için yıllık tarama önerilmektedir 69 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Herhangi bir çocuk veya adölesanda Diyabetle birlikte olabilen diğer durumlar (poliglanduler otoimmun bozukluklar): vitiligo, alopesi, hipoparatiroidi, hipergonadotropik hipogonadizm, pernisyöz anemi 70 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Adrenal yetersizlik diyabetli çocuklarda nadir (%2-4) görülür. Bunula birlikte, insülin gereksiniminde azalma, açıklanamayan hipoglisemi, kilo kaybı, letarji veya giderek artan deri pigmentasyonu durumlarında şüphelenilmelidir Ayak: Diyabetik ayak genelde yaşlı kişilerde görülmektedir Eklem hareketlerinde kısıtlılık: Bilek, dirsek, ayak, boyun, omurgada görülebilir, kötü metabolik kontrollü hastalarda sıktır, tedavi başarısızdır Diş Problemleri: Periodontal problemler çocuklarda olabilir 71 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Deri sorunları: - Lipoatrofi; Saflaştırılmış insan insülini kullanımı nedeni ile artık yaygın değil - Lipohipertrofi; Sık karşılaşılır, enjeksiyon bölgelerinin iyi değiştirilmesi ile geriler - ‘’Necrobiosis lipoidica diabeticorum’’; Genelde alt ekstremitede görülen atrofik deri lezyonlarıdır, nedeni bilinmez, tedavisi tartışmalıdır Diyabetli çocuk ve adölesanların cerrahi girişimi, yalnızca bu çocuklara yönelik bakım ve tedavi olanakları olan uzmanlaşmış merkezlerde yapılmalıdır En yüksek düzeyde güvenliliğin sağlanabilmesi için elektif cerrahi durumunda hastaneye yatırılmadan önce, acil cerrahi durumunda ise hastaneye yatırıldıktan hemen sonra cerrahi, anestezi ve diyabet ekipleri arasında iletişim kurulmalı Cerrahiden önceki gün glisemi kontrolleri sıklaştırılmalı 72 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Diyabet ve Cerrahi 1. İdame sıvısı; %10’luk glukoz, %0.18’lik NaCl ( yoksa 500 cc %10’luk glukoz içine 15 mmol NaCl ) ile hazırlanır 2. İnsülin infüzyonu; - 1 Ü/ml’lik solüsyon elde etmek için, 50 ml %0.9’luk NaCl içine 50 Ü solübl insülin ilave edilir - 0.05 ml/kg/sa olacak şekilde infüzyona başlanır - İnsülin infüzyonunda saatte bir ayarlama yaparak kan glukozunun 5-12 mmol/l arasında tutulması hedeflenir - Kan glukozunun 5 mmol/l nin altına düşmesi durumunda rebound hiperglisemi gelişeceğinden insülin infüzyonu kesilmez, infüzyonun hızı azaltılır - Kan glukozu 3 mmol/l nin altına düşerse insülin infüzyonu yalnızca 15 dk süre ile kesilebilir 73 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Diyabet ve Cerrahi • Yerel, bölgesel ve ulusal düzeyde çalışan tüm sağlık görevlileri çocuk ve adölesanlarda çu malzemeleri sağlamakla yükümlüdürler; İnsülin, Nitelik açısından güvenilir olduğu bilinen bir tür Enjektörler ve/veya insülin kalemleri ve/veya enjeksiyon araçları ve iğneleri Kan ve idrar testleri için kerekli alet ve malzemeler 74 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Temel Gereksinimler Kan şekeri düzeylerinin günlük monitorizasyonu, insülin dozları, hastalık, egzersiz, mensturasyon gibi metabolik kontrolü etkileyebilecek olaylar kaydedilmelidir Bu kayıtlar, çocuğun ve bakımı yapanların kontroldeki değişiklikleri anlamasına ve tedavinin ayarlanmasına yardımcı olur 75 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Kayıt Tutma bakıcıların 24 saat ulaşabilecekleri, pediatrik diyabet bakımı konusunda eğitilmiş personelin olması, optimum diyabet yönetimi ve acil durumlar için şarttır. 76 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Diyabetli adolesanların veya Hastanın gelişmesine uygun diyabet eğitimi, diyabetli çocuk ve adölesan ile onların ailelerine sadece tanıda değil sonrasında da sürekli bir bazda sağlanmalıdır - Nerede ve ne zaman olursa olsun diyabet eğitimi ambulatuvar ve hastaneye yatırmadan yapılmalıdır - Hospitalizasyon engellenmelidir, gerekliyse süresi minimuma indirilmelidir - Düzenli kontroller arasındaki dönemde, diyabet merkezi ile sürekli telefon bağlantısı sağlanmalı 77 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Diyabet eğitimi Erken veya geç nakil (14 / 18 yaşlar?) Kombine klinik (pediatrik ve erişkin) Optimum nakil yaşı pubertenin de sonu olan 18 yaş sonrasıdır Childhood diabetes St Vincent Declaration 78 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Erişkin kliniğe nakil Ciddi hipoglisemiden korunmak için kaliteli video programları ve broşürler gibi pedogojikal yötemlerden faydalanılmalı, kişisel çalışmalar, yayım aşamasında pahalı olabileceği gibi en etkili yöntem olan uzman ekipce düzenli diyabet takibi yapılması ve diğer eğitim tipleri de pahalı olabilmekteymiş Arch Dis Child 2003 Mar;88(3):240-5 79 ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABETİNİN (TİP 1) UZUN SÜRELİ TAKİBİ Tip 1 DM’da ciddi hipoglisemiden korunma; randomize kontrollü populasyon çalışması
