AKILCI İLAÇ SEÇİMİ ve KULLANIMI ( Yrd.Doç.Dr. İlker KELLE) Giderek artan sayıda ruhsatlı ilaç… * Tedavisi olanaksız hastalıklar için yeni ilaç(lar) geliştirilmesi * Var olan ilaçların daha etkin ve güvenilir seçeneklerinin üretilmesi • İlk kez 1985 ‘te gündeme gelmiş bir kavram • Tanım: “Hastaların klinik gereksinimlerine uygun, gereken dozda, uygun aralıklarla, hasta ve toplum için maliyeti düşük ilaç kullanımı * “Sağlık hizmeti ekip çalışmasıdır” ama reçeteyi hekim imzalar * “Akılcı tedavi” ve “akılcı ilaç”konusunda hekimlerin sorumluluğu ağırdır * İster birinci basamakta isterse akademik düzeyde çalışsınlar; klinik hizmet veren hekimler “akılcı ilaç” konusunda hazırlıklı değiller… “Akılcı tedavi” ve “akılcı ilaç” konusunda istekli olsalar da yeterli destekleri yok… - Bilimsel, eğitsel, yönetsel, teknik açıdan donanımları ve destekleri yok denecek kadar azdır.” “Akılcı tedavi” ve “akılcı ilaç” bilinçli bir tıbbi tercihtir; - Bambaşka . düşünsel, . eğitsel, . bilimsel . medikal bir perspektifin ve yaklaşımın ürünüdür. - Özel bir çaba gerektirir! TIP EĞİTİMİNDE EKSİKLER * Tedaviden çok tanı koyma sürecini inceleyen bir eğitim… * Farmakoterapiden çok ilaç bilgisi aktarmaya dayanan farmakoloji eğitimi… * Teorik bilgi yüklemesinden sonra öğrenciyi gerçek hastayla karşı karşıya bırakan bir eğitim akışı… * Depolanmış bilginin kullanımı için yeterli ipuçlarını sağlamayan bir eğitim kurgusu… * Farmakoterapi eğitimi yerine taklit yoluyla “kıdemli”den öğrenilen ya da ezberlenen reçetelerle tedavi sorumluluğunu yerine getirmeye çalışan hekim adayı ve hekim… - “Akılcılık”tan çok “ezbercilik”…! * Akılcı ilaç seçimi; bilinçli bir yaklaşımın ürünüdür ve “bilimsel”, “kanıta dayalı” bir perspektifin tercih edildiğini gösterir. 1 Akılcı ilaç seçimi sürecinde karar verirken kullanılacak ve bizi “doğru”, “güvenilir”, “yinelenebilir”sonuçlara yönlendirecek parametreler neler olmalıdır? 1) Problemin tanımlanması (Doğru tanı)… 2) Kurulacak hipotez… - Tedavi hedeflerinin belirlenmesi - Müdahale araçlarının (ilaç) belirlenmesi . Etkinlik . Güvenlilik . Uygunluk . Maliyet 3) Bilgilendirme… 4) Kontrola çağırma… 5) Basamakların gözden geçirilmesi… * Günlük tıbbi uygulamada en çok başvurulan müdahale aracı ilaçtır * Akılcı ilaç tercihi bir ön hazırlık gerektirir - Hastayla temas sırasında yapılacak seçim akılcı seçim için engel oluşturabilir * Hekimler farklı endikasyonlar için kendilerine birer kişisel ilaç (K-ilaç) listesi hazırlamış olmalıdır * Yüzlerce ilaç arasından etkinlik, güvenlilik, uygunluk ve maliyet kriterlerine göre seçilmiş ilaçlardan oluşur * Kişisel ilaç (K-ilaç) listesindeki “kişisel” sözcüğü, listenin hekime göre kişisel olduğunu ifade eder - Kişisel ilaç seçimi ve K-ilaç listesi hazırlama işlemi bir ön hazırlık gerektirir * Önceden hazırlanmış listedeki ilaçların uygunluğu karşı karşıya kalınan hastada sınanır * Liste yeterli uzunluktaysa her hastaya uygun bir ilaç seçilebilir * Liste kısa tutulmuşsa hastanın “sık karşılaşılan” özel durumları için uygun bir ilaç bulunamayabilir * Liste çok uzunsa bir ‘vademacum’ haline gelir ve amaç dışına çıkılır Seçilen K-ilaç reçeteye özenle aktarılmalıdır * Reçete; hekimin imzasını taşıyan, eczacıdan ilacın verilmesini isteyen, hastayı bilgilendirmeyi hedefleyen resmi bir belgedir * Açık, anlaşılır, hatasız ve düzgün biçimde yazılmış olmalı ve kısaltma içermemelidir * Hastanın hekime ve eczacıya hızla ulaşabileceği bilgiler (telefon, adres) reçetede yer almalıdır İlaç-dışı Tedavi * İlaç tedavisinin gölgesinde kalır * “İlaçsız tedavi” de denilir - Diyet, egzersiz ve benzeri önlemleri içerir * Akılcı tedavinin bir parçasıdır ve başarısının kesinlikle artırır * Günlük mesleki uygulamada en çok ihmal edilen noktadır * Hastaya hastalığı ve tedavisini ilgilendirenher konuda bilgi vermek gerekir 2 İZLEM: Kontrola çağırmayla birlikte aktifleşen ve ihmal edilmemesi gereken bir akılcı tedavi boyutudur * Tedavi sonuçlarının değerlendirilmesidir - Hedefe ulaşılamamışsa, tedavide değişiklik yapılıp yapılmamasına karar verilir * İzlem, hekimin deneyimine ve yerel bilgi birikimini artırmasına katkıda bulunur GÖZDEN GEÇİRME Akılcı tedavi sürecinin tüm basamaklarınınhastaya özgü biçimde gözden geçirilmesidir * Tedavide başarısızlık varsa mutlaka dikkatleyapılmalıdır . Ne yanlıştı? Ne yanlış uygulandı? . Ne anlatılmadı? Ne yanlış anlaşıldı? * Analiz sonucunda tedavi yeniden planlanır Kriterlere göre seçim yapılırken kullanılacak tüm bilimsel materyalin sunduğu kanıtlar dikkate alınmalıdır Bilimsel kanıtların bir hiyerarşisi vardır - Kanıtların üstünlükleri, nitelikleri, güvenilirlikleri eşit değildir. Bilimsel literatür zenginliğinin içinden ayıklama yapmak için gereklidir * Kanıta dayalı tıp “akılcı ilaç” için zorunlu EĞİTİM YÖNTEMLERİ * Akılcı tedavi süreci bir “problem saptama ve çözme” sürecidir * Akılcı farmakoterapi eğitiminde “probleme dayalı eğitim” yöntemleri tercih edilir - Klasik yöntemler yetersiz kalıyor - İki tıp fakültesinde tümüyle aktif eğitim * “Akılcı farmakoterapi” ayrı bir disiplindir - Bazı fakültelerde eğitimde yer aldı * “Akılcı farmakoterapi” eğitiminin farklı yanları: - Argümanları - Eğitim araçları - Eğiticileri - Sınav yöntemleri * Akılcı farmakoterapi, bilgi vermek dışında tutum ve davranış değişikliği de yaratır * “Akılcı ilaç” ve “akılcı farmakoterapi” ülkemizin içinde bulunduğu koşullarda hepimizin; tıbbi, mesleki, ahlaki ve vicdanisorumluluğudur!!!... * Reçete yazma özgürlüğümüzü kanıtlara dayalı olarak, bilimsel ölçütlere uyarak, ulusal kaynaklarımızdan en verimli biçimde yararlanarak kullanmalıyız! 3 • Katkılarından dolayı Sayın Hocalarımız, Prof. Dr. Ersin YARIŞ Prof. Dr. Faruk ERDEN Prof. Dr. Oğuz GÜÇ’e Teşekkür Ederiz… 4