anayasa hukukunun genel esasları

Anayasa
terimi- constitution,
constituer – oluşturmak, teşkil
etmek, meydana getirmek, tesis
etmek, kurmak;
Türkçede oluşum – kuruluş
Kanun –ı- Esası;
Teşkilat –ı Esasiye Kanunu ve
Anayasa.
1876
yılında Kanun –ı Esadır; asıl
ve temel kanunudur;
1921 ve 1924 - Teşkilat –ı Esasiye
Kanunu –temel kuruluş
1945 yılında “Anayasa” terimi
resmi olarak kullanıldı.
1961 ve 1982 –Anayasalar.
Ana +yasa = Yasaların Anası
 Constitutional
law- ana kanun hukuku
 Anayasa hukuku, yasama, yürütme ve
yargı gibi devletin temel organlarının
kuruluşunu, işleyişini ve bu organlar
arasındaki karşılıklı ilişkileri ve devlet
karşısında vatandaşların temel hak ve
özgürlüklerin düzenleyen hukuk kurallarını
inceleyen bir hukuk bilimi dalıdır.
Devletin temel
organları(yasama(kuruluş), yürütme
(işleyiş), yargı(karşılıklı ilişkiler).
 2. Temel Hak ve Hürriyetler.

1.
 ANAYASA
HUKUKUNUN KISIMLARI
 Anayasa hukukunun genel esasları –
devlet
kavramı
ve
şekilleri,
iktidar,hükümet sistemi
 Türk anayasa hukuku – pozitif hukuk
kuralları- 1982 Anayasası
Tarihi
Felsefi
Sosyolojik,ve
Hukuki.

Kullanma konusunda çatışma olmaz, birbirlerini
tamamlama ilişkisi söz konusudur.
 Konuları
arasında ortaklık – siyasi iktidar-
devlet
 Yöntemleri arasında farklılık – anaysa –
hukukudur
 Siyaset bilimi- ampirik – sosyoloji.
 Siyasi felsefe ise devlet ile ilgili değerleri
araştırır.
 Siyasal tarih- devletin temel kuruluşuyla ilgili
bilgi ihtiyaç vardır.(12.Eylül 1980 askeri
darbesi incelemek siyasal tarihin görevidir).
 Anayasa
hukuku adı üstünde bir hukuk
dalıdır.
 Hukuk ise kamu ve özel hukuk
 Anayasa = kamu – konu – devlet
 Kamu hukuku – uluslararası kamu hukuku,
idare, mali, ceza…
 Ceza 37 ve 38 madde 1982 Anayasası
 Özel hukuku da var; mülkiyet hakkı, toplu iş
sözleşmesi
 Fransa’da
1789 öncesi kamu ve siyasi hukuku;
 Sonra – Simon Jacquinot -Yasama dersi
 İlk defa 31 mart 1797 İtalya’da Ferrara
Üniversitesinde
 Başlangıcından 1950’ye kadar devam eden
birinci dönem anaysa hukukunun klasik
teorisi- yönetenleri inceliyordu, siyasal
partilerle ilgilenmiyordu;
 Develt, devletin kişiliği, monarşi,
cumhuriyet, kuvvetler ayrılığı, egemenlik,
başkanlık sistemi vs….
 1950’lerden
sonra
 Duverger- Fransa
 Resmi ders anayasa hukuku
 Yönetilenlerde ineceliyordu
 Siyasal iktidar, propaganda, siyasal inanışlar,
ideolojiler, siyasal partiler, seçim
sistemleri,kamuoyu, demokratik ve otoriter
rejimler vs…
 1980’lı
yılların siyasi bilimin gerilemesi
 Marseille- Fransa
 Yeni anaysa hukuku
 Norm haline gelmiş
 1. içtihadilik- metne geri dönüş- yorumcular
anayasa yazarları değil- mahkemelerdir
 Yargıcılar anayasa hukukuna norm yaratıcısı
olmuşlardır
 İçtihat – doktrin hukuku değil
 Hukuk
kaynakları ulus ve uluslar arası hukuk
arasındaki ilişkileri ve temel hak ve
özgürlükleri incelmesi
 Kurumlar, normlar ve özgürlükler-3 konu
 Louis favoreu – kurumsal anaysa hukuku,
normatif anayasa ve maddi anayasa hukuku
Diğer hukuk dalların üstünde çıkmış;
Anayasal temeller;
Anayasa hukuku diğeri de etkilenmekte;
medeni, ticaret, ceza, iş hukukunun da
anayasal temelleri vardır;
Hukukun diğer dallarının anayasallaşması, yeni
anayasa hukukunun ayırıcı bir özelliğidir
 Sadece
anaysa mahkemesi üyelerinin ilgilendi
mi konudur?
 Tüm hukukçular için
 Hukuk bir bütündür, yakından ilişkisi
 Anayasaya aykırı davranamaz
 Cumhurbaşkanı,
başbakan, bakanlar ,
milletvekilleri gibi kişiler mi ilgileniyor?
 İlk önce devletin organları
 Tüm vatandaşları hatta yabancıları bile
ilgilendiren
 Temel hak ve özgürlükler
 Örneğin – İzmir şarkıcılık yapacak kadınbütün kadınları ilgilendiren bir kararıdır;
kocasından çalışmak için izin almaması
gerekiyordu(29 kasım 1990), ABD- zenci ve
beyaz çocukların beraber okullara
gidebilmesi
 Anayasa,
anayasal nitelikteki hukuk
kurallarının toplamdır;
 Anayasa, hukuk kurallarından oluşur – ancak
anayasal nitelikteki
 Hukuk belgesidir
 Hukuk kuralları
 Hukuk kuralları, devletin yetkili organları
tarafından konulan ve insan davranışları
düzenleyen ve cebir ile müeyyidelendirilmiş
emir, yasak, izin veya yetkilerdir.
 Maddi
anlamda anayasa, devletin temel
organlarının kuruluşunu veya işleyişini
belirleyen hukuk kurallarının bütündür;
 Şekli ise normal hiyerarşisinde en üst sırayı
işgal eden, kanunlardan farklı veya daha zor
bir usulle konulup değiştirebilen hukuk
kurallarının bütünü olarak tanımlanabilir.
 Şekli kriter döğrudur
 Anayasa,
normlar hiyerarşisinde en üst
basamakta bulunan ve dolayısıyla
kanunlardan daha zor bir şekilde
değiştirebilen hukuk kurallarının bütündür.
 Anayasa
 Kanun
 Tüzük
 Yönetmelik
 Altık-üstlük ilişkisi
 Hukuk düzeni piramidi
 Yazılı
– belge- şart değil- Fransa, bugün İşveç
dört ayrı temel kanundan oluşur; yazılı bir
metne sahip olan anayasadır;
 Yazısız anayasalar – geleneksel anayasa
 Örf ve adet kuralları
 Yani eski zamanlardan beri sürekli olarak
tekrarlanan ve bağlayıcı olduğuna inanılan ve
uyuşmazlık halinde hukuk düzeni tarafından
da müeyyidelendirilen kuralların bütündür.
 İnglitere
 Yumuşak
– bükülgen anayasa – yazısısz,
 Yumuşak anayasa, normal kanunlara aynı
usullere ve aynı organlarca değiştirebilen
anayasadır;
 Katı anayasa, normal kanunlardan daha farklı
organlarca veya daha zor usullerle
değiştirebilen anayasadır.
1. Özel Meclis Usulü – özel bir meclis tarafından
yapılması (ABD, Fransız – Kongre usulü)
 2. Üye Tamsayısının Salt Çoğunluğu Kuralı:1947
İtalya, 1900 Avustralya Anayasalar
 Nitelikli Çoğunluk Kuralı- (qualified majority)beşte üçü, üçte ikisi, dörtte üçü gibi (Örnek 1978
İspanyol Anayasası,1949 Alman, 1987 Filipin
Anayasası)
 Halkoylaması –(referendum)- zorunlu
referandum ise anayasa değişikliğinin
kesinleşebilmesi için halkoylamasına sunulması
zorunludur.

 Değiştirilmeyecek
Maddeler veya İlkeler –
bir anayasanın bazı maddelerinin
değiştirilmesi yasak ise o anayasa katıdır;
Örneğin ,1958 Fransız , Türkiye, İtalya,
Portekiz Anayasalarına göre hükümet şeklinin
cumhuriyet olduğuna ilişkin anayasa hükmü
değiştirilemez.
 Süre Yasağı – kabul edilmesinden itibaren
belli bir süre değiştirilmesi yasak ise;(Fransız
dört sene, Portekiz, yunan –ilk beş yıl içinde)
 Dönem Yasağı – belirli dönemlerde veya
durumlarda; savaş, sıkıyönetim ve olağanüstü
hal durumlarında
 Değişikliğin
İkinci Defa Kabul Edilmesi –
belli bir süre sonra parlamento tarafından
tekrar kabul edilmesi şartını
öngörmektedir.Örneğin 1999 Finlandiya;
 Devlet Başkanının Mutlak veya Güçleştirici
Veto Yetkisi - mutlak veto – monarşi;1953
Danimarka, 1983 Hollanda gibi..royal assent
 Federal Devletlerin Onayı – federal
devletler de dahil edilir;
Örneğin:1999İsviçre – sadece halk
tarafından değil – aynı zamanda kantonların
çoğunluğu tarafından da kabul edilmesini
öngörmektedir.
 Bunlardan en az birini içeriyorsa katı
anayasadır.
 Anayasa
ne kadar katı olmalıdır?
 1. Anayasa tamamen katı olmamalıdır;
 2. Anayasalar değişmez, ebedi ve ezeli
metinler değildir;
 3.Bir beşeri irade ürünü Anayasa, insanların
iradesiyle değişebilmelidir;
 Aşırı derecede katı olan ve pratikte
değiştirilemeyen bir anayasa iyi bir şey değil;
 Tamamen yumuşak da olmamalıdır
 Az çok katı anayasa
Anayasaların metinlerine baktığımızda genellikle
şu kısımlardan oluşmaktadır:
 1. Başlangıç – (Preamble)
 2. Temel İlkeler (Basic principles)veya genel
hükümler (general provisions)
 3. Temel hak ve hürriyetler (basic rights and
freedoms)
 4. Devletin temel organları (fundamental organs
of the state):
 a.Yasama (legislature);
 b: Yürütme(executive);
 C: Yargı (judiciary).

Diğer
hükümler
(miscellaneous provisions);
Anaysasanın değiştirilmesi
(Constitutional revision,
constitutional
amendment).
 Bazı
anayasalarda yoktur
 1876 Kanun –i Esasisinde, 1921 ve 1924 Teşkilat-ı
Esasiye Kanunlarında da bir başlangıç yoktu
 En bilinen ve en eski örneği – 1787 ABD
Anayasasının Başlangıcıdır
 1990 eski sosyalist ülkelerin anayasalarının
nerdeyse hepsinde bir başlangıç kısmı var,
 Biz halkı…we, the multinational people of the
Russian Federation….
 Anayasaların
başlangıç kısımları bağlayıcı
mıdır?
 Bu durumda başlangıç kısmının bağlayıcı
olmaması için hiçbir sebep yoktur
 Zira başlangıçtaki ifadelerin belirsiz olması,
onların normatif karakterden mahrum
olduğunu göstermez,
 Anlamı belirsiz ifadeler yorum yoluyla
belirginleştirebilir.
Cumhuriyet – Monarşi- ilk maddelerinde
genellikle devletler şeklini belirtirler,
 Uniter Devlet – Federal Devlet – ilk
maddelerinde – ülkenin bölünmez bir bütün
olduğunu belirtirler;
 Egemenlik – bazı anaysalarda devlet iktidarı
demektir; ilginç örnek 1946 Japon Anayasasının
birinci maddesinde İmparatorun Devletin
sembolü olduğu belirtilmiş, ancak onun bu
pozisyonun egemenliğin sahibi olan halkın
iradesinden kaynaklandığı hüküm altında
alınmıştır.
 Açıkçası, Japonya’da monarşi olmasına rağmen
egemenlik imparatorda değil, halktadır.

Bazı
anayasaların temel ilkeler
bölümünde yer verdiği
ilkelerden biri de devlet –din
ilişkileri konusunda benimsediği
ilkelerdir.
Diğer ilkeler ise: demokratik
devlet ilkesi, hukuk devlet
ilkesi, sosyal devlet ilkesi
Temel
hak ve hürriyetleri –
korunması ve sınırlanması –
güvenceli bir sistem
oluşturmak;
Bazılarda da geniş bazılarında
da sınırlı bir şekilde
tanınmıştır.
Örnek -Türkiye (m.12-74)
 Yasama
– kuruluş ve işleyişi (tek ve iki
meclislidir- parlamentolar)
 Yürütme – yapısı ve çalışması- başkanlık
sistemi- başkandır; parlamenter hükümet
–devlet başkanı ve hükümet; merkez,
taşra teşkilatı ve yerel yönetimler ile
hükümler
 Yargı- organların oluşması, yüksek
mahkeme, kuruluşu – Anayasa
mahkemesidir.
Gün
geçtikçe çeşitli
konular, anayasalara
girmektedir.
Sosyal ve mali konular,
ormanlar, çevre vs.
1.
ANAYASAÜSTÜLÜK –
2. ANAYASA NORMALRI ARASINDA
HİYERARŞİ
ULUSLARARASI HUKUK
NORMLARININ ANAYASA
KARŞISINDAKI YERİ
ANAYSANIN RUHU
ANAYASA TEAMÜLLER
 Bazı
etik prensiplerin moral olarak
anayasadan daha değerli olduğunu
söylemekte hiçbir sakınca yoktur.
 Bazıları onlara ayrıca hukuki değer de
atfetmektedirler.
 Eleştiri – Georges Vedel – anayasaüstülük,
oluşumu, üyelerinin seçimi ve statüsü
açısından hiçbir zaman meşru olarak kurucu
iktidar yetkisine sahip olmayacak olan yargı
organlarına kurucu iktidar yetkisinin fiilen
verilmesi anlamına gelir.
 Aynı
anayasanın normları arasında hiyerarşi
değil, olsa olsa kapsam bakımından
özellik/genellik, tarih bakımından da
öncelik/sonralık ilişki olabilir.
 Bir anayasanın iki normu arasında bir çelişki
varsa, bu çelişki bunların arasında hiyerarşi
ihdas edilerek değil, öncellik/sonralık ve
özellik/genellik ilişkisine göre, yani lex
posterior veya lex specialis ilkesine göre
çözümlenir.
 Hans
Kelsen tarafından
açıklanmıştır;
 Kelsen’e göre, uluslararası hukukun
iç hukuk düzenlerine üstünlüğü
düşüncesinden hareket edilirse,
uluslararası adlaşmanın, bu
adlaşmayı yapan tarafların, anayasa
dahil, bütün iç hukuk kurallarından
üstün olduğu kabul edilebilir.
 Avrupa
Birliği (Topluluğu) Hukuku çerçevesinde de uluslar arası
hukukun üye devletlerin
anayasalarına üstünlüğü kabul
edilmektedir.
 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi –
bütün iç normlarından üstündür;
 Uluslararası hukukun üstünlüğü
prensibi uluslar arası hukukta aykırı
iç hukuk normlarının iç geçerliliğini
etkilemez.
 Örf
ve adet veya teamül – hukukun yazısız
kaynağıdır.
 Maddi Şart: Uzunca Bir Süreden Beri Devamlı
Tekrar;
 Manevi Şart: Bağlayıcılık İnancı
 TANIM:
 Anayasal teamül, anayasal organların, uzunca
bir süreden beri kesintisiz olarak tekrarlanan
ve kendisine uyulması zorunlu olduğuna
inanılan davranışlardır.
 Hukuki
değeri – yazısız ve yazılı
anayasa
 Yazısız ise – İnglitere – common law
teamüli değil, içtihadi niteliktedir
 Common law kuralları, anayasal
organların uygulamaları ile değil,
mahkeme kararıyla yaratılmaktadır.
 Legislation ve common law kuralları
yazısız değil, yazılıdırlar.
 Yazılı
Anayasa ise:
 1. Tamamlayıcı teamüller;
 2. Yorumlayıcı teamüller ve
 3. Anayasaya aykırı teamüller.
 Yazılı ve katı anayasa sisteminde anayasal
değerde teamül olamaz.
 Uzlaşmaz bir kavramdır.
 Devletin temel organlarının kuruluş ve
işleyişiyle ilgili kanun değerinde teamül
olabilir mi?
 Hukuk yaratıcı olay olarak kabul etmesi
gerekir
 Yazılı
ve katı anayasa
 Teamül olmaz
 Kanun düzeyinde olabilir mi?
 Teamül – kanun değerinde de hukukun bir
kaynağı olamaz.
 Kanun alt değerde hukukun kaynağı olabilir
mi?
 Olumlu cevap vermek mümkün: Medeni
Kanun 1.md. Örf ve adete göre…hükmeder..
 Ticaret Kanunu – 1. md.
 (sadece bu iki kanunda geçerlidir).
 Yorumun
tanımı:
 Anayasanın yorumu, anayasa metninin, daha
doğrusu bir anayasadaki bir madde veya fıkra
ve hatta bir cümle metninin anlamının
belirlenmesi faaliyetidir.
 Yorumun Konusu: Metindir – Metni okuyan
insanın, o metnin ne anlama geldiğini
söylemesine yorum denir.
 Otanik Yorum – Bağlayıcı olan yorum –
hukuken itiraz edilemeyen ve pozitif hukukun
kendisine hukuki sonuçlar bağladığı
yorumdur.
1.
LAFZİ
2. TARİHİ
3. SİSTEMATİK
4. GAİ
Bir
anaysa maddesinin anlamı,
bu maddenin metninde
kullanılan kelimelere, bu
kelimelerin cümle içindeki
yerlerine, söz dizimine ve
noktalama işaretlerine bakılarak
tespit edilir.
 Tarihi
yorum, anayasa koyucunun bu
maddeyi koyarken izlediği amaç,
diğer bir ifadeyle, “ anayasa
koyucunun niyetleri” araştırılır.
 “Animus hominis est anima scripti” –
İnsanın niyeti, yazının ruhudur; yani
bir metnin ne anlama geldiğini tespit
etmek için, o metni yazan kişinin
niyetine bakmak gerekir.
 Sübjektif yöntem denilir;
 Anayasanın
sistematiği, planı içindeki
konumuna bakılarak tespit edilir;
 Tek tek hukuk kurallarının
anlamlandırılmasından ziyade, tüm hukuk
kurallarının tutarlı bir bütün oluşturacak
şekilde yorumlanmasını önerir.
 Nemo aliquam partem recte inteligere potest
antequam totum perlegit ( “Kimse, bütünü
okumadan, bir parçayı doğru olarak
anlayamaz”).
Amaçsal
yorum- anayasanın
metni ve hazırlık malzemesi
onun yorumlanmasına ışık tutar,
ayrıca anayasa maddesinin
amacını ve özellikle zamanın
ihtiyaçlarını ve devrin
telakkilerini de dikkate almak
gerekir.
KIYAS
– (ARGUMENTUM A
SIMILI)
Kıyas, aralarında illet
ortaklığı bulunan iki
şeyden biri hakkında olan
hüküm diğerine de
uygulanmasıdır.
1.
İstisnai Hükümlerde
2.“Expressio Unius” İlkesinin
Geçerli Olduğu Durumlarda –
bir şeyi zikretmek,
dışlamaktır
3.Numerus Clausus Sayma
Durumunda -
 Açıklık
durumunda yorum yapılmaz
 Kanunun sözünden uzaklaşılmamalıdır
 İstisna, Kaideyi Koyan Makam tarafından
Konulabilir (anayasa hükmüne anayasa
hükmüyle, kanun hükmüne kanun
hükmüyle istisna getirilebilir; anayasanın
bir hükmüne kanunla, kanunun bir
hükmüne yönetmelikle istisna getirilemez.
 Yorum
Yoluyla İstisna Üretilmez
 İstisnalar Dar Yorumlanır
 Anayasal Organların Yetkisiz Olması Asıl,
Yetkili Olmaları İse İstisnadır
 Yetkiler Dar Yorumlanır
 Yetki Dar, Hürriyet Geniş Yorumlanır
 Hürriyet Asıl, Sınırlama istisnadır; Hürriyet
Geniş, sınırlama Dar Yorumlanır
 Sayılmış Yetkiler Dar, Bakiye Yetkiler Geniş
Yoruma Tabi Tutulur
 İlga Eden Kanunu İlga Etmek, İlga Edilmiş
Kanuna Hayat Vermez
Tanım:
Kurucu
iktidar,
anayasa yapma ve
değiştirme
iktidarıdır.
1. Anayasa yapma - asli
 2. Anayasa değiştirme – tali
 Kurucu İktidar – Kurulmuş İktidarlar Ayrımı

Kurulmuş
iktidarlar,
kurucu iktidar tarafından
yapılan anayasayla kurulan
devlet organlarıdır.

Yasama, Yürütme, Yargı = kurulmuş iktidarlar