hizmet kalitesi - Kritik Analitik Düşünme

ALTI ŞAPKALI
DÜŞÜNME TEKNİĞİ
Dr. Ahmet KARAHİSARİ
KRİTİK ANALİTİK DÜŞÜNCE
aKADemisi
[email protected]
http://www.ankarakad.info
1
Düşünme Becerileri ile ilgili varsayımlar:
Bütün bireyler düşünme kapasitesine
sahiptir.
Düşünme becerileri öğretilebilir.
Düşünme öğrenme sürecinde temeldir.
2
Düşünmenin geliştirilmesine duyulan
özlem ve isteğin nedenleri:
Düşünme, insan çabasını belli bir amaca yada sonuca
yöneltir.
Düşünme, insanın karşılaştığı güçlükleri ya da
problemleri önceden kestirmeyen yardımcı olarak,
onları karşılaştırmada, onlara karşı hazırlıklı olmada
en önemli rolü oynar.
Düşünme, kavramların oluşturulmasında ve
geliştirilmesinde, her gelişen kavramın birey için
anlam kazanmasında da rol oynar.
Düşünme, hem bireylerin, hem toplumların güvenilir
ve sürekli bir yaşayış biçiminde kavuşmaları için
gerekli ortamın hazırlanması ve bu ortamın
sürekliliğinin sağlanmasında önemli bir rol oynar.
3
NEDEN DÜŞÜNME EĞİTİMİ?
Bireylerin hızla değişen bu dünyada yalnız kendi kültür çevreleri ile
değil, medya ve sanal evrenle, küreselleşen dünya ile çevrelenmiş
bulunmaktadırlar. Yalnızca çocukların oyunlarında ve oyuncaklarında
son elli yıl içindeki değişimleri izlemek bile bu mesafenin boyutu
hakkında kolaylıkla bir fikir vermektedir.
Çocuklarımız, çizgi filmlerin, elektronik oyuncakların, bilgisayar
oyunlarının, televizyonun kısaca görsel dünyanın çekiciliği tarafından
kuşatılmıştır. Bu kuşatmaya sınır koymak, yasaklamak da sorunu
çözmez. Hatta ilgiyi daha da artırır.
Çocuklarımıza yaşadıkları dünyayı sorgulayan ve sağlıklı
değerlendirmeler yapabilecek bir zihinsel alışkanlık kazandırmak, onları
çeşitli etkileri kendi başlarına değerlendirecek biçimde donatmak
zorundayız.
Bunun yolu ise düşünme eğitiminden geçmektedir.
4
NEDEN DÜŞÜNME EĞİTİMİ?
Düşüncelerimiz, eylemlerimizin
kaynağıdır. Eylemlerimiz
alışkanlıklarımızın nedenidir.
Alışkanlıklarımız karakterlerimizi,
kişiliğimizi şekillendirir. Karakterimiz ise;
geleceğimizi örgütleyen en önemli
faktördür. Geleceğimizi seçmekte ise
büyük ölçüde özgür bırakıldık.
5
Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin Amaçları
Altı şapkalı düşünme tekniğinin iki ana amacı vardır.
Düşünürün her seferinde sadece bir şeyle
uğraşmasını sağlayarak düşünme faaliyetini
sadeleştirir ve dikkati yönlendirir.
Gerekli düşünme biçimlerine istenildiği anda geçiş
yapmayı sağlamaktadır. Düşünme şapkalarının bir tür
kısaltılmış kurallı talimatlar olduğu söylenebilir.
Tanımlanmış rol oynama olanağı sunar.
6
Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin Bize
Getirdiği Yenilikler
Düşüne takımların, düşünce sistemlerini altı değişik renkteki
şapka altında toplayarak, takım düşünmesini daha olumlu bir
şekilde oluşturulması ve yönlendirilmesi.
Sonuç olarak ;
Düşünmenin en büyük düşmanı karmaşıklıktır, zira karmaşıklık
karışıklığa yol açar. Berrak ve sade olduğunda düşünme daha
zevkli ve daha etkili bir hale gelir.
Düşünme yeteneği insanın sahip olduğu en önemli kaynaktır.
Bir düşünür gibi davranırsanız gerçekten de bir düşünür olup
çıkarsınız.
7
ALTI ŞAPKALI
DÜŞÜNME TEKNİĞİ
ALTI ŞAPKA
ALTI RENK
8
ALTI ŞAPKALI DÜŞÜNME TEKNİĞİ
İnsanların düşünme biçimleri üzerinde araştırmalarıyla düşünmeyi öğretme
konusunda öncülük yapan De Bono, insanların yaygın 6 düşünce biçimi
kullandığını belirtmektedir.
Şimdi Altı Şapkalı Düşünme tekniği olarak isimlendirilen De Bono’nun fikirileri
asağıdaki gibidir.
Edward de Bono ;
Bilginin tek başına, bir düşünce süreciyle desteklenmediği zaman herhangi bir
değeri olmayacağını belirtmiş, zeka katsayısı yüksek insanların aynı zamanda
iyi bir düşünür oldukları yönündeki savın geçerli olmadığına dikkati çekmiştir.
Ne Demek Altı Renkli Şapka Takmak ?
Edward de Bono’nun Altı Şapkalı düşünme tekniğinin temelinde, altı farklı
bakışı simgeleyen farklı renklerdeki şapkaları takarak ortaya koymak ve
yaratıcılığımızı geliştirmek yatıyor
Bono bu şapkaları ve işlevlerini şöyle özetliyor :
9
Beyaz Şapka
Beyaz tarafsız ve objektifdir. Bu şapka objektif olgular ve rakamlarla
ilgilidir.
Beyaz şapka düşünürü bulduklarını masaya koyar. Cebinden bozuk
paralar, çiğnenmiş ciklet parçaları ve bir kurbağa çıkaran okul çocuğu
gibi zamanla beyaz sapka rolü doğal bir davranış biçimi haline gelecektir.
Kişi artık tartışmaları kazanmak için cümle aralarına lehte ifadeler
koymaya çalışmayacaktır. Böylece onda doşayı herhangi bir yan amaç
gütmeden inceleyen bilimsel gözlemcinin veya kaşifin tarafsız objektifliği
gelişecektir. Harita yapıcının görevi harita yapmaktır.
Beyaz şapkayı giyince şunlara benzer sorular sorarız;
Elimizde ne gibi bilgiler var ?
Daha hangi bilgiler gerekiyor ?
Eksik bilgiler nelerdir ?
Gerekli bilgileri nasıl elde ederiz ?
Ne tür sorular sormalıyız ?
Beyaz şapkaca düşünmenin amacı pratik olmaktır. Bu yüzden her türlü
bilgiyi ortaya koymalıyız. Önemli olan bilgilerin kesinlik derecesini doğru
bir biçimde belirtmektir.
10
Kırmızı Şapka
Kırmızı; öfke tutku ve duyguyu çağrıştırır. Duygusal bir
bakış açısı verir.
Genel olarak zihnimizin arka planında korku, öfke
nefret, şüphe, kıskançlık ya da sevgi gibi güçlü duygular
yer alabilir. Bu duygusal arka plan algılama biçimimizi
sınırlar ve yönlendirir.
Kırmızı şapka takmak düşünüre “Konu hakkındaki
duygularım bunlardır” deme olanağı sağlar.
Kırmızı şapka düşünmesinin amacı, bu arka planı
görünür kılmak ve sonradan ortaya çıkan etkisinin
gözlemlemesini sağlamaktır.
11
Siyah Şapka
Siyah karamsar ve olumsuzdur, kötümserdir. En
sık kullanılan şapka kesinlikle siyah şapkasıdır.
Siyah şapka düşünürü, neyin deneyime ya da
doğruluğu kabul edilmiş bilgiye uymadığına
dikkat çeker. Yani bir şeyin niçin
yapılmayacağını görür, risklere ve tehlikelere
işaret eder. Siyah şapka değerlendirmesi
özellikle olumsuz değerlendirmelerle ilgilidir.
Bir bakıma en yararlı şapkadır. Bu şapka
eleştirme şapkasıdır.
Ancak bir tartışmada taraf tutmak anlamına
gelmediğini özellikle belirtmek isterim.
Herhangi bir taraf tutma ve herhangi bir
tartışma söz konusu değildir. Olumsuz
durumların haritaya katılması için yapılan
objektif bir girişimdir.
12
Sarı Şapka
Sarı güneş gibi aydınlık ve olumludur. İyimser umutlu
ve olumlu düşünme ile ilgilidir. Ortaya atılan görüşü
beğenmesek bile sarı şapka bizden, bu önerinin iyi
(değerli ve yararlı olan) yönlerini de bulmamızı ister.
Yani, siyah şapka düşünmesinin olumsuz
değerlendirmelerine karşılık, sarı şapka olumlu
değerlendirmelerle ilgilenir. Daha sonra bu değerli ve
yararlı şeyler için mantıklı destekler sağlamaya çalışır.
Sağlam temellere dayanan bir iyimserliği ortaya
koymaya çalışır. Bu düşünme, yapıcı ve üreticidir.
Somut teklifler ve öneriler çıkar. Bu şapkanın bir ucunda
mantıklılık ve pratiklik, öbür ucunda hayaller ve umutlar
olan bir yelpaze vardır.
Sarı şapka bize bazı sorular sordurur.
Bunun ne gibi yararları var ?
Bundan kim yararlanacak ?
Bu yararlar nasıl ortaya çıkabilir ?
Değişik değerler nelerdir ?
13
Yeşil Şapka:
Yeşil bereket ve verimli büyüme demektir. Yaratıcılık ve
yeni fikirlerle ilgilidir. (Yaratıcı Düşünme)
Yeşil şapka enerji şapkasıdır. Yeşil şapka ile düşündüğümüz
zaman, öneriler ileri sürer, yeni görüş ve seçenekler ortaya
koyabiliriz. Kışkırtma yeşil şapka düşünmesinin önemli bir
unsurudur. Kışkırtma olağan düşünme kalıplarının dışına
çıkmamız için kullanılır.
Yeşil şapka takmak insanları otomatik olarak daha yaratıcı
hale getirmez. Ancak bu şapka düşünürlere daha yaratıcı
olmaları için gerekli zamanı ve dikkati sağlayabilir. Bu
şapkayı takan kişi yaratıcı düşünmenin kavramlarını
kullanacaktır. Bir an için duraksayarak bulunduğu noktada
alternatif fikirlerin olup olmayacağını araştırır. Düşünür bu
fikirden ileri doğru hareket ederek yeni bir fikre ulaşır.
Çevresindeki kişilerden onun yeşil şapka düşünmesi sonucu
ortaya koyduğu fikirleri yaratıcı fikirler olarak ele almaları
beklenir. En ideali hem düşünürün hem de dinleyicinin yeşil
şapka takmasıdır. Verimliliği, büyümeyi ve tohumların
değerini simgeler.
14
Mavi Şapka
Mavi serinkanlılığı temsil eder ve her şeyin üstündeki
göğün rengidir. Düşünme sürecinin düzenlenmesi ve
kontrolu ile uğraşır.
Konunun araştırılması için gereken düşünme faaliyeti
üzerinde düşünce geliştirmektir. Mavi şapka düşünürü
orkestra şefi gibidir. Diğer şapkaların kullanılması için
çağrıda bulunur. Üzerinde düşünülecek konuları
sorunları tanımlar ve soruları biçimlendirir. Yerine
getirilmesi gereken düşünme görevlerini kapsar. Mavi
şapka düşünme sürecini gözler ve oyunun kurallarına
dikkat edilmesini sağlar. Tartışmayı durdurur ve harita
türü düşünmede bulunulması konusunda ısrar eder.
Disiplini sağlar.
Mavi şapka bize bazı sorular sordurur.
Bundan sonra ne yapmalıyız ?
Şu ana değin neleri başardık ?
Sorularının cevabını almamızı sağlar.
15
Şapkalar işlevleriyle değil renkleriyle tanımlanır, bunun iyi bir gerekçesi
vardır. Eğer bir kişiden bir konu hakkındaki duygusal tepkilerini ortaya
koymasını isterseniz, ondan dürüst bir cevap almanız hemen hemen
olanaksızdır. Çünkü; insanlar duygusal olmanın yanlış bir sey olduğunu
düşünürler. Ancak “kırmızı şapka” terimi tarafsızdır. Birisinden bir süre
için “Siyah şapkasını çıkarmasını istemek”, ondan “Bu kadar olumsuz
olmayı bırakmasını” istemekten daha kolaydır.
Renklerin tarafsızlığı, şapkaların sıkıntı duymadan kullanılmalarını sağlar.
Düşünme faaliyeti tasvip edilmeme ya da kınanma tehlikeleri olmayan
kuralları tanımlanmış bir oyun haline gelir. Şapkalara doğrudan
göndermelerde bulunur.
Senden siyah şapkanı çıkarmanı istiyorum.
Bir süre için hepimiz kırmızı şapkalarımızı takalım.
Sarı şapka düşünmesi için bu kadar yeterli, şimdi beyaz şapkamızı
takalım.
16
Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin Avantajları
Bir konu üzerinde daldan dala atlanarak
belirtilen görüşler bir sisteme konulmuş olur.
Zaman kaybını önler.
Bir karara varma sonuçların ortaya çıkması
kolaylaşır.
17
TEŞEKKÜR EDERİZ.
E- mail: [email protected]
18