SOSYOLOJ*

SOSYOLOJİ
SOSYOLOJİK DÜŞÜNCENİN GELİŞİMİ VE
SOSYOLOJİ TEORİLERİ
SOSYOLOJİK DÜŞÜNCENİN GELİŞİMİ VE
SOSYOLOJİ TEORİLERİ (KONU 2)
•
•
•
•
•
•
Sosyolojik Düşüncenin Kökenleri
İlk Dönem Sosyolojisi
Klasik Sosyoloji Teorisi
Modern Sosyoloji Teorileri
Postmodernite ve Sosyal Teori
Küreselleşme ve Sosyolojinin Krizi
SOSYOLOJİK DÜŞÜNCENİN KÖKENLERİ
Sosyolojinin Öncü İsimleri
• Antik Çağ: Platon ve Aristo
İçinde yaşadıkları toplumun
sorunlarını anlamaya çalışmak
Platon’a göre toplum: Parçaların
bütüne tabi olduğu bir organizma.
 toplumsal eşitsizlik
 toplumsal organizmanın birliği
 İşbölümü
Aristo’ya göre toplum: Ayrı unsurların
bütüne katkıda
bulunmakla birlikte bağımsız kaldıkları, farklılaşmış, bir yapı.
BİR BİLİM OLARAK SOSYOLOJİ
• 19. yy: Sosyolojinin pozitif bir bilim haline gelmesi
büyük dönüşümlerle olmuştur.
 Pozitif bilimlerin gelişmesi
 Batı Avrupa’da sanayi devrimiyle birlikte gelen gelişim,
dünya egemenliği ve beraberindeki toplum sorunları
• Fransız Devrimi
• Endüstri Devrimi ve Kapitalizmin yükselişi
İLK DÖNEM SOSYOLOJİSİ:
Saint-Simon, Comte, ve Spencer
Saint-Simon (1760-1825):
• “Endüstri Toplumu” kavramını ilk ortaya atan kişi.
• Pozitivizmin kurucusu
• Toplumsal fenomenlerin, doğa bilimlerindeki gibi bilimsel tekniklerle
incelenmesi
• Pozitif bilimlerin ancak pozitif bir sosyal bilimin yaratılması ile
tamamlanacağına inanmıştır.
• Sosyolojiyi din haline dönüştürerek toplumu örgütleyip sorunları
çözümlemeyi amaçlamıştır.
• Sosyalist resformların gereğini vurgulamıştır.
İLK DÖNEM SOSYOLOJİSİ
• Auguste Comte (1798-1857)
Sosyolojinin kurucusu
Sosyoloji: “Pozitif bir bilim”, “Toplum mühendisliği”
“Sosyoloji doğa bilimlerinin yöntemlerini uygulamalı”
Sosyoloji’yi odak noktasına göre ikiye ayırır:
1.Sosyal statik, toplumdaki istikrarli ilişkiler ve sosyal yapı
2.Soyal dinamik, toplumdaki değişim
 Evrimci
 Toplumların evrim kuramı: “Üç hal kanunu”
 a.Teoloji k aşama: Doğaüstü güçler, dini figürler
 b.Metafizik aşama:Doğa gibi soyut güçlere inanç
 c.Pozitivist aşama: toplumsal ve fiziki dünyanın kanunları
“Pozitivist aşamaya geçildiğinde toplumsal kargaşa ortadan
kalakacaktır.”
İLK DÖNEM SOSYOLOJİSİ
• Herbert Spencer (1820-1903):
Toplumda “uyum sağlayan yaşar”
Serbest rekabet
Ayrımcılık, “doğal yasaların gereği”
Sosyolojiye katkısı:
1. Toplumu, bireylerin toplamı olarak değil; parçalar ve
bütün arasındaki ilişkiden doğan bir yapı olarak
inceler.
2. Toplumsal evrim teorisinin geliştirilmesi.
İLK DÖNEM SOSYOLOJİSİNİN
ÖZELLİKLERİ
• Tom Bottomore:
1. Ansiklopediktir
2. Evrimcidir
3. Sosyoloji pozitif bilim sayılmaktadır
4. Yeni sanayi toplumunun bilimi olmuştur
5. İdeolojik bir karaktere sahiptir.
KLASİK SOSYOLOJİ TEORİSİ
Toplumun bir alt yapısı bir de üst yapısı vardır.
Alt yapı: üretim tarzı
Üst yapı: kültür, dil, din, devlet, örf, adet vb.
Alt Yapı Üst Yapıyı Belirler.
“İnsanların maddi yaşamları bilinçlerini belirler;
insanların bilinçleri toplumsal bir üründür”
Toplumsal sınıflar ve tahakküm
İki sınıf:
1. Sahip olanlar (burjuvazi)
2. Sahip olmayanlar (proleterya/işçi sınıf)
Sahip olmanın temeli “uyum sağlamak” değil; üretim
araçlarına sahip olmaktır.
Burjuvazi üretim araçlarına sahip sınıftır. Amacı ise üretim
araçlarını ve emeği kullanarak karını maksimize etmektir.
Kapitalizm burjuvazinin çıkarlarını korumak adına işçi
sınıfını çeşitli araçlarla tahakküm altına almasıdır.
EMEĞIN YABANCLAŞMASI
• Çalışmak / üretmek İnsanın en temel özelliklerinden bir
tanesidir.
• Kapitalist toplumda çalışma tamamen araçsal bir nitelik alır.
• Çalışmanın amacı üretmekten çıkmıştır. Tamamen biyolojik
ihtiyaçların karşılanmasına araç olmuştur.
• Ürünler ise üretene yabancılaşmıştır.
KLASİK SOSYOLOJİ TEORİSİ
• Karl Marks (1818-1883):
Kapital: Kapitalist sistemin
işleyişi / Kapitalizmin sosyolojisi
“Zenginler olabildiğince
zenginleşirken, yoksullar
sürekli yoksullaşacak”
“Zincirinden başka kaybedecek bir şeyi kalmadığında”
proletarya ayaklanacak ve kendi düzenini kuracak
KLASİK SOSYOLOJİ TEORİSİ
• Emile Durkheim (1858-1917):
Comte’tan etkilendi
Sosyolojiye bilimsel statü kazandırmaya çalıştı
Sosyoloji –Psikoloji farkı:
Sosyoloji kolektif bilinç
Psikoloji bireysel bilinç
“Kolektif bilinç”: bir toplumun ortalama üyelerinin
ortak inanç ve duygularıdır.
EMILE DURKHEIM
• Anomi:
kuralları geçerliliğini yitirmiş ve herkes tarafından
benimsenecek yeni kurallar yaratamamış bir
toplumda, bireyleri toplumsal bütüne bağlayan
bağların kopması haline anomi denir.
Merton’a göre bireylerin hedeflerine ulaşması için
gerekli olan toplumsal araçların ortadan kalkmasıyla
oluşur.
KLASİK SOSYOLOJİ TEORİSİ
• Emile Durkheim (1858-1917):
• Toplumu bir arada tutan ana unsur(lar) nelerdir?
1.Mekanik dayanışma: benzerlikler
2.Organik dayanışma: farklılıklar
KLASİK SOSYOLOJİ TEORİSİ
• Max Weber (1864-1920):
İdealist: Var olan her şeyi "düşünce"ye
bağlayıp ondan türetir; düşünce dışında
nesnel bir gerçekliğin varolmadığına inanır
Tinsel
“Sosyoloji toplumun farklı kurumları arasındaki nedensel
ilişkiyi anlamalıdır”
 Din ekonomik değişmeyi nasıl etkiler?
 Bu soruları yanıtlarken iki teknik kullanır: İdeal Tip, Tarihsel
Analiz
Sosyoloji değerden bağımsız olmalı: “Ne olması
gerektiğini değil, ne olduğunu araştırmalı”
MAX WEBER
• Kapitalizm neden doğuda değil de batıda ortaya
çıkmıştır?
• Bu sorunun cevabını kültürel dini değişimlerde arar.
• Hiristiyanlığın içerisindeki yeniliklerin bunu
açıklayabileceğini düşünür.
• Protestan mezhepleri (ve özellikle Kalvinizm)
kapitalizmin ortaya çıkışında oldukça etkili olmuştur.
• Çalışma, bu mezheplerde daha önce hiç olmadığı
kadar dini bir içerik kazandı.
• Selamete ulaşmak çok çalışarak para kazanmaya
bağlandı.
MODERN SOSYOLOJİ TEORİLERİ
• Sosyolojik teoriler: toplumsal olayların değişimini ve
insan davranışını sistematik olarak inceler.
• Üç ana akım:
1. Yapısal Fonksiyonel Analiz
2. Çatışmacı Teori
MODERN SOSYOLOJİ TEORİLERİ
1. Yapısal Fonksiyonelist Teori: Geniş bir perspektifte
toplumsal yapıyı ve bir bütün olarak toplumu ince
ler.
• Comte, Spencer, Durkheim
• Toplum: Kendi içinde birbirleriyla bağlantılı bir sistem.
Örn: Hastanenin acil servisi
• Talcot Parsons
MODERN SOSYOLOJİ TEORİLERİ
• Talcot Parsons’ın (1902-1979): Yapısal Fonksiyonelist
Teori’de toplumla ilgili temel varsayımları:
• Sistemler, parçaları arasında iç bağlılığa ve bir düzene
sahiptir.
• Sistemler, kendi kendilerini onarma ve dengeye getirme
eğilimi taşırlar.
• Sistemler statik olabilecekleri gibi, değişim süreci belirli bir
düzen içinde de gerçekleşebilir.
• Sistemin bir parçasının doğası, diğer parçaları da etkiler.
• Sistemler, kendi çevreleri içinde sınırlarını muhafaza
ederler.
• Tahsis ve bütünleşme, sitemin dengesi için, iki hayati
süreçtir.
• Sistemler, değişme eğilimlerini kontrol ederler.
MODERN SOSYOLOJİ TEORİLERİ
• Merton (1910-2003) işlevselciliğin de en önemli
olarak gördüğü açmazlarını aşmaya çalışmıştır.
sistem içerisindeki herhangi bir öğenin olumlu
olduğu gibi olumsuz veya bozuk bir işlevi de olabilir.
 Açık fonksiyon: bireyler tarafından bilinen ve amaçlanmış
işlev.
 Gizli fonksiyon: amaç-lanmamış ve bilinmeyen gizil bir işlevi
 Örn: Yüksek öğretim sistemi
 Toplumsal disfonksiyon: toplumsal kalıpların istenmeyen
sonuçları.
MODERN SOSYOLOJİ TEORİLERİ
3.Çatışma Teorisi:
Toplumsal dünya: sürekli bir mücadele alanı
Gruplar arası çatışmalarla ilgilidir
kadın-erkek, köylü-kentli, ebevyn-çocuk, vs.
POSTMODERNİTE VE SOSYAL TEORİ
Bilimsel kanunlar reddedilir
“Nedensellik, neden bulma arayışı bırakılmalı”
Amaç, hakikat ve bilgiye ulaşmak değil; hazdır
Sürekliliklerin hakim olduğu bir dünya değil;
parçalanmışlıkların, çeşitliliğin ve istikrarsızlıkların
egemen olduğu bir dünya
• Hakikat Aydınlanma’ya ait bir değerdir. Düzene,
değerlere, kurala atıfta bunur.
• Postmodernler rasyonaliteyi, aklı, hakikati sorgular
• Sosyolojinin temelini yapısökümüne(deconstruction)
tabi tutarlar
•
•
•
•
POSTMODERNİTE VE SOSYAL TEORİ
• Postmodern sosyologlar hakikat sunucu değil;
yorumcudur.
• Evrensel hakikatlere ve nihai sonuçlara ihtiyaç
duymazlar
• İletişimi kolaylaştırıcı bir yönleri vardır.
• “Temsil düzeninin sonu gelmiştir”
• Bazılarının çalışmalarında sosyoloji bilimsel değil
edebi bir hal alır.
• Pozitivizme karşıdırlar
• Dünya karmaşık ve kaotiktir.
KÜRESELLEŞME VE SOSYOLOJİNİN
KRİZİ
• “Sihirli bir sözcük”?
• P.Berger: “Klişe”
• Bauman:”Parolaya dönüşmüş moda bir deyim
• Küreselleşmeyle “ulus devletler global
bir köye dönüşmüştür”
• Alışılagelmiş toplum değişmiştir
• Artık farklı toplumlar birbirine bağımlı hale gelmiş ve her
biri benzer problemlerle karşılaşmaktadır.
• Öyleyse sosyoloji de değişmeli midir?
Küresel bir perspektifte sosyoloji
Toplumun yeniden tanımlanması; transnasyonel
eğilim