Dosya İndirin

CANLILARDA BÜYÜME VE GELİŞME
O
O
2N
2N
Mayoz
Mayoz
ÜREME
Yumurta(N)
Sperm(N)
Döllenme
Zigot (2N)
Mitozlarla
GELİŞME
Hücre büyümesi , farklılaşma
EMBRİYO
* Canlılarda zigot oluşumuyla başlayıp ergin bir ferdin meydana gelmesiyle
sonuçlanan olayların hepsine GELİŞME denir.
GELİŞMENİN ÖNEMLİ OLAYLARI
Bir hücre olan zigot, çok hücreli ve tam bir organizma haline gelinceye kadar;
Mitoz bölünme
1
 Segmentasyon
 Hücre hareketi
(hücre göçleri)
 Hücre
farklılaşmaları gibi
olaylar gerçekleşir.
(Dış deri)
( İç deri)
2
*SEGMENTASYON*
Zigotun morula aşamasına kadarki ardışık mitoz bölünmelerine
segmentasyon denir. Bu süreçte ;



Mitoz bölünmelerden dolayı hücre sayısı artar.
Ağırlık azalır.( çünkü bölünme sırasında döllenmiş yumurtadaki vitellüsün
bir kısmı enerji sağlamak üzere kullanıldığından, bu bölünmelerden
meydana gelen hücre kitlesi (embriyo) döllenmiş yumurtadan daha
hafiftir.)
Blastomer hacmi sabit kalır.
Blastomer: Segmentasyon sırasında zigottan mitoz bölünmelerle meydana gelen
ilk hücrelere blastomer denir.
Not: Zigotu oluşturan yumurtanın vitellüs miktarı ve vitellüsün yumurtada dağılış
biçimi zigotun segmentasyonunun şeklini belirler. Sürüngen ve kuş
yumurtalarında vitellüs bir kutupta toplandığı için segmentasyon da bir kutupta
başlar.
*MORULA*
Zigotta meydana gelen mitoz bölünmelerle 2, 4, 6, 8, 16, 32, 64 şeklinde
giderek artan bir hücre kitlesi oluşur. Birbirinin aynı büyüklükteki blastomerlerin
meydana getirdiği bu topluluğa MORULA denir.
*BLASTULA*
* İlk segmentasyonlarla hücre sayısı arttıkça bu hücre kitlesinin içinde bir boşluk
oluşur.Hücreler tek tabaka oluşturacak şekilde bu boşluğun çevresine çekilirler.
Bu boşluğa blastula boşluğu
( Blastosöl ) denir. Blastosöl özel bir sıvı ile doludur.
* Dıştan bir sıralı hücre tabakası ile çevrili ve içi sıvı dolu bir topa benzeyen bu
embriyo safhasına
* Blastula
evresinde
BLASTULA
denir.hücrelerde farklılaşma yoktur.
*Blastula boşluğu (= blastosöl = 1.karın boşluğu), geçici bir boşluk olup gelişme evrelerinde
kaybolur. Embriyo bu evrede döl yatağına tutunmaya hazır hale gelir. Döl yatağına ulaşan bu
yapı blastosite dönüşmeye başlar. Blastositin dış hücre topluluğu beslenme tabakasını, iç
hücre topluluğu ise sonraki safhalarında embriyoyu meydana getirecektir. Blastosit adı verilen
bu hücre kümelerinden alınan hücrelerin her birine embriyonal kök hücre denir.
,
3
*GASTRULA*
*Blastula oluşumundan kısa bir süre sonra embriyonun alt kısmındaki hücreler blastula
boşluğuna doğru hareket ederler. Böylece içe doğru bir çökme olur. Yeniden şekillenen bu
safhadaki embriyoya GASTRULA denir.
*Hücre hareketi ile içe doğru meydana gelen çökme üstteki hücre tabakası ile birleşene kadar
devam eder ve iki tabakalı bir embriyo oluşur.
*Embriyonun iç yüzeyini örten hücre tabakasına endoderm, dış yüzeyini örten hücre
tabakasına ektoderm denir.
*Gastrulasyonun başlaması ile birlikte blastula boşluğu ortadan kalkar ve bütün gelişme
boyunca kalıcı olan gastrula boşluğu (= ilk sindirim boşluğu ) oluşur.
*Sünger ve sölenterler dışındaki diğer çok hücrelilerde, ektoderm ve endodermden ayrılan
hücreler üçüncü bir embriyonik tabaka oluştururlar. Bu tabakaya mezoderm denir.
* Mezoderm, bulundurabilen canlı gruplarında, mezoderm-ektoderm ve endoderm arasında
uzanan 2.karın boşluğuna sölom denir. Üreme kanalları, ürogenital sistemin bazı organları bu
boşluktadır.Memelilerde embriyo bu boşlukta bulunan uterusta gelişir.
*ORGANOGENEZ*
*Çok hücreli hayvansal organizmaların doku ve organ ve organ sistemleri, ektodermendoderm ve mezoderm tabakalarının işlevsel olarak farklılaşmasından oluşur. Bu olaya
ORGANOGENEZ (Organ Oluşumu) denir.
**EKTODERM: a) Deri Ektodermi
b)Sinirsel Ektoderm
Üst deri – Diş Minesi – Saç – Tırnak
Sinirler – Gangliyonlar- Beyin – Omurilik –
Duyu Organları
**MEZODERM: Kas Sistemi – İskelet Sistemi – Dolaşım Sistemi – Üreme Sistemi –
Boşaltım Sistemi – Karın Zarı ( Periton) – Alt Deri – Sindirim Kanalı Dış
Zarı
**ENDODERM: Karaciğer – Solunum Sistemi Astarı – Tiroid – Paratroid – Pankreas –
Timüs – Sidik kesesi – Sindirim Kanalı İç Yüzeyi
4
5
*EMBRİYONİK İNDÜKSİYON*
Bir doku ya da organ oluşurken deri tabakaları arasında bir etkileşim olmaktadır. Yani bir
tabaka diğerini uyarmaktadır. Buna embriyonik indüksiyon denir.
İnsanda gözün gelişimi bu olaya iyi bir örnektir. Gözümüz oluşurken farklı iki ektoderm
tabakası görev yapmaktadır. Göz çukuru beyin ektoderminden (sinirsel ektodermden)
gelişirken, göz merceği dış ektodermden gelişir. Göz merceğinin oluşabilmesi için beyin
ektoderminin dış ektoderme temas ederek uyarması gerekir.
Dış
ektoderm
(Lens)
Önemli :
1.Eğer sinirsel ektoderm ile dış ektoderm arasına izolasyon madde (örn:Cam) konsaydı göz
merceği oluşamazdı.
2. Eğer optik çıkıntı kesilerek alınırsa ve dış ektodermin bir başka bölgesine dokundurulursa o
kısımda göz merceği oluşur.
*EMBRİYONİK İNDÜKSİYON DENEYLERİ*
*HANS SPEMANN DENEYLERİ:
Semender embriyolarını kullanarak üst mezodermin ektodermi etkileyerek, onun sinir
hücreleri halinde farklılaşmasına sebep olduğunu göstermiştir.
Deney 1:
Sinir sistemi
oluşmaz.
Sırt ektodermi
Doku kültürü
ortamı
Embriyo A
Sinir sistemi
oluşmaz
Sırt ektodermi
olmayan embriyo A
6
* Semender embriyosu A’ nın sırt ektodermini çıkarıp bir doku kültürü ortamına koymuştur.
Bu sırt ektoderminin doku kültürü ortamında sağlam kaldığını ancak sinir dokusu halinde
farklılaşmadığını tespit etmiştir.
* Ektodermi çıkarılan embriyo A’nın ise kendini tamamlayarak yaşadığını ancak sinir
sisteminin oluşmadığını görmüştür.
SONUÇ: Sinir dokusuna farklılaşması için ektoderm embriyoya bağlı kalmalıdır. Yani
sırt ektodermi olmayan embriyode sinir sistemi gelişmez.
Deney 2:
SİNİR SİSTEMİ
OLUŞMAZ.
Sırt mezodermi
Doku kültürü
ortamı
Embriyo B
SİNİR SİSTEMİ
OLUŞMAZ
Sırt mezodermi
olmayan embriyo B
* İkinci deneyinde embriyo B’nin sırt ektodermini katlayarak sırt mezodermine ulaştı ve
buradaki sırt mezodermini çıkardı. Çıkardığı bu sırt mezodermini doku kültür ortamına
koydu. Ancak bu sırt mezoderminin doku kültürü ortamında sağlam kaldığını ancak sinir
dokusu halinde farklılaşmadığını tespit etti.
* Sırt ektodermini, çıkarmış olduğu sırt mezodermi bçlgesine doğru katladı. Ancak bu
embriyoda da sinir sisteminin oluşmadığını tespit etti.
SONUÇ: Sırt mezodermi olmayan omurgalıda sinir sistemi oluşmaz. Sinir sistemi oluşumu
için ektoderm ve mezoderm birlikte olmalıdır.
7
Deney 3:
Sırt ektodermi
Sırt mezodermi
çıkarılır.
Karın mezodermi
çıkarılır.
Karın ektodermi
Embriyo C
Embriyo D
2 SİNİR SİSTEMİ
GELİŞİR.
Embriyo C’nin sırt mezodermi
Embriyo D’nin karın ektodermi
Karın ektodermi altına C embriyosunun
sırt mezodermi eklenmiş Embriyo D
* İlk önce Embriyo C’nin sırt mezodermini, daha sonra da Embriyo D’nin karın karın
mezodermini çıkardı.
* Daha sonra Embriyo C’nin çıkarmış olduğu sırt mezodermini, Embriyo D’nin karın
mezoderminin yerine yerleştirdi.
*Böylece Embriyo D’de 2 sinir sisteminin geliştiğini tespit etti.
SONUÇ: Omurgalılarda sırt mezoderminin ektodermi etkilemesi sonucu sinir sistemi oluşur.
NOT: Embriyonik gelişmede ilk önce en büyük sistematik birim özellikleri, sonra en küçük
sistematik birim özellikleri ortaya çıkar.
ÖNEMLİ: Omurgalı gelişme sırası;
1. Segmentasyon
2. Morula
3. Blastula
4. Gastrula
5. Mezoderm oluşması
6. Nöral levha oluşması
7. Nöral oluk oluşması
8. Notokord oluşumu
9. Histogenez
10. Organogenez
Nörolasyon
8
9