giysi konforu

Etik ve Mühendislik
Seyfettin ATAR
EMO Mersin Şube Bşk.
Toros Üniversitesi
Mühendislik Günleri
06.05.2015
[email protected]
Tel: 530 569 64 00
1
 İyi olmak kolaydır, zor olan adil olmaktır.
(Victor Hugo)
“Kime göre iyi?”
 Şeref kaybedilirse geriye ne kalır?
Publius Syrus
2
ETİK NEDİR?
(Bir grupta yapılan anket)
 Etik, duygularımın bana neyin doğru neyin yanlış




olduğunu söylemesiyle ilgilidir.
Etik, Benim dini inançlarım ile ilgilidir.
Etik olmak, yasaların gerektirdiğini yapmakla ilgilidir.
Etik, toplumun kabul ettiği davranış standartlarından
oluşur.
Sözcüğün anlamını bilmiyorum!
 Hangisi doğru????
3
 “Etik olmak”, kesinlikle insanın duygularının dinlemesi
değildir. Aslında, duygular, çoğu zaman etik olmaktan
saparlar. Örneğin; sevdiklerimizin tarafını tutmak,
sevmediklerimize
karşı
adaletli
olmamak,
acıdıklarımızı
affetmek,
korktuklarımıza
karşı
çıkamamak vb.
 Etik dinle de ilgili değildir. Doğal olarak, dinler çoğu
yüksek etik standartları savunurlar. Ancak, etik dinle
sınırlandırılmış olsaydı, yalnızca dindar kimselere
uygulanabilirdi. Üstelik, farklı dinden olanların etik
standartlarının da farklı olması beklenirdi.
4
 “Etik olmak”, yasalara uymakla da aynı şey değildir.
Yasalar genellikle vatandaşların kabul ettiği etik
standartları göz önünde bulundururlar. Ancak,
yasalar da aynı duygularda olduğu gibi etik olandan
sapabilir.
 Etik olmak, toplumun kabul ettiğini yapmak da
değildir. Herhangi bir toplumda, insanların çoğu etik
olan standartları gerçekten de kabul etse bile, bir
toplumdaki davranış standardı etik olmaktan
sapabilir. Toplumun tümü etik açıdan bozulabilir.
5
İlke ve değerler bütünü....
insan ilişkilerinde, toplumsal,
kültürel, siyasi, ekonomik, hukuki,
bilimsel, teknolojik vb. tüm alanlarda
insanın tutum, davranış eylem ve
kararlarında belirleyici olan, hiç kimsenin
dışında kalamayacağı, kaçınamayacağı
ilke ve değerler bütünüdür.
 Etik;
6
Günümüzde etik üzerine yüklenen görevleri yerine
getirirken aşağıdaki yaklaşımları esas alır:
 Etik ahlak üretmez, ahlak üzerine konuşur,
 Etik, insan eylemlerinde, özgürlük ilkesini temel zemin
olarak alır. Böylece etik bir özgürlük öğretisi olur.
 Özgürlüğü düşünsel düzeyde sınırsız kullanır. Etik olmayan
düşünce yoktur. Etik olmayan davranış vardır.
 Etik, bir anda bir yerde ne yapılabileceği hakkında yargılara
varmaz. Daha çok, eylemin ahlaki olarak kabul edilebilmesi
için nasıl davranılması gerektiği bilgisini aktarır.
 Etik, kişiyi ahlaki olarak görülen eylemi gerçekten yapmaya
zorlamaksızın, sadece eylem yapma iradesini ahlaki açıdan
belirlemesinde yardımcı olur.
7
 Etiğin günlük pratikteki yararı;
* Kişiyi ahlaki pratiğin koşulları ve anlamı
konusunda aydınlatarak onu hem geçmişte
ve hem de gelecekteki eylemleri açısından
aydınlatır.
* Kendisini eleştirel olarak yargılayabilme ve
o zamana kadar sorgulamadan izlediği
normları, değerleri ahlakilik açısından
yoklayabilme
becerisine
kavuşturacak
eylemin yapısını saydamlaştırır.
8
“Etik, nasıl mutlu olabileceğimizi değil, mutluluğa
nasıl müstehak olabileceğimizi gösteren bir
doktrindir.”
Immanuel Kant
9
Ahlak
 Ahlak, toplumların gereksinim ve çıkarları doğrultusunda,
alışkanlıklar,
gelenekler,
töreler ve
kamuoyunun gücünden destek alan,
kendiliğinden
biçimlenmiş,
genel
kabul
görmüş
yasaklama
ve
değerlendirmelerdir.
 Bu anlamda ahlak görelidir ve toplumdan topluma değişebildiği gibi, aynı
toplum içindeki farklı grupların benimsediği ahlak kuralları arasında bile
farklılıklar vardır.
10
Karıştırılan Konular
 Görgü kuralları
 Yasalar
 Ahlak
 Etik
11
Görgü kuralları
Nezaket ve kabul edilebilir insan davranışı ile ilgili
kurallar
Uygun giyim, telefona cevap verme, konuşma vb
Yasalar
Net bir şekilde tanımlanmış kurallar ve cezalar
sistemi
Örneğin, ehliyet için yasal yaş sınırı
12
Devam…
Ahlak
Doğru ve yanlış davranışların kişisel kuralları
Örneğin: Bir kişinin yetiştirilmesi ile elde edindiği
dini inançlarına bağlı davranışlar
Etik
Belirli bir toplum için ahlaki davranış tanımlayan
kurallar sistemi veya bir kod
13
Örneğin: Cinayet
İyi bir etiket sağlar mı?
• İyi bir etiket sağlamaz...
Yasalmıdır?
• Yasal değildir..
Ahlakimidir?
• Ahlaki değildir..
Etikmidir?
• Etik değildir..
14
Örneğin: Hamile bir kadını hastaneye
yetiştirirken aşırı hızla araç kullanmak?
İyi bir etiket sağlar mı?
• Yorum yok...
Yasalmıdır?
• Yasal değildir..
Ahlakimidir?
• Evet..
Etikmidir?
• Evet..
15
Etik-Ahlak İlişkisi…?
16
Ahlak ile Etik Arasındaki Fark?
Ahlak
• Ahlâk, bir toplumun en üst
genel standartlarını içerir.
Bireylerin
meslekî
ve
kurumsal
rollerinden
bağımsız, toplumun tümü
için geçerlidir.
•
Ahlâk,
yaşadığımız
toplumda her zaman ve
mekânda 24 saatimizi
kuşatır. Ancak toplumdan
topluma farklılık gösterir.
Etik
• Etik ise; genel davranış
standartları
değil
toplumdaki
belirli
bir
mesleğin, işin, kurumun
veya grubun standartlarıdır.
• Etik, mesleğe ve alana
özgüdür, ancak o meslek ve
alan için evrensel kurallar
ortaya koyar.
17
Etik-Ahlak İlişkisi
 Ahlak, içinde yaşadığımız topluma göre değişir ve
genelde çoğunluk tarafından herhangi bir gerekçe
gösterilemeden doğru kabul edilen değerlerin ve
düşüncelerin toplamıdır.
 "Doğru" olduğu hissedilenler ahlaka uygun olarak
kabul edilir ve bu durum toplumdan topluma farklılık
gösterir. Buna karşılık etik, kuralları mantıklı olarak
yorumlamaya çalışır.
18
Etik-Ahlak İlişkisi
 Etik, ahlak üretmez; ahlak üzerine konuşur,
 Etik, özgürlük ilkesini temel alır. Özgürlüğü düşünsel
düzeyde sınırsız kullanır.
 Etik olmayan düşünce yoktur. Etik olmayan davranış
vardır.
 Etik, bir anda bir yerde ne yapılabileceği hakkında
yargılara varmaz. Daha çok, eylemin ahlaki olarak kabul
edilebilmesi için nasıl davranılması gerektiği bilgisini
aktarır.
19
Etik-Ahlak İlişkisi
 Etik, kişiyi eylemi yapmaya zorlamaz, sadece
eylem yapma kararına ahlaki açıdan yardımcı
olur.
 Uygulamada ahlaki açıdan yapılması gerekli bir
davranış reddedilebilir, hatta ahlaka aykırı
davranılabilir.
 Özgürlük sadece iyi olanı yapmada değil, kötülük
yapmada da özgürlüktür.
20
Çelişkili durumlar…
Çelişkili durumlarla karşılaştığımızda ahlâki kararlar
vermekte zorlanırız. Çünkü bu gibi durumlarda tüm
değer yargılarımızı önümüze koyarak karar vermek
mecburiyetindeyizdir.
Eğer bu çelişkileri sistemli bir biçimde ele alır ve
çözersek,
ileride
gerekirse
kararlarımızı
açıklamakta ve kendimizi savunmakta güçlük
çekmeyeceğimizi biliriz.
Her yeni sorunla karşılaştığımızda da sıfırdan
başlamak zorunda kalmayız. Bu nedenle izlememiz
gereken yol şöyle özetlenebilir:
21
-İyi, kötü, doğru, yanlış, gerekli, zorunlu
kelimeleri ile neyi kastediyoruz çok iyi
düşünmek gerek..
-Çok genel anlamda hangi davranışlara izin
verilebilir,
hangi
davranışlar
ahlaken
savunulabilir ayırmak zorundayız.
Örneğin savaş savunulabilir bir olay mıdır?
Savaşın ardından artan ticaretten pay almak
bizce ahlaklı bir davranış mıdır? İnsan
yaşamına parasal değer biçilebilir mi? Yaşayan
bir canlı türünü doğadan silme hakkına sahip
miyiz?
22
-Bu gibi soruları çok genelde değerlendirdikten sonra,
günümüzün dünyasına indirgemek, spesifik bir yer ve
zamanda yeniden ele almak gerekir.
Irak savaşı için ne düşünüyorsunuz?
İkinci Dünya savaşını sona erdirdiği için Japonya’ya
atom bombalarını atmak iyi mi olmuştur?
-Bütün bu düşünce egzersizleri bize meslek
yaşamımızda karşılaştığımız irili ufaklı ahlaki seçim
sorunlarını çözmede de yardımcı olacaktır.
23
Etik Karar Verme Sürecinin Üç Temeli
 Herhangi bir eylemin etik açıdan değerlendirilmesinde üç
yaklaşım söz konusudur. Bu yaklaşımlar birbirlerini
tamamlarlar ve bir etik karar verme sürecinin temelini
oluştururlar. Bu yaklaşımlar;
 Tutarlılık,öznel etik modeli,
 Sonuçlar,nesnel etik modeli,
 Önemseme,sorumluluk etiği
24
1-Tutarlılık
 Tutarlılık kuramına göre,kişinin eylemleri kendi yapılandırdığı




ilkeleriyle ne kadar tutarlı olursa, kişi o kadar etiktir.
Bir kişi belli bir durumda ahlaki açıdan ne yapmak zorundaysa,
benzer durumlardaki tüm diğer kişiler de onu yapmaya zorunlu
olmalıdır.
Bu yaklaşım “diğer insanlara,onların sana davranmalarını
istediğin gibi davran” altın kuralıyla evrenselleştirilir.
Tutarlılık yaklaşımının zayıf yönü, gerçek ve yaşanmış
durumların karmaşıklığı nedeniyle, bir durumdan diğerine
genelleme yapmanın güçlüğüdür.
Bu durum yaşanmış ve yaşanmakta olan olayların ve durumların
kendine özel olması nedeni ile eleştiri almaktadır.
25
2-Sonuçcul yaklaşım
 Başlangıç noktası kurallar değil, hedeflerdir. Eylemler,
bu hedeflere ne ölçüde ulaştıklarına göre değerlendirilir.
 Bu yaklaşım yararcılık(faydacılık) olarak da adlandırılır.
Yararcılık, olası tüm yararlı sonuçları çıkarır, bunları olası
zararlı sonuçlara karşı tartar ve en fazla insan için en
büyük mutluluk ya da gönenci sağlayan eylemi
gerçekleştirir.
26
Sonuçcul yaklaşım
 Diyelim ki bir şey yapmak istiyorsunuz ve bunun sonuçcul
yaklaşıma göre yapılacak doğru şey olup olmadığını
merak ediyorsunuz. Bu durum için önerilen sınama
evrenselleştirme sınamasıdır.
 Basit bir ifadeyle “herkes, benim şu anda yapmayı
düşündüğüm şeyi yapsaydı ne olurdu?” diye
sorulabilir. Herkes böyle davransa daha iyi olmaz mıydı?,
Herkesin bunu yapmasının sonuçları, yapmamasının
sonuçlarından daha iyi olmaz mıydı? soruları da benzer
evrenselleştirme sorularıdır.
27
3-Önemseme, sorumluluk
 Önemseme etiği, duruma verilen tepkiye odaklanır. Bu nedenle
tutarlılık ya da sonuçlar modelinde gerektiği gibi soyutlanmış
biçimde düşünülmesi ya da ölçülmesi yerine durumların
algılanış biçimleri üzerine temellenir.
 Etiği önemseyen bir topluluğun üyeleri birbirlerini
önemsemelidir.
 Dünyada ve Dünyaya neler olduğunu önemsemek, herhangi
bir ciddi araştırmanın da önkoşuludur
 Önem vermek, mantık ya da adaletle ilgili bir konu
değildir. Sorumluluk etiği olan kişi, ödev duygusuyla değil,
duyarlı bir karşılıklılık duygusuyla başkalarının kaygılarına tepki
verir.
28
Borrom Düğümü ile Etik Yaklaşımlar
Etik yargılamada ve eylemde; tutarlılık, sonuçlar
ve
önemseme
yaklaşımları
birlikte
düşünülmelidir.
Borrom
düğümü,
bu
üç
yaklaşımın
kenetlenmesini gösterir. Halkalardan birini
çözerseniz sistem dağılır. Borrom düğümünün
özellikle vurguladığı şey, yaklaşımlardan birinin
ayrıcalığının olmadığıdır.
29
Borrom Düğümü ile Etik Yaklaşımlar
sonuçlar
ETİK
Önemseme
Tutarlılık
30
Örnek Olaylar
Mühendislik etiğinde eğitiminde, yapıcı etik çözümlemeler için
gerekli yetenekleri en kolay şekilde örnek olay incelemeleri
sayesinde geliştirebiliriz.
Örnek olaylar, etik sorunların giderilmesi için olası
seçeneklerin sonuçlarını düşündürerek ahlâki hayal gücünü
uyarırlar.
31
Örnek….
Bir inşaat firmasında mühendis olarak çalışıyorsunuz.
Firmanız bir ihaleye girerek bir resmi kurum için bina
yapımını üstlenmek üzere proje üretmenizi ve fiyatlandırma
yapmanızı istiyor. Siz Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın
hazırlığını yaptığı ve bir sene sonra uygulamaya girecek
duvar yalıtımları ile ilgili yasa hazırlığından haberdarsınız.
Şu anki koşullarla hazırlayacağınız proje bir yıl sonraki
gereksinimleri sağlamaktan uzak.
Ne yaparsınız?
Karşılaşacağınız olası sonuçlar ne olur?
32
“Silgi kullanmadan resim çizme sanatına hayat
denilmektedir.”
John Christian
Herkes insanlığı değiştirmeyi düşünür, ama hiç
kimse önce kendini değiştirmeyi düşünmez.
Leo Nikolaevich Tolstoy
33
Meslek Nedir ?
 Belli bir eğitim ile kazanılan sistemli bilgi ve becerilere
dayalı, insanlara yararlı mal üretmek, hizmet vermek ve
karşılığında para kazanmak için yapılan, kuralları
belirlenmiş iş.
Güncel Türkçe Sözlük
 Bir kimsenin geçimini sağlamak için sürekli yaptığı; bilgi,
eğitim veya yaratıcı güç gerektiren etkinlik.
İktisat Terimleri Sözlüğü 2004
34
Bir uğraşın meslek olarak adlandırılması için
aşağıdaki koşullar aranır:
meslek
toplumun
kaçınılmaz
olan
bir
gereksinimini karşılar: Örneğin, sağlık, güvenlik, eğitim
gibi toplumsal gereksinimler her toplumda bu hizmetleri
sunacak meslekleri gerekli kılmaktadır.
 Meslek kişinin salt kendi doyumu için değil aynı
zamanda başkalarının yararı için de yaptığı bir
uğraştır: Örneğin bir doktor mesleğini sadece hizmetinin
karşılığında aldığı para için değil, insanlara sağlıklarını
kazandırmak için de yapar.
 Bir
35
Mühendis
İnsanların her türlü ihtiyacını karşılamaya dayalı yol,
köprü, bina gibi bayındırlık; tarım, beslenme gibi gıda;
fizik, kimya, biyoloji, elektrik, elektronik gibi fen; uçak,
otomobil, motor, iş makineleri gibi teknik ve sosyal
alanlarda uzmanlaşmış, belli bir eğitim görmüş kimse.
Güncel Türkçe sözlük
Genel bir anlatımla; mühendislik, bilim ve
teknoloji aracılığıyla doğayı insanlık yararına
dönüştüren meslek ve meslek guruplarıdır.
36
Mühendis
“Mühendis”
kelimesi
hendese
yani
geometriden türemiş görünüyor. Mühendis sözcüğü
Arapça da hendese (geometri) ile meşgul olan, geometri
bilen kişi anlamına gelmektedir.
 Türkçedeki
 Arthur Mellen Wellington (Amerikalı, demiryolları inşaat
mühendisi)'a göre mühendislik, "Beceriksiz birinin iki
dolara kötü yaptığı bir şeyi bir dolara iyi yapma sanatıdır."
37
Mühendislik
Mühendislik, bilimsel
çalışmaların, araştırmaların
sonuçlarını toplumun somut
ihtiyaçlarını karşılamak üzere
teknolojiye ve uygulamaya geçiren
çalışmalar bütünüdür.
38
Meslek Etiği
 Etik, meslek gruplarında yer alan veya aynı amaca
hizmet veren insanların kendi aralarında geçerli olan,
onların karşılıklı olarak birbirlerine ve dış dünyaya karşı
nasıl davranmaları gerektiğini belirleyen, çoğu kez
yazılmamış kurallar dizisidir.
 Meslek etiğinin en önemli yanlarından biri, dünyanın
neresinde olursa olsun, aynı meslekte çalışan bireylerin
bu davranış kurallarına uygun davranmalarının gerekli
olmasıdır .
39
Mühendislik Etiği
Geleceğin mühendislerinin
 bilim ve teknolojinin ve mühendislik
etkinliklerinin topluma olan etkilerini,
 mühendislerin bu etkilerden doğan kişisel
sorumluluklarını,
 kararlarında başvurdukları değerleri ve
etik ikilemleri tanımaları gerekmektedir.
40
 Günümüzde mesleki hizmetlerin verilmesi sırasında
bilimsel bilgiye önem vermeyen onu yok sayan
anlayışların meslek alanlarına yansımasının yarattığı
sorunlar meslek etiği sorunu olarak kabul edilmektedir.
 Tüm meslek adamları gibi mühendisler de mesleklerini
ifa ederken, öncelikle sahibi oldukları mesleğin bilimsel
kural ve yasalarına uymak zorundadırlar. Bir mühendisin
tasarlama, planlama ve uygulama aşamalarında bilimin
gereklerini yerine getirmesi zorunludur.
Projelendirme safhasında yapılabilecek (kasıt dışı her
türlü hata) hatalar ahlaki hata değil bilimsel hata
olacaktır.
41
TEŞEKKÜRLER …
42