KURTULUŞ SAVAŞINDA CEPHELER DOĞU CEPHESİ 3 Mart 1918

advertisement
KURTULUŞ SAVAŞINDA CEPHELER
DOĞU CEPHESİ
3 Mart 1918 tarihli Brest-Litovsk Antlaşması ile Türkiye Kars, Ardahan ve Batum’u geri
almıştı. Fakat I. Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması’na göre
Türk birlikleri Kafkasya’dan çekilmek zorunda kalmıştı. Bundan sonra Kafkasya’da
Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan gibi küçük devletler kurulmuştu. Bunlardan Erivan,
Gümrü ve Kars havalisinde kurulmuş olan Ermenistan Taşnak Hükümeti, Doğu Anadolu için
istila emelleri beslemekteydi. İtilaf Devletleri de Sevr sürecinde görüldüğü üzere Doğu
Anadolu’da bir Ermenistan kurulmasını destekliyorlardı.
Mondros Mütarekesi’nden sonra Batılı devletlerin de desteğini alan Ermeniler, Doğu
Anadolu’daki bazı yerleri işgalle yetinmeyerek, bölgedeki Türkleri öldürüp, köyleri,
kasabaları yakıp yıkmışlardı. Ermenilerin saldırganlığı yalnız Türkiye’ye yönelik olmayıp
Karabağ ve Nahcıvan bölgesini de hedef almıştı. Ermeniler bununla da kalmamış, Paris Barış
Konferansı’na da başvurarak, Türkiye’de iki milyondan fazla Ermeni bulunduğunu ileri sürüp
Vilayet-i Sitte (Altı vilayet: Erzurum, Van, Bitlis, Diyarbakır, Sivas ve Elazığ)’dan başka
Adana, Mersin, İskenderun, Tokat, Amasya, Trabzon’u içine alan toprakların kendilerine
verilmesini istemişti. Ermeni saldırılarının tehlikeli boyutlara ulaşması üzerine 15. Kolordu
Komutanı Kazım Karabekir Paşa Kars-Bakü yolunu açmak, Ermenilerin Müslüman halka
yaptığı zulmü durdurmak ve Ermenilerin saldırısına fırsat vermeden Elviye-i Selaseyi (Kars,
Ardahan, Batum) ele geçirmek için hazırlıklara başladı. Ermenilerin Müslümanlara karşı
yaptıkları zulmün her geçen gün artması ve durumun artık katlanılamaz bir hal alması üzerine
TBMM Hükümeti, 9 Haziran 1920’de Doğu Anadolu’da geçici seferberlik ilan etti.
Ermenilerin başlayan saldırılarına karşı BMM 7 Temmuz’da bir ültimatomla Ermenilerden bu
düşmanca faaliyetlerini durdurmasını istedi. Ültimatoma aldırmayan Ermeniler 24 Eylül’de
topyekün saldırıya geçti. Bunun üzerine Türk Birliklerine Ermenilere karşı taarruz emri
verildi. 28 Eylül’de başlayan hareket 7 Kasım’da Gümrü’nün ele geçirilmesiyle son buldu.
Ermenilerin ateşkes istemesi üzerine 17 Kasım’da ateşkes kabul edildi. Savaş sonrası yapılan
müzakereler sonunda 3 Aralık 1920 tarihinde Gümrü Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma,
TBMM Hükümeti’nin ilk askeri başarısının diplomatik bir sonucuydu. Gümrü Antlaşmasıyla;
1878’De Rusya’ya terk edilen Artvin, Posof Şavşat, Çıldır, Kars, Iğdır, Tuzluca, Sarıkamış ve
Oltuyu geri aldı. Türkiye ile Ermenistan arasındaki sınır çizildi. Batılı devletlerin kurdurmak
istediği “Büyük Ermenistan” hayali sona erdi. Ayrıca Yunanlılara karşı girişilecek harekette
bu cephedeki kuvvetlerden de faydalanma imkanı doğdu. Gümrü Antlaşması’ndan hemen
sonra TBMM Hükümeti Gürcistan’a bir nota vererek Ardahan, Artvin ve Batum’un
Türkiye’ye iadesini istedi. Uzun görüşmelerden sonra Gürcü Hükümeti bu yerleri Türkiye’ye
bırakmak zorunda kaldı.
GÜNEY CEPHESİ
Güney Cephesi, Kurtuluş Savaşı döneminde Antep, Urfa ve Maraş'ta Türk askerlerinin
Fransızlara karşı mücadele ettiği cephedir. Bu anlamda Güney Cephesine Fransız cephesi ya
da Kilikya cephesi de denilmektedir. Güney Cephesinde sadece Fransızlara karşı değil, aynı
zamanda Ermenilere karşı da savaşılmıştır. Fransız askeri birliklerine Ermenilerden oluşan
gönüllü birlikler de katılmışlardır.
I.Dünya Savaşı sonrasında Fransa Sykes - Picot Antlaşması ile payına düşen yerleri almak
için hareket geçmiştir. Bu antlaşmaya göre Maraş, Antep ve Urfa İngilizlere, Musul ise
Fransızlara bırakılmıştır. Ancak İngiltere Musul petrolleri nedeniyle Fransa ile Suriye
itilafnamesini imzalayarak verilen yerleri kendi aralarında değiştirmişlerdir. Bu durumda
Maraş, Antep ve Urfa Fransızlara bırakılmıştır. Bu durum sonrası Güney Cephesi açılarak
Fransızlarla Kuva-yı Milliye ordusu arasındaki mücadele başlamıştır.
Güney Cephesindeki savaşın başkahramanı olan bu üç şehir, milli mücadele döneminin
önemli olaylarına tanıklık etmişlerdir.



Maraş: Monros Mütarekesi sonrası Anadolu'da birçok noktada işgaller yaşanmıştır.
Maraş da bu işgallere maruz kalan tarihi yerlerden birisidir. Mütarekeden sonra işgal
altına giren Maraş'ta ilk direniş 22 Ocak 1920'de Sütçü İmam tarafından başlatılmıştır.
Sütçü İmam'ın hamamdan çıkan kadınlara sarkıntılık eden Ermeni askerlere saldırması
sonucu Maraş'ta olaylar ateşlenmiştir. Maraş bu olayla Güney Cephesine dahil
olmuştur. Maraş'a bu ayaklanma nedeniyle Kahraman ünvanı verilmiştir.
Antep: Mütarekeden bir yıl sonra Fransızlar tarafından işgal edilen Antep'te 1920
Nisan'ında Türk Milli kuvvetleri tarafından bir ayaklanma çıkarılmıştır. Bu ayaklanma
yaklaşık olarak 10 ay kadar sürmüştür. Güney Cephesinin Antep'te bulunan kısmı son
derece kanlı geçtiği söylenmektedir. Ağır top ateşine tutulan Antep'te 6000 civarı
Anteplinin şehit olduğu bu saldırılar sonucunda 9 Şubat 1921’de çaresizlikten teslim
oldu. Kent halkının gösterdiği bu eşsiz direniş karşısında TBMM 6 Şubat 1921
tarihinde çıkardığı bir yasayla “Gazi” ünvanını verdi. Gaziantep 25 Aralık 1921’De
Fransız işgalinden kurtuldu.
Urfa: Güney Cephesindeki Fransızlarla mücadeleye Urfa'nın dahil olması halkın
direnişinden çok jandarmanın girişimiyle olmuştur. O dönemde Güney Cephesinde
Urfa'ya komutan olarak atanan Ali Saip Bey burada halkı örgütleyerek 3000 kişilik bir
askeri güç oluşturmuştur. Bunlarla birlikte Urfa'nın 12 vatanseveri tarafından
oluşturulan 12'ler adı verilen özel Kuvayi Milliye hareketi, Fransızlara şehri
boşaltmaları için bir ültimatom vermişlerdir. Bu ültimatom sonrası Urfa'nın yarısı iki
gün içerisinde geri alınmıştır. Geri kalan kısmında çıkan savaşta ise Fransız askerleri
Urfa'nın aşiret birlikleri tarafından kılıçtan geçirilmiştir. Bu sayede Urfa'da
alınarak Güney Cephesindeki mücadele son bulmuştur.
Güney Cephesinin Kapanması ve Ankara Anlaşması
Güney Cephesi fiilen tam anlamıyla Ankara Anlaşması ile son bulmuştur. 20 Ekim 1921
tarihinde Fransızlarla imzalanan bu anlaşma ile Güney Cephesi tamamen kapanmıştır.
Ankara Anlaşması'na göre;


Urfa, Antep ve Maraş Türkiye'ye bırakılmıştır.
Sülayman Şah'ın mezarının bulunduğu Caber Kalesi'nin Türk malı olduğu ve burada
Türk askerinin nöbet tutacağı belirtilmiştir.
Güney Cephesini sona erdiren bu anlaşma sonrası bölgede genel af ilan edilmiştir. Fransız ve
Türk tarafları ellerindeki esirleri karşılıklı olarak serbest bırakmışlardır. Güney Cephesinin
Anadolu kısmı Misak-ı Milli adına kazançlı olarak kapatılmıştır. Ancak Musul daha sonra
görüşülmeye bırakılmıştır.
BATI CEPHESİ
Yunan ordusu İzmir’e çıktığında buradaki direnişleri öncelikle halkın gönüllü birlikleriyle
oluşturulan Kuva-yı Milliye birlikleri tarafından yürütülmüştür. Kuva-yı Milliye birlikleri
Ayvalık, Bergama-Soma Cephesi, Akhisar, Salihli, Aydın ve Nazilli Cepheleri başta olmak
üzere birçok yerde teşkil edilmişti. Bu birlikler içerisinde en güçlüsü Çerkez Ethem’in
komutanlığını yaptığı Kuva-yı Seyyare birlikleriydi. İlk başta başarılı çatışmalar yapmalarına
rağmen ilerleyen zamanda düzenli bir ordu karşısında zaman zaman geri çekilen ve çoğu
yerde ilerleyişi durduramayarak Yunan Ordusu’nun bütün kıyı Ege’yi işgaliyle sonuçlanan bu
süreçte savaşın kesin bir zaferle sonuçlanabilmesi için düzenli bir ordu kurmak gerekli hatta
zorunluydu. Düzenli orduya geçiş aşamasında bazı Kuva-yı Milliye önderleri TBMM karşı
isyan ettiler. Ayaklanmaların bastırılmasından sonra ise arta kalan bütün milli kuvvetler
TBMM Orduları adı altında birleştirilmiştir. Bundan sonra ise, TBMM Hükümeti düzensiz
ordu fikrini ve siyasetini ortadan kaldırmak için, Batı cephesini Güney ve Batı cephesi olarak
ikiye bölüp, Batı kısmına Albay İsmet Bey (İnönü), Güney kısmına da Albay Refet Bey
(Bele)’i tayin etmiştir. Fevzi Paşa (Çakmak) da aynı zamanda Milli Müdafaa Vekilliği (Milli
Savunma Bakanlığı) ve Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Reisliği (Genelkurmay Başkanlığı)
vazifesini üstlenmiştir. Böylece Yunanlılarla yapılacak olana savaşlara hızla hazırlıklar
tamamlanmıştır Bu cephede Yunanlılarla a) I. İnönü Savaşı b) II. İnönü Savaşı c) KütahyaEskişehir Savaşları d) Sakarya Meydan Muharebesi e) Başkomutanlık Meydan Muharebesi
(Büyük Taarruz)’dir.
I.İnönü Savaşı: (6-10 Ocak 1921)
I. İnönü Savaşı, 6 Ocak 1921 tarihinde iki taraftan saldırıya geçen Yunan ordularıyla İnönü
mevzilerinde savunmada olan Türk kuvvetleri arasında yapılan savaştır. 6 Ocak 1921 tarihine
kadar Uşak ve Bursa bölgelerinde hazırlıklarını tamamlayan Yunan kuvvetleri, batı
cephesindeki Türk birliklerinin Çerkez Ethem isyanını bastırmak için onun kuvvetleriyle
çatışmasından da faydalanarak Eskişehir istikametinde taarruza geçmeye başladılar. 9 Ocak
1921’e kadar örtme ve emniyet kuvvetleri harekâtı şeklinde geçen çatışmaların ardından,
İnönü mevzilerindeki muharebeler 10 Ocak 1921’de başladı ve bir gün sonra, Yunan
kuvvetlerinin savaştan önceki hatlarına çekilmeleriyle son bulmuştur.
15 Mayıs 1919'da İzmir'i işgal eden Yunan kuvvetleri, ileri harekâta devam ederek Milne
Hattı olarak da ifade edilen Ayvalık, Soma, Akhisar, Aydın sınırlarına kadar ulaştılar. 22
Haziran 1920'de iki koldan tekrar ileri harekâta geçen Yunan kuvvetleri, Kuzey Grubunun da
desteğiyle Balıkesir ve Bursa’yı da işgal etti. Afyon yönünde ilerlemeye devam eden Yunan
ordusunun Güney Grubu ise, 29 Ağustos 1920'da Uşak’ı işgal etti.
Yaşanan tüm bu gelişmelerin ardından Yunanistan’da yapılan seçimlerle kurulan hükümet,
İtilaf Devletleri’nin güvenini kazanmak için Anadolu’da kalıcı bir askeri başarı elde etmenin
gerekli olduğunu düşünmeye başladı. Yunanistan kralı Konstantin de Yunan meclisinin
açılışında yaptığı konuşmayla, savaşa devam edeceklerini açık bir şekilde dile getirmişti.
Yunan Hükümeti, savaş için zorlanıyordu. Batı Anadolu’daki Türk kuvvetlerinin, 1920 yılı
sonlarına gelindiğinde, Çerkez Ethem’in başlattığı ayaklanmalar ile uğraşıyor durumda
olması, Yunan Hükümetine ve Yunan kuvvetlerine bu siyasi zorlama için uygun bir askeri
ortam sağlamaktaydı. Gerçekten de Türk kuvvetlerinin önemli bir bölümü Çerkez Ethem’in
kuvvetleri ile mücadele etmekteyken cephe hattında büyük ölçüde örtme kuvvetleri
bulunmaktaydı.
İngilizlerin işgali altındaki İstanbul’da bulunan Yunan Askeri Heyeti, Batı Anadolu’da gözle
görülür bir askeri hareketlilik olduğunu, Yunan Genelkurmayı’na rapor etmekteydi. Bu
yüzden, Yunan kuvvetlerinin bir an önce Türk kuvvetleri üzerine harekete geçmesi gerekli
görülmeye başlandı. Böylece I. İnönü Savaşı başlamış oldu.
Türk kuvveleri, I. İnönü Savaşı boyunca sürekli geri çekilmiş de olsa, Yunan ordularının
Eskişehir yönündeki ilerlemelerini durdurmuş oldukları için I. İnönü Savaşı’na kesin bir zafer
olarak bakılmaktadır. Yunan tarafı ise, yapılan harekâtın zaten belirli hedefleri olduğu ve
belirlenen hedeflere ulaşıldığı gerekçesiyle savaşın kaybedildiği fikrini reddetmekteydiler.
1. İnönü Savaşı’nı Türk kuvvetlerinin zaferi olarak nitelendiren çevrelerde ileri sürülen
görüşlerin temelinde, Türk tarafının belirli bir miktar malzeme kaybetmesine ve bölgedeki
demiryollarının kendileri tarafından yok edilmiş olmasına karşın, hiçbir toprak parçası
kaybedilmediği fikri vardır. Yunan kuvvetlerinin I. İnönü Savaşı’nda geri çekilmesinin ise,
gerek Türk, gerek dünya ve gerekse de Yunan kamuoyunda, Yunan kuvvetlerinin zaferi
olarak algılanmadığı bilinmektedir. Bu algı ise, I. İnönü Savaşı sonrasında, kazanan tarafın,
kaybeden tarafa iradesini kabul ettirdiği bir antlaşma bulunmamasından kaynaklanmaktadır.
Zafer olarak nitelendirilen Birinci İnönü Savaşı sonrasında Ankara’da geniş çaplı kutlamalar
yapılmıştır.
I. İnönü Savaşı’nın önemli sonuçları şu şekilde sıralanabilir:







TBMM tarafından kurulmuş olunan düzenli ordunun Batı Cephesi'ndeki ilk başarısı I.
İnönü Savaşı olmuştur.
Türk Hükümetinin Anadolu’daki otoritesi artmıştır. Hükümet, I. İnönü Savaşı’yla
güven kazanmıştır. Bunun sonucunda vergi ve askere alma işlemleri belirli bir düzen
içinde uygulanabilmiştir.
İsmet Paşa, TBMM tarafından, albaylıktan tuğgeneralliğe yükseltilmiştir.
Birinci İnönü Zaferi, yeni Türk devletinin uluslararası kamuoyundaki itibarını da
arttırmıştır. Bunun bir sonucu olarak Sovyet Rusya ile Moskova Antlaşması
imzalanmıştır.
İtilaf Devletleri I. İnönü Savaşı’ndan sonra ortaya çıkan yeni durumu görüşmek üzere
Londra Konferansı'nı düzenlemişler ve TBMM'yi de bu konferansa davet etmişlerdir.
Afganistan ile bir dostluk antlaşması imzalanmıştır. Bu dostluk antlaşması, TBMM'nin
Müslüman bir ülke ile yaptığı ilk antlaşma olması bakımından önemlidir.
Birinci İnönü Savaşı’nın ardından yeni Türk devletinin ilk anayasası olan Teşkilat-ı
Esasiye kabul edilmiştir.
TBMM başkanı Mustafa Kemal Atatürk, savaşın ardından söylediği şu sözlerle I. İnönü
Savaşı’nın önemini ifade etmiştir: ''Yeni Türkiye Devleti’nin küçük, fakat millî ülkülü genç
ordusu, en dar bir hesapla üç kat üstün düşmanı İnönü Meydan Muharebesi’nde mağlup etti.
Strateji sanatının en nazik icraatını isabetle uyguladı. İç hatların kullanılmasında harp tarihine
parlak bir misal yazdı.''
I.İnönü Savaşı sonunda içte ve dışta çok önemli gelişmeler yaşandı. Öncelikle yeni devletin
ilk anayasası Teşkilat-ı Esasiye Kanunu çıkarıldı daha sonra İstiklal Marşımız kabul edildi.
Dışta ise Londra Konferansı düzenlendi ve TBMM Hükümeti de çağrıldı. Sovyetlerle
ilişkilerin gelişmesinin önü açılarak Moskova Antlaşması imzalandı.
1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu
20 Ocak 1921’de TBMM tarafından kabul edilen yeni Teşkilat-ı Esasiye Kanunu 23 madde ve
bir ek maddeden oluşmaktadır. Yasanın 1. Maddesi açık söylememekle birlikte saltanat ve
hilafeti hükümsüz kılmaktaydı. Çünkü milleti, egemenliğin kayıtsız şartsız kaynağı olarak
kabul ediyordu. 2. Maddesi yasama ve yürütme yetkisini TBMM’ye veriyordu. 9. Madde ile
Meclis başkanına TBMM adına imza atma yetkisi verilmişti. Aynı madde Meclis başkanını
vekiller heyetinin yani hükümetin başkanı olarak da tanımaktaydı. Bu durumda fiili olarak
Meclis başkanını, hem icra organının başı olarak başbakan hem de devlet başkanı
yapmaktaydı. Böylece Teşkilat-ı Esasiye Kanunu ile Türkiye’de Kuvvetler birliği ilkesi ve
meclis hükümeti sistemi yürürlüğe konmuş oluyordu. Bu kanun ile İstanbul Hükümeti yok
sayılıyor ve yetkileri tamamen TBMM’ye devrediliyordu.
İstiklal Marşı’nın Kabulü
Türk Devleti’nin bütün dünyaya duyuracak bir marşın yazılması için bir yarışma düzenlendi.
Önceleri yarışmaya ödül konduğu için katılmayan Mehmet Akif Ersoy “Kahraman
Ordumuza” ithaf ederek kaleme aldığı günümüzde örgün öğretime devam eden bütün Türk
çocuklarının bildiği şiiri, TBMM tarafından Milli Marş olarak kabul edildi. (12 Mart 1921)
daha sonra bu şiir Osman Zeki Üngör tarafından 1930 yılında bestelenerek bugünkü şeklini
aldı.
Londra Konferansı
Londra Konferansı, TBMM Hükümetinin Sevr Antlaşması’nı kabul etmemesi ve İtilaf
Devletleri’ni yurttan çıkarmak için harekete geçmesi üzerine yapıldı. Milli Mücadele
esnasında Güney Anadolu’da Fransızlara karşı başarı sağlanmış, Batı’daki Yunan ilerleyişi
durdurulmuş ve TBMM hükümeti Sovyetlerle görüşmeye başlamıştı. Tüm bu olumlu
gelişmelerin üzerine I. İnönü Savaşı’nın da kazanılması İtilaf Devletleri’ni harekete geçirdi.
İtilaf Devletleri, Sevr Antlaşması maddelerinde bazı değişiklikler yapmak üzere Türkiye ve
Yunanistan’ın da katılımıyla Londra’da bir konferans yapmaya karar verdiler.
İtilaf Devletleri TBMM hükümetini tanımadıkları için Londra Konferansı’na sadece Osmanlı
Hükümetini davet etti. Mustafa Kemal’in de konferansa bir temsilci yollayabileceği veya
kendisinin delege olarak katılabileceğini Osmanlı Hükümetine bildirdiler. Osmanlı Hükümeti
de İtilaf devletlerinin yaptığı bu öneriyi TBMM başkanı olan Mustafa Kemal’e götürdü fakat
TBMM Hükümeti bu teklifi kabul etmedi ve çağırılmadıkları konferansa katılmayacaklarını
bildirdiler. Bu gelişmeler üzerine İtilaf Devletleri, İtalya’nın aracılığıyla TBMM Hükümetini
resmen Londra Konferansı’na davet etmek zorunda kaldı. Konferans, 23 Şubat 1921’de
Londra’da başladı. İtilaf Devletleri, Sevr Antlaşması’nın maddeleri üzerinde küçük
değişiklikler yapmak isteyince Türk delegeleri buna şiddetle karşı çıktılar. Osmanlı Hükümeti
adına konuşması gereken Sadrazam Tevfik Paşa, konuşma sırası kendine gelince, "Ben sözü
Türk Milletinin gerçek temsilcisi olan Türkiye Büyük Millet Meclisi Baş delegesine
bırakıyorum," diyerek konuşma yetkisini Bekir Sami Bey’e bıraktı. Bunun üzerine İtilaf
Devletleri her türlü görüşmeyi TBBM Hükümetinin oluşturduğu heyetle yapmak zorunda
kaldı. TBMM delegeleri, Misak-ı Milli’ye dayanarak, Sevr Antlaşması’nı hiçbir şekilde kabul
etmeyeceklerini İtilaf Devletlerine bildirdiler. Bunun üzerine şiddetli tartışmalar çıktı ve
Londra Konferansı hiçbir sonuç alınamadan dağıldı. Bekir Sami Bey konferansın
dağılmasının ardından savaş esirlerinin karşılıklı geri verilmesi için 11 Martta Fransızlarla, 12
Martta İtalyanlarla ve 16 Martta İngilizlerle ayrı ayrı antlaşmalar yaptı fakat bu antlaşmalar
TBMM Hükümeti tarafından onaylanmadığı için hiçbir zaman yürürlüğe girmedi. Londra
Konferansı, bir sonuç alınamamasına rağmen İtilaf Devletlerinin TBMM Hükümetini resmen
tanıması açısından önemli bir diplomatik başarıydı. Artık TBMM, İtilaf Devletleri tarafından
resmen tanınıyordu.
Londra Konferansı’nın bu diplomatik başarı dışındaki önemli sonuçlarını ise, Yunan
Ordusunun yeniden saldırıya geçmek için başladığı hazırlıklarını tamamlama imkânı bulması,
TBMM Hükümetinin Misak-ı Milli ilkelerini ve Türk halkının haklı mücadelesini dünya
kamuoyuna duyurmayı başarması, İtilaf Devletlerinin Sevr Antlaşması’nı kabul
ettiremeyeceklerini anlamaları ve konferansa katılan TBMM Hükümeti’nin barış yanlısı
olduğunu dünyaya gösterme fırsatı bulması olarak sıralayabiliriz.
Moskova antlaşması, TBMM ve Rusya arasında karşılıklı menfaatler adına 16 Mart 1921
tarihinde imzalanmış bir antlaşmadır. Rusya'nın komünist ihtilaline maruz kalması sebebiyle
savaştan çekilmesi, İtilaf devletlerinin tepkisine sebep olmuştu. Rusya'da kurulmuş olan
Sovyet yönetimine tepki gösteren İtilaf devletleri, Anadolu'yu da işgal etmeye başlamıştı. İki
ülkenin de düşmanı haline gelen İtilaf devletleri, TBMM ve Rusya'nın birbirine
yakınlaşmasına sebep oldu. Kendisini güneyde ve Boğazlarda güvence altına almak isteyen
Rusya'da kendine dost bir ülke arayışına girmişti. TBMM'nin Ermeniler ve Yunanlılara karşı
kazandığı zaferler sebebiyle, Rusya TBMM'yi aradığı ülke olarak görmüştür. TBMM'de
emperyalist ülkelerle mücadele halinde olduğundan, iki ülke birbirine yakınlaştı. Bu
sebeplerle Rusya'ya gitmiş olan TBMM heyetiyle Rusya hükümeti arasında Moskova
antlaşması imzalanmıştır. Türkiye için önemli bir yeri olan antlaşma sayesinde önemli bir
ülke TBMM'yi resmen tanımıştı.
Moskova antlaşmasının maddeleri:







Ülkeler birbirlerinin tanımadığı ülkelerarası bir senedi tanımayacaktır.
Rusya Misak-ı Milli'yi tanıyarak, kapitülasyonların kaldırılmasını kabul edeceklerdir.
Osmanlı İmparatorluğu ile Rusya'nın yaptığı anlaşmaların hükümsüz olduğu kabul
edilmiştir.
Aralarında mali, iktisadi ve sair anlaşmaların yapılmasını kabul etmişlerdir.
Rusya TBMM Ermenistan ile Gürcistan arasında imzalanan antlaşmalarla tespit edilen
sınırını, Batum'un Gürcistan'a geri verilmesi şartıyla kabul etmiştir. Türkiye'nin Batum
limanını kullanmasını ve halka özerklik vermesini de kabul etmişlerdir.
Türkiye'nin İstanbul'daki egemenliği tehlikeye atılmadan, boğazların ticaret gemilerine
açılması için Karadeniz'e kıyısı bulunan devletlerle bir konferans yapılacaktı.
Rusya elindeki esirleri 3 ay zarfında iade edecektir.
Moskova antlaşmasının önemi Misak-ı Milli'yi ve TBMM'yi tanıyan ilk Avrupa ülkesi
Rusya olmuştur. Kars ve Ardahan Türkiye'de kalmış, Batum Gürcistan'a verilmiştir. Bu
Misak-ı Milli'den verilen ilk taviz olarak tarihe geçmiştir.
II. İnönü Savaşı
Londra Konferansı’nın barış önerilerinin TBMM Hükümeti’nce reddedilmesi üzerine, İtilaf
Devletleri’nin isteklerini zorla Türklere kabul ettirmekle görevlendirilen Yunanlılar, Bursa
üzerinden Eskişehir’e, Uşak üzerinden Afyon’a doğru 23 Mart 1921'de saldırıya geçtiler.
Yunanlılar, Bilecik’i, İnönü’de Metris Tepe’yi ve Uşak’ı ele geçirmeleri üzerine, TBMM
Muhafız Taburu cepheye gönderildi. Böylece güçlenen Türk kuvvetleri karşı saldırıya geçerek
Yunan saldırısını püskürttü. Batı Cephesi Komutanı İsmet Bey’in savaş süresince verdiği
“mevzilerin kesin olarak savunulması” emri başarının elde edilmesinde etken oldu.1 Nisan
1921’de Yunan ordusu Bursa’ya çekilmeye başladı. Böylece Yunanlılar İnönü’de ikinci kez
yenildiler. Sonuç olarak;
TBMM Hükümeti varlığını bütün Avrupa devletlerine, resmen olmasa da kabul ettirdi; içte ve
dışta nüfuz ve saygınlığı yükseldi.
Avrupa ülkelerinde, İngiliz ve Yunan politikasına karşı güvensizlik ve muhalefet başladı.
Ordu mensuplarında, her bakımdan kendilerine güven arttı. Bu durum karşısında, Fransızlar
Zonguldak’tan, İtalyanlar Güney Anadolu’dan çekilmek zorunda kaldılar. Türk ordusunun
kazandığı zaferler, İtilaf Devletleri’ni Türkler hakkında yararlı kararlar almaya zorladı. II.
İnönü Muharebesi’nin kazanılmasından, Sovyet Rusya ve Afganistan gibi dost devletlerde
büyük bir memnunluk duyulmuş ve bu resmen Türk Hükümeti’ne bildirilmiştir.
Kütahya-Eskişehir Savaşı
İnönü Savaşları’nda Yunan saldırılarını başarıyla püskürten Türk Ordusu AslıhanlarDumlupınar çarpışmalarında henüz saldırı gücü olmadığını göstermişti. Bu durumdan
yararlanmayı düşünen Yunan Genelkurmayı yeni bir plan hazırlayarak daha güçlü birliklerle
İnönü, Eskişehir, Afyon, Kütahya arasındaki çizgide bulunan mevzilerimize yüklenerek
buraları işgal etmek ve gerekirse Ankara’ya kadar ilerlemek düşüncesindeydiler. Bu amaçla
yeniden saldırıya geçen Yunanlılar karşısında zor tutunan TBMM ordusu başarılı olamayarak
Kütahya ve Eskişehir’i kaybettiler. Bu durum karşısında daha fazla direnmelerini istemeyen
M. Kemal ordunun toparlanabilmesi ve zaman kazanabilmesi amacıyla Sakarya Irmağı’nın
doğusuna çekilme emri verdi.
Eskişehir-Kütahya Savaşlarındaki yenilgi sonucunda Eskişehir, Afyon, Kütahya gibi önemli
yerler kaybedilmiş, ordu Sakarya’nın doğusuna çekilmişti. Yunanlılar, İç Anadolu sınırlarına
girmiş, bu durum Türkiye Büyük Millet Meclisinde ve bütün yurtta karamsarlığa sebep
olmuştu. Hatta yeni bir Yunan saldırısına karşı hükümet merkezinin Ankara’dan taşınması
bile düşünülmüş ve tartışma konusu olmuştur.
Eskişehir – Kütahya Muharebelerinin Sonuçları
- Düzenli ordular ilk yenilgisini almıştır.
- Eskişehir, Kütahya ve Afyon Yunanlıların eline geçmiştir.
- Yunan saldırısına karşı Türkiye Büyük Millet Meclisinin Ankara’dan başka bir şehre
taşınması gündeme gelmiştir. Ancak meclisteki tepkilerden dolayı vazgeçilmiştir.
- Cephedeki bu başarısızlık mecliste sert tartışmalara yol açmıştır.
- Mecliste Mustafa Kemal’e karşı muhalefet artmıştır.
- Türkler arasında büyük üzüntü ve korkuya neden olmuştur.
- Mustafa Kemal Paşa’ya Başkomutanlık yetkisinin verilmesine ortam hazırlamıştır.
Sakarya Meydan Muharebesi
23 Ağustos – 12 Eylül 1921 tarihleri arasında yapılan. Türk milleti için bir ölüm kalım savaşı
olan Sakarya Meydan Muharebesi; Kurtuluş Savaşı içinde kader tayin edici olmuştur. Bu
savaştan önce Mustafa Kemal başkomutanlık yetkisini almış, Tekalif-i Milliye emirleri ile de
ordunun ihtiyaçları karşılanmaya çalışılmıştır. Ayrıca Doğu Cephesi ve Merkez ordusundan
bazı birlikleri Batı cephesine kaydırdı.
Yunanlıların başlıca hedefi; Ankara yönünde ilerleyerek, Türk Ordusunu yok etmek ve
Kurtuluş Savaşı’nın sembolü ve direniş merkezi haline gelen Ankara’yı ele geçirmekti.
Böylece Türk azim ve direnme gücü yok edilmiş olacaktı. Mustafa Kemal Atatürk’ün emir ve
komutasında, Türk ulusunun kanıyla yapılan ve dünya harp tarihine en uzun meydan
muharebesi; Türk Kurtuluş Savaş’ı tarihine de subay muharebesi diye geçen Sakarya Destanı
21 gün 21 gece devam etmiş ve 13 Eylül günü Yunanlıların Sakarya Nehri’nin doğusunu
tamamen terk etmesiyle son bulmuştur.
Başkomutan Mustafa Kemal, Sakarya Meydan Muharebesi sırasında ülke savunmasını şu
şekilde ifade etmiştir. Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O sathı bütün vatandır.
Vatanın her karış toprağı vatandaşın kanı ile ıslanmadıkça bırakılamaz. Onun için küçük,
büyük her birlik bulunduğu mevziden atılabilir; fakat, küçük büyük her birlik durabildiği
noktadan yeniden düşmana karşı cephe teşkil edip muharebeye devam eder. Yanındaki
birliğin çekilmek zorunda kaldığını gören birlikler, ona uymaz; bulunduğu mevzide sonuna
kadar durmaya ve direnmeye mecburdur
Taarruz insiyatifinin Türk Ordusu’na geçmesini sağlayan Sakarya Zaferi, TBMM hükümetine
siyasi başarı kapılarını aralamış Türk milletinin özgürlüğünü ve vatanını kurtaracağı inancını
da kuvvetlendirmiştir.
Sakarya Savaşı sonunda; Türk Ordusu’nun 1683 yılındaki 2.Viyana Kuşatmasındaki
yenilgisinden beri süregelen çekilmesi sona ermiştir. Bu savaş, Türk Ordusu’nun son savunma
savaşıdır. Düşman 10 Eylül’de karşı taarruzla Afyon-Kütahya hattına kadar atılmıştır.Savaş
Türk ordusunun üstün zaferiyle sonuçlanmıştır.
Sonuçları:
Ulusal Kurtuluş Savaşının son savunma savaşıdır.
Düşmanın saldırı gücü tükenmiş, Türk topraklarını ele geçirme istek ve umudu yok olmuş,
savunmaya geçmişlerdir.
Bu savaşa Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak Batı Cephesi Komutanı İsmet İnönü Paşalar
katılmıştır. Subaylar savaşıdır.
M. Kemal’e mareşallik rütbesi ve Gazi ünvanı ( 19 Eylül 1921) verilmiştir.
Sovyetler Birliği ile Kars, Fransızlarla Ankara Antlaşmaları imzalanmıştır.
TBMM Anadolu’da kesin egemenlik sağlamıştır.
TBMM’nin yaşama ve var olma mücadelesindeki en büyük başarısıdır
Başkomutanlık Meydan Muharebesi (26-30 Ağustos 1922)
Sakarya Zaferi sonrası moral gücü yükselen Türk ordusu, donanım ve cephanesinin azlığı,
bazı muharip birliklerinin kayıpları ve kışın yaklaşması dolayısıyla geri çekilen Yunan
kuvvetlerine son darbeyi vuramamıştı. Düşmanı Anadolu’dan tamamen atmak için onun
gücüne yakın veya fazla güce sahip olmak gerekliydi. Bu nedenle orduyu hazırlamak için
girişimlere başlandı. M. Kemal de Başkomutanlık yetkisini 22 Temmuz 1922 tarihinde süresiz
olarak uzatıldı. Ordunun ihtiyaçları ve eksikliklerinin tamamlanması üzerine Başkomutan
Mustafa Kemal paşa, 1922 Haziranında taarruz kararı verdi. Bu karardan yalnızca üç kişi,
Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa, Cephe Komutanı İsmet Paşa ve Savunma Bakanı Kazım
Paşa haberdardı.26 Ağustos sabahı başlayan taarruzda Yunan Kuvvetlerinin gücü: 6.564
subay, 218.000 er, 83.000 tüfek, 1.300 kılıç, 3.113 hafif makineli tüfek, 1280 ağır makineli
tüfek, 418 top ve 50 uçak. Türk Kuvvetleri: 8.659 subay, 199.283 er, 100.352 tüfek, 5.000
kılıç, 2.025 hafif makineli tüfek, 839 ağır makineli tüfek, 340 top ve 8 uçak. Görüldüğü üzere
Yunan kuvvetlerinin top, ağır makineli tüfek, uçak, teknolojik ve lojistik destek bakımından
üstünlüğü bulunuyordu. 26-27 Ağustos günleri, yani ilk iki gün içinde, Afyonkarahisar’ın
güneyinde 50 ve doğusunda 20-30 km uzunluğundaki düşman cephesi düşmüştü. Asıl düşman
kuvvetleri Aslıhanlar civarında perişan edilirken, Yunan ordusunun önemli kısmı, dört
taraftan sarıldığı Dumlupınar’da, bizzat Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın idare ettiği
Başkomutanlık Meydan Savaşı’nda yok edildi (30 Ağustos 1922) Başkomutan Gazi Mustafa
Kemal Paşa, kaçan Yunan ordusunun tekrar toparlanmadan imha edilmesini sağlamak için
“Ordular İlk Hedefiniz Akdeniz’dir İleri” emrini vermiştir. Yunan başkomutanı General
Trikopis iki gün sonra 2 Eylül 1922’de Uşak’ta 12.000 kişilik tümeniyle Türk kuvvetlerine
teslim olmak zorunda kaldı. Bu arada Gazi Mustafa Kemal’in isteği ile Fevzi Paşa
mareşalliğe, İsmet Paşa ferikliğe, diğer komutanlar da bir üst rütbeye terfi ettirildi. Bundan
sonra Türk Ordusu 9 Eylül’de İzmir’e 10 Eylül’de Bursa’ya girdi.
Büyük Taarruz sonucunda 2.318 şehit, 9.360 yaralı 101 esir ve 1.697 kayıp vermiştir. Bu
kadar az kayıpla bir imha meydan muharebesi yapmak büyük bir strateji, askeri yetenek,
taktik ve akılcı yönetim ile Türk askerinin tecrübe ve kahramanlığını göstermektedir.
Büyük Taarruzun sonuçları kısaca şöyledir: 26 Ağustos 1071 Malazgirt Zaferi’yle
Anadolu’nun kapısı Türklere vatan olarak açılmış, 26 Ağustos 1922 ise bu vatan yok
olmaktan kurtarılmıştır. Bu büyük başarı yurtta milli bütünlüğü ve güveni sağladı. Hepsinden
önemlisi Mudanya Ateşkesi ve Lozan Antlaşması’nın imzalanmasını sağladı.
Download