bireyler hakkında bilgi toplama yolları
advertisement
BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Eğitimde ve psikolojide ölçme araçlarını kullanarak farklı amaçlar için bilgi toplanabilir. Bu amaçlardan belli başlıları aşağıdaki gibi sıralanabilir. 1. Başarı ya da performansın yordanması 2. Öğrenme eksik veya yanlışlarının ortaya çıkarılması 3. Öğrenci ihtiyaçlarının belirlenmesi 4. Öğrencilerin performans ya da başarısının değerlendirilmesi 5. Öğrencilere yönlendirme veya rehberlik yapılması 6. Öğrencilerin ilgi ve yeteneklerinin ortaya çıkarılması BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Bireyler hakkında bu ve benzeri amaçlarla bilgi toplamak için birçok ölçme aracından faydalanmak mümkündür. Bireyler hakkında bilgi toplama yolları öncelikle test dışı ve test teknikleri olarak iki ana başlık altında incelenir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI 1-Test dışı teknikler: Gözlem, görüşme, vak’a kayıtları, kontrol listeleri, biyografi, otobiyografi vb. tekniklerdir. Bu tekniklerle elde edilen sonuçların genellikle güvenirliği düşüktür. Bu sonuçlara dayanarak bireyleri birbiri ile karşılaştırmak zordur. Test dışı tekniklerin sayısı oldukça fazladır. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI A- Gözlem: Bir kişinin diğer bir kişi veya olay hakkında, duyu organları yolu ile bilgi edinme yoludur. Yapılandırılmış, yapılandırılmamış, sistemli, gelişigüzel, katılımlı, katılımsız gibi alt tekniklere ayrılarak incelenebilir. Bilimsel çalışmalarda en çok kullanılan gözlem tekniği sistematik veya yapılandırılmış gözlemdir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Gözlemlerde gözlem formları, kontrol listeleri, dereceleme ölçekleri, sesli ve görsel kayıt araçları, kayıt formaları, öykü özetleri gibi birçok araçtan faydalanmak mümkündür. Ancak gözlem tekniği ile elde edilen veriler genellikle nitel verilerdir ve güçlü istatistiksel tekniklerin çoğu bu verilere uygulanamamaktadır. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Bunun anlamı gözlemle elde edilen tüm verilerin nitel olması değildir. Ancak gözlem sonucunda elde edilen verilerin büyük çoğunluğu ve araştırmacı için önemli olanları nitel olmaktadır. Ayrıca, gözlem tekniğinde gözlenen bireylerin kendiliğinden davranışlarının olduğu gibi kaydedilmesi asıl araştırma problemlerinin gözden kaçırılmasına neden olabilmekte, kayıtlardan gerekli bilgilere ulaşmak zaman alabilmektedir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI a- Gelişigüzel (sistemsiz) gözlem: Amacı ve planı önceden tespit edilmeden gerçekleşen gözlemlerdir. Bu teknikte gözlemin belirli bir sistematiği yoktur. Nelerin hangi araçlarla nasıl kaydedileceği ve gözlemin ne kadar süreceği önceden belirlenmediğinden gözlem süreci tamamen kendiliğinden gelişir. Gözlemci neyi görebildi ise onları kaydeder. Güvenirliği düşük bir gözlem tekniğidir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI b- Sistemli gözlem: Amacı ve planı önceden tespit edilerek yapılan gözlemlerdir. Gözlemci olayları belirli bir sistematiğe ve plana göre kaydeder. Nelerin hangi araçlarla nasıl kaydedileceği ve gözlemin ne kadar süreceği önceden belirlenmiş olur. Planında olmayan olaylar gözlemciyi genellikle pek ilgilendirmez. Bilimsel araştırmalarda en çok kullanılan gözlem türlerinden birisidir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI c- Yapılandırılmış gözlem: Sistemli gözlemle pek çok yönden benzerlik gösterir. Sistemli gözlemler genellikle yapılandırılmıştır. Bu teknikte nelerin gözleneceği önceden belirlenir ve gözlenip gözlenmediği veya kaç kez gözlendiği kaydedilir. Bunun yanında hangi tür gözlemlerin hangi araçlarla nasıl kaydedileceği önceden belirlenir. Gözlemin bir planı vardır ve olağan dışı bir durum olmadığı sürece bu plana uyulur.Yapılandırılmış gözlemler de sistemli gözlemler gibi bilimsel çalışmalarda çok kullanılan bir gözlem türüdür BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI ç- Yapılandırılmamış gözlem: Gelişigüzel gözlemle aynı anlama gelmese de benzerdirler. Sistemsiz gözlemler genellikle yapılandırılmamıştır.Yapılandırılmamış gözlemlerde de gözlenecek özellikler veya olaylar veya bunların hangi araçlarla nasıl kaydedileceği önceden belirlenmediği için gözlemci kendine göre önemli bulduğu her şeyi kaydedebilir. Güvenirliği düşük bir gözlem türüdür. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI d- Katılımlı gözlem: Gözlemci gözlenen bireylerle aynı ortamdaysa veya ortama varlığı ile bir etkide bulunuyorsa bu tekniğe katılımlı gözlem denir. Bu teknikte gözlenen bireylerin gözlemciden, gözlemcinin de gözlenen bireylerden etkilenmesi söz konusudur. Bu nedenlerle toplanan bilgilerin güvenirliğinden şüphe edilebilir. Ancak bu teknikle bireyler hakkında daha ayrıntılı bilgi toplama olanağı olduğunu iddia edenler de vardır. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI e) Katılımsız gözlem: Gözlemci gözlenen bireylerle aynı ortamda bulunmuyorsa veya ortama varlığı ile bir etki yapmıyorsa bu tekniğe katılımsız gözlem denir. Bu teknikte gözlemci ve gözlenenlerin etkileşimi minimum olduğu için toplanan bilgilerin daha yansız veya güvenilir olduğu söylenebilir. Ancak bu teknikle de derinlemesine veya detaylı bilgilerin elde edilmesinin zor olduğu görüşü yaygındır. Buna rağmen katılımsız gözlemler daha güvenilir kabul edilmektedir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI B- Anekdot (Olay kaydı): Öğrencinin manidar bir davranışının ayrıntılı bir tablosu, gözlemcinin bir anlık bir olayı fotoğrafla yakalamasıdır. Bu tür çalışmalarda bir yazı, bir fotoğraf veya öğrencinin kaydedilen bir sözü veya davranışı dikkatle incelenir. Bu kayıtlar öğrenci hakkında önemli bilgiler veren kayıtlar olarak kabul edilmektedir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI C- Dereceleme Ölçekleri: Bir kimsenin bir başka kimse hakkında sistemli ya da sistemsiz gözlem sonucunda edindiği kanılarını bildirmesinde kullanabileceği araçların genel adıdır. Dereceleme ölçeği bir tür betimleyici sözcükler ya da ifadeler listesi olup, dereceleyecek kimse, gözlediği kişiye uygun bulduğu düzeyi daha önceden belirlendiği gibi işaretler. Dereceleme ölçeklerinin test teknikleri içinde kullanılan türleri de mevcuttur. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI D- Anket: Belli kişilerin ya da grupların çeşitli konulardaki düşünce, duygu ve deneyimleri hakkında bilgi toplamak için düzenlenen bir soru listesidir. Geçerlik ve güvenirliği düşük olmasına karşın, kolay ve ucuz oluşu, çok sayıda kişiden, kısa sürede, birçok konuda görüş alma olanağının bulunması nedenleriyle anket en çok kullanılan teknik ve araçlardan birisidir. Posta anketleri, telefon anketleri, karma anket ve karşılıklı görüşme anketi gibi anket türleri bulunmaktadır. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Her bir anket türünün kendine göre avantaj ve dezavantajları bulunduğu söylenebilir. Anketlerde soru tipleri öncelikle kapalı ve açık uçlu olarak ikiye ayrılmaktadır. Açık uçlu sorular, daha detaylı veya nitelikli bilgi almaya elverişli olmasına rağmen, analizi ve yorumlaması zor olduğundan az kullanılmaktadır. Kapalı uçlu sorular ise yanıtlama özgürlüğü olmadığından daha sığ bilgi toplamaya olanak tanımasına karşın, analiz edilmesi ve yorumlanması daha kolay olduğundan oldukça sık kullanılmaktadır. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Bunların yanı sıra anketlerde iki ve daha fazla seçenekli sorularla, bir ve daha fazla işaretleme gerektiren sorular da kullanılabilmektedir. Ek olarak, anketlerde sıralama ve dereceye göre sınıflama gerektiren soru türlerini de kullanmak mümkündür. Sonuç olarak anketlerde toplamak isteğimiz bilgiye veya ölçmek istediğimiz değişkene uygun olmak koşuluyla çeşitli soru tiplerini kullanmak mümkün görünmektedir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Anketlerde dikkat edilmesi gereken önemli noktalardan birisi de soruların mantıki bir sıra izlemesidir. Yapısı gereği sorular birbiri ile veya bilgi toplanan konu ile ilişkili olmalı ve kendi içlerinde mantıklı bir sıra izlemelidir. Testler içinde incelenen ölçme araçları gibi anketlerinde bir test planı yapılmalı ve deneme uygulaması yapılarak işlemeyen sorular üzerinde düzeltmelere gidilmelidir. Deneme uygulaması aynı zamanda anketin güvenirliği ve geçerliği hakkında da bilgi verebilir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Gerekli analizler yapılarak anketin geçerliği ve güvenirliği kestirilmeye çalışılmalıdır. Güvenirliğin yeterince yüksek olmasında anketörlerin işinin ehli kişiler olmasının etkisi büyüktür. Bu nedenle anketleri uygulayacak kişiler seçilirken nitelikli anketörler seçilmeli ve bu kişilere gerekli eğitim verilmelidir. Yeterince yanıtlayıcıya ulaşmanın zorluğu, örneklem seçmede ‘problemlerle karşılaşma olasılığının yüksekliği, yanıtların doğruluk derecesinin genellikle düşük olması, yapılandırılmış soruların esnek olmaması gibi dezavantajlar da anketlerin gözden kaçırılmaması gereken olumsuz özeliklerindendir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI E- Problem Tarama Listesi: Okulda öğrencilerin yaygın olan problemleri hakkında bilgi toplamak amacıyla kullanılan bir tekniktir. Bu teknik sayesinde hem öğrencilerin problemlerinin belirlenip gerekli psikolojik yardımın yapılması hem de uygulama sonrası belirlenen ortak sorunlar idareye yansıtılarak okulun eğitim programları üzerinde ihtiyaçların dikkate alınması sağlanabilir. Problem tarama listesinde genel olarak; okul yaşamı, aile, ilişkiler, sağlık, gelecek yaşam planları gibi konular yer alır. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI F- Otobiyografi (Özyaşamöyküsü): Bir kimsenin şimdiki ve geçmiş yaşamını yazılı olarak anlatmasıdır. Bireyin özyaşamöyküsü birey hakkında bize bilgi vermekle beraber, belirli yanlılıkları da içerebilir. Özyaşamöyküsü, kişinin diğer insanlar tarafından bilinmeyen yönlerinin neler olduğunu, bilinen dışındaki yaşamının tanınmasını, geçmişinin -en doğru kaynaktan öğrenilmesini, hakkında söylenen ya da bilinenlerin bir kez de bizzat kendisi tarafından aktarılmasını, alanındaki başarıyı nelere borçlu olduğunu veya nasıl kazandığını vb. çeşitli konular hakkında bilgiler verebilir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Aynı zamanda kişinin diğer insanlar tarafından daha yakından tanınmasını sağlar. Özyaşamöyküsünde çoğunlukla birinci tekil kişi anlatımı egemendir. Özyaşamöyküleri özneldir, anı ve yaşantılara dayanır. Yazarın eklemek istediği belge ve fotoğraflarla desteklenmiş olabilir. Öznel olduğundan gerçekleri ne derecede yansıttığına dikkat edilmelidir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI İki türlü öz yaşam öyküsü söz konusudur. Bunlar; yazınsal özyaşamöyküsü (edebiyat, sanat, siyaset, spor vb. alanlardan ünlü bir kişinin kendi yaşamını bir kitap veya kısa bir yazı biçiminde kaleme alması) ve iş amaçlı özyaşamöyküsü (bir işe başvuran kişinin kendi özelliklerini yazılı olarak kısaca anlattığı, ‘özgeçmiş’) olarak belirtilebilir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI G- Biyografi (Yaşamöyküsü): Bir kimsenin ünlü, önemli veya tanınmış birinin şimdiki ve geçmiş yaşamını yazılı olarak anlatmasıdır. Yaşamöyküsünün belli özellikleri, avantaj ve dezavantajları iyi bilinmelidir. Öncelikle yaşamöyküsü kişinin kendisi tarafından değil, onunla ilgili araştırma yapan, bilgi ve belgelere ulaşan veya onun yaşamına yakından tanıklık etmiş kişiler tarafından kaleme alınır. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Yaşamöyküsünde kişinin doğumundan yaşamöyküsünün yazıldığı ana kadar tüm önemli olayların kapsanıp kapsanmadığı; kişinin ailesi, çevresi, eğitim süreci, kişiliği, arkadaşlık ve akrabalık ilişkileri, sosyal yaşamı, aşkları, evliliği ve çocukları, alanındaki başarısına ulaşma süreci, ulusal ve uluslararası başarılarının konu edilip edilmediği incelenmelidir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Özellikle kişinin önemi, değeri, benzerlerinden farkı belirlenmelidir. Elden geldiğince söylentilere, asılsız bilgilere yer veya önem verilmemelidir. Yaşamöyküsünü yazan bireyin öznel bir tutum izleyip izlemediği, yaşamöyküsü anlatılan bireyle ilişkisinin ne olduğu dikkate alınmalıdır. Yazarın yaşamöyküsünü anlattığı kişinin yaşamını aşırı yüceltip yüceltmediği ya da olduğundan önemsiz gösterip göstermediği belirlenmelidir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI İki tür yaşamöyküsü olduğu söylenebilir. Bunlardan birincisi, ansiklopedik yaşamöyküsüdür. Bu tür yaşamöyküleri ansiklopedilerde ya da başvuru kaynaklarında yer alan kısa yaşamöyküleridir, Söz konusu kişinin yaşamının önemli kesitleri, belli başlı eserleri, ulusal ve uluslararası ödülleri vb. hakkında bilgiler içerir. Yazınsal yaşamöyküsü ise, önemli bir kişinin yaşamının yazınsal bir değer taşıyacak şekilde, roman ya da başka bir türde kaleme alınmasıdır. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI H- Görüşme (Mülakat): Sosyal bilimlerde kullanılan en eski ve en çok uygulanan araştırma tekniklerindendir. Herhangi bir konuyu aydınlatmak için yüz yüze konuşmadan oluşan bir tekniktir. Daha çok, kendini ifade edebilme becerisi ve bilişsel süreçler üzerinde durulur. Karşılıklı ilişki ve konuşma yoluyla bilgi edinme yoludur. Özellikle psikolojik danışma ve rehberlik alanında çok kullanılan bir tekniktir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Bunun dışında da çok geniş bir uygulama alanı vardır. Kendi içinde sınıflamalar yapılarak incelenebilir. Görüşmenin belki de en önemli avantajı testlerle yapılamayan gözlemlerin yapılmasına olanak sağlamasıdır. Görüşülen bireyin mimikleri, el kol hareketleri, duruşu vb. gözlenerek derinlemesine ve genişlemesine bilgi elde edilebildiği gibi, edinilen bilginin geçerlik ve güvenirliği yeni sorular sorularak kontrol edilebilir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Genellikle yüz yüze yapılmasına rağmen telefon veya başka araçlarla sesli görüşme, internet üzerinden sesli ve görüntülü görüşme şeklinde uygulama biçimlerinden söz edilebilir. Görüşmede görüşmeciden ve görüşülen kişinin (etnik, görsel vb.) özelliklerden gelen yanlılıklara dikkat etmek gerekir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Görüşmenin yeri, zamanı ve görüşülen kişi araştırmanın amaçları için uygun olmalıdır. Görüşme yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış, yapılandırılmamış olarak üç tür altında incelenebilir. Ayrıca görüşülen birey sayısına göre grupla ve bireyle olmak üzere iki tür görüşme uygulamasından söz etmekte mümkündür. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI J- Vaka İncelemesi: Bir bireyin, tüm yönleri ile ayrıntılı bir şekilde incelenmesi tekniğidir. Birey hakkında derinliğine bilgi toplamayı gerektirir. Bireyler gerçek durumda gözlenirler.Vaka incelemesinde elde edilen veriler genellikle nitel verilerdir. Bu teknikte, bireyin tarihsel kronolojik gelişiminin ayrıntıları ile saptanması, hangi durumlarda nasıl davrandığının belirlenmesi, belirgin özelliklerinin ortaya çıkarılması gibi amaçlara hizmet edecek sonuçlar elde edilebilir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Betimleme, yorumlama ve değerlendirme temelli vaka incelemelerinden söz edilmektedir. Ayrıca etnik, tarihi, psikolojik ve sosyolojik vaka incelemesi şeklinde sınıflamalar da görülmektedir. Vaka incelemelerinin de belirli bir plana göre yapılması amaçlanan bilgilere ulaşılmasını kolaylaştıracaktır. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI 2-Test teknikleri: Test kelimesi sınama, deneme, yoklama veya kontrol anlamlarına gelebilir. Türkiye’de ise test, özellikle çoktan seçmeli sınav anlamında kullanılmaktadır. Test kelimesinin bu çok anlamlığı dikkate alınarak hangi anlamda kullanıldığı açıklanmalıdır. Test teknikleri denildiğinde öğrencileri yeri ve zamanı önceden belirlenmiş sınama durumları içine sokarak tepkilerini almak amacıyla geliştirilen araçların uygulanmasıyla bilgi toplamak anlaşılmaktadır. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Örnek olarak zeka, başarı, yetenek vb. testleri verilebilir. Testlerle yapılacak değerlendirmelerde, yer ve zaman herkes için aynı olduğundan bireyleri birbiriyle objektif olarak kıyaslamak test dışı tekniklere göre daha mümkün olabilir. Test teknikleri ile elde edilen sonuçlar test dışı tekniklerle elde edilen sonuçlara göre daha güvenilirdir. Çünkü test koşulları herkes için aynıdır, eşittir. Farklı değişkenlerin etkisinin en aza indirildiği kabul edilir. Ayrıca, test uygulanan bireyler bunun farkındadır. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Ancak test dışı araçların kullanıldığı durumların birçoğunda bireyler kendilerinin gözlendiğinin veya kendileri hakkında bilgi toplandığının farkında olmayabilir. Bu da performanslarını veya davranışlarını üst düzeyde sergilemelerini engelleyebilir veya bunun tersine gözlemin farkında olunmadığı için bazı olumsuz davranışlar daha sık sergileniyor olabilir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Diğer ölçme araçlarının uygulanma amacına paralel olarak, bireylere uygulanan psikolojik testlerin de bireyler hakkında bilgi toplama amacı olduğu açıktır. Testlerle elde edilen bilgiler sayesinde bireylerin çok yönlü olarak tanınması ve de bireyin kendini tanıması sağlanabilir. Yine bu bilgilere dayanarak bireyin güçlü ve zayıf yanları belirlenebilir. Böylece hem bireyleri birbiri ile karşılaştırma işlemleri ve bireyler hakkında doğru kararların verilmesi, hem de bireylerin doğru olarak yönlendirilmeleri sağlanabilir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Aynı zamanda bu bilgilere dayalı olarak kendini daha iyi tanıyan bireylerin uygun seçimler yapması da beklenebilir. Birçok bilim insanı tarafından eğitim ve psikolojide kullanılan testlerin de sınıflara ayrıldığı dikkat çekmektedir. Testler sınıflandırılırken bazı ölçütler kullanılır. Bu ölçütler çerçevesinde birçok testi tek bir kategori altında incelemek sakıncalı görünmektedir. Çünkü testlerin çoğu sınıflama yapılırken binişiklik göstermektedir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Yani testler aynı zamanda birden çok sınıfın içine girebilmektedir. Testlerle ilgili sınıflamaları tek başına doğru ya da yanlış diye nitelemek olanaklı değildir. Sınıflamaların işe yarayıp yaramadıklarına bakmak gerekir. Belirli ölçütlere göre yapıldığından oldukça farklı sınıflamalara rastlanmaktadır. Sınıflamalar, hangi ölçütlere dayanarak yapılırsa yapılsın okuyuculara testler hakkında genel bir bilgi vermeleri nedeniyle yararlı olduğu düşünülebilir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Şekil 4.3’te görülen Tezbaşaran (1994) ve Şekil 4.2’de görülen Tekin (1994) tarafından yapılan sınıflamalar temel alınmış ve gerektiği noktalarda başka kaynaklardan da yararlanarak denemelik bir sınıflama yapılmıştır. Söz konusu denemelik sınıflamada Tezbaşaran (1994) ve Tekin (1994) sınıflamalarında (Şekil 4.2 ve 4.3) eksik olduğu düşünülen bazı eklemeler yapılırken, bazı kategoriler çıkarılmıştır (Şekil 4.4). BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Söz konusu sınıflamada testler bu kaynaklardakinden farklı bir örgütleme içinde sunulmuştur. Örneğin, Tekin (1994) tipik davranışı ölçen testler dışında kalan araçları maksimum performans testlerine bağlamıştır. Tekin’in sınıflaması bu çerçevede incelendiğinde testin uygulandığı birey sayısı bakımından grup ve bireysel testlerden bahsettiği ancak bu test türlerini sadece maksimum yeterliği belirlemede kullanılan testler içine dahil ettiği görülmektedir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Oysa aynı kategoride incelenebilecek tipik davranış testleri de bulunmaktadır. Böyle bir durum ise kendi içinde tutarsızlık olarak yorumlanabildiği gibi bazı karışıklıkların ortaya çıkmasına da sebep olabilir. Bu nedenle yapılan denemelik sınıflamada her ölçüte göre ayrı ayrı sınıflama yapılmış ve tüm sınıflar psikolojik testlerle bağımsız olarak ilişkilendirilmiştir. BİREYLER HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA YOLLARI Bu yaklaşımın sınıflama yapmada kendisinden yararlanılan birçok yazar tarafından da benimsendiği söylenebilir. SINIFLAMA ÖNERİSİ Davranışların Doğası Bakımından Yeterlik Testleri Bireyin belli bir görevi, belirli koşullarda, ne düzeyde yapabildiğini belirlemek amacıyla kullanılan araçlardır. Bireyin bilişsel, duyuşsal, devinişsel davranışları gerçekleştirme düzeyleri ya da yetenekleri hakkında bilgi toplamak amacı ile hazırlanan araçlardır. SINIFLAMA ÖNERİSİ a) Yetenek Testleri: Bireylerin yaşı ile zihinsel gelişimi arasındaki ilişkiyi ölçen araçlardır. Genellikle zeka testleri bu testlerin kapsamındadır. Bu araçlarla bireylerin öğrenme gücü, genel ve özel yetenekleri veya bilişsel problemlerle başa çıkabilme becerileri ölçülür. Yetenek testleri güvenirliği oldukça yüksek araçlardır. Birçok standartlaştırılmış yetenek testi bulunmaktadır.Yetenek testleri bazı ölçme uzmanları tarafından üç grupta incelenir. SINIFLAMA ÖNERİSİ 1. Genel Yetenek Testleri: Bireylerin zihinsel yeteneklerini ölçer. Bu yeteneklerin doğuştan getirildiğine ve çevre etkisiyle çok az değiştiğine inanılır. Kullanılma amaçlarından birisi bireylere şans verildiğinde belirli bir şeyi ne kadar öğrenebileceğini veya yapabileceğini yordamaktır. Kısaca bu testler bireylerin ileride neler yapabileceğini ve öğrenme gücünü (neyi ne kadar öğrenebileceğini) ölçmek amacıyla kullanılabilir. SINIFLAMA ÖNERİSİ Bazı araştırmacılar tarafından “genel zeka veya akademik yetenek” testleri dendiği de olmaktadır. Temel kabiliyetler testi (TKT), StanfordBinet zeka testi bu tür testler için örnek olarak verilebilir. SINIFLAMA ÖNERİSİ 2. Özel Yetenek Testleri; Sınırlı ve dar bir alandaki zihin gücünü ölçer. Eğitim sistemimizde bireylerin özel yetenekleri pek fazla dikkate alınmamaktadır. Sistemimiz genel yetenek üzerine kurulmuştur. Oysa çağdaş eğitim yaklaşımı bireysel farkları ön plana çıkarmakta, bu da özel yeteneği önemli kılmaktadır. Bu nedenle, eğitimde başarı veya kalite sağlanmak isteniyorsa bireysel farklılıklara yönelmek ve bireysel farkları ortaya koyabilmek için özel yetenek testlerinden faydalanmak gereklidir. Örneğin, müzik, resim ve sanat dallarında bireyin sahip olduğu özel zihin yeteneklerini ölçen testler bunlar arasındadır. SINIFLAMA ÖNERİSİ 3. Farklı yetenek testleri: Dil yeteneği, soyut kavrama yeteneği, mekanik kavrama yeteneği gibi farklı zihin yeteneklerini ölçen testlerdir. SINIFLAMA ÖNERİSİ a. Başarı Testleri: Kişinin eğitim süreci içinde veya belirli çevre koşulları altında ne kadar öğrendiğini ölçen testlerdir. Bu testler, bireylerin geçmişte ne kadar öğrendiğini ortaya çıkarmak için kullanılabilir. Esas olarak bireyin ileride ne kadar öğrenebileceğinin değil geçmişte ne kadar öğrendiğinin belirlenmesinde kullanılır. Üç tür başarı testi yaygın olarak kullanılır. SINIFLAMA ÖNERİSİ b. Erişi testleri: Bir ders veya kurs sonunda kazandırılması amaçlanan davranışlardan hangilerinin ne ölçüde öğrenildiğini/kazanıldığını ölçmeyi amaçlar. Bu testler standartlaştırılmış olabileceği gibi öğretmen yapımı da olabilir. SINIFLAMA ÖNERİSİ c. İzleme testleri: Bir ders veya kurs sürecinde kazandırılması amaçlanan davranışlardan her birinin ne ölçüde kazanıldığını ve hangi düzeyde öğrenme eksik ve güçlükleriyle karşılaşıldığını belirleme amacıyla uygulanan testlerdir. Bunlar genellikle öğretmen yapımı testler arasında yer alır. SINIFLAMA ÖNERİSİ d. Hazır bulunuşluk testleri: Öğrencilerin bir ders ya da kursa başlamadan önce, kazandırılması amaçlanan davranışları kazanabilmesi için sahip olması gereken kazanım veya davranışlardan ne kadarına sahip olduklarını belirlemek amacıyla kullanılan testlerdir. Genellikle öğretmenler tarafından geliştirilir. Kişilik Testleri Temel amacı bireylerin belirli durumlarda nasıl davrandığını belirlemektir. Yansıtıcı türden ve kişisel yoruma açık olan bu test grubunda amaç; bireylerin psikolojik danışma yardımı almasını gerektirecek bir kişilik bozukluğunun olup olmadığını; neleri yapmaktan hoşlandıklarını veya dünya görüşlerinin neler olduğunu belirlemek olabilir. Kişilik Testleri Bireyin psikolojik ihtiyaç ve değerlerini, normal ve normal olmayan kişilik özelliklerini görmemize yardımcı olur. Bu testlere verilen yanıtlar doğru - yanlış diye sınıflanamaz. Kişilik Testleri a) Projektif kişilik testleri: Projektif testler kişilik araştırmalarında betimlemek veya tanı koymak amacıyla çok geniş bir kullanım alanı olan araçlardır. Bu tür testlerde resimler, semboller, sözler veya başka anlamlı uyarıcılar kullanılabilir. Bu testlerle ölçme, açık olmayan uyarıcılara karşı bireyin gösterdiği kişisel ve sübjektif tepkilerine dayanır. Projektif testlerde eksik bırakılmış resimler, mürekkep lekeleri, tamamlanmamış cümleler kullanılarak deneklerden bunları tamamlaması beklenir. Kişilik Testleri Deneklerin tamamladığı kısımlar incelenerek onlar hakkında betimleyici veya tanılayıcı yargılara varılır. Bu tekniği kullananların en ünlüsü İsviçreli psikiyatrist Herman Rorschach’dır. Bu nedenle projektif testlere Rorschach testleri adı da verilir. Kişilik Testleri b) Kişilik envanterleri: Bireylerin psikolojik ihtiyaç ve değerlerini ölçer. Bireylerin kişilik örüntüsünü, tipik davranışlarını belirleme amacıyla kullanılan araçlardandır. Bunun yanında bireylerin normal ve normal olmayan kişilik yönlerini belirlemeye de yardımcı olabilir. Ancak bu ölçekler kullanılırken kişilik niteliklerinin çok çeşitli olduğu, bunları tanımlamanın ve sınıflamanın güç olduğu unutulmamalıdır. Bu testlerden elde edilen bilgilere dayanarak ihtiyaç duyan bireyler için psikolojik yardım sağlamaya çalışılır. Kişilik Testleri c. Uyum envanterleri: Bireyin çevresine veya çevresindeki insanlara uyum düzeyini belirlemek üzere geliştirilmiştir. Uyum problemleri olan bireylerin karşılaştıkları zorlukları belirleyerek giderilmesi için danışma yardımı vermeyi kolaylaştırır. Kişilik Testleri ç. İlgi Envanterleri: Bireylerin neleri tercih ettiğini, nelerden kaçındığını veya neleri yapmaktan hoşlandığını belirlemek amacıyla kullanılan araçlardır. Bireylerin yapmaktan hoşlandığı veya hoşlanmadığı alanları tanıyarak ileride doyum sağlayacağı meslekleri seçmelerine yardımcı olmak amacı ile kullanılabilir. Bireyleri mesleklere yönlendirmek amacıyla kullanılan ilgi ölçeklerine mesleki ilgi envanteri denir. Buradan sağlanacak bilgiler yardımıyla bireylerin hem doyum sağlayacakları hem de başarılı olacakları alanlarda çalışmaları sağlanabilir. Kişilik Testleri d) Tutum Ölçekleri: Bireylerin belirli bir nesneye, konuya, kişiye vb. yakınlık veya uzaklık düzeyini belirleme amacıyla kullanılan araçlardır. Tutum bir nesneye, konuya vb. yakınlık duyma eğilimi olarak tanımlanabilir. Bu nedenle tutum ölçekleri bir şeyi sevip sevmeme, bir şeye yakınlık duyup duymama, bir şeyden hoşlanıp hoşlanmama gibi duygularla ilgili eğilimleri belirlemeye çalışan araçlardır. Eğitimde özellikle duyuşsal alan ölçme amacıyla derslere, okula veya öğretmenlere duyulan yakınlığın derecesini belirlemek gereksinimlerini karşılamak için sık kullanılan araçlardandır. Puanlanış Bakımından Objektif Testler Yanıt anahtarı daha önceden belirlenmiş, kolay puanlanan, puanlamaya hata karıştırmayan ölçme araçlarıdır. Bu tür araçların puanlayabilmek için uzman olmaya gerek yoktur. Herkesin hatasız olarak puanlayabileceği testlerdir. Bu araçları puanlarken puanlayıcının öznel kanılarının kazanılan puanlara etkisi yoktur. Çoktan seçmeli, doğru-yanlış ve eşleştirmeli testler objektif testler için örnek oluşturabilir. Puanlanış Bakımından Sübjektif Testler Yanıt anahtarı daha önceden belirlenmemiş, kolay puanlanamayan, puanlamaya hata karıştırmaya elverişli testlerdir. Puanın, puanlayıcının öznel kanı ve yargısından etkilenme olasılığı yüksek testlerdir. Sözlü ve yazılı sınavlar bu türden testlere örnek verilebilir. Sözlü ve yazılı sınavları puanlama sırasında puanlama cetveli veya analitik cevap anahtarı kullanılırsa puan verilecek öğeler puanlayıcıya göre değişmeyeceği için kısmen de olsa objektif puanlama sağlanabilir. Puanlanış Bakımından Testin Ölçtüğü Değişken Sayısı Bakımından Bir ölçme aracının ölçtüğü değişkenin kaç boyutlu olduğu yani alt testlerden oluşup oluşmadığı da önemli bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durum o testin geçerlik ve güvenirlik niteliklerinin belirlenmesinde kullanılan istatistikler teknikleri değiştirdiği kadar, madde analizlerinde ki teknikleri de değiştirmektedir. Ayrıca elde edilen puanların yorumu dahi testlerin boyutuna bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Puanlanış Bakımından Tek Boyutlu Testler Bir ölçme aracını oluşturan bütün sorular tek boyutlu (faktörlü) bir değişkeni veya bir değişkenin farklı boyutlarından sadece birini ölçmeye yönelmiş sorulardan oluşmuşsa bu tür ölçme araçları tek boyutludur. Puanlanış Bakımından Çok Boyutlu Testler Bir ölçme aracı birden fazla değişkeni veya bir değişkenin farklı boyutlarını ölçen sorulardan oluşmuşsa bu tür ölçme araçları çok boyutludur. Bu tür araçlarda her değişkeni veya boyutu ölçebilecek yeterli sayıda soru bulunmalıdır. Ayrıca bu tür araçlarla yapılacak değerlendirmeler hem her boyutla ilgili alt testlerden elde edilen ölçülere, hem de aracın tamamından elde edilecek ölçülere dayandırılabilir. Testi Hazırlayan Kişiler Bakımından Öğretmen Yapımı Testler Öğrencilerin veya öğrenenlerin öğrenme düzeyini belirlemek için, sınıf atmosferi gibi faktörleri göz önüne alarak öğretmenlerin kendi sınıf veya okulları için hazırladıkları ölçme araçlarıdır. Sınıf öğretmeninin sınıftaki öğretimin etkililiğini ölçmek ve artırmak için ya da öğrencilerinin başarısını belirlemek için geliştirdiği araçlardır. Testi Hazırlayan Kişiler Bakımından Standart Testler Belli bir alanda öğretilenlerin tümünü diğer değişkenlerden arınık olarak ölçmeyi amaçlayan testlerdir. Daha kapsamlı bir kullanış için uzmanlarca hazırlanır. İçerik, puanlama, yönergeler ve yorumlama özgülleşmiştir. Standart testleri geliştirmek çok uzun zaman alır ve özenli bir çalışmaya birçok kişinin katkısını gerektirir. Bu nedenle öğretmen yapımı testlere göre hazırlanması zor ve maliyetlidir. Uygulamaya Katılan Birey Sayısı Bakımından Bireysel Testler Bir ölçme aracı her ölçme işleminde bir kişiye uygulanıyorsa ve bu amaçla geliştirilmişse bireysel test olarak adlandırılabilir. Bu testler, genellikle bu testlerin uygulanması konusunda eğitim almış ölçme uzmanları tarafından bireylere birebir uygulanır. Bu nedenle uygulayıcının gerekli teknik bilgilere sahip olması gereklidir. Uygulamaya Katılan Birey Sayısı Bakımından Bireysel testlerin maliyeti yüksek olmakla beraber geçerliği ve güvenirliği de yüksek araçlardır. Bireylere tanı koyma amacıyla kullanılabilirler. Özellikle süreç değerlendirme amacıyla kullanılan araçların birçoğu bireysel testlerdir. Bu tür testlerin çoğunda uygulanan bireylerin okuma yazma bilmesi gerekmeyebilir. Uygulamaya Katılan Birey Sayısı Bakımından Grup Testleri Bir ölçme aracı, her ölçme işleminde birden çok kişiye veya kalabalık gruplara uygulanabiliyorsa, grup testi olarak adlandırılabilir. Bu araçların genellikle maliyeti düşüktür. Okuduğunu anlamaya dayalı olarak hazırlandıklarından ölçme yapılan her birey sorulan okuma veya yanıtlama sürecini kendi kendine tamamlar. Okuma yazma bilmeyen bireyler için uygun değildir. Bu nedenle bu araçlar süreçten çok ürünü değerlendirme amacıyla kullanılırlar. Uygulama Süresi Bakımından Hız Testleri Bireylerin soruları yapma hızını ölçen araçlardır. Verilen süre içinde sorulardan ne kadarının yapıldığını görmeyi sağlar. Hız testleri bireylere ihtiyaç duydukları süre verildiğinde yapabilecekleri zorlukta sorulardan oluşur. Ancak yanıtlama süresi sınırlıdır. Bu sebeple hız testlerinden elde edilecek puanlar bireylerin soruları yanıtlama hızını yansıtmaktadır. Yetenek testlerinin çoğu hız testi olarak hazırlanır. Uygulama Süresi Bakımından Güç Testleri Bireylerin verilen sorulardaki başarısını ölçen araçlardır. Kazandırılan bilgi veya becerilerle ilgili sorularda bireylerin ne düzeyde başarılı olduğunu belirleme amacı vardır. Gittikçe zorlaşan sorulardan oluşur. Bu tür testler için yanıtlayıcılara soruların çözümü için gereken süre verilir. Bazı durumlarda süre sınırlaması bile getirilmez. Başarı testleri güç testleri için örnek verilebilir. Uygulama Süresi Bakımından Yeterlik Testleri Kazanılan bilgi ve beceriyi hem hız hem de güç bakımından ölçen araçlardır. Bu araçlarda hız ve güç testlerinin amaçları birleştirilmiştir. Amaca göre hız ve güç yönünün ağırlığı değişebilir. Bu araçlarda gittikçe zorlaşan sorular belirli bir sürede tamamlanmak zorundadır. Bu nedenle soruları hem hızlı hem de doğru çözebilme becerisini ölçtükleri söylenebilir. Uyarıcıların Veriliş Biçimi Bakımından Dile Dayalı Testler Soruların yazılı veya sözlü olmadan (yani sözcük kullanarak veya dilden yararlanarak) sorulduğu ve yanıtların da yazılı veya sözlü olarak verilmesini gerektiren ölçme araçlarıdır. Bu tür araçların genellikle en azından ilk geliştirildiği dilin yapısından etkilendiğinden az ya da çok kültürden etkilendiği ve kültüre bağımlı olduğu söylenebilir. Uyarıcıların Veriliş Biçimi Bakımından Dile Dayalı Olmayan Testler Soruların yazılı veya sözlü olmadan (yani sözcük kullanmadan veya dilden yararlanmadan) verildiği testlerdir. Gösteri, pandomim vb. tekniklerden yararlanarak sorular sorulur. Okuma yazma bilmeyenler, işitme engelliler veya farklı dili konuşan bireyler için kullanılacak sınav türüdür. Bu tür testlerin kısmen kültürden arınık olduğu düşünülebilir. Özellikle performans testlerinin çoğu dile dayalı olmayan testler türüne girer. Yanıtların Verilişi Biçimi Bakımından Verilenler Arasından Seçerek Yanıtlanan Testler Bu araçlarda bireylerin vermesi gereken yanıtlar soru kağıdında veya madde içindedir. Bireyler kendilerine göre doğru cevabı bulduklarında seçip işaretleme davranışı göstererek yanıtlarını vermiş olur. Seçtiği yanıt gerçekten doğruysa puan alır. Yanlış ise puan alamaz. Bu araçların genellikle yanıtlayıcılara şansla doğru cevabı bulma imkanı vermesinden dolayı verilen seçeneklerin sayısı uygun olmalıdır. Ayrıca bu tür araçların geçerli ölçme yapamadığı ve üst düzey davranışları ölçemediği iddiası yaygındır. Yanıtların Verilişi Biçimi Bakımından Bu araçların dikkatlice hazırlanmadığı durumlarda sıklıkla ezber veya hatırlama düzeyindeki davranışları ölçtüğünü söylemek yanlış olmaz. Ancak dikkatle hazırlanan bu tür testler daha üst düzey davranışları da ölçebilir. Çoktan seçmeli testler, eşleştirme gerektiren sorular ve doğru yanlış testleri bu tür testlerdendir. Yanıtların Verilişi Biçimi Bakımından Yazılı veya Sözlü Olarak Yanıtlanan Testler Bu araçlardaki sorularda, bireyin vermesi gereken yanıtı düşünüp bularak ve gerekliyse organize ederek sunması gereklidir. Bazı ölçmeciler bu tür araçların davranışları daha geçerli olarak ölçtüğünü iddia ederler. Bununla birlikte bu araçların üst düzey davranışları daha iyi ölçtüğünü iddia eden ölçmeciler de vardır. Özellikle yazılı, sözlü ve kısa yanıtlı sınavlar bu tür testler arasında kabul edilir. Yanıtların Verilişi Biçimi Bakımından Yukarıda verilen bu sınıflamaların yanı sıra belirtmek gerekir ki, başka ölçütler kullanarak testlerin farklı şekilde gruplanması da olanaklıdır. Bazı kaynaklarda rastlanan sınıflamalar ana başlıklarıyla aşağıda verilerek, bu sınıflamaların yukarıda açıklanan sınıflamadan farklı yönleri kısaca açıklanacaktır. Şekil 4.1 ‘de verilen Özgüven’in sınıflamasında, yukarıdakilerden farklı olarak, Yaratıcılık Testleri ve Güzel Sanatlar Yetenek Testi bulunmaktadır. Yanıtların Verilişi Biçimi Bakımından Morgan’da Yetenek Testleri, Akademik Yetenek Testi, Mesleki Yetenek Testleri olarak ayrılmaktadır. Pierre Pichot ise çok daha basit bir sınıflamaya gider. Dış özelliklere göre; Kağıt-kalem testleri ve Performans Testleri, Yönetim biçimine göre; bireysel Testler ve Kolektif Testler, işlevine göre;Yetkinlik Testleri ve Kişilik Testleri olarak sınıflar. Yanıtların Verilişi Biçimi Bakımından Yanıtların Verilişi Biçimi Bakımından Yanıtların Verilişi Biçimi Bakımından Yanıtların Verilişi Biçimi Bakımından Özet Eğitimde ve psikolojide başarı ya da performansın yordanması, öğrenme eksik veya yanlışlarının ortaya çıkarılması, öğrenci ihtiyaçlarının belirlenmesi, öğrencilere yönlendirme veya rehberlik yapılması, öğrencilerin performans ya da başarısının değerlendirilmesi, ilgi ve yeteneklerinin ortaya çıkarılması gibi amaçlar için bilgi toplanmaktadır. Özet Bireyler hakkında bilgi toplama yolları öncelikle test dışı ve test teknikleri olarak iki ana başlık altında incelenir. Test dışı teknikler, gözlem, görüşme, vak kayıtları, kontrol listeleri, biyografi, otobiyografi vb. tekniklerdir. Bu tekniklerle elde edilen sonuçların genellikle güvenirliği düşüktür. Bu sonuçlara dayanarak bireyleri birbiri ile karşılaştırmak zordur. Test dışı tekniklerin sayısı oldukça fazladır. Özet Test teknikleri denildiğinde, öğrencileri yeri ve zamanı önceden belirlenmiş sınama durumları içine sokarak tepkilerini almak amacıyla geliştirilen araçların uygulanmasıyla bilgi toplamak anlaşılmaktadır. Test tekniklerine örnek olarak zeka, başarı, yetenek vb. testleri verilebilir. Testlerle yapılacak değerlendirmelerde, yer ve zaman herkes için aynı olduğundan bireyleri birbirleriyle objektif olarak kıyaslamak daha olanaklıdır. Özet Testler; davranışların doğası, puanlama biçimi, testin ölçtüğü değişken sayısı, testi hazırlayan kişiler, uygulanan birey sayısı, uygulama süresi, uyarıcıların veriliş biçimi, yanıtların veriliş biçimi vb. ölçütler dikkate alınarak sınıflanabilmektedir.
