Etik

BİLİMSEL
ARAŞTIRMA
ETİĞİ
BİLİM NEDİR?
Doğru düşünme ve sistematik olarak bilgi
edinme sürecidir.
 Bilimin
amacı, evrende doğru bilgiyi yanlış
bilgiden ayırarak onu sistematik şekilde
insan ve insanlık yararını gözeterek
değerlendirmektir.
“Bilimsel düşünmek “analitik düşünmek”
demektir.
BİLİMSEL ARAŞTIRMA NEDİR?
 Bilimsel
araştırmalar, bilim insanlarının
doğaya, insana ve topluma özgü bilgileri
ortaya koyma yönündeki zihinsel çabalarını
ve uygulamalarını içerir.
 Bilim
insanları, araştırmalarını bağımsız
olarak yürütseler bile, toplumsal sorumluluk
taşırlar.
 Bilimde
ve bilimsel araştırmada ilerleme,
güvene dayanır.
 Toplumsal
güvenin kazanılıp korunmasında
dürüstlük ve titizlik yaşamsal önem taşır.
 Bilimde
sağlanan güven ortamı özellikle son
20 yılı aşkın bir süredir çeşitli gelişmeler ve
toplumsal değişmeler sonucu zorluklara ve
sarsıntılara uğramıştır.
BUNUN BAŞLICA NEDENLERİ:
1. Bilimsel araştırma destekleri ve kaynakları
için gereksinim giderek artmış ve bu yönde
bilim insanları arasındaki yarışma
hızlanarak büyümüştür.
2. Yayınlar bilimsel başarının ölçütü olarak
daha fazla önem kazanmış, bu da, bilim
insanları üzerinde baskılar yaratmıştır.
3. Bilimsel araştırmaların sayısının patlama
ölçüsünde arttığı günümüzde, etik sorunlar
da bu patlamaya paralel olarak çoğalmıştır.
ETİK NEDİR?
İnsanlar arasındaki ilişkilerin temelinde yer
alan değerleri, ahlaki bakımdan iyi ya da
kötü; doğru ya da yanlış olanın niteliğini ve
temellerini araştıran felsefe dalı olarak
tanımlanmaktadır.
 Birbiri
ile çok yakından ilişkili olan “etik” ve
“ahlak” kavramları arasındaki temel ayrım,
etik teriminin, genel olarak ahlakı konu alan
disiplini belirtmesidir.
 Etik
ile ahlak arasında ki fark nedir?
 Bilimsel
düşünce, bilimin genel kurallarına
uymanın yanı sıra problemlerin çözümüne
yönelirken sonucu elde etme ve
uygulamaya koymada “etik” olmak
zorundadır.
 Etik
temellere dayanmayan bir bilimsel
çalışma bilimin kurallarına tam olarak uysa
bile elde edilen sonuç geçersiz olacaktır.
 Bir
bilimsel araştırmanın değerini ve
güvenirliğini zedeleyen tüm girişimler,
bilimsel yanıltma (scientific misconduct)
adıyla anılmaktadır.

Bilimsel yanıltma, iki biçimde ortaya çıkmaktadır ve
bunların her ikisi de eşit derecede tehlikeli ve etik
açıdan kabul edilemez durumlardır :
Bilimsel ihmal/
disiplinsiz araştırma
Bilimsel saptırma/
kasıtlı sahtekarlık
Bilimsel
Yanıltma:
1.Bilimsel İhmal
ihmal (disiplinsiz araştırma),
bilimsel araştırmaların gereklerini tam olarak
yerine getirmeden yapılan araştırmalar
sonucunda ortaya çıkan bilimsel
yanıltmadır.
 Bilimsel
Bilimsel Yanıltma:
1.Bilimsel İhmal
ihmalde, araştırmacı kasıtlı olarak değil,
bilgi, beceri ya da deneyim yetersizliğinden
dolayı yanlış bilgi sunmakta; dolayısıyla, yalnızca
başkalarını bilimsel olarak yanıltmakla
kalmamakta, kendi kendini de kandırmış
olmaktadır.
 Bilimsel
Bilimsel Yanıltma:
1.Bilimsel İhmal
 Deneysel
sürecin gereği gibi yürütülmemesi
ya da araştırma verilerini analiz etmek için
uygun istatistiksel tekniklerin seçilmemesi
bilimsel ihmale örnek olarak gösterilebilir.
VERİLER
İSTATİSTİK ANALİZLER
DOĞRU BULGU
YANLIŞ BULGU
Bilimsel Yanıltma:
2. Bilimsel Saptırma
Bilimsel saptırma, yapılan bilimsel
araştırmanın süreçlerini ya da sonuçlarını
kasıtlı olarak saptırmak; dolayısıyla,
araştırmanın yinelenebilirliğini ve araştırma
bulgularının güvenirliğini bozmaktır.
Bilimsel Yanıltma:
2. Bilimsel Saptırma
Deney sürecinde yer almadığı halde,
araştırmada deneysel uygulamanın
sonuçlarını etkileyebilecek ek uygulamalara
yer verilmesi, araştırma süreci ile ilgili bir
bilimsel saptırma örneği olarak gösterilebilir.
BİLİMDE ETİK DIŞI DAVRANIŞ
NEDENLERİ:
Bilimde etik dışı davranış, yanıltma
saptandığında özellikle araştırmacılar, daha
sonra araştırmacıların (çok merkezli olabilir)
kurumları, bilim çevresi, destekleyen
kurumlar ve en fazla da toplum zarar görür.
 Bilimsel
aktivitede bulunmayı amaç edinen
insanlar öncelikle etik ilkeleri iyi bilmek
zorundadırlar.
Ülkemizde Bilimsel Etik
Ülkemizde Bilimsel Etik
Günümüz Türkiye’sinde sahte bilimcilik
anlayışı ve bilim karşıtı hareketler gerçek
bilimsel düşünceye egemen olmaya
başlamıştır.
Ülkemizde Bilimsel Etik
 Türkiye’de
gerçekleştirilen bilimsel üretimin
çoğu uluslararası saygın indekslerde yer
alan dergilerde yayınlansa bile çoklukla etik
zeminden yoksundur ve etik ihlaller yüksek
orandadır.
Ülkemizde Bilimsel Etik
 Etik
dışı davranışta bulunanlara uygulanan
yaptırımlar 2000’li yıllara kadar yok denecek
kadar azdı.
 Yasal
alt yapının ve kurumlar arası
eşgüdümün olmaması, en önemli
eksikliklerdi.
Ülkemizde Bilimsel Etik
 TÜBİTAK
sempozyumu 1991’de yapıldı.
 YÖK 1995’te yönetmenlik değişikliği yaptı.
 Üniversiteler 2001’de doçentlik sınavı etik
komisyonu kurdu.
 TÜBİTAK 2001’de etik kurulunu kurdu.
 TÜBA Bilimsel Araştırmalarda etik ve
sorunlar kitabını 2001’de yayınladı.
Ülkemizde Bilimsel Etik
Ne yapmalıyız?



Bilimi ve bilimsel düşünceyi tümüyle özgür
kılacak, genç kuşaklara analitik ve eleştirel
düşünceye önem veren bir eğitim sistemi
kurulmalıdır.
Bilime ve bilim etiğine saygılı bir gençlik
yetiştirilmelidir.
Etik kurullar duyarlı ve etik bilinci yüksek
üyelerden oluşturulmalıdır.
KAYNAKÇA
1. www.chem.vt.edu/ethics/vinny/ethix html
2. Kansu, E., ve Ruacan, Ş. (2000). Bilimsel Yanıltmanın: Türleri,
Nedenleri, Önlenmesi, Cezalandırılması. Cumhuriyet Bilim-Teknik,
712, 4-5.
3.Özgen C., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi “Bilimsel araştırma ve
yayınlarda etik ilkeler” çalıştayı (7.10.2006) “Bilimsel araştırma ve
gelişmelerde etik” başlıklı sunu
4. İnci, O. (2009), Bilimsel Yayın Etiği İlkeleri, Yanıltmalar
Yanıltmaları Önlemeye Yönelik Öneriler, Sağlık Bilimlerinde Süreli
Yayıncılık, 69.
5. Türkiye Bilimler Akademisi Bilim Etiği Komitesi. Bilimsel araştırmada etik
ve sorunları. Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, Tübitak Matbaası,
Ankara, 2002.
6.Uzbay, T.(2006), Bilimsel Araştırma Etiği, , Sağlık Bilimlerinde Süreli
Yayıncılık, 19.
İLKÖĞRETİMDE ETİK
BİLİMSEL ETİK BEYANI
PROJEYİ HAZIRLAYAN ÖĞRENCİ(LER) (EN FAZLA
2 ÖĞRENCİ) TARAFINDAN DOLDURULACAKTIR
VII. İlköğretim Öğrencilerine Yönelik Matematik ve Fen
Bilimleri Proje Çalışması’na katıldığım(ız) projenin
konusunun seçiminde, soruna yaklaşımım(ız)da,
düşünce ve uygulamada tamamen kendi fikirlerimi(zi),
bilgi ve becerimi(zi) kullandığımı(zı), karşılaştığım(ız)
kimi problemlerde danışman öğretmenim(iz)den
sadece yol gösterici olarak yardım aldığımı(zı), adı
geçen projenin tamamen bana(bize) ait olduğunu
beyan ederim(ederiz).
İli :
Okul Adı :
Proje Adı :
Öğrenci Adı Soyadı İmzası
1.
2.
DANIŞMAN ÖĞRETMEN TARAFINDAN
DOLDURULACAKTIR
“VII. İlköğretim Öğrencilerine Yönelik Matematik
ve Fen Bilimleri Proje Çalışmasına” katılan ve
yukarıda adı geçen öğrenciye/öğrencilere yol
gösterici olarak danışmanlık yaptığımı, bunun
dışında projenin tamamen
öğrenciye/öğrencilere ait olduğunu beyan
ederim.
Danışman Öğretmen Adı Soyadı
İmzası
PROJE ÇALIŞMASINDA DİKKAT
EDİLECEK HUSUSLAR
1. Proje hazırlayan öğrenci/öğrenciler ile proje
danışman öğretmeni arasında birinci
derecede akrabalık bağı
bulunmamalıdır.
2. İl ve bölge çalışma grubu üyelerinin, proje
hazırlayan öğrenci/öğrenciler ile proje
danışman öğretmeni arasında birinci
derecede akrabalık bağı bulunmamalıdır.
PROJE ÇALIŞMASINDA DİKKAT
EDİLECEK HUSUSLAR
3. İÇG Üyeleri, İlköğretim Öğrencilerine
Yönelik Matematik ve Fen Bilimleri Proje
Çalışmasında proje hazırlayan öğrencilerin
danışman öğretmeni olarak görev
alamazlar.
4. Proje danışman öğretmenlerinin görevi
projeyi hazırlamak değil, proje hazırlayan
öğrencilere danışmanlık yapmaktır.
PROJE ÇALIŞMASINDA DİKKAT
EDİLECEK HUSUSLAR
5. Öğrenciler, 2011-2012 eğitim-öğretim yılından
itibaren Matematik ve Fen Bilimleri alanlarının
her birinden sadece 1’er proje ile çalışmaya
katılabilirler.
PROJE ÇALIŞMASINDA DİKKAT
EDİLECEK HUSUSLAR
6. Bu çalışmadaki amaç öğrencilerin kendisinin
zihinsel üretim içinde olmasını sağlamaktır. Bu
nedenle hazırlanan ve onaylanan projelerin
başka bir projenin birebir aynısı (kopyası) ya
da çevirisi olduğu, bilimsel etik beyanına
(Sayfa 29 ) aykırı davranıldığı tespit edilirse,
proje hangi aşamada olursa olsun proje
çalışması sürecinden çıkarılacak ve ilgililer
hakkında idari soruşturma açılacaktır.
Ayrıca verilen ödül ve belgeler geri
alınacaktır.

GU.GÜVENLİK UYARILARI.docx
 Desteklenerek
yürütülen
araştırmaların
sonuçlarını içeren
sunum ve yayınlarda
destek veren kurum
veya kuruluşun
desteğini belirtmemek.
İlk ve orta öğretimde etik ihlali
Türkiye’de öğrenciler birçok okulda ilk ve orta öğretimi
etik ihlalleri yaparak geçiriyorlar:
 Öğretmenin tavsiyesi ile internet’ten bul, kes ve
yapıştır.
 Bir ansiklopediden aynen geçir.
 Bilgisayarda formatla.
 Yazıcıdan çıkar, öğretmene proje/ödev olarak sun.
 Kaynakça göstermeye hiç gerek yok.
İlk ve Orta Öğretimde öğretilmesi
gereken
 Kütüphanedeki
veya internetteki birden fazla
kaynağa ulaşmak.
 Bunları okuyup öğrendikten sonra kendi
cümleleriyle proje veya ödev haline getirmek.
 Kullandığı kaynakları kaynakça listesinde
sıralamak.
 Bunları yaparken arkadaşlarından kopya
çekmemek.
BAZI ÖRNEKLER
Retraction
Yayının bilimsel
literatürden ve bütün
indekslerden editör
tarafından geri çekilmesi bir
bilim insanına bilim
dünyasının verilebileceği en
ağır ceza şeklidir.
ÖRNEKLER
BALTIMOR OLAYI
Baltimor (Nobel ödülü sahibi)
 Büyük bir araştırma grubu yöneticisi
 Grupta çalışan bir doktora sonrası araştırıcı
bir diğerinin verileri uydurarak yayın
yaptığını iddia etti.
 Araştırmaya 1996 yılında 10 milyar dolar
ayrılmıştı.
 Baltimor sonunda Üniversiteden istifa etti.
 David
 *Prof.Dr.Frank Karasz, Yayın Etiği, TÜBİTAK, 1996
FÜZYON OLAYI
1989 baharında Utah Üniversitesinde iki
araştırmacının küçük bir elektrokimyasal hücrede
soğuk füzyonu başardıklarını duyurmaları üzerine
bilim dünyasında yer yerinden oynadı. Doğru olsaydı
bu enerji darboğazını kökünden halledecek bir buluş
olacaktı.
 Texas AM Üniversitesinde bir grup aynı deneyleri
tekrarlayarak olayı doğrulamak istedi. Tritiumun
oluşması füzyonun bir yan ürünü olarak bazı
deneylerde görüldü. Utah deneylerinde görülmeyen
tritiumun Texans AM deneylerinde bulunması şüpheli
görüldü ve bu olay heyecanlanıp acele yayın
yapmanın ne kadar yanlış olduğunu gösterdi.
Öğrenciler, araştırmacılar ve üniversite saygınlığını
kaybetti.


* C. B. Feldermann, Engineering Ethics, 1999
GAZETE HABERI-1 (CUMHURIYET,
1995)
 Ülkemizde
bir Üniversitemizin Sosyal Bilimler
Enstitüsüne bağlı bir Anabilim Dalında daha
önce İngiltere de yazılmış bir tezin yalnızca
adını değiştirerek sunan bir öğrenci için
soruşturma başlatıldı. Fakültede başka etik
sorunlarda bu arada belirlendi.
GAZETE HABERI-2 (MILLIYET 2002)
Üniversitesi’nde kadınların karşılaştığı
toplumsal ayrımcılık konusunda beş araştırma
yaptığını ileri sürerek üniversiteden parasal destek
alan 4 makale yayınlayan genç bir toplum
psikoloğu kendi görüşlerini araştırma sonucu gibi
sunduğunu kabul etti…
 Harward
 Durumun
açığa çıkması üzerine genç araştırmacı
yazılarında belirttiği gibi 600 kişiyle görüşmediğini
açıkladı ve Üniversiteden istifa etti.
NOBEL ÖDÜL SAHIBI PROF. DR. MILIKAN
OLAYI
 Bir fizik profösörü olan Robert Milikan Şikago
Üniversitesinde 1923 yılında fizik dalında Nobel
ödülünü kazanmıştı. Ödül elektronların elektrik
yüklerini ölçtüğü deneyler nedeniyle verilmişti.
Daha sonra (Holton 1978; ve Franklin, 1981)
yayınlanmayan veriler incelendiğinde, Milikan’ın
140 deneyinin 49 adedini yayına dahil etmediği
anlaşıldı. Halbuki yayında bütün verilerin verildiği
yazılmıştı. Bu verilerin dahil edilmesi sonucu
değiştirmeyecek sonuçları daha emin deneyleri de
daha açıkça ifade edilmiş olacaktı.

C. B. Feldermann, Engineering Ethics, 1999
TÜRKIYE’DEN BAŞKA ÖRNEK

Norveçe bir araştırma enstitüsüne araştırma yapmak üzere
giden bir beyin cerrahi daha sonra 1999 yılında Avrupa
dergileri arasında yüksek bir prestiji olan bir Beyin Cerrahi
Dergisinde araştırma sonuçlarını yayınladı. Daha sonra
Norveç’deki Araştırma Enstitüsü bu beyin cerrahının
bulunduğu üniversiteye başvurarak bu yayındaki
araştırmanın kendilerinde yapılmadığını, araştırmada
kullanıldığı iddia edilen cihazın kendilerinde olmadığını rapor
etti. Aynı başvuruyu dergiye de yaptığını belirtti. Konu YÖK’e
iletildi ve soruşturma sonucunda, kişinin üniversite ile ilişkisi
kesildi. Ancak, o sırada, bir sonra yayına giren dergide
kişinin ismi ve eski çalıştığı kuruluşun ismini de verilerek,
yayının yalan beyanla yapıldığını yayınladı!!!
FIZIK OLAYI
•
•
•
•
•
•
•
Kasım 2007: ODTÜ’de doktora sınavı
2 doktora öğrencisi:67 yayınları var !
Birçok makaleden yaygın alıntılar
Makaleler geri çekiliyor
Yazarlar sadece “iyi İngilizce’yi ödünç” aldıklarını
belirtiyorlar
Disiplin soruşturması açılıyor
İdari mahkeme “usulden” bozuyor
ETIK PROBLEMLER SON 10 YILDA
DAHA FAZLA KONU EDILIYOR.
NEDEN?
 Son 50 yılda bilim insanının sayısının artması. (
ABD Fizik topluluğunun 1996 40000 üyesi,
1961’de 5000 üyesi)
İnsanın
ün, servet, güce olan ilgisinin bilim
sınıfında daha fazla olması.
Yayınların
bilimsel başarının ölçütü olarak kabul
edilmeleri ve bunun bilim insanlarına olan
baskıları artırması.
*
Prof.Dr.Frank Karasz, Yayın Etiği, TÜBİTAK, 1996









Yetersiz araştırma eğitimi ve disiplini,
Araştırmaların kaynaklara olan ihtiyacının
artması sonucunda rekabetin artması
Proje desteği alma ve yayın yapma
konusunda çeşitli baskılar,
“Fazla yayın= FAZLA PRESTİJ”,
Hızlı yükselme arzusu ve yarış,
Bilim dünyasında tanınma isteği,
Mali kazanç,
Psikolojik bozukluklar,
Bilgisizlik
KAYNAKLAR
1) BEKSAÇ M.S Yayın etiği ve yayınlanan makale
2) RUACAN Ş. Bilimsel araştırmalar ve yayınlarda
etik
3) MEMDUHOĞLU H.B Bilimsel araştırma ve yayın
etiği (2007)
4) KANSU E. Bilimsel yayınlarda etik ilkeler (2008)
5) BÜLBÜL T. Bilimsel yayınlarda etik
6) BÜKEN Türkiye örneğinde akademik dünya ve
akademik etik
Bu sunuda aşağıda adları olan araştırmacıların
etik ile ilgili sunularından da faydalanılmıştır.
1.
2.
3.
Araştırma ve yayın Etiği 2 , Prof. Dr. Şevket
Ruacan
Hacettepe
Üniversitesi,
Onkoloji
Enstitüsü
Bilimsel Araştırmalarda Yayınlar ve Etik
İlkeler, Emin Kansu
Bilim Etiği, Aziz Aslan.