fen ve teknoloji 8

A. MİTOZ BÖLÜNME
(Aynı Hücreler Oluşturan Bölünme)
Hücrenin yönetim merkezi çekirdekteki DNA’dır.
Yani bölünme olayı da çekirdeğin içinde bulunan
DNA (yönetici molekül) kontrolünde gerçekleşen
bir olaydır.
BU KONUDA BİLMENİZ GEREKENLER
Hücre bölünmesi; çekirdek bölünmesi ve
sitoplazma bölünmesi şeklinde iki aşamada
gerçekleşir.
1. Mitozun ne olduğunu kavrar ve canlılar
için önemini açıklar.
2. Hücrenin, mitoz sırasında birbirini takip
eden farklı evrelerden geçtiğini kavrar.
Bu aşamalar önce çekirdek daha sonra
sitoplazma bölünmesi şeklinde olur.
Hücre bölünmeleri; hücrenin bölünme amacı ve
bölünme şekli bakımından mitoz bölünme ve
mayoz bölünme olarak ikiye ayrılır.
Hücre Bölünmesi
Olgunlaşmış bir hücreden yeni hücrelerin
oluşmasına hücre bölünmesi denir. Hücre
bölünmesi bütün canlılarda görülen bir
olaydır. Hücre bölünmesi hücre çekirdeğinde
başlar, birbirini takip eden evrelerden oluşur ve bir
döngü halinde gerçekleşir. Yoğurdun
mayalanması, bitkilerin büyümesi, tohumun
çimlenmesi, yaraların iyileşmesi, üreme, büyüme
ve gelişme olayları hücre bölünmesi sayesinde
gerçekleşir.
Hücre bölünmesi; mitoz bölünme ve mayoz
bölünme olarak iki çeşittir.
Bütün canlılarda 2n kromozomlu vücut
hücrelerinde görülen bir hücreden iki hücre
oluşturan bölünme şekline mitoz bölünme denir.
Mitoz Bölünmenin Amacı
Tek hücrelilerde çoğalmayı, çok hücrelilerde ise
büyümeyi, gelişmeyi, yıpranan dokuların
onarılmasını ve ölen hücrelerin yerine yenilerinin
yapılmasını sağlar.
Mitoz Bölünmenin Özellikleri
Hücre Bölünmesinin Nedeni
Hücreler yaşamsal faaliyetlerini sürdürürken
sürekli büyür. Hücrenin büyümesi demek hücre
zarının, sitoplâzmanın ve çekirdeğin büyümesi
demektir.
Bütün canlılarda hücre bölünmesi çekirdekte yer
alan DNA molekülünün emri ile gerçekleşir ve bir
hücrenin bölünebilmesi için belirli bir büyüklüğe
ulaşması gerekir.
1- Bütün canlılarda görülür.
2- 2n kromozomlu vücut hücrelerinde görülür.
3- 2n kromozomlu bir hücreden 2n kromozomlu
iki hücre oluşur.
4- Bölünme sonucu oluşan iki hücre aynı kalıtsal
bilgiye yani kromozom yapısına sahiptir ve
birbirinin tıpa tıp aynısıdır.
5- Yaşam boyu devam eder.
6- Bölünme sonucu oluşan hücrelerin kromozom
sayısı değişmez, sabit kalır, ana hücre ile aynıdır.
7- Bölünme sonucu oluşan hücreler ile ana
hücrenin sadece büyüklükleri farklıdır.
8- Tür içinde çeşitlilik oluşturmadan türün
devamını sağlar.
9- Mitoz bölünme sonucu oluşan hücreler belli bir
büyüklüğe ulaştığında tekrar mitoz bölünme
geçirebilir.
10- Mitoz bölünme başlamadan önce hücre
bölünmeye hazırlık dönemi geçirir.
11- Çekirdek bölünmesi ve sitoplâzma bölünmesi
olarak iki aşamada gerçekleşir.
Hücre Bölünmesinin Amacı :
Hücre bölünmesinin amacı hücre bölünmesinin
gerçekleştiği canlı veya hücreye bağlı olarak yeni
hücreler oluşturmak, üreme, büyüme, yenilenme
ve gelişmeyi sağlamak, bazı canlılarda sperm ve
yumurta gibi üreme hücrelerini oluşturmaktır.
Canlılar hücre sayısına göre tek hücreli ve çok
hücreli canlılar olarak iki grupta incelenir.
Tek hücreli canlılarda hücre bölünmesinin amacı
çoğalmayı yani üremeyi sağlamaktır.
Çok hücreli canlılarda hücre bölünmesinin amacı
doku, organ ve sistemlerin büyüyüp gelişmesini,
yıpranan dokuların onarılmasını, ölen hücrelerin
yerine yenilerinin yapılmasını yani büyüme ve
gelişmeyi sağlamaktır.
Bazı çok hücreli canlılarda sperm ve yumurta
hücrelerinin oluşturulması hücre bölünmesi
sayesinde sağlanır.
1
Mitoz Bölünmenin Aşamaları
Mitoz bölünme, birbirini takip eden çekirdek
bölünmesi ve sitoplâzma bölünmesi olarak iki
aşamada gerçekleşir. Hücre bölünmeye
başlamadan önce bölünmeye hazırlık dönemi
geçirir.
Genel olarak mitoz bölünmede;
1. İNTERFAZ
Çekirdekteki ağ
şeklindeki kromatin
ipliklerde bulunan
kalıtsal yapı kendini
eşler.
2. PROFAZ
Kromozomlar
belirgin halde görülür
ve iğ ipliklerine
tutunur.
Çekirdek bölünmesinden sonra hayvan
hücrelerinde boğumlanma, bitki hücrelerinde
orta lamel (ara plak) oluşumu ile sitoplazma
bölünmesi tamamlanarak aynı kalıtsal bilgiye
sahip iki hücre oluşur.
3. METAFAZ
Kromozomlar ikiye
ayrılarak hücrenin
ortasına dizilir.
4. ANAFAZ
Ayrılan kromozomlar zıt
kutuplara çekilir.
5. TELOFAZ
Çekirdek bölünmesi
tamamlanır ve iki
çekirdek oluşur.
Mitozun aşamalarını kısaca İPMAT şeklinde
kodlayabiliriz.
2