Slide 1

BÖLÜM 3
TEMEL MAKROEKONOMİ
SORUNLARI VE POLİTİKA ARAÇLARI
1
Ekonomik büyüme nedir?
Ekonomik büyüme:
Bir ülke ekonomisinin üretim kapasitesinin
artırılmasına (daha fazla mal ve hizmet
üretilmesine) ekonomik büyüme denir.
Ekonomik büyümenin kaynakları:
• Üretim faktörlerindeki artış (emek, sermaye,
doğal kaynaklar ve girişimcilikteki artışlar)
• Teknoloji düzeyindeki gelişmeler
• Verimlilik artışı
2
Ekonomik Büyümenin ölçülmesi
• Ekonomik büyüme (g) = reel GSYİH (Y) (ya da
GSMH) artış oranı (yüzdesi)
∆Y
Yt - Yt-1
gt =
=
X 100
Y
Yt-1
∆Y = Reel GSYİH’daki değişim
Yt = Cari yıl reel GSYİH’sı
Yt-1 = Baz yıl ya da bir önceki yılın reel GSYİH’sı
3
EKONOMİK (KONJEKTÜREL) DALGALANMALAR
Üretim ve istihdamdaki düzenli olmayan devri dalgalanmalara
ekonomik dalgalanmalar denir.
Ekonomik
büyüme oranı (%)
zirve
zirve
dip
1995
2000
2005
2010
Yıllar
4
Ekonomik dalgalanmaların safhaları ve dönüm
noktaları
Ekonomik dalgalanmaların safhaları
• Genişleme: Talebin arttığı safhalar; üretim ve
istihdam artmaktadır
• Daralma: Talebin azaldığı safhalar
Ekonomik dalgalanmaların dönüm noktaları
• Zirve: Talep, dolayısıyla üretim ve istihdamın
zirveye ulaştığı dönüm noktası
• Dip: Talep, dolayısıyla üretim ve istihdamın
dibe (en alt) ulaştığı dönüm noktasına
5
ENFLASYON
Enflasyon nedir?
Enflasyon: fiyatlar genel seviyesindeki artış
sürecini ifade eder.
Hiperenflasyon: fiyatlar genel seviyesindeki
artışın %50’yi geçmesi durumu hiperenflasyon
olarak tanımlanır.
6
ENFLASYON
Enflasyonun Etkileri
Sınırlı kaynakların yanlış yönlendirilmesine
neden olur.
• Kaynakların etkin kullanımı,
• Adil gelir dağılımı,
• Ekonomik büyüme hedeflerine ulaşılmasını
engeller
7
ENFLASYON
Enflasyonun Ölçülmesi
Enflasyon oranı fiyatlar genel düzeyindeki artış
oranının hesaplanması yoluyla ölçülür.
Bütün mal ve hizmet fiyatlarının ağırlıklı ortalaması
alınır ve bu ortalama fiyattaki (fiyatlar genel
düzeyindeki/fiyat düzeyindeki) degişimler incelenir.
Fiyat düzeyleri, fiyat endeksleri şeklinde hesaplanır.
8
FİYAT ENDEKSLERİ
1. Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE)
2. Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE)
3. GSYİH Deflatörü
9
Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE)
Yıllık enflasyon değerindeki değişimi ölçmek için
kullanılır. TÜFE’de esas alınan perakende fiyatlarıdır.
Şehirlerde yaşayan tipik bir tüketicinin satın aldığı belirli
bir ürün ve hizmet grubunun (sabit bir mal ve hizmet
sepetinin) fiyatlarındaki ortalama değişimleri gösteren
bir ölçüttür. Bu nedenle tipik bir hanehalkının yaşam
maliyetinin göstergesi olarak kullanılır.
İstatistik bilimindeki indeks sayılar ile hesaplanır. Belli
bir yıl seçilir ve bu yıl temel (baz) yıl kabul edilir. Endeks
(baz yıl) değeri 100'dür. Çari (ölçülen) yıldaki sepet
maliyeti endeks (baz) yılındaki sepet maliyeti ile
karşılaştırılır.
10
TÜFE kullanılarak enflasyon oranının
hesaplanması
Cari yılın TÜFE değeri
- 1= Enflasyon oranı
Baz yılın TÜFE değeri
11
Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE)
ÜFE, TÜFE gibi belirli bir mal sepetinin maliyetini
ölçer.
TÜFE’den farkı maliyeti ölçülen sepetin
hammadde ve yarı mamul malları da içermesi ve
fiyatların üreticiden dağıtım kanallarına
geçerken (toptan eşya fiyatlarıyla) ölçülmesidir.
ÜFE, TÜFE için bir haberci gibidir. ÜFE’deki
artışlar bir süre sonra TÜFE’deki artışa işaret
eder. Bu nedenle siyasiler ve ekonomistlerin
önem verdiği endeks ÜFE’dir.
12
GSYİH Deflatörü
Bir dönemin nominal GSYİH’sının reel GSYİH’sına oranıdır.
Nominal GSYİH
X 100 = GSYİH Deflatörü
Reel GSYİH
Bir ekonomide üretilen tüm mal ve hizmetleri içeren en
geniş kapsamlı bir endekstir. Ayrıca bu endeks ekonomide
üretilen mal ve hizmetelerin bileşeninde meydana gelen
değişimleri etkilerini de göz önüne almasıyla diğer iki
endeksten farklılaşır.
Ancak her endeks doğru ve önemlidir. Tüketici için TÜFE,
siyasiler ve ekonomistler için ÜFE önemlidir.
13
İŞSİZLİK SORUNU
İşsizlik sorununun önemi
Kaynakların tam veya en verimli şekilde
kullanılmadığına işaret eder. Üretim olanakları
eğrisinin içinde herhangi bir nokta ile gösterilebilir.
Yani işsizlik sorunu (işsiz olup iş arayanlar) varsa, bu
sorunu yaşayan toplum mevcut kaynakları ve
teknoloji düzeyi ile üretebileceğinden daha azını
üretiyor demektir ve ekonomide verimsizlik söz
konusudur.
Ayrıca işsizlik ekonomik maliyeti artırmanın yanı sıra
sosyal maliyeti (psiko-sosyal sorunlar) yaratır. Bu
sorunlar arasında hırsızlık, alkole düşkünlük, intihar,
depresyon ve şiddet olayları sayılabilr.
14
İşsizlik İle İlgili Bazı Kavramlar/1
1. İşsiz: Yaşı 15 veya daha yukarı olup cari ücret
düzeyinde çalışmaya hazır olan, iş bulmak için
çaba sarfeden ama iş bulamayan kişiyi anlatır.
2. İşgücü: Bir ülkede işsizler ile çalışanların
(istihdam edilmiş olanların) toplamını ifade eder.
İşgücü = Toplam çalışan sayısı+toplam işsiz sayısı
3. İşsizlik oranı: İşsizler sayısının işgücüne oranını
ifade eder.
İşsizler sayısı
İşsizlik oranı=
X 100
İşgücü
15
İşsizlik İle İlgili Bazı Kavramlar/2
4. Eksik istihdam: düzenli işleri olamayan, geçici işlerde
çalışanları kapsar (ifade eder).
5. İşgücüne katılım oranı: çalışabilir yaştaki nüfusun ne
kadarının işgücünde yer aldığını, bir başka deyişle ne
kadarının ekonomik olarak aktif olduğunu ifade eder.
İşgücüne katılım oranı =
İşgücü (çalışan+işsiz)
Çalışma yaşındaki nüfus
6. İstihdam-nüfus oranı =
X100
Çalışanların sayısı
Çalışma yaşındaki nüfus
X 100
İstihdam-nüfus oranı bir ekonominin iş yaratabilme
kapasitesini anlatır.
16
Nedenlerine Göre İşsizlik Türleri/1
İşsizlik türlerinin incelenmesi gelir, işsizlik,
istihdam, fiyat düzeyi, faiz oranının belirlenmesi
ile ilgili makroekonomik politikaların
hedeflerinin belirlenmesinde önemlidir.
Nedenlerine göre üç tür işsizlik vardır.
1. Friksiyonel (geçici) işsizlik
2. Yapısal işsizlik
3. Konjonktürel işsizlik
17
Friksiyonel İşsizlik
Geçici işsiz olup işgücüne yeni katılıp iş
arayanlar, daha iyi bir iş bulmak için işinden
ayrılmış olanları ve firmalarının iflas etmesi
sonucu geçici olarak işsiz kalanları kapsar.
Friksiyonel işsizlik her zaman vardır.
Friksiyonel işsizlik iş arayanlarla işçi arayanları
bir araya getirecek daha etkin bir örgütlenme
ve iletişim ile azaltılabilir.
18
Yapısal İşsizlik
Çeşitli mal ve hizmetlere olan talepteki
değişimler (azalış), teknolojideki ve
uluslararası rekabetteki değişimler nedeniyle
emek talebi yapılarındaki değişimler sonucu
ortaya çıkar.
Yapısal işsizlik her zaman vardır.
Yapısal işsizlik ise yeniden eğitim
programlarına ağırlık verilerek azaltılabilir.
19
Konjonktürel İşsizlik
Ekonomik dalgalanmalar sonucu ortaya çıkan
işsizlik.
Özellikle ekonomik daralma dönemlerinde bir
çok çalışan işini kaybeder ve ekonomi tekrar
canlanana (ekonomik genişleme dönemine)
kadar bu kişiler işsiz kalır. Makroekonomik
analizlerde üzerinde asıl durulan bu tür
işsizliktir.
Konjonktürel işsizlik eknominin canlanıp
genişlemesi ile ortadan kaldırılabilir.
20
Tam İstihdam Kavramı
Tam İstihdam: Ekonomide konjonktürel işsizliğin bulunmadığı
sadece doğal işzisliğin bulunduğu durumu ifade eder.
Friksiyonel ve yapısal işsizlik ekonomilerde her zaman var
olduğundan bu iki işsizilk türünün toplamı doğal işsizlik olarak
tanımlanır.
Friksiyonel işsiz sayısı +Yapısal işsiz sayısı
Doğal işsizlik oranı (UN) =
UF = Friksiyonel işsizlik oranı
UY = Yapısal işsizlik oranı
X 100
İşgücü
UN = UF + UY
Ekonomilerde minimum bir doğal işsizliğin (friksiyonel ve yapısal
işsizliğin) her zaman var olacağı düşünüldüğünde işsizlikle
mücadelede önemli olan konjonktürel işsizliğin yok edilmesidir.
21
Ekonomide İstihdam Ve Ücret Düzeylerinin
Belirlenmesi/1
Reel Ücret
(w)
SL
(Emek arzı)
Emek arzı fazlası (işsizlik)
w1
we
SL = DL
w2
Emek talebi fazlalığı
Le
D L (Emek talebi)
L (Emek miktarı)
Şekil 3.3 (s.93)
22
Ekonomide İstihdam Ve Ücret Düzeylerinin
Belirlenmesi/2
Şekil 3.3’te
• Emek piyasasında arz ve talebe göre denge ücret düzeyi
we, denge istihdam düzeyi Le olarak gösterilmektedir.
Bu ücret düzeyinde talep eilen emek miktarı arz edilen
emek miktarına eşittir (SL= DL).
• Ücret düzeyinin w1olması halinde;
Arz edilen emek miktarı talep edilen emek miktarından
daha fazladır (SL> DL). Bu durum işsizliğe işaret
etmektedir.
• Ücret düzeyinin w2 olması halinde;
Talep edilen emek miktarı arz edilen emek miktarından
daha fazladır (DL> SL). Bu durum emek açığına işaret
etmektedir.
23
Ekonomide İstihdam Ve Ücret Düzeylerinin Belirlenmesi/3
Emek açığının ya da emek fazlasının olduğu
durumlarda ücret düzeyinde meydana gelen
değişimler talep edilen emek miktarı ile arz edilen
emek miktarının eşitlenmesini sağlar.
– İşsizlik durumunda (SL> DL). Ücret düzeyi düşmeye başlar,
bu arz edilen emek miktarını azaltırken talep edilen emek
miktarını artırır. Emek arzı ve talebinin bu ters yönde
hareketi emek arzının emek talebine eşitlenmesine kadar
devam eder.
– Emek açığı durumunda (DL> SL). Ücret düzeyi artmaya
başlar, bu arz edilen emek miktarını artırırken talep edilen
emek azaltır. Emek arzı ve talebinin bu ters yönde
hareketi emek arzının emek talebine eşitlenmesine kadar
devam eder.
24
Ekonomide İstihdam ve Ücret Düzeylerinin
Belirlenmesi/4
Reel Ücret
(w)
S L (Emek arzı)
E2 S’L
w2
E1
w1
D’L
L1
L2
D L (Emek talebi)
L (Emek miktarı)
Şekil 3.4 (s.93)
25
Ekonomide İstihdam Ve Ücret Düzeylerinin
Belirlenmesi/5
Şekil 3. 4 emek piyasasında uzun dönemde
olabilecek değişiklikleri anlatmaktadır.
Uzun dönemde emek arz ve talebinde üretim
düzeyindeki artışa (ekonomik büyümeye) bağlı
olarak artışlar olur. Bu artışların sonucunda emek
arz (S’L) ve talep (D’L) eğrileri sağa kayar (Şekil 3.4’te
olduğu gibi).
Genellikle emek talebindeki artış emek arzından
fazla olur (emek talep eğrisi daha sağa kaymıştır).
Bu değişimlerin sonucunda zaman içinde denge reel
ücret düzeyi (w1-w2)ve istihdam (L1-L2)edilen işçi
sayısı artışlar gösterir ve emek piyasası daha yüksek
ücret ve istihdam düzeyinde dengeye ulaşır (E2).
26
İÇ VE DIŞ BORÇLAR SORUNU
Bütçe ve dış ticaret açıkları (cari işlemler
açıkları) iç ve dış borçlanmalara neden olur.
Bir devletin iç ve dış borçları arttıkça
ekonomik hedeflere (ekonomik büyüme,
fiyat istikrarı, düşük işsizlik, minimum bütçe
ve cari işlemler açığı, adil gelir dağılımı)
ulaşılması güçleşir.
27
Bütçe Açıkları ve iç Borçlar
Bütçe açığı: Devlet giderlerinin devlet gelirlerinin
fazla olması durumudur. Bu açık devletin
borçlanmasına ve faiz ödemesine neden olur.
Sağlıklı bir ekonomi için hedeflenen faiz dışı bütçe
dengesinin (bütçe gelirlerinden faiz ödemeleri dışındaki bütçe
giderlerinin çıkarılmasıyla bulunan fark: Faiz dışı denge= Toplam
gelirler – Faiz dışı harcamalar)
fazla vermesi ve milli
gelire oranınının %6’nın üstünde olmasıdır. O
zaman devletin iç borçları döndürülebilir
(ödenebilir) olmakta ve bu oran arttıkça da iç
borçlar sorunu bir çözüm yoluna girmiş
sayılmaktadır.
28
Dış Ticaret Dengesi
• Bir ülkenin mal ihracatı ile mal ithalatı arasındaki
farka Dış Ticaret Dengesi denir.
Dış Ticaret Dengesi = X – M (veya kısaca Ticaret dengesi)
Dış Ticaret Fazlası = X – M (X > M)
Dış Ticaret Açığı = X – M (X< M)
• Mal ve ihracat ve ithalatına hizmetlerin ihracat ve
ithalatı ile karşılıksız transfer giriş çıkışları
eklendiğinde bulunan değere Cari İşlemler
Dengesi denir.
Ödemeler Dengesi ve Dış Borçlar/1
Ödemeler Dengesi aşağıdaki bölümlerden
oluşur
1. Cari işlemler dengesi
– mal dengesi (mal ithalat ve ihracatı)
– Hizmetler dengesi (hizmet gelirleri ve hizmet
giderleri)
– Cari transferler ( işçi gelirleri ve resmi transferler)
2. Yatırım gelirleri dengesi (yatırım gelirleri ve yatırım
giderleri)
30
MAKROEKONOMİ POLİTİKASININ TEMEL
ARAÇLARI/1
Makro ekonomi Politikaları: Hükümetlerin
makroekonomik hedeflere ulaşmak ve
makroekonomik sorunlarla baş etmek için
geliştirdiği politikalardır.
Makroekonomi politikalarının temel araçları:
• Maliye politikası
• Para politikası
• Dış ticaret politikası
• Döviz politikası
31
MAKROEKONOMİ POLİTİKASININ TEMEL
ARAÇLARI/2
Maliye politikası: Hükümetin devlet
harcamalarında ve vergilerde değişiklikler
yaparak ekonomiyi etkilemeye çalışması.
Para politikası: Merkez Bankası’nın ekonomideki
para miktarının ve dolayısıyla faiz oranını
değiştirerek, tüketim ve yatırım harcamalarının
artmasını ya da azalmasını sağlayarak ekonomiyi
etkilemeye çalışması
32
MAKROEKONOMİ POLİTİKASININ TEMEL
ARAÇLARI/3
Dış ticaret ve döviz kuru politikaları
Dış ticaret politikaları: İthalat ve ihracatı
etkileyecek şekilde gümrük vergilerinde
eğişiklikler yapmak. Kotalar koymak,
kaldırmak, gümrük mevzuatınıda değişiklikler
yapmak.
Döviz kuru politikaları: Döviz kurunda
değişiklikler sağlayarak ihracatı ve ithalat
etkilemek.
33