Karotenoidler

FONKSİYONEL BESİNLER
Prof. Dr. Gülay Koçoğlu
Tıp Fakültesi Halk Sağlığı A.D.
Fonksiyonel Besinler
Gelişim
• Yaşlanan nüfus
• Artan sağlık harcamaları
• Sağlığın korunması ve geliştirilmesinde bireysel
etkinlik, sağlık bakımında özerklik
• Diyetin hastalık prevelansını ve progresyonunu
değiştirdiğine özgü artan bilimsel çalışmalar
• Beslenme alışkanlıklarının değişimi
J Am Diet Assoc 2004;104:814-26
Fonksiyonel Besinlerin Tanımı
İçerdikleri fizyolojik aktif bileşenleri ile
sağlıklı beslenmeye
katkıda bulunmanın yanı sıra
iyi hal ve sağlığı geliştirici, hastalık riskini
azaltıcı
etkileri olan besinlerdir
International Life Sciences Institute (ILSI),2002
Foods for Specified Health Use- FOSHU (1991)
Fonksiyonel Besinlerin Bileşenleri
• Makro besin öğeleri
• Mikro besin öğeleri
• Besin değeri olan bir besin bileşeni
• Besin değeri olmayan bir besin bileşeni
Br J Nutr 2002;88:S133-S38
ILSI Europe Concise Monograph Series, 2002
Fonksiyonel Besinler
• Besindir, kesinlikle ilaç değildir
• Normal diyet örüntüsü içinde yer almalıdır
• Besin değeri/temel beslenmenin dışında
hedef işlevler üzerinde pozitif etkisi
olmalıdır
• Yaşam kalitesini yükselten iyi hal ve
sağlığı geliştirici, hastalık riskini azaltıcı
etkisi olmalıdır
• Etkinliği objektif, güvenilir, bilimsel
çalışmalar ile gösterilmelidir
Bri J Nutr 2002;88:S133-S38
Fonksiyonel Besinlerin Üretimi
• Tanımlama /eliminasyon
• Besinin doğal olarak içerdiği besin
öğesi/bileşeninin konsantrasyonunu artırma
• Besinin doğal olarak içermediği, ancak sağlık
üzerine yararlı olduğu bilinen bileşenleri
ekleme
• Besin öğelerinin yerine geçen bileşenler
ekleme
• Besin bileşenlerinin stabilitesini ve
bioyararlılığını artırma
Br J Nutr 2002;88:S133-S38
ILSI Europe Concise Monograph Series, 2002
Fonksiyonel Besinlerin Sağlıkla İlgili Hedef
İşlevleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Büyüme, gelişme ve farklılaşma
Sübstrat metabolizması
Oksidatif strese karşı savunma
Kardiyovasküler fizyoloji
Gastrointestinal fizyoloji
Davranışsal ve psikolojik işlevler
Bri J Nutr 1999;81:S1-S27
1) Büyüme, Gelişme ve Farklılaşma
Hamilelik ve emziklilik döneminde maternal
adaptasyon
İskelet gelişimi
Nöral tüp gelişimi
Büyüme ve vücut bileşimi
İmmün işlev
Psikomotor ve bilişsel gelişim
Bri J Nutr 1999;81:S1-S27
2) Sübstrat Metabolizması
Uygun vücut ağırlığının korunması
İnsülin duyarlılığının ve kan glukoz
düzeyinin kontrolü
Trigliserid metabolizmasının kontrolü
Fiziksel aktivite sırasında optimal
performans
Sıvı homeostazı
Bri J Nutr 1999;81:S1-S27
3) Oksidatif Strese Karşı Savunma
DNA’ nın fonksiyonel aktivitesi ve
yapısının korunması
ÇDYA ‘ nin fonksiyonel aktivitesi ve
yapısının korunması
Lipoproteinlerin fonksiyonel aktivitesi ve
yapısının korunması
Proteinlerin fonksiyonel aktivitesi ve
yapısının korunması
Bri J Nutr 1999;81:S1-S27
4) Kardiyovasküler Fizyoloji
Lipoprotein homeostazı
Endotelyal ve arteriyal bütünlük
Trombojenik potansiyelin kontrolü
Hipertansiyon kontrolü
Homosistein düzeyinin kontrolü
Bri J Nutr 1999;81:S1-S27
5) Gastrointestinal Fizyoloji
Optimal intestinal işlev
İntestinal mikroflora bileşimi
Barsaklara eşlik eden lenf doku (GALT)
işlevinin kontrolü
Fermantasyon ürünlerinin kontrolü
Bri J Nutr 1999;81:S1-S27
6) Davranışsal ve Psikolojik İşlevler
İştah, tokluk ve doygunluk
Bilişsel performans
Ruhsal durum ve canlılık
Stres yönetimi
Bri J Nutr 1999;81:S1-S27
Biyoaktif Bileşenler
Karotenoidler
Bileşen
Mekanizma
Besin
Lutein/
Zeksantin
AOx, makular dejenerasyon
riskinde azalma
Ispanak
Mısır
Yumurta
(Kalp, kanser, katarakt)
International Food Information Council (IFIC), 2004
J Am Diet Assoc 2004;104:814-26
Karotenoidler
Bileşen
Mekanizma
Besin
Laykopen
Domates ve
AOx, antimutajen
ürünleri
LDL-K ve LDL-K oksidasyonu
Apoptozis
(prostat, serviks, kolon, özefagus,
rektum ve mide)
(Kalp, kanser)
Nutrition 2004;20:95-102
Biomed Pharmacother 2003;57:251-60
Am J Med 2002;113;S71-S88
Diyet/Fonksiyonel Posa
Bileşen
Mekanizma
Besin
Diyet/
Fonksiyonel
Posa
Tümör oluşumu ve gelişimi
TK ve LDL-K ve TG
Divertiküler hastalıklar
Kan glikoz düzeyinin
regülasyonu
(Kalp, kanser, diyabet,
barsak)
Yulaf, Kepekli
tahıl ürünleri
Sebzeler
Meyveler
Kurubaklagiller
Β-Glucan
Pectin
Psyllium
Biomed Pharmacother 2003;57:251-60
Am J Med 2002;113;S71-S88
İsothiosiyanatlar
Bileşen
Mekanizma
Besin
İsothiosiyanat
İnhibe etme(Sitokrom P450)
Tümör oluşumu/gelişimi
Karsinojen aktivasyonu
Karsinojen
detoksifikasyonu
???
(Kanser)
Brokoli, lahana,
karnabahar
Phenethyl (PEITC)
Benzyl (BITC)
Sulforaphanes
Biomed Pharmacother 2003;57:251-260
Am J Med 2002;113;S71-S88
Monoterpenler
Bileşen
Mekanizma
Besin
Monoterpen
İnhibe etme
Turunçgiller
d-Limonen
Perillic acid
(farnesyl-transferaz enzim)
Karsinojen detoksifikasyon
Tümör oluşumu/gelişimi
TK ve LDL-K oksidasyonu
HMG CoA redüktaz
(Kalp, kanser)
Biomed Pharmacother 2003;57:251-260
Am J Med 2002;113;71S-88S
Flavonoidler
Bileşen
Mekanizma
Besin
Flavonon
AOx, antimutajen
Tümör oluşumu/gelişimi
(deri, meme,karaciğer, akciğer,
mide, kolon)
Turunçgiller
Tangeritin
Naringenin
Hesperidin
(Kanser)
Nutrition 2004;20:95-102
Biomed Pharmacother 2003;57:251-60
Am J Med 2002;113;S71-S88
Flavonoidler
Bileşen
Mekanizma
Besin
Flavonol
AOx, antimutajen
Tümör oluşumu/gelişimi
TK , LDL-K oksidasyonu
HDL-K
,platelet agregasyonu
ekosanoid sentezi
Soğan, Elma, Çay
Brokoli, Marul
Çilekgiller, Kırmızı
şarap
Quarcetin
Kaempherol
Myricetin
(Kanser, kalp)
Biomed Pharmacother 2003;57:251-260
Am J Med 2002;113;S71-S88
Flavonoidler
Bileşen
Mekanizma
Besin
Flavanol
AOx, antimutajen
Tümör oluşumu/gelişimi
Karsinojen detox
Apoptozis
LDL-K oksidasyonu
Platelet agregasyonu
Yeşil/siyah çay,
Kakao/çikolata
Epicatechin
EGK
E-3-gallate
EGKG
(Kalp, kanser)
Nutrition 2004;20:95-102
Biomed Pharmacother 2003;57:251-60
Am J Med 2002;113;S71-S88
Flavonoidler
Bileşen
Mekanizma
Besin
Antosiyaninler
AOx, antimutajen
Tümör oluşumu/gelişimi
Karsinojen detox
Apoptozis
LDL-K oksidasyonu
Platelet agregasyonu
Elma, çilek, üzüm,
armut, kiraz,
vişne, şeftali, erik
Petunidin
Peonidin
Delfinidin
Siyanidin
(Kalp, kanser)
Nutrition 2004;20:95-102
Biomed Pharmacother 2003;57:251-60
Am J Med 2002;113;S71-S88
Fitoöstrojenler
Bileşen
Mekanizma
Besin
Lignanlar
Kumestran
LDL-K ,AOx,
östrojen/antiöstrojen
Yan etki:pro-oksidan
aktivite
???
Keten tohumu
Yonca
Enterolactone
Enterodial
Coumestrol
Biomed Pharmacother 2003;57:251-60
Am J Med 2002;113;S71-S88
Fitoöstrojenler
Bileşen
Mekanizma
Besin
İsoflavon İnhibe etme (Sitokrom P450 )
AOx, östrojen/antiöstrojen,
Genistein
Daidzein
antimutajen, anjiogenez ,apoptozis
TK , LDL-K , LDL-K oksidasyonu
TG ,HDL-K , trombozis
(Kalp,kanser, Osteoporozdan
korunma)
Soya,
Kurubaklagiller
Biomed Pharmacother 2003;57:251-60
Am J Med 2002;113;S71-S88
Kükürtlü Bileşenler
Bileşen
Mekanizma
Besin
S’ lü
bileşenler
AOx
Karsinojen detoksifikasyon
Tümör gelişimi
TK ve LDL-K , TG
Kolesterol ve yağ asidi sentezi
Kan basıncı , trombozis
???
(kalp, kanser, HT)
Soğan
Sarımsak
Pırasa
Allicin,
diallyl sulfide,
diallyl disulfide,
allyl mercaptan
Biomed Pharmacother 2003;57:251-60
Am J Med 2002;113;S71-S88
Sterol/Stanol
Bileşen
Mekanizma
Besin
Bitki sterolleri
TK ve LDL-K , AOx
Kolesterol emilimi
Yan etki: karotenoid emili
Soya
fasulyesi
yağı,
pirinç
kepeği yağı
Sitostanol
Stigmasterol
Campesterol
(Kalp)
Biomed Pharmacother 2003;57:251-60
Am J Med 2002;113;S71-S88
Biyoaktif Bileşenler
Bileşen
Mekanizma
Besin
Inülin, FOS
Gastrointestinal sağlığı
geliştirebilir
Laktobasilli
Bifidobakteri
Gastrointestinal sağlığı
ve immün sistemi
geliştirebilir
Buğday, soğan,muz,
sarımsak, pırasa,
enginar, yer elması,
kuşkonmaz,hindiba
Yoğurt, diğer süt
ürünleri
International Food Information Council (IFIC), 2004
Biyoaktif Bileşenler
Bileşen
Mekanizma
Besin
PUFA-n-3;
DHA/EPA
TG, kalp hastalıkları,
kalp ile ilgili ölümler,
miyokardial infarktüs
zihinsel ve görme işlevini
sürdürmede katkıda
bulunabilir
Su ürünleri
International Food Information Council (IFIC), 2004
Ayrıca;
• Nane, kekik, ada çayı, anason, defne
yaprağı, maydonoz, dere otu, rezenede
bulunan bazı Uçucu yağlar hipertansiyon,
sindirim ve solunum sistemi hastalıkları,
kanser, kalp hastalıklarından korur.
PROBİYOTİKLER
İnsanların veya hayvanların
doğal mikroflorasına ait özellikleri geliştiren,
tüketilmeleri sonucunda ağızda,
gastrointestinal sistemde, üst solunum
yollarında ya da üregenital kanallarda
yararlı etkileriyle sağlığa ve iyileşmeye
yardımcı olan tek veya karışık
mikroorganizma kültürleridir.
İrritable
Bağırsak
Sendromunun
kontrolü
Endojen
patojenleri
durdurma
Kolonizasyona
direnç
İntestinal
mikrofloranın
normalizasyonu
Eksojen
patojenleri
durdurma
Bağırsak epitellerine
vitaminler (örn, folik
asit) ve KZYA sağlama
Kolon kanser
riskini
azaltma
İnflamatuar bağırsak
hastalıklarının
kontrolü
Dengelenmiş
immün yanıt
İmmünomodülasyon
Probiyotikler
Probiyotikler
Metabolik Etkileri
Bağırsaklarda
toksijenik/mutajenik
reaksiyon seviyesini
azaltma
İnfant
besin alerjisi
semptomlarını
azaltma
Doğal
immüniyeti
güçlendirme
Serum
kolesterolünü
düşürme
Safra tuzlarının
dekonjigasyonu
ve sekresyonu
Laktozun hidrolizi
Laktoz
toleransını
geliştirme
Int J Food Microbiol 2002 15;78:99-117
PROBİYOTİKLERİN
ETKİLERİ
I- İmmünomodülasyon
Dengelenmiş immün yanıt
İnflamatuar bağırsak hastalıklarının
kontrolü
İnfant besin alerjisi semptomlarını
azaltma
Doğal immüniyeti güçlendirme
II- İntestinal mikrofloranın normalizasyonu
İrritable Bağırsak Sendromunun kontrolü
Kolonizasyona direnç
Endojen patojenleri durdurma
III- Metabolik Etkileri
 Safra tuzlarının dekonjigasyonu ve sekresyonu
 Serum kolesterolünü düşürme
 Laktozun hidrolizi  Laktoz toleransını
geliştirme
 Bağırsaklarda toksijenik/mutajenik reaksiyon
seviyesini azaltma
 Bağırsak epitellerine vitaminler (örn, folik asit)
ve KZYA sağlama
 Eksojen patojenleri durdurma
 Kolon kanser riskini azaltma
Probiyotikler
Diyare
• Diyare süresini kısaltma
0.7 (0.3-1.2) gün
• Diyare sıklığını azaltma
1.6 (0.7-2.6) dışkı/gün
Dig Dis Sci 2002;47:2625-34
Pediatrics 2002;109:678-84
Fonksiyonel Besinlerin Önerilen Tüketim
Düzeyi
Besin
Yeşil/siyah çay
Soya protein
Sarımsak
Sebze-meyve
Tüketim Düzeyi
4-6 fincan/gün
25 g/gün: kan lipitleri
60 g/gün: menopozal s
600-900 mg/gün: kan basıncı
1 diş serum kolesterolü
5-9 por kanser riski
kan basıncı
Besin
Fruktooligosakkaritler
Probiyotik ürün
Balık
Tüketim Düzeyi
3-10 g/gün
1 SB/g
180 g/hafta
kalp has
Fonksiyonel Besin Piramidi
Kakao/ Çikolata
Bal
Yağlar ve Şekerler
Süt, Yoğurt
ve Peynir
Brokoli, Brüksel lahanası,
havuç, lahana, karnabahar,
kereviz, sarımsak, turp,
enginar, soğan, pırasa, soya
fasulyesi,domates
Et, Tavuk, Balık,
Yumurta,Kuru baklagil ve
Yağlı tohum
Elma, muz, çilek,
böğürtlen, greyfurt, meyve
suları, limon, portakal
Sebzeler
Meyveler
Tam buğday ürünleri ,mısır ürünleri, yulaflı
ürünler, pirinç, keten tohumu
Ekmek, Tahıl, Pirinç ve Makarna
Yeşil veya siyah çay
Sıvı
Southern Illinois University, Functıonal Foods For Health Program ,2004