MİLLİ GELİR

Ünite 4
GELİR ve ÜCRET DÜZEYİNİN
BELİRLENMESİ:TOPLAM TALEPTOPLAM ARZ (AD-AS) MODELİ
1
GİRİŞ
Gelir için üretim, üretim için de kaynakların
kullanımı gerekmektedir. Bir ülkede üretim ne
kadar fazla ise istihdam ve milli gelir de o
derece fazladır.
Bir ülkede üretimi, dolayısıyla milli geliri ve
istihdam düzeyini neler belirler?
Bu ünitede TOPLAM TALEP-TOPLAM ARZ
MODELİ’ni kullanarak bu soruyu
cevaplandıracağız. Aynı zamanda değişik
makroekonomi politikalarının makro
değişkenler üzerindeki etkilerini inceleyeceğiz.
2
TOPLAM TALEP-TOPLAM ARZ MODELİ
(AD-AS Modeli)
AD-AS Modeli’nin amacı
• ekonomide milli gelir ile fiyat düzeyinin nasıl
belirlendiğini ve
• Fiyat düzeyindeki dalgalanmaların neden
kaynaklandığını anlamaktır.
Modelin adından da anlaşılacağı üzere
yukarıda belirtilen olgu ve ilişkileri anlamak
için iki araç kullanmaktadır. Toplam talep ve
Toplam arz
3
TOPLAM TALEP/1
Toplam Talep (Toplulaştırılmış Talep= Aggregate
Demand (AD)): Bütün nihai mal ve hizmetlerin
(reel GSYİH) talep edilen miktarları ile genel fiyat
düzeyi (bütün nihai mal ve hizmet piyasalarındaki
fiyatların ortalaması) arasındaki ilişkiyi ele alır.Bu
ilişki diğer etkenlerin sabit olduğu (ceteris paribus)
varsayımı altında ele alınır.
4
TOPLAM TALEP/2
Bir ekonomide nihai mal ve hizmetlere olan toplam
talep (AD);
• Ev halkının tüketim (Consumption=C) harcamaları
• Firmaların yatırım (Investment=I) harcamaları
• Devlet harcamaları (Government expenditure=G)
• Dış dünyanın net ihracat (Net exports=NX= X-M)
taleplerinden oluşur.
AD = C + I + G + NX (X-M)
5
TOPLAM TALEP EĞRİSİ
Fiyat düzeyi
Toplam Talep Eğrisi
(AD eğrisi)
Fiyatlar genel düzeyi
(fiyat düzeyi=P) ile
talep edilen reel
GSYİH (Y) arasındaki
ilişkinin tümünü
belirtir.
P1
Talep edilen reel GSYİH miktarında
artış
P0
Talep edilen reel
GSYİH miktarında
azalış
P2
AD
Y1
Y0
Y2
Reel GSYİH (Y)
6
Toplam Talep miktarındaki değişimler
(Toplam talep eğrisi neden aşağı doğru eğimlidir ?)/1
Toplam Talep eğrisinin aşağı doğru eğimli olmasının üç
önemli nedeni vardır.
1.Reel gelir etkisi
Fiyat düzeyindeki bir azalma insanların gelirinin satın
alma gücünü artırır. Aynı nominal gelirle insanlar daha
fazla mal ve hizmet satın alabilirler. Bu da talep
edecekleri mal ve hizmet miktarını artırır.
7
Toplam Talep miktarındaki değişimler
(Toplam talep eğrisi neden aşağı doğru eğimlidir ?)/2
2.Faiz oranı etkisi
Fiyat düzeyindeki bir azalma faiz oranlarında da
bir azalmaya neden olur. Bu da yatırım
borçlanma maliyetini düşürerek yatırım
harcamalarını artırır. Aynı zamanda tasarruf
etmenin çekiciliğini azaltarak tüketim
harcamalarını ve tüketim harcamalarını artırır.
8
Toplam Talep miktarındaki değişimler
(Toplam talep eğrisi neden aşağı doğru eğimlidir ?)/3
3.Uluslararası ikame etkisi
Yurt içindeki ürünlerin fiyatlarının düşmesi
yabancı ürünler yerine yerli ürünlerin tercih
eilmesine, dolayısıyla yerli ürünlerin yabancı
ürünler yerine ikame edilmesine neden olur.
Bunun anlamı yurt içinde üretilen malların
talep edilen miktarında bir artış, yabancı
ürünlerin (ithal edilen) talep edilen miktarında
bir azalma demektir. Fiyat düzeyi arttığında da
tersi durum söz konusudur.
9
TOPLAM TALEPTE DEĞİŞİMLER/1
Toplam talepte değişimlere azalmasına ya da
artmasına (AD eğrisinin sağa ya da sola
kaymasına) neden olan en önemli faktörler;
1.Beklentiler
2.Uluslararası faktörler
3.Maliye politikası
4.Para politikası
a. Gelecekteki gelirlerle ilgili beklentiler
Ev halkı gelecekteki gelirnde artış bekliyorsa daha az
tasarruf edip daha çok tüketim yapacaktır.
10
TOPLAM TALEPTE DEĞİŞİMLER/2
1.Beklentiler
a.Gelecekteki gelirlerle ilgili beklentiler
Ev halkı gelecekteki gelirinde artış bekliyorsa daha az tasarruf
edip daha çok tüketim yapacaktır. Bu da toplam talebin
artmasına, toplam talep eğrisinin sağa (AD0
AD1)
kaymasına neden olacaktır.
Fiyat Düzeyi (P)
Toplam talepte azalış
Gelecekteki gelirinde azalış
bekliyorsa da bu durumun tersi
söz konusu olacak ve toplam
talep azalacak ve toplam talep
eğrisi sola (AD0
AD2)
kayacaktır.
Toplam talepte artış
AD1
AD0
AD2
Reel GSYİH (Y)
11
TOPLAM TALEPTE DEĞİŞİMLER/3
b. Gelecekteki enflasyon oranı ile ilgili beklentiler
Gelecekte fiyatların artışı (ya da fiyatların artışının devamı)
bekleniyorsa toplam talep artar, toplam talep eğrisi sağa
(AD0
AD1) kayar.
Gelecekte fiyatların düşmesi
(ya da fiyatların düşüşünün
devamı) bekleniyorsa toplam
talep azalır, toplam talep eğrisi
sola (AD0
AD2) kayar.
Fiyat Düzeyi (P)
Toplam talepte azalış
Toplam talepte artış
AD1
AD0
AD2
Reel GSYİH (Y)
12
TOPLAM TALEPTE DEĞİŞİMLER/4
c.Gelecekteki kâr ile ilgili beklentiler
Firmalar gelecekte ekonomide canlılık ve büyüme dolayısıyla
da talep ve kârlarda artış bekliyorlarsa yatırım harcamalarını
artırırlar, bu da toplam talebin artmasına, toplam talep eğrisinin
sağa (AD0
AD1) kaymasına neden olacaktır.
Firmalar gelecekte ekonomide Fiyat Düzeyi (P)
Toplam talepte azalış
daralma dolayısıyla da talep ve
kârlarda düşüş bekliyorlarsa
Toplam talepte artış
yatırım harcamalarını azaltırlar
bu da toplam talebin
azalmasına, toplam talep
AD1
eğrisinin sola (AD0
AD2)
AD0
kaymasına neden olacaktır.
AD2
Reel GSYİH (Y)
13
TOPLAM TALEPTE DEĞİŞİMLER/5
2. Uluslararası faktörler
a.Döviz kurunda değişimler
Döviz fiyatının artması (ulusal paranın yabancı paralar karşısında
değer kaybetmesi) yerli ürünlerin yabancı para cinsinden
ucuzlamasına dolayısıyla ihracatın artmasına neden olur. Bu da
toplam talebi artırır ve toplam talep eğrisinin sağa (AD0 AD1)
Fiyat Düzeyi (P)
kaymasına neden olur.
Toplam talepte azalış
Döviz fiyatının düşmesi durumunda
ise tersi söz konusudur (AD0 AD2).
Toplam talepte artış
AD1
AD0
AD2
Reel GSYİH (Y)
14
TOPLAM TALEPTE DEĞİŞİMLER/6
b. Dış dünya gelirlerinde değişimler
Dış dünya (yabancı ülkelerin) gelirlerinde artış, yabancıların yerli
ürüne olan talebini de artırır, dolayısıyla ihracat artar. Bu da
toplam talebi artırır ve toplam talep eğrisinin sağa (AD0 AD1)
kaymasına neden olur.
Fiyat Düzeyi (P)
Dış dünya gelirlerinin azalması
durumunda ise tersi söz konusudur
(AD0 AD2).
Toplam talepte azalış
Toplam talepte artış
AD1
AD0
AD2
Reel GSYİH (Y)
15
TOPLAM TALEPTE DEĞİŞİMLER/7
3. Maliye Politikası
a.Devlet harcamaları
Devlet harcamalarının artırılması toplam talebi artırır. Toplam
talep eğrisi sağa kayar (AD0
AD1).
Fiyat Düzeyi (P)
Devlet harcamalarının azalması
durumunda ise tersi söz konusudur
(AD0 AD2).
Toplam talepte azalış
Toplam talepte artış
AD1
AD0
AD2
Reel GSYİH (Y)
16
TOPLAM TALEPTE DEĞİŞİMLER/8
b. Vergiler ve transfer ödemelerindeki değişimler
Vergilerin azaltılması ev halkının harcanabilir gelirini artırır bu da
toplam talebi artırır. Transfer ödemelerinin artırılması da ev
halkının gelirini artırır ve bu da toplam talebi artırır. Her iki
durumda da toplam talep eğrisi sağa kayar (AD0
AD1).
Fiyat Düzeyi (P)
Vergilerin azaltılması ve/veya
transfer ödemelerinin artırılması
durumunda ise tersi söz konusudur
(AD0 AD2).
Toplam talepte azalış
Toplam talepte artış
AD1
AD0
AD2
Reel GSYİH (Y)
17
TOPLAM TALEPTE DEĞİŞİMLER/9
4. Para politikası
Ekonomideki para miktarının artırılması faiz oranlarının
düşmesine dolayısıyla yatırım maliyetinin düşmesine ve yatırım
harcamalarının artmasına neden olur . Bu da toplam talebi
artırır. Toplam talep eğrisi sağa kayar (AD0
AD1).
Fiyat Düzeyi (P)
Ekonomideki para miktarının
azaltılması durumunda ise tersi söz
konusudur (AD0 AD2).
Toplam talepte azalış
Toplam talepte artış
AD1
AD0
AD2
Reel GSYİH (Y)
18
TOPLAM ARZ
Bir ekonomide bütün firmaların üretip piyasaya arz
ettiği mal ve hizmetlerin toplamına arz edilen
toplam mal ve hizmet miktarı denir . Bu miktar
parasal olarak reel GSYİH ile ölçülür.
Toplam arz (aggregate supply= toplam arz =AS)
fiyat düzeyi ile arz edilen reel GSYİH arasındaki
ilişkiyi belirtir.
Bu ilşki diğer değişkenlerin sabit kaldığı (ceteris
paribus) varsayımı altında ele alınır.
Toplam arz zaman çerçevesine göre ikiye ayrılır:
• Kısa dönem
•Uzun dönem
19
TOPLAM ARZ
KISA DÖNEM TOPLAM ARZ
Kısa dönem gerçekleşen reel GSYİH’nın tam
istihdam düzeyindeki reel GSYİH’dan (potansiyel
GSYİH) sapmalar gösterebileceği bir dönemdir.
Kısa dönemde gerçekleşen reel GSYİH, potansiyel
(tam istihdamdaki) reel GSYİH’nın altında ya da
üstünde gerçekleşebilir.
Kısa dönemde fiyat düzeyi arttıkça firmalar daha
fazla mal ve hizmet üretip arz edeceklerdir.
Dolayısıyla kısa dönem toplam arz eğrisi yukarı
doğru eğimli olacaktır. Yani kısa dönem toplam arz
miktarı ile fiyat düzeyi arasında pozitif bir ilişki vardır20
TOPLAM ARZ
UZUN DÖNEM TOPLAM ARZ
Potansiyel GSYİH: Tam istihdam düzeyindeki reel
GSYİH, kaynakların tam fakat normal yoğunlukta
kullanıldığında üretilen mal ve hizmetleri belirtir.
Uzun dönemde fiyat düzeyi ne olursa olsun,
ekonomi tam istihdam düzeyinde üretim
yapmaktadır.
Yani uzun dönem toplam arz miktarı fiyat düzeyine
bağımsızdır.
21
KISA VE UZUN DÖNEM TOPLAM ARZ EĞRİLERİ
P (Fiyat düzeyi)
Uzun dönem
toplam arz
eğrisi (LRAS)
Kısa dönem toplam arz
eğrisi (SRAS)
P (Fiyat düzeyi)
P1
P1
P0
P2
P0
Y2
YF
Y0
Y1
Y (Reel GSYİH)
KISA DÖNEM
TOPLAM ARZ EĞRİSİ
(SRAS)
Uzun dönem
toplam arz
eğrisi (LRAS)
YF
Y (Reel GSYİH)
UZUN DÖNEM
TOPLAM ARZ EĞRİSİ
(LRAS)
22
KISA DÖNEMDE TOPLAM ARZDAKİ DEĞİŞİMLER
KISA DÖNEM TOPLAM ARZ EĞRİSİ
(SRAS)
P (Fiyat düzeyi)
Kısa dönemde toplam
arzda azalış
SRAS1
SRAS0
SRAS2
P0
Kısa dönemde
toplam arzda artış
Y1
Y0
SRAS eğrisinin sağa ya
da sola kaymasına neden
olan faktörler:
Y2
Y (Reel GSYİH)
1.Ekonomik büyüme
2. Emek, sermaye, ara
mal girdi fiyatlarındaki
değişim
-Ekonomik büyüme ile
SRAS ve LRAS eğrileri
sağa kayar.
- Emek ve girdi fiyatlarının
artması ile SRAS eğrisi
sola kayar, LRAS eğrisi
etkilenmez.
23
UZUN DÖNEMDE TOPLAM ARZDAKİ DEĞİŞİMLER
P (Fiyat düzeyi)
Uzun dönem
toplam arz
eğrisi
LRAS0
Uzun dönem
toplam arz
eğrisi
LRAS1
Üretim faktörlerinin
artması ve teknolojik
gelişmeler sonucunda
ekonominin üretim
kapasitesinin artması
uzun dönem toplam arz
eğrisinin sağa kaymasına
neden olur.
Bu, kaynaklar tam fakat
normal yoğunlukta
kullanıldığında
üretilebilecek maximum
mal ve hizmet miktarının
arttığını yani ekonomik
büyümeyi gösterir.
P0
Y (Reel GSYİH)
YF0
YF1
24
MAKROEKONOMİK DENGE: Ekonomideki Gelir ve
Fiyat Düzeyinin Belirlenmesi/1
P (Fiyat düzeyi)
LRAS
SRAS
Makroekonomik denge tam
istihdam düzeyinde
gerçekleşmiştir. Arzu edilen
de budur.
Pe
AD
Ye = YF
Y (Reel GSYİH)
KISA DÖNEM MAKROEKONOMİK DENGE
(a)
25
MAKROEKONOMİK DENGE: Ekonomideki Gelir ve
Fiyat Düzeyinin Belirlenmesi/2
P (Fiyat düzeyi)
LRAS
SRAS
DEFLASYONİST AÇIK
Pe
AD
Ye
YF
Y (Reel GSYİH)
Ye<YF
KISA DÖNEM MAKROEKONOMİK DENGE
(b)
26
DEFLASYONİST AÇIK
• Kısa dönemde makroekonomik denge tam
istihdam düzeyinin altında gerçekleşmiştir.
• Dengedeki reel GSYİH tam istihdam
düzeyindeki reel GSYİH’nın altındadır (Ye<YF)
• Ye ve YF arasındaki farka Deflasyonist açık
denir.
• Deflasyonist açık ekonomide kaynakların
özellikle emek faktörünün tam olarak istihdam
edilmediğini, ekonomide doğal işsizliğin yanı
sıra konjonktürel işsizliğin de bulunduğu
anlamına gelir.
27
MAKROEKONOMİK DENGE: Ekonomideki Gelir ve
Fiyat Düzeyinin Belirlenmesi/3
P (Fiyat düzeyi)
LRAS
SRAS
ENFLASYONİST
AÇIK
Pe
AD
YF
Ye
Y (Reel GSYİH)
Ye >YF
KISA DÖNEM MAKROEKONOMİK DENGE
(c)
28
ENFLASYONİST AÇIK
• Makroekonomik denge tam istihdam düzeyinin üstünde
gerçekleşmiştir.
• Dengedeki reel GSYİH tam istihdam düzeyindeki reel
GSYİH’nın üstündedir (Ye > YF)
• Ye ve YF arasındaki fark Enflasyonist açığı gösterir.
• Enflasyonist açık ekonomide aşırı talep olduğunu ve
dolayısıyla fazla üretim çabası nedeniyle kaynakların
normalin üzerinde aşırı yoğunlukta kullanıldığını gösterir.
• Ekonomide konjonktürel işsizlik yoktur ayrıca doğal işsizlik
de düşmüştür.
• Bu kaynak fiyatları üzerinde baskı oluşturmakta, kaynak
fiyatları artmakta dolayısıyla da mal ve hizmet fiyatlarının
artmasına yani enflasyona neden olmaktadır.
29
•
•
•
•
TAM İSTİHDAM DÜZEYİNDE DENGENİN
SAĞLANMASI
Makroekonomik dengenin tam istihdam düzeyinde
gerçekleşmesi halinde yeni bir ekonomi politikasına
ihtiyaç duyulmayacaktır (Şekil (a)’da olduğu gibi).
Ancak dengenin bir enflasyonist ya da deflasyonist
açıkla gerçekleşmesi halinde tam istihdam düzeyinde
dengenin sağlanabilmesi için yeni makroekonomi
politikalarına ihtiyaç duyulacaktır.
Deflasyonist açık durumunda dengenin tam istihdam
düzeyine getirilmesi için ekonomiyi genişletici
politikalara ihtiyaç vardır.
Enflasyonist açık durumunda ise dengenin tam
istihdam düzeyine getirilmesi için ekonomideki aşırı
30
talebi daraltıcı politikalara ihtiyaç vardır.
DEFLASYONİST AÇIĞIN KAPATILMASI/1
1. Talep yönlü ekonomi politikaları
Toplam talebi artırıcı politikalar uygulanarak AD artırılabilir
(AD eğrisinin sağa kayması) ve deflasyonist açık
kapatılabilir.
– Genişlemeci Maliye politikaları
• Devlet harcamalarının artırılması (AD’yi artıracaktır)
• Vergilerin düşürülmesi (harcanabilir geliri artırarak tüketim
harcamalarını (C) artıracak dolyısıyla AD’yi artacaktır.
–
Genişlemeci Para politikaları
• Para arzının artırılması (faiz oranlarını düşürerek yatırım
harcamalarını (I) ve tüketim harcamalarını (C) artıracak dolayısıyla
AD artacaktır.
31
DEFLASYONİST AÇIĞIN KAPATILMASI/2
2. Arz yönlü ekonomi politikaları
Toplam arzı artırıcı politikalar uygulanarak AS artırılabilir (AS
eğrisinin sağa kayması) ve deflasyonist açık kapatılabilir.
– Verimliliği artırıcı politikalar uygulanarak (örneğin:
teknoloji düzeyinin yükseltilmesi emeğin ve sermayenin
verimliliğini artıraracak var olan kaynaklarla daha çok mal
ve hizmet üretilmesine olanak sağlayacaktır.)
– Maliyetleri düşürücü politikalar uygulanarak
(örneğin:beşeri sermaye yatırımları. Eğitim ve sağlık
düzeyinin yükseltilmesi emeğin verimliliğini artırarak birim
maliyetinin düşmesine neden olacaktır. Bu da üretimi
artıracaktır.)
32
DEFLASYONİST AÇIĞIN KAPATILMASI/3
Ancak arzı artırmak zaman alıcı olabileceğinden
kısa dönemde hem arz hem de talebi artırıcı
politikaların uygulanması daha gerçekcidir.
33
GENİŞLEMECİ POLİTİKALAR ARACILIĞIYLA TAM
İSTİHDAM DÜZÜEYİNDE DENGENİN SAĞLANMASI
P (Fiyat düzeyi)
LRAS
SRAS0
SRAS1
P1
P0
AD0
Ye
YF
AD1
Y (Reel GSYİH)
34
ENFLASYONİST AÇIĞIN KAPATILMASI/1
Toplam talebi azaltıcı politikalar uygulanarak AD
azaltılabilir (AD eğrisinin sola kayması) ve
enflasyonist açık kapatılabilir.
– Daraltıcı Maliye politikaları
• Devlet harcamalarının azaltılması AD’yi azaltacaktır.
• Vergilerin artırılması (harcanabilir geliri azaltarak tüketim
harcamalarının (C) düşmesine, dolayısıyla AD’nin
azalmasına neden olacaktır.
– Daraltıcı Para politikaları
• Para arzının azaltılması faiz oranlarını artırarak yatırım (I)
ve tüketim (C) harcamalarınının düşmesine dolayısıyla
AD’nin azalmasına neden olacaktır.
35
ENFLASYONİST AÇIĞIN KAPATILMASI/2
Enflasyonist açık durumunda girdi fiyatları
artacak ve bu da kısa dönem toplam arzın
(SRAS) azalmasına (SRAS eğrisinin sola
kaymasına) neden olacaktır.
Daraltıcı makroekonomi politikaları sonucunda
Toplam talep eğrisinin (AD) sola kayması ve artan
girdi ve kaynak fiyatları nedeniyle kısa dönem arz
eğrisinin (SRAS) de sola kayması sonucunda tam
istihdam düzeyinde denge sağlanacaktır.
36
MAKROEKONOMİK DENGE: Ekonomideki Gelir ve
Fiyat Düzeyinin Belirlenmesi/3
P (Fiyat düzeyi)
LRAS
SRAS1
SRAS0
Pe
AD1
YF
Ye
AD0
Y (Reel GSYİH)
37
STAGFLASYON
Stagflasyon ekonomide hem durgunluğun
hem de enflasyonun birlikte olduğu bir
durumu belirtir.
38
STAGFLASYON
P (Fiyat düzeyi)
SRAS1
LRAS
SRAS0
Enflasyon
P1
E1
E0
P0
Ekonomik durgunluk
AD0
Y1
Y0 = YF
Y (Reel GSYİH)
39