Maliye politikası

Ekonomi Politikaları
ve Amaçları
Jasmina Gurić, MA
Ekonomi politikası, genel olarak makroekonomik
dengelerin hangi yönde ve nasıl değiştirileceğine ilişkin
yaklaşımları kapsayan konulardır. Örneğin enflasyonla
mücadele etmek ya da ekonomik büyümeyi artırmak gibi
konularda
ekonominin
var
olan
dengelerini
değiştirebilmek için ekonomi politikası uygulamalarına
ihtiyaç vardır.
Ekonomi politikasının üç çeşit alt dalları vardır. Bunlar :
- maliye politikası,
- para politikası ve
- gelirler politikası
olarak toplanabilir.
Maliye politikası denildiğinde devletin
- vergi politikası,
- borçlanma politikası,
- harcama politikası,
- teşvik politikası
Para politikası denildiğinde ise
- para arzı politikası,
- döviz kuru politikası,
- karşılıklar politikası,
- faiz politikası
gibi alt başlıklarla karşılaşırız.
Gelirler politikası ise ücret ve fiyat
içermektedir.
kontrollerini
Ekonomi politikalarının ulaşmaya çalıştığı
amaçlar:
- tam istihdama ulaşmak,
- üretimi artırmak,
- fiyat istikrarını sağlamak,
- ödemeler dengesini iyileştirmek ve
- adil bir gelir dağılımını
gerçekleştirmektir.
öncelikli
Şimdi bunları tek tek ele alıp ayrıntıl bir şekilde
açıklamaya çalışalım.
.
1. EKONOMİ POLİTİKASI TANIMI
Politika kavramı geniş olarak düşünüldüğünde “belli bir
amaca ulaşmak için karar alınması ve bu kararın
uygulanması”
olarak
tanımlanabilir.
Dolayısıyla
ekonomi politikası da “devletin belli ekonomik
amaçlara ulaşmak için karar alması ve bu kararın
uygulanması” şeklinde tanımlanabilir.
Bu tanımdan anlaşılacağı üzere, ekonomi politikasının
temel belirleyicisi devlettir. Devleti oluşturan bürokratik
organlar, devletin idari yapısına göre ekonomi
politikasında karar birimi olmaktadırlar.
Ancak bazı iktisat teorileri ve bu teorilerin taraftarları
devletin ekonomik yaşama müdahalesinin gereksiz
olduğunu savunmuşlardır. Örneğin; klasik iktisat teorisi
ve klasik doktirin, savunduğu liberalizm felsefesi ile
sistemin kendi kendine herhangi bir müdahale
olmaksızın gayet iyi işleyeceğini kabul etmiştir. Klasik
teorinin birçok görüşünü paylaşan monetarist makro
teoride, ekonomide meydana gelen istikrarsızlıkların
temel nedenini devletin gerçekleştirdiği kurumsal ve
yasal düzenlemelere bağlayarak devletin ekonomi
politikaları düzenlemelerinden uzak kalması görüşünü
benimsemiştir. Ayn şekilde yeni klasik teoride, klasik
teorinin temel ilkelerini benimseyerek ekonominin kendi
kendine dengeye geleceğini, devlet müdahalesinin
gereksiz olduğu savunmuşlardır.
Bu düşüncelere karşılık ekonominin kendi hâline
bırakıldığında dengeye gelemeyeceğini, ortaya çıkacak
olumsuzluların önlenebilmesi için devletin ekonomi
politikaları aracılığı ile müdahalesinin gerekli olduğunu
savunan teoriler ve bu teorilerin taraftarları da mevcuttur.
Örneğin; J.M.Keynes, ekonomik sistemin kendi başına
bırakıldığında iyi işlemediğini, işleyiş sürecinde ortaya
çıkan aksaklıkların önlenmesi için müdahale edilmesi
gerektiğini söylemiştir.
2. EKONOMİ POLİTİKASI AMAÇLARI
Ekonomi
politikasının
amaçları
ile
kastedilen,
“ulaşılmak istenen hedefler” veya “elde edilmek
istenen sonuçlardır”. Örneğin
- enflasyonu önleyip “fiyat istikrarını
sağlamak”,
- “tam istihdamı gerçekleştirmek”,
- “yüksek büyüme hızları elde etmek”,
- “ödemeler dengesini sağlamak”,
- “gelir dağılımını iyileştirmek”,
ekonomi politikası modelinin temel amaçlarını oluşturur.
2.1. Fiyat İstikrarı
Fiyat istikrarı, bir ekonomide ortalama fiyat düzeyinde
sürekliliğin sağlanmasıdır.
Fiyat istikrarırın sağlanmasından söz edilince bir
ekonominin genel fiyat düzeyinde meydana gelen
devamlı değişmelerin önlenmesi anlaşılır. Burada
herhangi bir mal veya hizmetin yerine ekonominin genel
fiyat seviyesi ele alınır. “Toptan eşya fiyat endeksleri”
veya “tüketici fiyat endeksleri” ile ifade edilen genel fiyat
düzeyi söz konusudur.
Toptan Eşya Fiyat Endeksi, bir ekonomideki genel fiyat
düzeyini ve paranın satın alma gücündeki değişimleri
belirlemek için seçilmiş malların toptan fiyatları izlenerek
düzenlenen endekstir.
Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE), Tüketici tarafından satın
alınan mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişimleri ölçen
endekstir. TÜFE hesaplanırken ilk olarak ülkenin genelini
temsil eden bir örnek kitlenin bir yıl içinde hangi mal ve
hizmete ne kadar para harcadığı hesaplanmaktadır. Bu
hesaplamadan çıkan sonuca göre harcama gruplarına
endeks içerisinde farklı ağırlıklar verilmektedir. Böylelikle
bu örnek kitle tarafından yüksek oranda tüketilen mal ve
hizmetler daha yüksek bir ağırlığa sahip olurken daha az
tüketilenler daha düşük bir ağırlığa sahip olmaktadır.
Yılın her ayının belirli günlerinde ve belirli alışveriş
merkezlerinden alınan mal ve hizmet fiyatlarındaki
değişim, bu ağırlıklara göre ölçülerek o ayın tüketici
enflasyon rakamına ulaşılmaktadır.
Ekonominin fiyatlar genel düzeyinde ortaya çıkan ve
devamlılık gösteren dengesizlik iki türlü olabilir. Ya
fiyatlar genel düzeyi sürekli yükselir ki buna “enflasyon”
veya sürekli düşer ki buna da “deflasyon” adı verilir.
Dolayısıyla, fiyat istikrarının sağlanmasından söz
edilince kastedilen enflasyon veya deflasyonla
mücadeledir. Deflasyon, daha önceki dersimizde
görüğümüz enflasyonun yol açtığı etkilerin tersi etkilere
neden olmaktadır. Fiyatlar genel seviyesi düştüğünde
yerli para değer kazanacak ve paraya talep artacaktır.
Bu durumda mal ve hizmet talebi düşerek üretim hacmi
azalacaktır.
Talep
yetersizliği,
mevcut
sistemi
yavaşlatarak yeni yatırımların önünü kesmekte ve
işsizliğe neden olmaktadır. Bu nedenlere bağlı olarak
fiyat istikrarının sağlanması, ekonomi politikasının temel
amaçları içinde yer almaktadır.
2.2. Tam İstihdam
Tam istihdam, geniş ve dar anlamda olmak üzere iki
şekilde tanımlanmaktadır. Geniş anlamda tam istihdam,
bir ülkedeki mevcut üretim faktörlerinin (emek, sermaye,
toprak, girişimci) tamamının üretimde kullanılması
durumudur. Buna karşılık dar anlamda istihdam, üretim
faktörlerinden sadece emek faktörünün üretimde tam
olarak kullanıldığı durumu ifade eder.
Kaynakların tam olarak kullanılmasI ifade edilirken
hepsinin yüzde yüz kulanılIyor olduğunun anlaşılmaması
gerektiğidir. Gerçek hayatta kaynaklar (emek dahil)
yüzde yüz istihdam edilemez. Günümüzde, emek
gücünün %94oranında istihdam ediliyor olduğu bir
ekonomide
tam
istihdamın
gerçeklefltiği
kabul
edilmektedir.
2.3. Ekonomik Büyüme
Ekonomik büyüme; sermaye stokundaki artış, teknolojik
ilerleme, doğal kaynakların gelişimi ve üretim faktörleri
kullanımında verimliliğin sağlanması sonucu reel milli
gelirin yıllık olarak artmasıdır. Bu artışın oransal
büyüklüğüne de büyüme hızı denir.
Ekonomik büyüme ile insanların daha fazla gelir sahibi
olmalarına, daha fazla mal ve hizmet tüketmelerine,
refah seviyelerini yükseltmelerine olanak sağlar. Ayrıca
ekonomik büyüme ile elde edilen gelir artışı yoksullara
gelir
transferini
kolaylaştırmakta,
yoksulluğun
önlenmesine yardımcı olmaktadır.
2.3. Ödemeler Bilançosu Dengesinin Sağlanması
Ödemeler bilançosu, belli bir dönemde (genellikle 1 yıl)
ülke ekonomisi ile diğer ülkeler arasında yapılan her
türlü ödemenin durumunu gösteren bilançodur.
Bilançonun pasifinde diğer ülkelere yapılan ödemeler,
aktifinde ülkeye yapılan ödeme girdileri gözükür.
Bir ekonomide ham madde yönünden aşırı dışa
bağımlılığın olması, gösteriş nedeniyle lüks mallar
ithalatının fazlalığı, sanayileşmelerini tamamlamamış
olmaları ve bu nedenle ihracat imkânlarının sınırlı olması
gibi nedenler ödemeler dengesinde açıklara sebep
olmaktadır.
Bunun için söz konusu ülkeler hızlı sanayileşmek,
ithalatı ikame etmek ve ihracatı arttırmak zorundadırlar
2.4 Adil Gelir Dağılımının Sağlanması
Gelir dağılımı bir ekonomideki toplam gelirin üretim
faktörleri ya da birey ve aileler arasındaki dağılımı
şeklinde yorumlanabilir. Gelir dağılımındaki değişme
toplumun ortak özlemi olan barış, huzur, adalet ve
refahın oluşup geliflmesinde bir araç olarak ele
alındığından önemi daha iyi anlaşılmaktadır.
Hem ekonomik hem de sosyal açıdan adil gelir
dağılımının sağlanması önemlidir. Devletlerin elinde bu
amaca ulaşmak için çok sayıda araç vardır. Bunlar;
transfer ödemeleri, kamu harcamaları ve vergiler gibi
maliye politikası araçları ile istihdam, ücret ve fiyat gibi
mali olmayan araçlardır.
3. EKONOMİ POLİTİKASI ARAÇLARI
Bir ekonomide üretim-tüketim ve değişim faaliyetleri ekonomi
politikasının amaç ve araçlarına göre şekillenmektedir. Araç
değişkenler genel olarak
a- para, b- maliye ve
c- gelirler politikası
olarak gruplandırılabilir.
3.1. Para Politikası
Para politikası, belirli ekonomik amaçları gerçekleştirebimek
için merkez bankası tarafından para ve kredi koşullarını
kontrol etmek üzere yapılan işlemlerdir. Para politikası
hükümetle işbirliği halinde merkez bankası tarafından
yürütülür. Merkez bankası belirlenen amaçlar doğrultusunda
kontrolü sağlayabilmek için açık piyasa işlemleri, reeskont
politikası ve zorunlu karşılıklar olmak üzere üç araçtan
yararlanmaktadır.
3.1.1. Açık Piyasa İşlemleri
Açık piyasa işlemleri (APİ ), en geniş anlamıyla finansal
enstrümanların (Hazine bonosu ve devlet tahvili, merkez
bankası senetleri ve birinci derece özel sektör senetleri)
açık piyasada merkez bankası tarafından ya birincil piyasada
ya da ikincil piyasada alınarak veya satılarak, bankacılık
sisteminin toplam rezervlerini daraltarak veya
geniflleterek, nihai olarak ülkenin para arzını etkileyebilmek
olarak tanımlanabilir.
3.1.2. Reeskont Politikası
Reeskont politikası, para-menkul kıymet piyasalarının
gelişmediği 1980’ler öncesinde merkez bankalarının en
önemli dolaylı politika araçlarından bir tanesiydi.
Reeskont politikasının en temel amacı, merkez bankalarının
finansal sistem için son ödünç verme kaynağı (mercii)
fonksiyonunu yerine getirmesidir.
Bu uygulamada bankalar, merkez bankasınca belirlenen
genelde kısa vadeli senetleri, merkez bankasının
belirlediği faiz oranlarından iskonto ettirerek ihtiyacı olan
likiditeyi elde ederler.
3.1.3. Zorunlu Karşılıklar
Mevduat kabul eden finansal kurumlar topladıkları
mevduatlara karşılık olarak bu mevduatların merkez
bankası tarafından belirlenen oran kadarki kısmını
merkez bankasında tutmakla yükümlüdürler. Bu ayrılan
tutara zorunlu karşık denir.
Zorunlu karşılık uygulaması, asıl olarak bankalara,
mevduat ve mevduat benzeri yükümlülüklerinin belirli bir
oranı kadar tutarı merkez bankası nezdinde bloke ve
serbest mevduatlarında tutma zorunluluğu getirmektedir
3.2. MALİYE POLİTİKASI
Maliye politikası, ekonomide ulaşılmış bulunan dengeyi
korumak veya daha iyi bir dengeye geçmek ya da ortaya
çıkan dengesizlik hallerini gidermek amacıyla kamu
kesimi gelir, gider ve borçlanmalarını kullanarak
uygulanan politikaların tümüdür. Maliye politikası,
devletin vergi almak, harcama yapmak, borçlanmak ve
bütçe yapmak gibi hak ve yetkilerinden yararlanarak
ekonomi politikası amaçlarını gerçekleştirmeyi sağlayan
bir politikadır. Maliye politikası temel olarak devlet
bütçesi [kamu bütçesi] ile yürütülmektedir. Devlet bütçesi
ise devlet gelirleri [T, ingilzcede Taxes] ve devlet
harcama [G, governmemt expenditures] araçları olmak
üzere iki ana grupta toplanmaktadır. Devlet maliye
politikasını, açık bütçe, denk bütçe ve bütçe fazlası
biçiminde uygular.
=
Devlet bütçesinde planan devlet gelirleri
planan devlet harcamalarına eşit [T = G] ise,
denge bütçe, plananan gelirler planlanan
girdilerden daha fazla [T > G] ise bütçe fazlası
ve
planlanan
gelirler
planlanan
harcamalarından daha az [T < G ] ise bütçe
açığı sözkonusudur.
Devletin maliye politikası ile güttüğü amaçlar
işsizliğin ve enflasyonun önlenerek ekonomik
istikrarın gerçeklefltirilmesi, dış ödemeler
dengesizliklerinin giderilmesi, kalkınma hızının
yükseltilmesi, ekonomide büyüme, gelir
dağılımında adaletin sağlanması vs. biçiminde
özetlenebilir.
Maliye politikası otomatik stabilizatörler (dengeleyiciler)
aracılığı ile otomatik dengeleyicilerin başında artan
oranlı gelir vergileri gelmektedir yani kişinin geliri arttıkça
ödemesi gerekli vergi oranı yükseldiği için ekonomi
politikası yönünden oldukça önemli bir araçtır. Fiyat
istikrarının sağlanması ve ödemeler bilançosunun
iyileştirilmesi
amaçlarına
ulaşmak
için
kullanılabilmektedir.
Otomatik dengeleyici mekanizmalar küçük çaplı, fazla
derin olmayan ekonomik sorunların kendiliğinden
dengeye gelmesine katkıda bulunur.
Ekonomide bir durgunluk (resesyon) söz konusuysa ve buna
bağlı olarak uzun dönem dengesinden uzaklaşılmış ise yani
toplam talep eğrisinin , (AD1) uzun dönem arz eğrisini (LRAS)
kestiği noktadan geride bir yerde kısa dönemli arz eğrisinin
(SRAS) kestiği noktada (1) bir denge söz konusu ise bu
durumda kamu harcamalarının arttırılması toplam talep
eğrisini (AD2) sağa kaydıracaktır.
Yeni denge noktasında (2) toplam talep eğrisi (AD2) hem
kısa dönem arz eğrisini (SRAS), hem de uzun dönem
toplam arz eğrisini (LRAS) aynı noktada keserek ideal
dengeyi sağlamış olmaktadır.
Enflasyonist ortamda bunun tersini yapmak gerekir. Yani
kamu harcamalarının azaltılması gerekir.
Eğer ekonomi uzun süre dengesinden uzaklaşmış ise
yani uzun dönem toplam arz (LRAS) eğrisi, toplam talep
(AD1) eğrisinin, kısa dönemli toplam arz (SRAS)
eğrisinin kestiği noktadan (1) geride ise kamu
harcamalarının kısılması toplam talep eğrisini (AD2) sola
kaydıracaktır. Bu yeni denge noktasında (2) toplam talep
eğrisi (AD2) kısa dönem toplam arz (SRAS) eğrisini hem
de uzun dönem toplam arz eğrisini (LRAS) aynı noktada
keserek ideal dengeye ulaşılmaktadır.
3.3. GELİRLER POLİTİKASI
Yüksek enflasyonun geleceğe aktarılması,
enflasyonist beklentileri körükleyerek enflasyonun
yayılmasına neden olmaktadır. Gelirler politikası
ile başlangıçta ortaya çıkan enflasyon hedef
alınmakta, fiyat-ücret-fiyat sarmalının ortaya
çıkması önlenmeye çalışılmaktadır. Gelirler
politikası uygulaması ile ücret ve fiyat seviyesinin
belirlenmesine doğrudan müdahale edilmesi
amaçlanmaktadır. Böylece ücretlerin ve fiyatların
reel milli hasıladan daha hızlı artmasının önüne
geçilmesi sağlanacaktır.
Gelirler politikası tam istihdam şartlarında ücret
ve kar artışlarının enflasyona kaynaklık
edebileceği varsayımına dayanmaktadır. Bunun
önlenebilmesi için ücret ve fiyat artışları, gelirler
politikasıyla sistemin büyüme ve istikrar
koşullarının
tabi
kılınmakta,
üreticilerin
konjonktürü şiddetlendirici fiyat ve yatırım
stratejilerine
mümkün
olduğu
ölçüde
sınırlandırmalar getirilmektedir.
SOURULAR
1. Aşağıdakilerden hangisinde ekonomi politikası amaçları
arasında çelişki yoktur?
A. Tam istihdam-büyüme
B. Tam istihdam-ödemeler dengesinin sağlanması
C. Büyüme-fiyat istikrarı
D. Büyüme-ödemeler dengesinin sağlanması
E. Fiyat istikrarı-tam istihdam
2. Başarılı bir ekonomi politikası uygulaması için aşağıdakilerden
hangisi gerekli temel şartlar içinde yer almaz?
A. İlke ve amaçlar kesin ve çelişkisiz olarak belirlenmeli
B. Belirlenen ilkelere bağlı kalınmalı
C. Mevcut duruma göre amacın optimal şekilde gerçekleflmesini
sağlayacak araçlar kullanılmalı
D. Seçilecek araç mümkün olduğu kadar basit olmalı
E. Baskı grublarının müdahalelerinden uzak olmalI
3. Aşağıdakilerden hangisinde para politikası araçları
doğru olarak verilmiştir?
A. Kamu harcamaları-para arzı-devlet yatırımları
B. Kamu gelirleri-devlet borçları-zorunlu karşılıklar
C. Zorunlu karşılıklar-reeskont politikası-açık piyasa
işlemleri
D. Reeskont politikası-emisyon-döviz kuru
E. Vergi politikalar-devlet harcamaları-transfer ödemeleri
4. Ticari bankaların iskonto ettikleri bir senedi, likidite
sağlamak amacıyla merkez bankasında yeniden iskonto
ettirmelerine ne denir?
A. Devalüasyon
B. Regülasyon
C. Disponibilite oranı
D. Reeskont
5. Aşağıdakilerden hangisi zorunlu karşlıkların temel
fonksiyonları arasında yer almaz?
A. Bankacılık sisteminin riskinin azaltılması
B. Para arzını ayarlamak
C. Likidite yönetimi
D. Gecelik faiz oranlarını belirleme
E. Bankacılık sisteminin riskinin azaltılması
6.
Tarifelerin
düşürülmesi,
ihracat
teşviklerinin
kaldırılması ve sermaye hareketlerinin serbestleştirilmesi
aşağıdaki önlemlerden hangisinin içinde yer almaktadır?
A. Maliye politikası
B. Ticaretin serbestleştirilmesi
C. Para politikası
D. Ücretlerin kontrolü
E. Piyasa faiz oranlarının yükseltilmesi
7. Sabit döviz kurları ve tam sermaye hareketliliği altında,
genişletici maliye politikası aşağıdakilerden hangisine neden
olur?
A. Sadece faiz oranlarını artırır.
B. Sadece gelir düzeyini artırır.
C. Hem faiz oranını hem de gelir düzeyini artırır.
D. Hem faiz oranını hem de gelir düzeyini azaltır.
E. Ne faiz oranını ne de gelir düzeyini etkiler.
8. Eğer Ekonomideki dengesizliğn kaynağı mal piyasası ise
hedef değişken olarak aflağıdakilerden hangisi seçilmelidir?
A. Faiz oranı
B. Para arzı
C. Döviz kuru çıpası
D. Tam istihdam düzeyi
E. Doğal işsizlik oranı