042-047_ULKE 6.indd

Ô Gülder DEMİR |
ÜLKE
Editör
[email protected]
AVRUPA’NIN ORTASINDA
GELİŞEN EKONOMİSİYLE
MACARİSTAN
Macaristan iç pazarı küçük olmasına rağmen ekonomik büyüklük
bakımından bölge ülkeleri arasında Polonya ve Çek Cumhuriyeti’nden
sonra üçüncü sırada yer alıyor. Doğrudan uluslararası sermaye
yatırımları ülkenin üretiminin modernleşmesinde ve ihracatının
doğudan batıya kaymasında önemli rol oynuyor.
Ö
nemli sektörlerinin yanı sıra Orta Avrupa’da en
açık ekonomiye sahip olan Macaristan, serbest piyasa ekonomisine geçişmesiyle birlikte uygulanan
liberal politikaların ülkenin ekonomik gelişiminde
etkili olduğunu gözlemleniyor. Başka bir ifadeyle, serbest piyasa ekonomisi ve demokrasiye geçilmesi bağlamında büyük
bir ilerleme sağlamış olan Macaristan’da, özellikle ülkede eğitim, sağlık, ulaşım, belediye hizmetleri gibi alanlara önemli
miktarda devlet kaynağının aktarılması ve bu kaynakların et42
EKONOMİK FORUM
kinlikten uzak kullanımı, ortaya yüksek bütçe açığı çıkarıyor.
Bunun sonucunda Macaristan ekonomisi yavaşlama eğilimi
gösterirken, büyüme hızı düşüyor ve ülkenin ekonomik büyümesi de yavaşlıyor. Ayrıca Macaristan, dış ticaretinin büyük
kısmını ülkede üretim yapan uluslararası şirketler tarafından
gerçekleştirilmesi, ülkenin dış ticaret hacminin, uluslararası
piyasalarda yaşanan değişikliklerden daha çabuk etkilenmesine yol açıyor. Dünya Bankası İş Yapma Kolaylığı Sıralaması’nda 54’üncü ülke olan Macaristan’da GSMH’nin sektörel
Ekonomik Göstergeler (2013)
GSYİH (Nominal Milyar $)
GSYİH BÜYÜME (Reel %)
Kişi Başına GSYİH ($)
122,4
-0,4
20.105
İhracat (Milyar $)
90,2
İthalat (Milyar $)
87,4
Enflasyon Oranı (%)
2,2
Toplam İş Gücü (Milyon)
3.85
İşsizlik Oranı (%)
11,5
Kaynak: Economist Intelligence Unit&Budapeşte Ticaret Müşavirliği
dağılımı, sanayi %31,3 tarım %3,7 ve hizmetler %65 olarak
sıralanıyor. Macaristan ekonomisinin nasıl bir seyir izleyeceği,
büyük ölçüde bağımlı olduğu AB ekonomilerinin göstereceği
performans ve iç talepteki artışın büyüklüğüyle yakından ilgili
olduğu gibi, ihracata yönelik üretim yapan imalat sektörünün
göstereceği performansın da bu hususta belirleyici olacağı
tahmin ediliyor.
GENEL EKONOMIK YAPI
Macaristan, ekonomik büyüklük bakımından bölge ülkeleri arasında Polonya ve Çek Cumhuriyeti’nden sonra üçüncü
sırada yer alıyor. Doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının ülkenin üretiminin modernleşmesinde önemli rol oynadığı Macaristan’da iletişim, bankacılık, altyapı, imalat sektörlerinin
büyük bölümü uluslararası yatırımcıların mülkiyetinde bulunuyor. Özel sektörün GSYİH içindeki payı bölge ülkeleri içinde
de en yüksek oranlardan biri olan %80 düzeyinde. Son yıllarda
özelleştirme kadar önemli olan bir diğer gelişmenin de kırsal
bölgelerde küçük üretim tesislerinden büyük fabrikalara kadar
yapılan çeşitli yabancı yatırımlar olduğu görülüyor.
Küresel krizden en fazla etkilenen ülkelerden biri olan Macaristan ekonomisi, 2009 yılında %6,8 oranında küçülürken,
ekonomide 2010 ve 2011 yılları arasında
%1’in üzerinde büyüme gerçekleştirdiği,
2012 yılında %1 civarında küçülme yaşandığı ve henüz beklenen canlanmanın henüz sağlanamadığı gözlemleniyor.
Macaristan ekonomisinde görülen daralma, küresel krizle doğrudan ilintili olduğu kadar, 2006 yılı son çeyreğinden bu
EKONOMİK FORUM
43i
ÜLKE
yana ülkede uygulanmakta olan, sıkı para
ve maliye politikaları öngören ekonomik
istikrar paketleriyle de ilişkilendiriliyor.
Ülkede son yıllarda uygulanan mali
programlar sayesinde, finansal sürdürülebilirlik ve ekonomik istikrarın temini
yönünde önemli gelişmeler yaşanıyor. Bu
kapsamda, bir taraftan, kamu harcamaları azaltılarak şeffaf bir hale getirilirken
bir taraftan da finansal sektörde, bankacılık faaliyetleri takibe alınarak, piyasaları
güçlendirmeye yönelik bankacılık düzenlemelerinin çerçevesi oluşturuluyor. Ekonominin harcamalar tarafında, ekonomik
performansı büyük ölçüde iç talep etkiliyor.
2013 yılında kaydedilen temel makroekonomik verilere bakıldığında; gayrisafi
yurt içi hasıla (GSYİH) 122 milyar dolar,
enflasyon oranı da %2,2, işsizlik oranı ise
%11,5 olurken, 15-64 yaş arası iş gücüne
katılım oranı ise %55,4 olarak gerçekleşti. 2012 yılında ihracatı 98,8 milyar dolar
olan Macaristan’ın 2013 yılındaki ihracat
rakamının 90,2 milyar dolar olduğu, ithalatının 2012 yılında 95,2 milyar dolardan
2013 yılında 87,4 milyar dolara düştüğü
görülüyor.
Macaristan’ın ihracat ve ithalatında
%25’lik payla Almanya ilk sırada yer alırken, bu ülkeyi Romanya, Avusturya, Slo44
EKONOMİK FORUM
Macaristan Dış Ticaret Göstergeleri (Milyar $)
GSYİH
GSYİH
Büyüme
(Reel)
Kişi Başına
Gelir
İhracat
2006
112.8
3.3
18,120
73.5
2007
136.1
0.1
18,798
93.1
2008
154.2
0.9
19,416
2009
126.6
-6.8
2010
128
2011
138.7
Yıl
İthalat
Hacim
Denge
76
149.5
-2.5
94
187.1
-0.9
106.3
108
214.3
-1.8
18,286
80.1
76.8
156.9
3.3
1.3
18,806
91.4
87.2
178.6
4.3
1.6
19,578
98.8
95.2
194
3.6
2012
125.6
-1.7
19,639
90.2
87.4
177.6
2.9
2013*
122.4
-0.4
20,105
95.7
91.9
187.6
3.9
Kaynak: Economist Intelligence Unit
(*) EIU öngörülerine dayanmaktadır.
vakya, İtalya, Fransa İngiltere, Polonya, Çek Cumhuriyeti ve
Rusya Federasyonu izliyor. Rusya, Macaristan’ın ithalatında
petrol ve gaz gibi enerji ürünleriyle önemli bir yer tutuyor.
Macaristan’ın önemli ticari ortaklarından biri haline gelen
Çin, AB pazarına girebilmek için üretim tesislerini Macaristan’da açıyor.
SEKTÖRLERİN DAĞILIMI
Macaristan’ın imalat sektörü büyük değişikliğe uğradı.
Bunun temel sebebi de telekomünikasyon ve diğer ileri teknoloji ekipmanı gibi yeni alanlarda yatırım yapan uluslararası
yatırımcıların ülkeyi belirli sektörler için bir merkez haline
getirmesi olarak değerlendiriliyor. Uluslararası sermaye girişine bağlı olarak etkin ve modern bir yapıya kavuşan Macaristan’da, elektrikli ve optik cihazlar üretimi %30’luk payla ima-
ÜLKE
lat sanayinin temelini oluşturuyor. Ulaşım ekipmanı üretimi,
otomotiv endüstrisi öncülüğünde %15’lik bir pay ile ikinci
önemli sektör konumunda. Diğer önemli sektörler ise yüksek
ihracat düzeyleri ve ülke ekonomisindeki uzun geçmişleriyle
önem kazanan ve yeniden yapılanmayla modernizasyon sürecinde olan kimyasallar ve gıda ürünleri.
İnşaat sektörünün Macaristan’ın GSYİH’sı içindeki payı
çoğunluğu yol yapım projeleri olmak üzere büyük çaplı kamu
ihalelerinin sayısına göre dalgalanma göstermekle beraber genellikle %5 civarında seyrediyor.
Tarım ve bağcılık, uygun iklim ve bereketli topraklara sahip
Macaristan’ın ekonomisinde geleneksel olarak önemli bir yer
tutuyor. Tarımsal üretimde kendi kendine yeten bir ülke olan
Macaristan, tarım ürünleri ihracatında da düzenli ve sağlam
bir artış gösteriyor. Temel tarımsal ürünleri arasında buğday,
mısır, arpa, ayçiçeği tohumu, şeker pancarı, patates, çeşitli meyve ve sebzeler başi
çekiyor. Macaristan’da tarımsal ürünler
kadar hayvancılık ve süt mamulleri üretimi de ekonomide belirli bir yer tutuyor.
Macaristan turizm alanındaki gelirlerini artırmak için, Batı Avrupa’ya göre
daha ucuz alternatif olma imajını değiştirmeye çalışıyor. Macaristan’ın turizm
gelirlerinin GSYİH’ye oranı %2,7 olurken,
ev veya oda kiralama şeklindeki faaliyetlerle bu rakam %9-10’a kadar yükseliyor.
Başkent Budapeşte, modern otelleri, gelişmiş konferans salonlarıyla uluslararası
bir konferans merkezi olarak değerlenEKONOMİK FORUM
45i
ÜLKE
diriliyor. Turizm tesislerini geliştirmek,
SPA turizmi gibi alternatif alanlara yönelmek hükümetin temel politikaları arasında yer alıyor.
YABANCI YATIRIMLAR
AÇISINDAN MACARİSTAN
Yabancı yatırım odaklı büyüme politikasını benimsemiş olan Macaristan için
ülkeye doğrudan yabancı sermaye çekilmesi büyük önem taşıyor. Macaristan AB
üyesi olduktan sonra, yatırım teşviklerini
AB normlarına uygun hale getirerek, bu
kapsamda birçok doğrudan destek, vergi
ve off-shore desteğini yürürlükten kaldırdı. Macaristan AB müktesebatına uygun
yeni teşvik yöntemlerini uygulamaya sokarak ülkeye sermaye akışını devam ettirmeye çalışıyor.
Macaristan’a doğrudan giriş yapan
uluslararası sermayenin dağılımına bakıldığında %79’luk kısmın AB kaynaklı
olduğu görülüyor. Macaristan’da doğrudan uluslararası sermayeli yatırımların en
yoğun olduğu sektörlerin başında imalat
sanayi geliyor. Bu kapsamda dünyadaki en
büyük 15 otomotiv üreticisi, üretimlerini
46
EKONOMİK FORUM
Macaristan’da gerçekleştiriyor. Bu alanda faaliyet gösteren
uluslararası sermayeli firma sayısı 121. Ayrıca elektronik ve
optik donanımla ilgili toplam 470 uluslararası firma faaliyet
gösteriyor.
Bazı uzmanlar, ülkedeki pazar ekonomisinin önümüzdeki 10 yıl içinde daha belirgin bir hale gelmesi ve başta sağlık
sektörü olmak üzere yapılacak kamu reformlarıyla çok uluslu
şirketlerin yeniden belirlenmesinin, ülke ekonomisini olumlu
ÜLKE
Türkiye-Macaristan Arasındaki Ticari Veriler (Bin $)
Yıllar
İhracat
Değişim (%)
İthalat
Değişim (%)
Hacim
Denge
2001
170,230
54.8
186,673
-13.7
356,903
-16,444
2002
200,934
18
325,902
74.6
526,836
-124,967
2003
284,647
41.7
416,863
27.9
701,509
-132,216
2004
349,938
22.9
705,407
69.2
1,055,345
-355,469
2005
379,092
8.3
946,238
34.1
1,325,330
-567,146
2006
486,440
28.3
1,286,433
36
1,772,872
-799,993
2007
775,656
59.5
1,423,629
10.7
2,199,286
-647,973
2008
684,088
-11.8
1,286,114
-9.7
1,970,202
-602,027
2009
445,727
-34.8
987,290
-23.2
1,433,017
-541,563
2010
440,766
-1.1
1,382,213
40
1,822,979
-941,447
2011
508,648
15.4
1,494,488
8.1
2,003,135
-985,840
2012
517,922
1.8
1,184,452
-20.7
1,702,374
-666,530
Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı
yönde etkileyeceğini öngörüyor. Ayrıca Macaristan’da göreli olarak ucuz olduğu belirtilen nitelikli iş gücünün, yabancı
firmaların telekomünikasyon merkezleri, teknoloji merkezleri
ve Ar-Ge alanlarında ülkeye yatırım yapma kararı almalarında
önemli bir itici güç olmaya devam edeceği tahmin ediliyor.
Macaristan’a yatırım yapılması durumunda ödenecek
verginin maksimum %80’i vergiden düşülüyor. Vergi teşviklerinin uygulanmasında maksimum süre 10 yıl olup, bu süre
teşvik yatırımının gerçekleştirildiği yıl
başlayarak, dokuz yıl devam ediyor. Teşviklere uygulanan oranlar bölgelere göre
değişiklik gösteriyor. Bölgelere göre uygulanan maksimum muafiyet oranları şöyle:
Budapeşte %25, Pest Bölgesi %30, Batı
Trans Tuna %50, diğer bölgeler %50. Bu
oranlara orta büyüklükteki firmalar için
%10, küçük firmalar için %25 ilave yapılabiliyor.
TÜRKİYE-MACARİSTAN ARASINDAKİ
TİCARİ İLİŞKİLER
Macaristan’ın 1 Mayıs 2004’te AB üyeliğine girmesiyle birlikte Türkiye-Macaristan dış ticaretinde tamamıyla AB-Türkiye
Gümrük Birliği mevzuatı uygulanıyor.
Türkiye’nin Macaristan’a 2013 yılı ihracatı 653 milyon dolar, ithalatı ise 1,2 milyar
dolar düzeyinde gerçekleşti. Bu rakamların iki ülke arasındaki ticaretin mevcut
potansiyelini yansıtmadığı belirtiliyor.
Türkiye’nin Macaristan’a ihracatında
başlıca kalemleri otomotiv ve yan sanayi,
elektrikli makineler, hava taşıtları, kazanlar, makineler, demir-çelik eşya, plastikler, örme giyim eşyası ve pamuk oluşturuyor. Türkiye’nin ithal ettiği başlıca
ürünler arasında ise elektrikli makineler,
organik ve inorganik kimyasallar ve plastikler yer alıyor.
AB üyeliğiyle birlikte Macaristan’daki
ticari mevzuat, AB mevzuatına uyumlaştırıldığından dolayı ticari, ekonomik ve
mali alanlardaki mevzuatın karmaşıklığı
Türk yatırımcılar için dezavantaj oluşturabilir. Macar tüketicilerinin kaliteli ve
ucuz ürünleri tercih etmeleri nedeniyle,
pazarda kalıcı olmak isteyen Türk firmalarına uzun vadeli bir pazar stratejisi izlemeleri tavsiye ediliyor.
EKONOMİK FORUM
47i