dirençler, çeşitleri ve kullanımları

DİRENÇLER, ÇEŞİTLERİ
VE KULLANIMLARI
Abdullah UNUTMAZ – Ağustos 2009
HUNROBOTX–MAKALELER
Dirençler , Çeşitleri ve Kullanımları
Dirençler , üzerinden geçen akımın geçişini engelleyecek, azaltacak yönde çalışan devre
elemanlarıdır. Kullanım amaçlarına gelince ;
Akım sınırlamak,
Gerilim düşürmek,
Devrenin yükünü ve akımını ayarlamak
Gibi maddeler sayılabilir.
Çalışma Şekillerine Göre Dirençler
Çalışma şekilleri ve kullanım amaçlarına göre sıralandığında üç başlık altında toplanabilirler:
Sabit dirençler,
Ayarlanabilir dirençler ve
Sensörler.
Sabit Direnç:
Sabit dirençlerde , direncin değeri fabrikasyon aşamasında belirlenir, daha sonra ise
değiştirilemez.
Ayarlanabilir Dirençler:
Üretim esnasında belirli bir maksimum direnç değeri uygulamalarına müsaade eddecek
şekilde üretilirler. Ancak devrede kullanıldıklarında ihtiyaca göre uygun değeri
yakalayabilmek için ayarlanabilmelerine olanak sağlayacak şekilde üretilirler.
Örneğin , hoparlörlerden çıkan sesin yüksekliğini ayarlamak için kullanılırlar.
Trimpot:
Devrede kullanıldıklarında, devre ilk olarak kurulunca belirli bir değere ayarlanırlar ve
değerleri bir daha değiştirilmez. Üç tane bacağa sahip olan bu dirençlerin bacaklarından ,
kenardakilerden, biri toprağa bağlanırken dıştaki diğer bacaksa güç kaynağından gelen
besleme voltajına bağlanır, ortada kalan bacak ise gerekli devre elemanına besleme voltajı
olarak gönderilir.
Potansiyometre:
Ses ayarı değişimi gibi değerleri her an değiştirilebilecek dirençlerdir.
Reosta:
Genellikle deneylerde kullanılırlar.
Sensörler:
LDR (Light Depended Resistor):
Büyüklükleri ışığın şiddetine bağlı olarak değişen dirençlerdir. Genellikle üzerine düşen
ışığın şiddeti arttıkça, direnç değeri azalır.
Termistör:
Değerleri sıcaklığa bağlı olarak değişen dirençlerdir, direnç değeri sıcaklığın etkisiyle
artabilir de azalabilir de.
HUNROBOTX–MAKALELER
Varistörler (Voltage Depended Resistor):
Değeri üzerine uygulanan voltajın değeriyle ters orantılı olarak değişir. Devrede kullanım
amacı başka bir devre elemanını yükesk voltajdan korumaktır. Kullanım şekline gelince,
korunacak devre elemanına paralel bağlanmasıyla voltj arttıkça kısa devre moduna
yaklaşır ve istenilen elemanın korunmasını sağlamış olur.
Sabit Dirençlerde Direnç Değerinin Okunması
Sabit dirençlerin bir kısmında direç değeri rakamla ifade ediliyor olsa da , değişik renklerle
dirençlerin üzerine çekilen çizgiler de direnç değerini ifade etmenin bir diğer yoludur.
3.Bant
1.Bant
2.Bant
Çarpan Değeri
1.Rakam 2.Rakam
Renkler
On Üzeri
Siyah
0
0
Kahverengi
1
1
1
Kırmızı
2
2
2
Turuncu
3
3
3
Sarı
4
4
4
Yeşil
5
5
5
Mavi
6
6
6
Mor
7
7
7
Gri
8
8
8
Beyaz
9
9
9
Altın
-1
Gümüş
-2
Renksiz
-
4.Bant
Hata Yüzdesi
+%5 / -%5
+%10 / -%10
+%20 / -%20
Yukarıda çizgilerin renklerine ve konumlarına göre nasıl yorumlanmaları gerektiğine ilişkin
bir tablo oluşturulmuştur, dört çizgili dirençler için.
Bir direnci incelediğimizde çizgilerin direncin bir ucuna diğerinden daha yakın olarak
dizildiklerini görürüz, yakın uçtan diğer uca doğru okuma yapılır. Ayrıca bu renkelerin hangi
sayısal değere sahip olduklarını hatırlayabilmek için “ SoKaKTaSaYaMaM GiBi “
tekerlemesinden yardım alınabilir.
Örnek ;
Şekildeki direncin değerini okuyarak konuyu biraz daha anlaşılır bir hale getirebiliriz.
HUNROBOTX–MAKALELER
Şekildeki direncin çizgilerine baktığızda çigilerin sol tarafımızda yoğunlaştıkları dikkatimizi
çekiyor. Buna göre renklerin sırasına göre sayısal değerleri yazalım:
Đlk sırada kırmızı olduğu için en yüksek basamaktaki değer : 2
Đkinci sırada sarı var, yani : 4
Ve üçüncü sırada ise turuncu olduğu için : 3
Son sırada ise gümüş bulunmaktadır.
Direnç değerine gelince sayıları 10’un katıyla çarpıma kadar yanyana yazmak gerekir:
24
Üçüncü çizgi çarpımı belirttiği için 24 sayısını 1000 ile çarpmamız gerekir.
24x1000=24000
Ve son çizgi de hata oranını ifade ettiği için direncin değeri
24000 + 24000 x %10 ile 24000 - 24000 x %10 arasında olabilir.
Bunu yaklaşık olarak 24 kΩ olarak ifade edebiliriz.
Bot: Beş çizgiyle ifade edilen büyüklüklerde yine hata oranı çarpımını belirten altın, gümüş
yada renksiz çizgiden bir önceki çizgi çarpımdaki onun katını ifade ederken , diğer çizgilerin
değerleri yanyana yazılarak üç basamaklı bir sayı oluşturulur. Ve çarpımın ardından direnç
değeri elde edilir.
Bot Robot uygulamaları gibi uygulamalarda direncin yüzde hata oranı diikkate alınmayabilir.
Bağlantılar
http://robot.ee.hacettepe.edu.tr/