broyler tavuklarda görülen enfeksđyöz đskelet hastalıkları

BROYLER TAVUKLARDA GÖRÜLEN ENFEKSĐYÖZ ĐSKELET
HASTALIKLARI
Đskelet bozuklukları; topallık, zayıf gelişim, artan mortalite, karkas kalitesi
ve karkas derecesinin düşmesi ile sonuçlanır. Modern kanatlı hayvan yetiştiriciliğinin
amacı olan broylerlerde CA, yumurtacılarda yumurta üretimi; iskelet sistemine
yüksek oranda bağlıdır. Kanatlı beslenmesi ve management yetersizlikleri iskelet
hastalıkları ile sonuçlanabilir.
Son 10 yıldır broyler tavuklarda görülen enfeksiyöz iskelet hastalıkları çeşitli
isimler altında bildirilmiştir. Bunlar; osteomyelitis, femur başı nekrozu, uzun kemik
nekrozu, proksimal femur dejenerasyonu gibi. Ancak, osteomyelitis ile birlikte
seyreden bakteriyal kondrotidis ve osteomyelitis ile birlikte seyreden bakteriyel
kondronekrosis enfeksiyöz iskelet hastalıkları tanımlamak için en uygun terimlerdir.
Zaman zaman femur başı nekrozu olarak tanımlanan bu iskelet haslıklarında,
lezyonların
sadece
kemiklerde
bulunuşundan
kondronekrosis
femurda
olarak
bulunmayıp,
ötürü
tibiotarsal
osteomyelitis
isimlendirilmesi
ile
kemiklerde
birlikte
araştırıcılar
ve/veya
seyreden
tarafından
uzun
bakteriyel
uygun
olarak
görülmüştür.
Femur başı nekrozu terimi kanatlılarda malabsorbsiyon sendromu ve reovirus
enfeksiyonları ile ilişkili olan kemiklerdeki lezyonları tanımlamada da kullanılır.
Bununla birlikte, malabsorbsiyon sendromunda görülen lezyonlar nekroz değil,
osteoporosistir.
Kanatlı hayvanlarda yaşanan bakteriyel osteomyelitis-kondronekrosis vakaları
1972 yılında bildirilmiştir ve şimdilerde broyler tavuklarda topallığın en önemli
sebeplerinden birisi olarak görülmektedir. Son zamanlarda topallığın nedenleri
üzerine yapılmış sistemik çalışmalar, bu durumun topallığın en yaygın sebebi olduğunu
göstermiştir.
Bu problem kanatlılarda ağrıdan ve/veya biyomedikal disfonksiyondan dolayı
topallığa neden olur ve sonuçta zayıf gelişim, ölüm, açlıktan ve dehidrasyondan ötürü
artan mortaliteye ve karkas derecesinin düşmesine neden olur (Thorp, 1996).
Hastalık broylerlerde çoğunlukla 30-35 günlük yaşlarda ortaya çıkmaktadır.
Etiyoloji
Hastalığın bakteriyel etiyolojisi
Staphylococcus aureus bacaklardan ve eklemlerden izole edilmiş en yaygın
bakteridir ve ticari broylerlerin kemik enfeksiyonlarından sıklıkla izole edilmektedir
(Nairn & Watson, 1972; Griffiths et al., 1984; Randall & Reece, 1996; Riddell,
1997; McNamee,1998; McNamee et al., 1998).
Enfekte
staphylococ
kemiklerden
(Staph.
izole
Hyicus),
edilmiş
koagulaz
diğer
bakteriler;
negatif
koagulaz
staphylococ
pozitif
(S.Xylosus
ve
S.Simulans), E.coli, Mycobacterium avium, Salmonella spp. ve Enterococcus spp.’dir
(Reece, 1992; Thorp et al., 1993; McNamee, 1998; McNamee et al., 1998).
Bir diğer çalışmada patojenlerin varlığının insidensi incelendiğinde; Sıvab alınan
lezyonlardan, koagulaz pozitif stafilakok (%22.2), koagulaz negatif stafilakok
(%11.1)
ve
E.coli
karışık
kültürleri
(%13.3)
izole
edilmiştir.
Ayrıca
çeşitli
araştırmalara göre de Stafilakok türlerinin arthritis/ tendonitis/ osteomyelitis’de
broilerlerde en yaygın sebep olduğunu bildirilmiştir (Thorp et al., 1993; McNamee,
1998; McNamee et al., 1998).
Staph.aureus kanatlı hayvan yetiştiriciliğinde en yaygın bakterilerden birisi
olarak tanınır (Sauter et al., 1981).
Bu konu ile ilgili olarak yapılan bir araştırma ise şu şekildedir; 5 ayrı broyler
sürüsünde 38 kemikte bakteriyolojik çalışma yapılmıştır (McNamee, 1998). Staph.
aureus’un
oranı
%63,1
olarak
Staphylococcus xylosus %
bulunmuşken,
non-hemolitik
E.coli
%13.1,
10.5, Staph. hyicus 10.5% ve Staph. simulans %2.6
olarak bulunmuştur. Başka bir çalışmada; Staph. aureus 8 lezyonda %62.5 oranında
bulunmuştur (McNamee et al., 1998). Bu yüzden bütün veriler, Staph. aureus’un
ticari
broyler
sürülerinde
osteomyelitis
ile
birlikte
seyreden
bakteriyel
kondronekrosis için predominant neden olduğunu göstermektedir.
Staph. aureus’un diğer bakterilerle kıyaslandığında niye predominant faktör
olduğu bilinmemekle birlikte, Staph. aureus aynı zamanda bir sürü türde önemli
enfeksiyonlara yol açar, örneğin; sığır ve koyunda mastitis nedeni iken, çocuklarda
osteomyelitis sebebidir. Staph. aureus aynı zamanda hastane enfeksiyonlarının da
bir sebebidir.
Hastalıkla ilişkili lezyonlar
Staphylococ
enfeksiyonlarında
septisemiden
ötürü
kanatlı
hayvanlarda
aynı
zamana rastlayan lezyonlar görülebilir. Bunlar; arthritis, tenosynovitis ve/veya
suppuratif arthritis olabilir (Griffiths et al., 1984; Thorp et al., 1993, McNamee
et al., 1998).
Staphylococ aureus enfeksiyonlarındaki predispoze faktörler
Staphylococ aureus, sağlıklı tavuklarda kolonize olabilen fırsatçı bir bakteridir
ve saha koşullarında konakçı-patojen dengesinin bozulduğu durumlarda klinik hastalık
gelişebilir. Araştırıcılar, büyüme plağı kıkırdağında meydana gelen travmanın hastalık
gelişimine katkıda bulunabileceğini belirtmişlerdir.
Predispoze faktörler arasında viruslar da sayılmalıdır. Çiftlik hayvanları refahı
konseyi 1992’de viral enfeksiyona bağlı arthritis ve tenosynovitis’in topallık için
önemli bir neden olduğunu bildirmiştir. Bu konuda yapılan araştırmalarda etkilenmiş
kemiklerden adeno- ve reo virus izole edilmiştir. Ayrıca, IBDV enfeksiyonu kanatlı
heterofillerinin Staph. aureus’u fagosite etme yeteneğini azalttığı bildirilmiştir ve
enfeksiyon daha şiddetli bir hal almıştır. Yine aynı şekilde CAV ve IBDV virusunun
beraberce çok daha büyük bir immunsupresyon yaptığını belirtilmiştir. CAV ve IBDV
enfeksiyonuna maruz kalındıktan sonra Staph. aureus enfeksiyonu lezyonları sayısını
artırmıştır
patogenezde
(McNamee
önemli
et al.,
rol
1999b).
oynarlar.
Bu
yüzden,
Bir kümeste
CAV
topallık
ve
IBDV
insidensi
birlikte
düşürülmeye
çalışılıyorsa bu faktörler de göz önünde bulundurulmalıdır.
Patogenezis
Enfeksiyonun tam patogenezisi bilinmemektedir, fakat temelde bu durumun
metafisial kan damarlarının uçlarının, kanda bulunan bakteriye maruz kalması ile
oluştuğu düşünülmektedir.
Staph.
aureus
suşları,
kuluçkahane
artıkları
ile
yakından
ilişkili
olarak
bulunmuştur, bu da kuluçkahanelerin enfeksiyon için önemli bir kaynak olduğunu
göstermektedir.
Ayrıca; kötü management koşulları, yer yumurtası ve kirli yumurtalar hastalığın
yayılmasında etkilidir. Bu yüzden, damızlık kümesleri ve kuluçkahanelerdeki hijyen ve
management uygulamaları hastalığın ortaya çıkışını etkileyebilir.
Lezyonlar;
Lezyonlar, uzun kemiklerin büyüme plaklarında özellikle femur ve tibiotarsus’un
proksimal
büyüme
plağında
görülmektedir,
fakat
diğer
kemikler
de
etkilenebilmektedir.
Proksimal femur ve tibiotarsus’un histolojik olarak incelendiği son yapılan
çalışmalara göre, en çok etkilenen bölgenin sağ femur olduğu (%63,1), bunu sağ
tibiotarsus (%40,3) ve sol femur (%36,8) ve sol tibiotarsus’un (%19,3) izlediği
belirtilmiştir (T. McNamee & J. A. Smyth)
Bacak
kemiklerinde
oluşmuş
enfeksiyonda,
kanatlılar
topallık
semptomu
gösterebilirler ya da ölü olarak bulunabilirler. Nairn & Watson (1972) broiler
tavuklarda
%5’e
kadar
mortalite
ile
birlikte
topallığın
insidensini
%50’ye
ulaşabileceğini belirtmişlerdir.
Hastalıktan etkilenmiş kanatlılar, karakteristik olarak topallayan bir yürüyüşe
sahiptirler. Lezyon femurun proksimal ucunda oluştuğunda, kanatlılar hareket
ederlerken tipik olarak bir veya her iki kanat uçlarını veya kalça fleksiyonu
hareketini
destek
için
kullanırlar
(Figür
1)
ve
etkilenmiş
bölgeye
basınç
uygulandığında hayvan acıdan ötürü yüksek şekilde ses çıkarır (Thorp et al., 1993).
Hastalığın ileriki aşamalarında, etkilenmiş kanatlılar hareket etmeye isteksizdirler
ve bu yüzden yem ve su almaları olası değildir. Kaçınılmaz olarak; ağırlık kaybı, söz
konusudur (Griffiths et al., 1984) (Emslie & Nade, 1985).
Makroskobik olarak; etkilenmiş kemiklerin daha kırılgan bir kemik yapısı söz
konusudur (Skeeles, 1997). Bununla birlikte, çoğu lezyon sadece mikroskobik olarak
görülmektedir (McNamee, 1998).
Teşhis
Lezyonların gözle görülme oranı sadece vakaların %40-67’si olduğu için, histolojik
inceleme gereklidir.
Tedavi ve Kontrol;
Hastalıkta
bakteriyemi
kaçınılmazdır.
Osteomyelitis-kondronekrosis’te
aynı
zamanda stafilakokal septisemiden de kayıplar söz konusudur. Bu yüzden, etkilenmiş
sürülerde yapılacak uygun tedavi septisemiden dolayı oluşacak kayıpları önleyecektir.
Bu sayede tedavi aynı zamanda bakteriyeminin ortaya çıkışını azaltacak ve
vakalarının gelişimini durduracaktır. Tedavi problemin kaynağına dayanır.
Kuluçkahanelerde uygulanacak yüksek standartta hijyen kuralları riski azaltabilir.
Bu
konuda
kuluçkahanelerin
dezenfeksiyonu
ve
paraformaldehit
fumigasyonu
önemlidir.
Sonuç;
Osteomyelitis ile birlikte seyreden bakteriyel kondronekrosis broylerlerde çok
önemli bir problemdir. En yaygın sebep, Staph. aureus olmakla birlikte, ayrıca,
diğer bakterilerde bu duruma yol açabilir. Staph. aureus zor bir patojendir ve
kontrolü zordur ve önemli problemlere yol açar. Bu problemlerin yol açacağı ciddi
önemli kayıpları önlemek için zamanında tedbirler alınmalı, hijyen koşullarna dikkat
edilmeli ve stafilakoklara ve diğer bakterilere etkili olabilecek antibiyotik tedavisine
gidilmelidir.
KAYNAKLAR;
1- McNamee P. & Smyth J.A; Bacterial chondronecrosis with osteomyelitis
(‘femoral head necrosis’) of broiler chickens: a review
2- Merck Veterinary Manuel
3- Riddell, C. 1981. Skeletal deformities in poultry.
4- Thorp, B.H. & Waddington, D. (1997). Relationships between the bone
pathologies, ash and mineral content of long bones in 35 day-old broiler chickens.
Özlem HĐÇCAN
Veteriner Hekim
MĐSTAV ĐLAÇ