Fiilden türeyen, fiil anlamını yitirmeyen, ancak

FİİLİMSİLER
Fiilden türeyen, fiil anlamını yitirmeyen, ancak cümlede isim, sıfat, zarf vb. gibi kullanılan kelimelere fiilimsi denir.
Fiilimsiler;
Ø Fiil anlamını tamamıyla yitirmezler.
Ø Fiile gelen zaman ve şahıs eklerini almazlar, yani fiil çekimine girmezler.
Ø Cümlede doğrudan yüklem olamazlar. Ancak ek-fiil alarak yüklem olabilirler.
Ø Fiilimsi olan kelimeler veya fiilimsi ile oluşan kelime grupları cümlede yan cümlecik olarak adlandırılır.
Ø Fiilimsiler bulundukları cümleyi birleşik yapılı hâle getirirler.
Ø Fiilimsi ekleri yapım eki olarak da tanımlanabilir.
Ø Fiilimsileri niteleyen kelimeler zarf görevinde olurlar.
Sonuç:
Bir sözcüğün fiilimsi olabilmesi için;
a) Fiil kök veya gövdesinden türemesi yani fiil olması gerekir fiil olmayan yerde fiilimsi olmaz.
b) Fiil anlamını kaybetmemesi
c) Cümlede isim, sıfat ya da zarf görevi yapması
d) Çekimli fiil olmaması gerekir.
Fiilimsiler 3. gruba ayrılır:
1.
İsim Fiiller:Fiil kök veya gövdelerine ( -ma ,-me; -mak, -mek; -ış, -iş ) eklerinden biri getirilerek yapılır. Bu kelimeler fiil
mastarlarıdır. Cümlede isim gibi kullanılabilirler.
Ø İsim-fiiller isimlerin tüm özelliklerini gösterebilirler. Hâl eklerini, çoğul eklerini alırlar, tamlamalarda görev
alabilirler.
Kitap okumayı seviyorum, çocuğun konuşmasını beğendim, çalışmamın karşılığını aldım,
Ø İsim fiil ekleri aynı zamanda kalıcı isimler de türetebilir bunları karıştırmamak gereklidir. Bunu ayırmak için isim fiil eklerinin
sonuna olumsuzluk eki getirilebilir. İsim fiillerin olumsuzu yapılabilir ama kalıcı isimlerin yapılamaz.
Bu dondurma çilekli olsun. Sebzeleri dondurmamak gereklidir.
Sütün kaymağı kahvaltıda yenir. Karlı
havada kaymamak için dikkat etmeli.
Ø Olumsuzluk eki almış filleri isim fiille karıştırmamalıdır.
Bu kitabı okuma –fiil-; kitap okuma yararlıdır –isim-fiil
Yazma eserler çok değerlidir –isim-fiil-; bu deftere sakın yazma. –fiil2.
Sıfat Fiiller:Fiil kök veya gövdelerine (-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş ) eklerinden biri getirilerek yapılır. Bu kelimeler
cümlede genellikle sıfat gibi kullanılırlar.
Ø Sıfat fiiller sıfat gibi kullanılırlar. İsim çekim eki aldıklarında isim düşer ve adlaşmış sıfat olurlar.
İşleyen demir ışıldar, çalışanlar kazanır,tanıdığım kimse kalmadı, görmüş geçirmiş bir kişi,
Ø Sıfat fiil ekleri de kalıplaşmış isim yapabilirler: yakacak kalmadı,çağlayandan akan su,
Ø ( -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş ) ekleri aynı zamanda çekimli fiil ekleri olarak kullanılırlar,
karıştırmamak gerekir. Ör:Gelecek günler bir gün gelecek.Bildik, tanıdık kimseyi görmedik.Olmuş meyveleri toplayıp satmış.
Görünmez kazalara karşı tedbir almamak olmaz.Koşar adımlarla uzaklaşıp gider.
3.
Zarf Fiiller:Fiillere (ip,ince,erek,ken,dikçe,eli,kan,madan,…r ….mez ,…a …a,asıya,maksızın,dığında) eklerinden biri
getirilerek yapılır. Bu kelimeler cümlede tek başına veya kelime grubu olarak zarf tümleci görevinde kullanılırlar.
Koşa koşa eve geldiler. Akşama kadar gezip durdular.
Kar yağdıkça manzara güzelleşir. Akşama kadar durmaksızın
çalıştım.
Annem eve gülerek geldi.
Ø Zarf-fiillerden sonra isim çekim ekleri kullanılmaz.
Ø -ınca eki bu kurala aykırı olarak ismin-e hali ile kullanılır:
Onu görünceye kadar bekledim.
Ø -madan eki aynı zamanda isim fiil eki ile –den eki alarak kullanılabilir:
Bu çalışmadan sıkıldım (örneğinde olduğu gibi). Bu durumda olumsuzluk anlamı taşımaz.
Birbiri ile karıştırılmamalıdır.
Ø -ken eki kural dışı bir kullanımla kendinden önce zaman eki alarak ve ek fiil ile kaynaşarak kullanılır:gelirken,çalışırken, görürken)
Ø Sıfat-fil eki olarak kullanılan –r, -mez eki kalıplaşmış olarak birlikte zarf-fiil oluşturur:
Görür görmez aldım, duyar duymaz geldik.
1) İSİM – FİİLLER (AD – EYLEMLER):
Fiil soylu sözcüklerin sonuna –mak, -mek , -ış, -iş, -uş, -üş, -ma, -me ekleri getirilerek yapılır.
Sana bakmak Allah’a inanmaktır.
Yaşamak, ölmekten zor.
Buralardan gitmek istiyorum.
Seni bile özlemek istemiyorum bu akşam.
İçimde maziden kalma duygular var.
Onula yeniden başlamayı düşünüyor musun.
Bir gülüşün ömre bedel.
Gün biter gülüşün kalır bende.
Seninle akşamları yürüyüşe çıkardık.
Adamın yalvarışlarını bir görecektin.
Madem ki yükseliş var iniş olmaz olur mu?
Unutuş, unuturlar seni de.
Bu kucaklayış belki de bir haykırışın sesiydi.
NOT 1 : İsim- fiil ekiyle türetilen bazı sözcükler, isim- fiil özelliğini yitirip kalıplaşarak kalıcı bir nesne ya da
kavram adı olabilir.Artık bunlara isim- fiil eki olarak bakmamak gerekir.Bunlara kalıplaşmış isim denir.
*Kaymak, çakmak, dondurma, kavurma, dolma, gözleme, bağış, geviş…
NOT 2: Fiilden fiil yapım eki olan –iş ile isim- fiil eki olan –iş’ i birbiri ile karıştırmamak gerekir.Anlamsal
olarak fiilden fiil yapım eki (işteşlik eki) bir işi karşılıklı ya da birlikte yapma anlamı verirken isim fiil eki
böyle bir anlam vermez.
Gülüşün çok güzel. (isim fiil eki)
Onu öyle görünce gülüştüler. (işteşlik eki)
NOT 3: Fiilden fiil yapan olumsuzluk eki olan –ma, -me ile isim fiil eki olan –ma,-me birbiri ile
karıştırılmamalıdır.
Fiilden fiil yapan –ma, -me fiile olumsuzluk anlamı katarken isim fiil eki olan –ma, -me fiile olumsuzluk
anlamı katmaz.
Artık sevmeyeceğim. (olumsuzluk eki)
İnsanın mesleğini sevmesi gerekir. (isim – fiil eki)
2. SIFAT – FİİL EKLERİ (ORTAÇLAR)
Fiil soylu sözcüklerin sonuna –an, -en, -ası, -esi, -mez,
-maz, -ar, -er, -dık, -dik, -duk, -dük, -tık, -tik, -tuk, -tük ,
-ecek, -acak, -miş, -mış, -muş, -müş ekleri getirilmek suretiyle yapılır. Sıfat- fiil ekleri genellikle sıfat
tamlaması kurar.
Akar sular gibi çağlarım.
Benim doğduğum köyleri akşamları eşkıyalar
basardı.
Tanıdık bir yüz çıkmadı karşımıza.
Görülecek günler var daha aldırma gönül.
Gelecek hafta sınavım var.
Bense penceremde gelmeyecek saatleri beklerim.
Mayın tarlasına düşmüş bir deliyim.
Ölmüş eşek kurttan korkmaz.
Her seven sevilenin boy aynasıdır.
İşleyen demir pas tutmaz.
O öpülesi eller beni büyüttü.
Yıkılası Bağdat nice askerler yedi.
Dönülmez akşamın ufkundayız vakit çok geç.
Onunla unutulmaz anlar yaşadık.
Bilinmez diyarlara gitme.
Senin bu yaptığın olur iş değil.
NOT: Zaman ekleriyle sıfat fiil eklerini karıştırmamak gerekir. Zaman ekleri, şahıs ekinden önce fiile gelerek
fiili yüklem yapar. Sıfat fiil ekleri ise genellikle fiilleri sıfat yapar ve üzerine isim çekim eklerini alabilir oysa
zaman ekleri isim çekim eklerini alamazlar.
Hiç oturacak zamanım yok. (-acak sıfat tamlaması kurmuş bu yüzden sıfat fiil eki)
Oğlum, okuyacak ve büyük adam olacak. (zaman eki; çünkü fiili yüklem yapmış )
Okumuş insanlar daha kültürlü (s.f.e)
Annem de okumayı çok istemiş. (zaman eki)
3. ZARF FİİL EKİ (ULAÇ, BAĞ – EYLEM):
Fiil kök ve gövdelerinin üzerine ip,ince,erek,ken,dikçe,eli,kan,madan,…r ….mez ,…a …a,
asıya,maksızın,dığında ekleri getirilerek oluşturulur. Zarf- fiil ekleri temel cümlenin zarf tümleci olurlar.
Ben gidince hüzünler bırakırım.
Senin bu halini görünce lise yıllarımı hatırladım.
Gözlerin gözlerime değince felaketim olurdu, ağlardım.
Ağladıkça dağlarımız yeşerecek göreceksin.
Ağlarım, hatıra geldikçe gülüştüklerimiz.
Öldüğünde henüz çok gençti.
Seninle konuştuğunda rahatlıyor.
Sen geçerken sahilden sessizce, gemiler kalkar
yüreğimden gizlice.
Sen ağlarken ben nasıl gülerim.
Onu görür görmez tanıdım.
Yarim, sen gideli yedi yıl oldu.
Ah vah etmenin zamanı geçeli çok oldu.
Gülerek yanıma geldi.
Böyle yaparak beni çok üzüyorsun.
Hiçbir şey söylemeden çekip gitti.
Ağlamadan ayrılık olmaz.
Sizin durmaksızın çalışmanız lazım.
Bir süre konuşmaksızın öylece bekledik.
Gide gide bir söğüde dayandık.
Gidip de gelmemek, gelip de görmemek var kaderde
NOT : Fiilimsiler, kullanıldıkları cümlelerde genellikle yan cümlecik kurar. Bir yan cümlecikle temel cümlecikten oluşan cümleler
ise yapı bakımından birleşik cümle sayılır.
Fiilimsilerin oluşturdukları yan cümlecikler temel cümleciğin öznesi, nesnesi ,tümleci olabilir.
• Türkiye'nin petrol üretimi arttıkça sıkıntılarımız azalacaktır.
Yan Cümlecik (ZT)
Temel Cümlecik
(Fiilimsi)
• Hakem, kurallara uymayan iki futbolcuyu oyundan çıkardı.