fiilimsiler - Eğitim Fakültesi

FİİLİMSİLER
(EYLEMSİLER)
ŞURA ÖZTÜRK
EĞİTİM FAKÜLTESİ
TÜRKÇE ÖĞRETMENLİĞİ
1090310327
Fiilimsiler

Fiil kök ve gövdelerinden yapım
ekleriyle türetilerek isim, sıfat ve zarf
olarak kullanılan kelimelerdir.

Bunlar artık fiil olarak kullanılma
özelliğini kaybettikleri için fiil çekim
eklerini (olumsuzluk eki hariç) alamazlar.
 İsim
çekim eklerini alabilirler.
 İsim,
sıfat ve zarf (tümleci) olarak
kullanılırlar.
 Yancümlecik
kurarlar.
 Fiilimsiler
üç ana başlık altında incelenir:
1)
İsim Fiiller (Ad Eylemler)
2)
Sıfat Fiiller (Ortaçlar)
3)
Zarf Fiiller (Ulaç-Bağ Eylemler)
1) İsim Fiiller
 Fiil
soylu sözcüklerin sonuna -mak, -mek,
-ış, -iş, -uş, -üş, -ma, -me ekleri
getirilerek yapılır.
 İsimlerin
tüm özelliklerini gösterir, cümlede
isim gibi kullanılırlar.
Kitap okumayı çok seviyorum. (nesne)
 Okumak en faydalı eylemdir. (özne)
 Sinirli olduğu gelişinden anlaşılıyor.
(dolaylı tümleç)

 Olumsuzları,
fiilimsi ekinden önce
olumsuzluk eki getirilerek yapılır.



Aşı olmamak için okuldan kaçmıştı.
Gelmeme sebebini söylememiş.
Bana anlatmayışı zoruma gitti doğrusu.
 Bu
kelimeler tek başların kullanıldıklarında
fiilimsi eki vurguludur.

okumak, yazma, danışma, sesleniş…
 Eğer
–me ile yapılan isim-fiillerde bu ek
vurgusuz, bundan önceki hece vurgulu
okunursa yanlış anlaşılma olur: Olumsuz
emir çekimi zannedilir.
 Danışma
(Fiilimsi) Danışma (Olumsuz
emir)
 Kaçma (Fiilimsi)
Kaçma (Olumsuz emir)
 Kimi
isim-fiiller kalıcı nesne, yer, iş veya
kavram adı olabilirler.
 Bu durumda artık isim-fiil eki olarak
kullanılmazlar.
 Bunlar olumsuzluk eki de almazlar.



dondurma, uçurtma, kavurma…
çakmak, yemek, ekmek…
gösteriş, direniş…
 -me
ekiyle yapılan isim-fiillerden bazıları
sıfat olarak kullanılabilir.

süzme bal, asma köprü, yapma çiçek…
!!! Fiilden fiil yapan olumsuzluk eki olan -ma,
-me ile isim-fiil eki olan -ma, -me
karıştırılmamalıdır.
Fiilden fiil yapan -ma, -me fiile
olumsuzluk anlamı katarken, isim-fiil eki
olan -ma, -me olumsuzluk anlamı katmaz.
 Artık
sevmeyeceğim.(Olumsuzluk eki)
 İnsanın mesleğini sevmesi gerekir.(İsim-fiil
eki)
!!! Fiilden fiil yapma eki olan -iş ile isim-fiil
eki olan -iş’i birbiriyle karıştırmamak
gerekir.
Anlamsal olarak fiilden fiil yapım eki
(işteşlik eki) bir işi karşılıklı ya da birlikte
yapma anlamı verirken isim-fiil eki böyle
bir anlam vermez.
 Bu
bakışın manası neydi? (isim-fiil eki)
 Uzun zaman sonra bakıştılar. (işteşlik eki)
=> Örnekler <=
 Bir
gülüşün ömre bedel.
 Yaşamak ölmekten zor!
 İçimizde maziden kalma duygular var…
 Adamın yalvarışını görecektin!
 Buralardan gitmek istiyorum.
 Yeniden başlamayı düşünür müsün?
2) Sıfat Fiiller
 Fiil
soylu sözcüklerin sonuna -an, -ası, mez, -ar, -dik, -ecek, -miş ekleri
getirilmek suretiyle yapılır.
 Sıfat
görevinde kullanılırlar.
 Niteleme sıfatı sayılırlar.
 Düğüne
gelen arabayı görmeliydin!
 Ah annelerin öpülesi elleri…
 Koşar adım uzaklaştı yanımdan.
 Kalabalıkta tanıdık yüzler de vardı.
 Daha
sonra isimleşebilirler.
 İsimleştikleri zaman cümlede isim gibi
kullanılırlar.
 Gelenler
kimdi? (Özne)
 Tanıdıklarımıza rastlayamadık. (Dolaylı
tümleç)

Aldıkları eklere göre çeşitlere ayrılırlar.
A)
Geçmiş zaman ortaçları: (-dik ve –miş)

Aramadık yer bırakmadık.
Pişmiş aşa su katmak.

B) Gelecek zaman ortaçları: (-ası ve –acak)
 Memleketin
o kadar çok görülesi yerleri
var ki…
 Çözülemeyecek bir sorun yoktur.
C) Geniş zaman ortaçları: (-en, -mez ve –ar)
 Dönülmez
akşamın ufkundayız, vakit çok
geç…
 Koşar adım eve gitti.
 Hep bilinen şeylerden bahsetti durdu.
D) Belirtme ortaçları: (-dik ve –ecek)
 Geleceği
varsa göreceği de var!
 Diktiğimiz fidanlar meyve vermeye
başlamış.
Zaman ekleriyle sıfat-fiil eklerini karıştırmamak
gerekir.
 Zaman ekleri, zaman ekinden önce fiile gelerek fiili
yüklem yapar.
 Sıfat-fiil ekleri ise genellikle fiilleri sıfat yapar ve
üzerine isim çekim eklerini alabilir.
 Zaman ekleri isim çekim eklerini alamazlar.

Okumuş insanlar daha kültürlüdür.(sıfat-fiil eki)
 Vadideki Zambak’ı okumuş.(zaman eki)

=> Örnekler <=
 Her
seven sevilenin boy aynasıdır.
 O öpülesi eller beni büyüttü.
 Onunla unutulmaz anlar yaşadık.
 Senin bu yaptığın olur iş değil!
 Gelecek hafta sınavım var.
 Ölmüş eşek kurttan korkmaz.
 Akar sular gibi çağlarım.
Zarf Fiiller
 Fiil
kök ve gövdeleri üzerine -ip, -ince, -eli,
-kan, -a, -madan, -dıkça, -arak, -r…mez, meksizin, -a…a, -dığında, -mesine ekleri
getirilerek oluşturulur.
 Bağlama
ulacı “-ip” ekiyle yapılır.
 Bu ulacın tekrarlanması fiilin sıkça
yapıldığını belirtir.
 Telefon
edip halini hatırını sordum.
 Gidip gidip komşuları rahatsız ediyor.
 Durum
ulaçları “-erek, -a…a, -madan, meksizin, -cesine” ekleriyle yapılır.
 Fiilin nasıllığını bildirir.
 Sınıfa
gülerek girdi.
 Dinlene dinlene gittiler.
 Hiç dinlenmeksizin yedi saat yürüdüm.
 Her şeyi bilircesine konuşuyordu.
 Zaman
ulaçları “-ince, -dikçe, -diğinde, ken, -meden, -mez” ekleriyle yapılır.
 Bu ulaçlar fiilin zamanını bildirir.
 Gülünce
gözlerinin içi gülüyor.
 Canım sıkıldıkça şiir okurum.
 Uyurken hep sayıklar.
 Gelir gelmez seni sordu.
 Başlama
ulaçları “-eli” ekiyle türetilir.
 Sonraki fiilin başlangıcını bildirir.
 Buraya
geleli çocuğa bir şeyler oldu.
 Seni tanıyalı hayatım değişti.
 Nedenlik
ulaçları “-diği, -eceği” ekleriyle
türetilir.
 “-den dolayı, için, -den ötürü” edatlarıyla
birlikte kullanılır.
 Çok
yalnızlık çektiğinden (dolayı)
buralarda kalmak istemiyor.
 Sizden ayrılacağı için üzülüyor.
 Bitirme
ulaçları “-ene, -inceye, -esiye”
ekleriyle türetilir.
 “değin, dek ve kadar” edatlarıyla
birlikte kullanılır.
 Sonraki fiilin bitimini gösterir.
 Sen
gelene kadar burada bekleyeceğiz.
 Yollar açılıncaya kadar bekledik.
 Öldüresiye dövdüler.
=> Örnekler <=
 Ben
gidince hüzünler bırakırım.
 Öldüğünde çok gençti.
 Sen ağlarken ben nasıl gülerim.
 Gülerek yanıma geldi.
 Hiçbir şey söylemeden çekip gitti.
 Onu görür görmez tanıdım.
 Gide gide bir söğüde dayandık.
 Bir
!!! Not !!!
cümlede kaç tane fiilimsi varsa o
kadar yancümlecik vardır.
 Bir
cümlede fiilimsi varsa o cümle girişik
birleşik cümledir.
 Bir
cümledeki fiilimsi sayısıyla temel
cümlenin yükleminin toplamı cümledeki
yargı sayısını verir.
=> Kaynaklar <=

www.edebiyatogretmeni.net

www.turkceciler.com