HALK SAĞLIĞININ TIP BILIM DALLARI İÇERISINDEKI YERI (1) (SKY 109. HALK SAĞLIĞI DERSI) (SKY 1) Prof. Dr. Ömer R. ÖNDER Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi 2017-2018 Güz Hocalarım; 1 Prof. Dr. Nevres BAYKAN’a ve Prof. Dr. Nurset FİŞEK’e en derin saygı ve şükranlarımı sunuyorum. TIP BILIM DALLARI SINIFLAMASI (ÜNIVERSITELER/TIP FAÜLTELERI/TUT/TÜRKIYE) I.Temel Tıp Bilim Dalları a. Anatomi, b. Fizyoloji, c. Histoloji-Embriyoloji, d. Tıbbi Biyoloji, e. Biyoistatistik, f. Biyofizik, g. Biyokimya, h. Patoloji, i. Mikrobiyoloji, j. Parazitoloji, k. Genel Farmakoloji, Fitoterapi vb., II.Dahili Tıp Bilim Dalları c. III.Cerrahi Tıp Bilim Dalları İç Hastalıkları, a. Genel Cerrahi, Pediyatri(Çocuk Hastalıkları: Pediyetrik Nöroloji, Ped.Nefroloji, b. Çocuk Cerrahisi(Pediyatrik Ped.Kardiyoloji, Ped.Göğüs, Cerrahi), Ped.Psikiyatri, Gelişimsel Pediyatri, c. Üroloji, Adölesan Sağlığı vb), d. Jinekoloji(Kadın Hast.ve Doğum), Nöroloji, d. Psikiyatri, e. e. Kardiyoloji, Gastroenteroloji, Endokrinoloji, f. Nefroloji, Onkoloji, i. Nöroşirürji(Beyin Cerrahisi), Ortopedi ve Travmatoloji, KBB, Gastroenteroloji Cerrahisi, Göz (Oftalmoloji) j. Kalp ve Damar Cerrahisi, Enfeksiyon Hast.(İntaniye), Dermatoloji, Göğüs Hastalıkları, Hematoloji, k. Göğüs Cerrahisi Plastik ve Rekonstrüktif Cerrahi Cerrahi Onkolojisi vb., a. b. f. g. h. i. j. k. l. m. n. o. p. q. r. s. t. g. h. l. m. İmmünoloji, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon, Geriyatri, Nükleer Tıp, Tıbbi Farmakoloji, Aile Hekimliği, Halk Sağlığı-Epidemiyoloji vb. 2 TIP BILIM DALLARI(TEMEL TIP BILIM DALLARI) Bu bilim dalları; tıp ve sağlık bilimleri alanında profesyonel meslek elemanı yetiştiren okullarda bilgi alt yapısını oluşturmak amacıyla okutulmaktadır. a. Anatomi; Vücut sistem ve organlarının yapısı ile, b. Fizyoloji; Vücut sistem ve organlarının işlevi ile, c. Histoloji-Embriyoloji; Doku ve embriyo bilimi, d. Tıbbi Biyoloji; Biyolojinin tıbbi yönünü inceleyen, e. Biyoistatistik; Yaşamsal olayları istatistiksel tekniklerle inceleyen, f. Biyofizik; Yaşamsal olayları fizik biliminin ilke ve yöntemleri ile inceleyen, g. Biyokimya; Yaşamsal olayları kimya bilimi ilke ve yöntemleri ile inceleyen, h. Patoloji; Hastalık oluşumunda doku ve hücre bazındaki değişimleri ve anormal dönüşümleri inceleyen, i. Mikrobiyoloji; Mikropların her türlü özelliklerini inceleyen, j. Parazitoloji; İnsanlarda hastalık oluşturan parazitleri ve yaşam döngülerini inceleyen, k. Genel Farmakoloji; İlaçlara ilişkin her türlü özellikleri inceleyen, l. Fitoterapi; Farmakolojinin bir dalı olup, hastalıkların tedavisinde 3 ilaçların yanı sıra bitki ve geleneksel uygulamaları da ele alan, bilim dallarıdır. TIP BILIM DALLARI(DAHILI TIP BILIM DALLARI) a. b. c. d. e. f. g. h. i. j. k. l. m. n. o. p. q. r. s. t. İç Hastalıkları; Cerrahi gerektirmeyen tüm hastalıkların tanı ve tedavisiyle, Pediyatri; Doğumdan çocukluk çağının sonuna kadarki(18 yaş) dönemde görülen hastalıkların tanı ve tedavisiyle, Nöroloji; Sinir sistemi hastalıkların tanı ve tedavisiyle, Psikiyatri; Ruh hastalıkların tanı ve tedavisiyle, Kardiyoloji; Kalp ve damar hastalıklarının tanı ve tedavisiyle, Gastroenteroloji; Sindirim sistemi(mide-bağırsak) hastalıkların tanı ve tedavisiyle, Endokrinoloji; İç salgı bezi organlarının(hormon sistemi) hastalıkların tanı ve tedavisiyle, Nefroloji; Böbrek ve idrar yolu hastalıkların tanı ve tedavisiyle, Onkoloji; Kanser hastalıklarının tanı ve tedavisiyle, Enfeksiyon Hastalıkları(İntaniye); Mikroorganizmaların oluşturduğu hastalıkların tanı ve tedavisiyle, Dermatoloji; Deri ve saç hastalıklarının tanı ve tedavisiyle, Göğüs Hastalıkları; Göğüs kafesi içerisindeki organların(akciğer, kalp ve büyük damarların) hastalıkların tanı ve tedavisiyle, Hematoloji; Kan ve kan yapıcı organ hastalıklarının tanı ve tedavisiyle, İmmünoloji; Bağışıklık sistemi organları hastalıklarının tanı ve tedavisiyle, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon; Kas, iskelet ve eklemlerde tutulum yapan hastalıkların tanı, tedavi ve rehabilitasyonuyla, Geriyatri; Yaş ilerledikçe ortaya çıkan hastalıkların tanı ve tedavisiyle, uğraşan tıbbın önemli bilim dallarıdır. Nükleer Tıp; Tanı ve tedavisinde radyasyon gerektiren hastalıklarla uğraşan tıp dalı, Tıbbi Farmakoloji; İlaç grupları, endikasyon, kontrendikasyonları ile ilgilenen bilim dalı, Aile Hekimliği; Bireylerin hastalık ve sağlık sorunları ve çözümü ile aile bazında ilgilenen, sonuçta toplumun sağlık düzeyini yükseltmeyi amaçlayan tıbbın önemli bir bilim dalı ve sağlık sistemi 4 yöntemidir. Halk Sağlığı; Toplumun tüm sağlık sorunları ve çözümü ile ilgilenen ve toplumun sağlık düzeyinin yükselmesi ve geliştirilmesi için uygulamalarda bulunan tıbbın önemli bir bilim dalıdır. TIP BILIM DALLARI(CERRAHI TIP BILIM DALLARI) a. b. c. d. e. f. g. h. i. j. k. l. Genel Cerrahi; Ameliyat gerektiren hastalıkların tanı ve tedavisi için uğraşan tıbbın bilim dalı, Çocuk Cerrahisi(Pediyatrik Cerrahi); Ameliyat gerektiren çocuk hastalıklarının tanı ve iyileştirilmesi için uğraşan tıbbın bilim dalı, Üroloji; Kadın ve erkeklerin böbrek ve idrar yolu hastalıklarının ve ayrıca erkeklerin cinsel organlarına ilişkin hastalıkların tanı ve gerektiğinde ameliyatla iyileştirilmesi için uğraşan tıbbın bilim dalı, Jinekoloji; Gebelik, doğum ve kadın hastalıklarının tanı ve gerektiğinde ameliyatla iyileştirilmesi için uğraşan tıbbın bilim dalı, Nöroşirürji; Beyin ve sinir sistemi hastalıklarının tanı ve gerektiğinde ameliyatla iyileştirilmesi için uğraşan tıbbın bilim dalı, Ortopedi ve Travmatoloji; İskelet ve kemik hastalıkları ile travma sonucu ortaya çıkan sorunların gerektiğinde ameliyatla iyileştirilmesi için uğraşan tıbbın bilim dalı, KBB; Kulak, burun ve boğazdaki organ ve dokuların hastalıklarının tanı ve gerektiğinde ameliyatla iyileştirilmesi için uğraşan tıbbın bilim dalı,, Göz(Oftalmoloji); Görme sorunlarının ve göz hastalıklarının tanı ve gerektiğinde ameliyatla iyileştirilmesi için uğraşan tıbbın bilim dalı,, Kalp ve Damar Cerrahisi; Kalp ve damar hastalıklarının tanı ve gerektiğinde ameliyatla iyileştirilmesi için uğraşan tıbbın bilim dalı, Göğüs Cerrahisi; Göğüs kafesi içerisindeki organlara ilişkin hastalıkların tanı ve gerektiğinde ameliyatla iyileştirilmesi için uğraşan tıbbın bilim dalı, Plastik ve Rekonstrüktif Cerrahi; Organların şekil bozukluklarının ameliyatla iyileştirilmesi için uğraşan tıbbın bilim dalı, Cerrahi Onkolojisi; Tümör ve kanserlerin ameliyatla çıkarılması ve tedavisi için uğraşan tıbbın bilim dalıdır. 5 TIP BILIM DALLARI (TBD-PROF.DR. SABAHAT TEZCAN) Temel Tıp Bilim Dalları, Klinik Tıp Bilim Dalları, I.Dahili Klinik TBD, II.Cerrahi Klinik TBD, Toplum Tıp Bilim Dalları, a. Sosyal Tıp(Tıp Sosyolojisi), b. Koruyucu Hekimlik ve Hijyen, c. Toplum Hekimliği, d. Aile Hekimliği, e. Halk Sağlığı, (Halk Sağlığı ve Aile Hekimliği, sağlık sistemi olarak Toplum Tıp Bilim Dalları arasında,uzmanlık dalı olarak Dahili Klinik Tıp Bilim Dalları arasında) 6 HALK SAĞLIĞININ İLİŞKİLİ OLDUĞU BİLİM DALLARI a. b. c. a. b. c. d. e. f. g. Temel Halk Sağlığı Bilim Dalları(Bu bilim dalları olmazsa sağlık hizmetleri nitelikli verilemez ve değerlendirilemez); Sağlık Yönetimi(Örgütlenme, Planlama, Yürütme, Koordinasyon, Denetim vb), Epidemiyoloji (Araştırma, Sorunları Belirleme, Çözüm Önerileri vb), Biyoistatistik (Verilerin Değerlendirilmesi, Anlamlandırılması vb), Uygulamalı Halk Sağlığı Bilim Dalları(Daha çok sağlık hizmetlerinin verilişine yönelik); Çevre Sağlığı, İş ve İşçi Sağlığı, Anne Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması(AÇSAP-Aile Sağlığı), Toplum Beslenmesi, Toplum Ruh Sağlığı, Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele ve Bağışıklama, Sağlık Eğitimi, vb. Aile Hekimliği ve Halk Sağlığı; Sağlık Sistemi yapılanması içerisinde 1.Basamak Sağlık Kuruluşu olarak Toplum Tıp 7 Bilim Dalları arasında, Uzmanlık dalı olarak Dahili Klinik Tıp Bilim Dalları arasında, DAHILI VE CERRAHI KLINIK BILIM DALLARI a. b. c. d. a. b. Ortak Özellikleri: Her ikisi de hastanede Poliklinik ve klinik ortamlarda hastaya hizmet, Tanı yöntemleri aynı(Laboratuvar,Röntgen vb.), İlaç tedavisi, Farklı Özellikleri; Dahili Klinik Bilim Dalları ameliyata gereksinim duymayan vakaları tedavi eder(tıbbi ve ilaç uygulamaları), Cerrahi Klinik Bilim Dalları tedavide ilaç ve tıbbi uygulamaların yanı sıra gerekli durumlarda ameliyatla tedavi eder(Operatör), 8 HALK SAĞLIĞI İLE KLINIK TIP BILIMLERININ KARŞILAŞTIRILMASI Hizmet Götürülen Birey; Klinik tıp bilimlerinde hasta bireye hizmet götürülürken, Halk sağlığında hem hasta hem de sağlam tüm topluma, Amaç; Klinik tıp bilimlerinde kişilerin hastalıklarına tanı konup tedavi etmek, Halk sağlığında ise toplumun sağlık sorunlarını saptamak, bunları önlemek, çözmek ve toplumun sağlık düzeyini yükseltmek, Tanı Yöntemleri; Klinik bilimlerde anamnez, fizik muayene ve laboratuvar vb., Halk sağlığında epidemiyoloiik araştırma yöntemleri, İyileştirme Yöntemleri; Klinik bilimlerde tıbbi(ilaç) ve cerrahi(ameliyat) tedavi yöntemleri, Halk sağlığında sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi ve verimliliği artırmak için başta iyi bir sağlık yönetimi ve sağlık eğitimi uygulamaları, Hizmet Yeri; Klinik bilimlerin hizmet yeri daha çok kurumsal (hastane), Halk sağlığında hizmet yeri yaşanılan her yer, 9 HEKİMLİĞİN/SAĞLIK UYGULAMALARININ GELİŞİM DÖNEMLERİ Bulgusal (Semptomatik ) Dönem; Her bulgunun ayrı bir hastalık sanıldığı dönem, Her bulgu için ayrı iyileştirme yöntemi uygulanmakta, Neden-sonuç ilişkisinden uzak, İlk ve orta çağ uygulamaları, Laboratuvar Dönemi; Louis Pasteur ve arkadaşları, hastalıkların mikroorganizmalardan oluştuğunu ortaya koydu(kuduz), Bulgulardan çok, hastalık ve mikroorganizması önemli, “Her hastalığa ayrı bir mikroorganizma,neden olur”, Klinik Dönemi; Hastalıkların ortaya çıkış, gidiş ve sonlanışında, bulgular ve laboratuvar bulguları kadar önemli ise de, Mikroorganizmaların özellikleri ve, “Bireysel direnç farklılıkları hepsinden önemli”, “Hastalık yok, hasta var”, Halk Sağlığı Dönemi; Hijyen, çevre sağlığı ve koruyucu hekimlik önem kazandı ve Hekimlik ve sağlık uygulamaları toplum içine yayıldı, 2. Dünya Savaşından sonra DSÖ(1948) kuruldu, Kötü beslenme(malnütrüsyon) bebek ve çocuk ölümleri ilişkisi farkedildi ve DSÖ yardım etti(Yunanistan), Ölümlerin asıl nedeninin yaşanılan ortam, topluluk ve aile olduğunun farkına varıldı, Kısır döngünün kırılması için topluma dayalı önlemlerin önemi anlaşıldı, 10 SAĞLIK HIZMETLERININ GEÇIRDIĞI DÖNEM VE SÜREÇLER(1) 1. Mistik Dönem; a. İlk çağlarda, dini inanç ve davranışların etkisiyle her türlü iyilik ve kötülük hali, bir takım doğa üstü güçlere ve olaylara bağlanmış, b. Sağlık hizmeti ve uygulamaları bilimsellikten uzak, büyücüler ve din adamlarınca yapılmış, c. Günümüz Epidemiyoloji anlayışından uzak, karanlık çağ, d. Sihirbaz, Şaman, Kahin, Büyücü, Efsuncu, Din Adamı, vb. e. Günümüze Yansımaları(Üfürükçü, Muskacı, Falcı/Büyücü, Medyum, vb); 2.Poliformasi Dönemi; a. Bitki(kök,yaprak vb), gıda ve maddeler kimi rahatsızlık ve sıkıntılara iyi geldiğinin farkedilmesi ve kullanılması, b. Hipokrat, İbni Sina, Lokman Hekim, Farabi, vb. c. Günümüze Yansımaları (Aktarlar, Fitoterapi vb.,) Aktarlar, Şifalı bitki kitapları, Fitoterapi Tıp Dalı, Semptomatik/Bulgusal yaklaşım, hekimlerin birinden biri etki eder kanısıyla bir reçeteye fazla ilaç yazması, Okutma, üfletme, Fal, büyü, büyü bozma, Nazar boncuğu, nazar okutma, Aktarlar, eczacılığın başlangıcı, Medyuma gitme, Beslenmenin meslekleşmesi, Bakıma baktırma, Yatırlara adak ve kurban vb. (Beslenme ve Diyetetik), 11 SAĞLIK HIZMETLERININ GEÇIRDIĞI DÖNEM VE SÜREÇLER(2) 3.Etiyolojik Tedavi Dönemi (Epidemiyolojinin Önemi Büyük); Bu dönemin gelişimine iki teori(MİASMA ve GERM) önemli etkide bulunmuş, Günümüze Yansımaları; Miasma Teorisi: Hastalıkların kötü kokulardan kaynaklandığının ileri sürüldüğü teorisi, Germ(Jerm) Teorisi: Hastalıkların gözle görülmeyen canlılarca meydana getirildiği teorisi, a. Epidemiyolojik gelişmeler sonucunda tıpta birçok hastalığın etkeni ya da oluş mekanizması belirlenmiş, b. Hastalıkların birbirinden ayrı birer olgu olduğunun anlaşılması, bunların tedavilerinin de farklı olmasını gerektirmiş ve düşündürmüş, c. Etkeni ya da oluş mekanizmasına yönelik tedaviler gelişmiş, d. Mikroskop, mikroorganizmalar, antibiyotiklerantimikrobik kemoterapotikler bulunmuş(PenisilinAlexandr Fleming vb.), hormonal ve dejeneratif hastalıkların nedenleri açıklanmış, e. Tedavi yöntemleri geliştirilmiş, aşılar, serumlar bulunmuş, f. Epidemiyolojik araştırmalarla buluş ve gelişmeler devam etmektedir. Hekimliğin önemi giderek arttı, sağlık hizmetlerinin çoğu, hekimler tarafından yürütülen hizmet haline geldi, Klinik tıp dalları ve uzmanlıklar arttı, Hastaya bütüncül bakmaktan uzaklaşma (Dezavantaj), Tanı yöntemleri arttı, bir kısmı laboratuvar haline geldi(Röntgen, Radyoloji, Biyokimya, Mikrobiyoloji vb.), Hemşirelik ve Ebelik mesleklerine gereksinim arttı ve rofesyonelleşme, Sağlık mesleklerinde yenileri ortaya çıktı Beslenme ve Diyetisyenlik, Fizyoterapi, Laborantlık vb., Hastanecilik gelişti, Hastane 12 Yöneticisi mesleği önem kazandı. SAĞLIK HIZMETLERININ GEÇIRDIĞI DÖNEM VE SÜREÇLER(3) 4. Çağdaş Dönem ve ilkeleri (Epidemiyolojinin Önemi Büyük); a. b. c. d. e. f. g. h. i. j. k. l. m. Epidemiyolojik araştırmalarla koruyucu etmenler(aşı,serum vb.) bulunmuş ve gelişmeler devam etmekte, Yalnızca tedaviyle, tüm toplumu sağlıklı kılmak olanaksız, Sağlık hizmetlerinde koruyucu sağlık hizmetlerinin önemi büyük, önce koruma, sonra tedavi, Kişi ve çevresi (fizik, biyolojik, sosyal) bir bütündür, birbirinden soyutlanamaz, Sağlık hizmeti, hastanın yanı sıra, sağlama da götürülmeli, Koruma tedaviden daha etkili, kolay ve ekonomiktir, Hastalık ,kişiyi, aileyi, toplumu ve tüm insanlığı etkiler ve ilgilendirir, Kaynakların kullanımında önemli ve öncelikli hastalık ilkesine uyulmalı, Sağlık bir ekip hizmetidir. Bir çok sektörün hizmetinden etkilenir, Çağdaş sağlık anlayışının önemli kuralı,(Bireyler önce sağlamken korunmalı,Hastalananlar tedavi ve rehabilite edilmeli), Türkiye’de 5 Ocak 1961 tarihli 224 sayılı “Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesine Dair Kanun” la sağlık hizmetlerinin yapılanması ve örgütlenme, Tıp Fakültelerinde “Toplum Hekimliği Kürsü” leri kurulması, 13 SAĞLIK HIZMETLERININ GEÇIRDIĞI DÖNEM VE SÜREÇLER(4) 5.Sağlıkta Dönüşüm (Epidemiyolojinin önemi büyük); a. b. c. Küreselleşme, ulusal ve uluslar arası sermaye sağlıkta egemen, Sağlık Hizmetleri, alınır satılır biçimde pazarlanmakta, Sağlık Hizmetlerinin gelişiminde değerlendirilmesinde eskiden olduğu gibi Epidemiyolojinin yöntemleri gereklidir. SAĞLIKTA DÖNÜŞÜM PROGRAMININ BİLEŞENLERİ: 1. Planlayıcı ve denetleyici SAĞLIK BAKANLIĞI (SB), 2. Herkesi tek çatı altında toplayan GENEL SAĞLIK SİGORTASI(GSS), 3. Yaygın, erişimi kolay ve güler yüzlü Sağlık Hizmet Sistemi, a. Güçlendirilmiş Temel Sağlık Hizmetleri ve AİLE HEKİMLİĞİ, b. Etkili, kademeli SEVK ZİNCİRİ, c. İdari ve mali özerkliğe sahip sağlık işletmeleri (KAMU HASTANE BİRLİKLERİ), 4. Bilgi ve beceri ile donanmış, yüksek motivasyonla çalışan SAĞLIK İNSAN GÜCÜ, 5. Sistemi destekleyecek eğitim ve bilim kurumları (ÜNİVERSİTELER), 6. Nitelikli ve etkili sağlık hizmetleri için KALİTE VE AKREDİTASYON, HASTA HAKLARI, ÇALIŞAN HAKLARI, HASTA MEMNUNİYETİ vb, 7. AKILLI İLAÇ ve malzeme yönetiminde kurumsal yapılanma, 14 8. Karar sürecinde etkili bilgiye erişim: SAĞLIK BİLGİ SİSTEMİ, HALK SAĞLIĞI GELİŞİMİ Avrupa’da ilk kez 1473’de vebaya karşı karantina uygulanmış, Türkiye’de Kanatina İdaresi 1838’de yabancı bir şirket olarak kurulmuş, Lozan antlaşması ile Türkiye Cumhuriyeti hükümetine devredilmiş, 1851 yılında Karantina önlemleri konusunda uluslararası işbirliğinin temeli Paris Tıp Kongresinde atılmış, 1907’de Paris’te uluslararası karantina hizmetlerini yürütmek üzere “Uluslararası Halk Sağlığı Örgütü” kurulmuş, 2. Dünya Savaşı’ndan sonra, tüm ülkelerle sağlık konularında önlem ve işbirliğini sağlamak için Dünya Sağlık Örgütü kurulmuş, John Peter Frank’ın (1779 – 1827); yazdığı “Sağlık Polis Hizmetleri Sistemi” adlı kitap Halk Sağlığı konusunda ilk bilimsel yapıt, Milton Joseph Rosenau, 1913 yılında yayınladığı “Koruyucu Tıp ve Hijyen” adlı kitabı, Halk Sağlığının klasik yapıtı olmuş, ayrıca mezuniyet sonrası Halk Sağlığı Fakültelerinin kurulmasına da öncülük etmiş, Rockefeller Fondasyonu kuruluşu; Modern halk sağlığı görüş ve eğitiminin dünyaya yayılmasında önemli katkı vermiş, İngiltere, Yugoslavya ve Türkiye gibi birçok ülkede mezuniyet sonrası 15 eğitim kurumları kurulmuş ve yeniden örgütlenmiş, SAĞLIK TANIMI 1.NEGATİF SAĞLIK TANIMI 2.POZİTİF SAĞLIK TANIM TEORİLERİ a. İdeal bir durum olarak sağlık, b.Fiziksel ve ruhsal uyum olarak sağlık, c.Bir Meta-Mal olarak sağlık, d. Kişisel güç ve yetenekler olarak sağlık, 1.NEGATİF SAĞLIK TANIMI; Sağlık; Her hangi bir hastalığın, patalojik bir anormalliğin, fiziki anormalliğin olmamasıdır. Kişi kendini nasıl hissederse hissetsin tıbben belirlenebilen bir tanısı yoksa sağlıklıdır. Disease (Hastalık): Semptom ve işaretle yerini belli eden bazı patalojik bulgular ya da anormallikler (Objektif Hastalık Durumu), Ilness (Hastalık): Patalojik anormalliğin sonucu olabilen ya da olmayan, 16 birey tarafından yaşanan ve hissedilen durum (Subjektif Hastalık Durumu), 2. POZITIF SAĞLIK TANIM TEORILERI a. İDEAL BİR DURUM OLARAK SAĞLIK DSÖ(1946): “Yalnızca sakatlık ya da hasta olmama hali değil, bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam iyilik halidir”. “2000 Yılında Herkese Sağlık” evrensel DSÖ’nün amacı, bu tanıma göre geliştirilmiştir. b.FİZİKSEL VE RUHSAL UYUM OLARAK SAĞLIK “Bireyin, toplumsallaştığı günlük aktivitelerini yerine getirebilmesi, rol ve görevlerdeki etkili performansı için gerekli optimum kapasitesi”, (TALCOTT PARSONS,1972), Bu rol ve görevi yerine getirebilenler SAĞLIKLI, getiremeyenler SAĞLIKSIZ, c.BİR META-MAL OLARAK SAĞLIK Sağlık, kaybedilebilen ve sağlanabilen bir mal niteliğindedir, Satın alınabilen – Satılabilen, Verilebilen – Alınabilen, Kazanılabilen(doğru tanı ve tedavi yöntemleriyle) – Kaybedilebilen, Üretilebilen – Tüketilebilen, d. KİŞİSEL GÜÇ VE YETENEKLER OLARAK SAĞLIK Sağlık bir yaşam tarzı, Karşılaşılan güçlükleri kabullenebilme ve karşı koyabilme yetisi, Fiziksel Güç; Hastalığa karşı direnme, hastalıklarla başa çıkabilme, Sağlık; Değişen koşullara uyum sağlayabilme yeteneği, 17 SAĞLIĞI ETKILEYEN ETMENLER 1.SOSYAL YAKLAŞIM 2.TIBBİ YAKLAŞIM 3. LA LONDE’ NİN YAKLAŞIMI 18 SAĞLIĞI ETKILEYEN ETMENLER 1.SOSYAL YAKLAŞIM: Bu yaklaşımda sağlığı etkileyen faktörler, o bireyin tüm yaşamı boyunca yakalanacağı hastalıkları ve bunların şiddetini önemli ölçüde etkiler. Bunlar; Sosyal Sınıf, Meslek, Yaşam Tarzı, Eğitim/Öğrenim Düzeyi, Bu yaklaşım sağlığı, sadece tıp bilimi ile ilgili bir alan olmaktan çıkarıp, POLİTİK bir alan haline dönüştürmektedir. 2.TIBBİ YAKLAŞIM: Bu yaklaşıma göre sağlık, hastalık olmadığında ortaya çıkar ve bilimsel bilgi çerçevesinde gelişen normlara göre ölçülebilir. Sağlık hizmetleri ve tıbbın gelişimi ile toplumun sağlık düzeyi yükseltilebilmektedir. Bu yaklaşıma karşı çıkan görüşler de ileri sürülmektedir. “Sağlık hizmetleri ve ve tıbbın gelişimi ile toplumların sağlık statüsünün gelişimi arasındaki ilişkinin sanıldığı kadar güçlü olamayabileceğini hatta, bazı tıbbi gelişmelerin insan sağlığına zararlı olabileceğini ortaya koymuştur”. 3. LA LONDE’ NİN YAKLAŞIMI Kalıtım, Çevre, Yaşam Tarzı, Sağlık Hizmetleri, 19 HALK SAĞLIĞI İLE İLGILI TERIMLER Halk Sağlığı= “Public Health”= “Kamu Sağlığı” “Halk Sağlığı; Winslow’un Tanımı(1923) Organize edilmiş toplum çalışmaları sonunda çevre sağlık koşullarını düzelterek, Bireylere sağlık bilgisi vererek, Bulaşıcı hastalıkları önleyerek, Hastalıkların erken tanı ve koruyucu tedavisini sağlayacak, sağlık örgütleri kurarak, Toplumsal çalışmaları her bireyin sağlığını sürdürecek bir yaşam düzeyini sağlayacak biçimde geliştirerek hastalıklardan korunmayı, Yaşamın uzatılmasını, beden ve ruh sağlığı ile çalışma gücünün artırılmasını sağlayan, bir bilim ve sanattır.” 20 HALK SAĞLIĞI İLE İLGILI TERIMLER Halk Sağlığı; bir bilim ve sanat (Winslow-1923) Sağlık Örgütleri kurmak, Çevre sağlık koşullarını düzeltmek, Bulaşıcı hastalıkları önlemek, Erken tanı ve koruyucu tedavi yapmak, Toplumsal çalışmaları geliştirmek, Bireylere sağlık bilgisi vermek, eğitmek(Sağlık Eğitimi), Yaşamın uzatılmasını sağlamak, Beden ve ruh sağlığı ile çalışma gücünü sağlamak, 21 HALK SAĞLIĞI İLE İLGILI TERIMLER Toplum Hekimliği (Community Medicine); “Bir toplumu oluşturan herkesin bedence, ruhça ve sosyal yönden tam iyilik halinde olması için kişiye, sosyal, biyolojik ve fizik çevreye yönelik önlemlerin tümelci bir yaklaşımla planlanması ve uygulanması görüşüdür.” Toplum Hekimi; Belirli bir toplumdaki sağlık sorunlarını ortaya çıkaran, Bu sorunları çözümlemeleri için çeşitli dallardaki uzmanlara yol gösteren, Bu hizmetlerin gelişmesini gözleyen ve değerlendiren22 kişidir. HALK SAĞLIĞI İLE İLGILI TERIMLER Koruyucu Hekimlik ve Halk Sağlığı Arasındaki Fark; (Similie ve Kilbourne’ya göre). Koruyucu Hekimlik; kişinin sağlığını koruma ve geliştirmeyi bireysel düzeyde ele almak, Halk Sağlığı; kişinin ve toplumun sağlığını koruma ve geliştirmeyi bir kamu hizmeti olarak ele almak, Halk Sağlığı; bireylerin ve toplumun sağlık düzeyini yükseltmek, sürdürmek ve geliştirmek için tüm toplumsal sağlık uygulamalarını kapsayan tıbbın önemli bir dalı, 23 DEĞERLENDIRME SORULARI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Tıp Bilim Dallarını sınıflandırınız, Temel, Dahili ve Cerrahi Tıp bilim dalarından beşinin adını yazınız ve kısaca tanımlayınız. Halk Sağlığı kaç ana gruba ayrılır? Her bir grup için üçer bilim dalının adını yazınız. Sağlık Yönetiminin hangi grup kapsamında olduğunu nedenini ve önemini belirtiniz. Miasma teorisini açıklayınız. Jerm teorisini tanımlayınız. Sağlık Hizmetleri uygulamalarının geçirdiği dönem ve süreçlerin adlarını yazınız, kısaca açıklayınız. İdeal bir durum olarak pozitif sağlığın (Dünya Sağlık Örgütü’ne göre) tanımını yapınız. Objektif ve Subjektif Hastalık durumu ve arasındaki farkı belirtiniz. Bir meta-mal olarak sağlık yaklaşımını açıklayınız. La Londe’e göre sağlığı etkileyen etmenler nelerdir? Birkaç 24 tümceyle açıklayınız. Halk sağlığının tanımını yapınız. KAYNAKLAR Güler, Ç., Akın, L(Ed.)., (2006). “Halk Sağlığı Temel Bilgiler”. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi. Önder, Ö. R., (2004). “Halk Sağlığı”.KPSS-SB Kamu Personeli Seçme Sınavı Sağlık Bilimleri. 2.bs. Ankara: Selim Kitabevi. Akdur, R., (1997). “Sağlık Hizmetleri ve Sağlık Politikaları”, Halk Sağlığı. Ankara: Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi ANTIP A.Ş. Yayınları. No: 26. Dirican, R., (1990). “Toplum Hekimliği (Halk Sağlığı) Dersleri”. Ankara: Hatiboğlu Yayınları. No: 57. Fişek, N., H., (1983). “Halk Sağlığına Giriş”. H.Ü. DSÖ Hizmet Araştırma ve Araştırıcı Yetiştirme Merkezi Yayını No: 2. Ankara: Çağ Matbaası. Eren, M., Öztek, Z., (1997). “Halk Sağlığının Gelişmesi” Halk Sağlığı Temel Bilgiler (Editör: Münevver Bertan, Çağatay Güler). Ankara: Güneş Kitabevi. Eren, M., Öztek, Z., (1997). “Sağlık Yönetimi”. Halk Sağlığı Temel Bilgiler (Editör: Münevver Bertan, Çağatay Güler). Ankara: Güneş Kitabevi. Tatar,M., (2005). “Kelimenin Karşılığı Sağlık Nedir?”.Sağlık Politikası Gündemi Makro Bakış Dergisi, Sayı 1, s: 21-22. 25 TEŞEKKÜRLER 26
