STERİLİZASYON, DEZENFEKSİYON VE ANTİSEPSİ 1 Tarihçe • Mikroorganizmaların varlığı henüz bilinmemesine rağmen yazılı insanlık tarihinin ilk başlarından beri insanlar, hastalıklara karşı koymak amacı ile dezenfeksiyon ve sterilizasyon işlemlerini uygulamışlardır. 2 Tarihçe • Eski Mısırlılar, enfeksiyöz maddeleri sterilize ve mumyaları dezenfekte etmek için ateşi kullanmışlardır. 3 Tarihçe • Yunanlılar binalarını dezenfekte etmek için kükürt yakarlarken, Yahudiler cüzzamlı hastaları izole edip geride kalan bütün eşyaları yakmışlardır. 4 Tarihçe • 16.yüzyılda veba salgınında da ölenlerin vücutları, topluca yakılarak ortadan kaldırılmıştır. 5 Tarihçe • Orta Asya’daki Türkler, temiz su kaynaklarını kirletmemeye son derece önem gösterirken, suyu kutsal saymışlar, yaralarını dağlamışlar ve hastalıktan ölen insanları giysilerini ve hayvan kadavralarını yakarak ortadan kaldırmışlardır. 6 Tarihçe • Dezenfeksiyon amacıyla kimyasal maddelerin kullanımı ve sterilizasyon amacı ile ışığın kullanımı 19.asırda Robert Koch, Louis Pasteur ve Joseph Lister sayesinde olmuştur. 7 Neden Önemli? • Hastane enfeksiyonları tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de hasta, sağlık personeli, toplum ve sağlık bütçesi açısından önemli bir sorundur. • Hem morbidite ve mortalite düzeylerinde artışa neden olmakta hem de yataklı tedavi kurumlarının çalışma verimlerinde azalmaya ve sağlık harcamalarında ciddi boyutlarda yükselmeye yol açmaktadır. 8 Neden Önemli? • CDC (Centers for Disease Control)’nin bir çalışmasına göre hastane enfeksiyonlarının %30 unun temel sterilizasyon ve dezenfeksiyon kurallarının uygulandığı zaman önlenebileceği, cerrahi enfeksiyonlarda önleme oranının %19-41 olduğu gösterilmiştir. 9 ENFEKSİYON RİSKİNE GÖRE TIBBİ MALZEMELER Spaulding, 1968 SINIF KRİTİK YARI KRİTİK KRİTİK OLMAYAN CİHAZ, ALET VE MALZEME GEREKLİ İŞLEM Cerrahi aletler, kardiyak ve üriner kateterler, implantlar, vb. Sterilizasyon Fleksible endoskoplar, nazal kanüller, airway, aspirasyon sondaları, vb. Yüksek düzey dezenfeksiyon Civalı cam termometreler, hidroterapi tankı Orta düzey dezenfeksiyon Steteskop, tansiyon aleti manşonu, küvöz, sürgü, yüz maskeleri, vb. Düşük düzey dezenfeksiyon 10 Sterilizasyon • Herhangi bir cismin veya maddenin, birlikte bulunduğu tüm mikroorganizmaların her türlü canlı şekillerinden, tamamen temizlenmesi işlemidir. • Sterilizasyon kesin bir ifadedir. • Bir nesne veya ortam ya sterildir ya da değildir, az steril veya çok steril gibi ifadeler yanlıştır. 11 Sterilizasyon Kabul edilebilir ‘sterilite güvence düzeyini’ sağlayacak ölçüde ortamın mikroorganizmalardan arındırılmasıdır. 12 Sterilizasyon Sterilite Güvenilirlik Düzeyi (Sterility Assurance Level) • Sterilizasyon sonrası ortamda canlı mikroorganizma bulunma ihtimalidir. • Günümüzde kabul edilebilir sterilite güvenilirlik düzeyi; ortamdaki bakteri sporlarını 1/1.000.000 (log 10⁻⁶-%99.9999) azaltan sterilite güvenilirlik düzeyidir. • Bu tanım sterilizasyon işleminin pratikte ölçülebilir, kontrol edilebilir olmasını sağlamıştır. 13 Dezenfeksiyon • Mikrobiyal kontaminasyonun kabul edilebilir güvenlik sınırlarına çekildiği, bakteriyel sporların büyük bir kısmının etkilenmediği, gerçek anlamda yalnızca patojen mikroorganizmaları bulundukları cansız ortamdan uzaklaştırma işlemidir. Dezenfektan Dezenfeksiyon işleminde kullanılan kimyasal maddelerdir. 14 DEZENFEKTAN SEÇİMİNDE DİKKATE ALINMASI GEREKENLER • Etkinlik • Zararsızlık - Kullanıcıya / hastaya - Çevreye • Alet uyumu • Stabilite • Mükerrer kullanabilme ve bunun süresi • Kullanım kolaylığı • Maliyet 15 DEZENFEKTANLAR 1. Sıvı fazlı bileşikler: • Alkoller, aldehidler, fenol bileşikleri (fenolikler), halojenler (özellikle klor ve klor bileşikleri), iyodoforlar, peroksijenler (perasetik asid ve hidrojen peroksid) ve dört değerli amonyum bileşikleri 2. Gaz(buhar) fazlı bileşikler: • Etilen oksit, propilen oksid, formaldehid, βpropiyolakton ve metil bromür 16 Dezenfeksiyon Düzeyleri Kimyasal sterilizasyon Yüksek düzey dezenfeksiyon Orta düzey dezenfeksiyon Düşük düzey dezenfeksiyon 17 YÜKSEK DÜZEY DEZENFEKTANLAR KONSANTRASYON Gluteraldehit % > 2.0 Orto-fitalaldehit (OPA) % 0.55 Hidrojen peroksit* % 7.5 Hidrojen peroksit + perasetik asit* %1.0 / % 0.08 Hidrojen peroksit + perasetik asit * % 7.5 / % 0.23 Hipoklorit (serbest klorin)* 650-675 ppm Gluteraldehit + fenol/fenat** Glukoprotamin % 1.21 / % 1.93 %4 18 ORTA DÜZEY DEZENFEKTANLAR Konsantrasyon Etil-izopropil alkol %70 Fenol bileşikleri % 0,4-5 İyot 50-150 ppm Hipoklorit 1000-5000 ppm 19 20 DEZENFEKTANLARA DİRENÇ Prion inaktivasyon işlemi Sterilizasyon Yüksek düzey dezenfeksiyon Prion En dirençli Bakteri sporları Protozoon kistleri Mikobakteriler Orta düzey dezenfeksiyon Düşük düzey dezenfeksiyon Küçük zarfsız virüsler Mantarlar En duyarlı Vejetatif bakteriler Zarflı virüsler 21 ACTIVITIES OF DISINFECTANTS 22 Dekontaminasyon • Nesnelerden veya canlı dokulardan patojen mikroorganizmaların temizlik, dezenfeksiyon, sterilizasyon ve/veya antisepti ile uzaklaştırma işlemidir. 23 Temizlik • Su, enzimatik çözücüler ve deterjanlar yardımıyla bir nesnedeki yabancı materyalin uzaklaştırılmasıdır. • Mikroorganizmaların kuru ortamda üremesi azaldığından, her temizlikten sonra mutlaka kurulama yapılmalıdır. 24 Antisepsi • Patojen mikroorganizmaları öldürmek veya çoğalmalarını önlemek için vücut yüzeyine yerel olarak kimyasal maddelerin uygulanmasıdır. Antiseptik Uygulandığında mikroorganizmaların üremelerini önleyerek veya öldürerek onları zararsız hale getiren, özellikle canlı dokulara uygulanabilen maddelerdir. 25 Antisepsi İdeal Antiseptiğin Özellikleri • Mikroorganizmaların üremesini inhibe etmeli. • Kan, cerahat, mukus, serum veya tükürük gibi ortamlarda etkinliğini korumalı. • Vücut dokularını ve hücrelerini tahriş etmemeli. • Ağız yıkama suları ve gargaralar etkisini çabuk göstermeli. • Açık yaraya uygulandığında toksik etkili olmamalı. • Vücudun doğal direncini herhangi bir şekilde olumsuz etkilememelidir. 26 Endospores and Mycobacteria 27 Enfeksiyon kontrolü ellerimizde başlar 28 El Antisepsi • El yıkama mikroorganizmaların bireyler arası transferini engelleyen en önemli işlemlerden biridir. • Su, sabun ve antiseptik madde yeterlidir. • Günlük hayatta 30 saniye elleri sabunlamak yeterlidir. • Hasta ile temastan önce ve sonra, hastaya ait vücut sıvılarıyla kontamine bütün maddelerle temas halinde el antisepsisine mutlaka uyulmalıdır. 29 Bi dakka!!! Avukatmış… Hemen ellerimizi yıkayalım 30 El Antisepsi • El antiseptiği, sadece ameliyathane, çocuk ve doğum odaları ile yoğun bakım ünitelerinde değil tüm hastane birimlerinde kullanıma sunulmalıdır. 31 32 33 Sterilizasyon Yöntemleri • • • • Isı ile sterilizasyon Filtre ile sterilizasyon Işınlar ile sterilizasyon Kimyasal ile sterilizasyon 34 STERİLİZASYON YÖNTEMLERİ Kimyasal maddeler Sıvılar Gazlar Filtrasyon Isı Kuru ısı Işınlama Nemli ısı UV ışını X ışını Buhar Sıcak su Gama ışını Kaynatma Basınçlı Tindalizasyon Basınçsız Koagülasyon 35 SÜZME İLE STERİLİZASYON KİMYASALLAR İLE STERİLİZASYON Etilen oksit, Formaldehid, Gaz plazma, Ozon, Klorindioksit… 36 Sterilizasyon Yöntemleri Süzme ile filtrasyon Mikrobiyolojide filtrelerin kullanım alanları; • Çözeltilerin ve havanın sterilizasyonu • Farklı büyüklükteki mikroorganizmaların birbirinden ayrılması • Toksin, antijen ve enzimlerin hücrelerden arındırılması • Çözeltilerin saflaştırılması 37 Sterilizasyon Yöntemleri Süzme ile filtrasyon Gaz ve sıvıların sterilizasyonu - Porselen filtreler(Chamberland) -Diatom toprağı filtreler(Berkfeld) -Asbest süzgeçli filtreler(Seitz) -Cam tozu filtreler -Membran ve ultra filtreler -Elektrostatik filtreler 38 KİMYASAL STERİLİZAN SÜRE ISI Glutaraldehit (Glut) (% > 2.0) 10 saat 20-25°C Hidrojen peroksit (HP) % 7.5 5 saat 20-25°C Perasetik asit (PA) % 0.2 12 dk 50-56°C HP %1.0+ PA % 0.08 8 saat 20°C HP %7.5 + PA % 0.23 180 dk 20°C HP %8.3 + PA % 7 5 saat 25°C Glut % 1.12 + Phenol/phenate %1.93 12 saat 25°C Glut % 3.4 + Isopropanol % 26 10 saat - 20° C FDA, Eylül, 2006 39 Klor Ürün Dilüsyon Klorin miktarı Çamaşır suyu (% Kan dökülmesi 5 sodyum hipoklorit 1 ölçek ÇS % 0.5 9 ölçek su 5000 ppm Yüzey temizliği 1 ölçek ÇS % 0.1 50 ölçek su 1000 ppm 1 ölçek ÇS % 0.025 200 ölçek su 200 ppm 1 ölçek ÇS % 2.5 1 ölçek su 20 000 ppm Dilüe etmeden % 5- 50 000 ppm 50 000 ppm) Kullanım Gıda yüzeyleri Alet temizliği (prion) 40 Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon • En sık kullanılan sterilizasyon yöntemidir. • Yüksek ısı ile, mikroorganizmaların proteinleri denatüre olur. • Basit, ucuz ve hızlı sonuç alınır. • Hem çalışanlar hem de doğa açısından toksik atık oluşturmaz. 41 Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon Isı Derecesi: Isı derecesi arttıkça sterilizasyon işleminin süresi kısalır. pH: Nötr ortamda sterilizasyon süresi uzar. Asit ve alkali ortamlarda ise kısalır. Ortamın Nemi: Nem oranı arttıkça gerekli ısı derecesi ve etki süresi kısalır. Mikroorganizma içindeki su oranı arttıkça protein koagülasyonu çabuklaşacağından sterilizasyon kolaylaşır (Bakteri Sporları içinde su az olduğundan sterilizasyona daha dayanıklıdır). 42 Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri A) Nemli ısı ile sterilizasyon • Su buharı ile sterilizasyon a) Basınçsız buharla sterilizasyon Arnold kazanı=Koch kazanı. Doymuş ve akım halindeki basınçsız su buharı ortamında 100°C’de en az 30 dakikada yapılan sterilizasyon. Yüksek ısıya dayanıksız maddelerin sterilizasyonu bu yöntemle yapılır. 43 Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri A) Nemli ısı ile sterilizasyon • Su buharı ile sterilizasyon b) Basınçlı buharla sterilizasyon Buharla doymuş bir ortamda, basınç altında ve 100°C’nin üzerindeki ısılarda yapılan sterilizasyondur. İlk otoklav 1879’da Charles Chamberland tarafından geliştirilmiştir. 44 Otoklav 45 46 47 Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri A) Nemli ısı ile sterilizasyon • Sıcak su ile sterilizasyon a) Kaynatma 100°C’de 5-10 dk. kaynatma ile dezenfeksiyon, 30 dk. kaynatma ile sterilizasyon sağlanabilir. Musluk suyu kireçli olabileceğinden, damıtık su tercih edilmeli. -SS, DCA, TCBS, Selenit F, Tetratiyonatlı buyyon gibi bazı besiyerlerinin sterilizasyonunda da kullanılır. -100°C’de 5-10 dk. da penset, makas, bisturi gibi aletlerin dezenfeksiyonu. 48 Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri A) Nemli ısı ile sterilizasyon • Sıcak su ile sterilizasyon b) Tindalizasyon Yüksek ısıda bozulabilecek antijen, serum ve şeker solüsyonları gibi sıvı maddelerin, belirli ısı derecelerinde birkaç gün üst üste tutulması ile olur. -Hidrolize olabilecek çözeltiler 80-100°C’de 30 dk. -Kan, serum gibi proteinli maddeler ile aşılar 56-60°C’de 60 dk. (İşlem 3 gün üst üste tekrarlanır ve her işlem arasında malzemeler 1 gece oda ısısında bekletilir.) 49 Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri B) Kuru ısı ile sterilizasyon Kuru ısı mikroorganizmalar üzerinde oksidasyon oluşturarak Etkili olmaktadır. Ayrıca uygulanan sterilizasyon ısının yüksekliğine ve proteinin içerdiği su miktarına bağlı olarak protein koagülasyon etkisi de gösterebilir. Nem etkeni ortadan kalktığı için çok yüksek ısı ve daha uzun süre gerekir. 50 Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri B) Kuru ısı ile sterilizasyon • Pasteur fırını Isı kaybını engellemek için arasında yalıtım maddesi bulunan çift çeperli fırınlardır. -Cam, madeni eşya, bazı toz halindeki maddeler, süzgeç kağıtları ve yağların sterilizasyonu. -Besiyerleri ve sıvıların sterilizasyonu için bu yöntem kullanılamaz. 51 Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri B) Kuru ısı ile sterilizasyon • Pasteur fırını -180°C’de ½ saat -170°C’de 1 saat -160°C’de 2 saat Sterilizasyon süresi Pasteur fırını çalıştırılıp istenen ısıya ulaşıldıktan sonra tutulur. Ama ortam ısısı ve fırın ısısı eşitlenmeden steril malzeme fırından çıkarılmamalıdır. 52 Aletlerin kullanım alanından transferi Ön Temizlik, Dekontaminasyon Kullanma Kurutma, Sayım, Bakım, Kontrol Depolama Sterilizasyon Paketleme 53 Sterilizasyon Yöntemleri Isı ile sterilizasyon çeşitleri B) Kuru ısı ile sterilizasyon • Yakma ve alevden geçirme Mikrobiyoloji laboratuvarında ekimde kullanılan öze gibi malzemelerin sterilizasyonu için, alevde kızıl hale gelene kadar ısıtılması gerekir. Cam kapları ağızları ve cam aletler alevden geçirilerek üzerlerindeki mikroorganizmalardan arındırılır. Kirli ve kullanım dışı kalmış malzemeler (pamuk, bez) ve hayvan kadavraları da yakılarak yok edilebilir. 54 Sterilizasyon Yöntemleri Işınlama ile sterilizasyon • • • • Isı ve diğer yöntemlerle steril edilemeyen ortamların sterilizasyonu Kullanım alanları sınırlı Çevreye de etkili olduklarından sınırlı olarak ve önlem alınarak uygulanabilir. 55 MERKEZİ STERİLİZASYON ÜNİTESİ • 365 gün 24 saat hizmet üreten dinamik merkez • Sterilizasyon işlemlerinin tek bir merkezde yapılması - Düzenli takip - Sterilizasyon güvencesi - Çalışma güvenliği • Bir hastane için olmazsa olmaz!!! 56 Merkezi sterilizasyon ünitesi 57 Kirli alan bölümü 58 Kirli alan bölümü 59 Temiz alan bölümü 60 Steril alan bölümü 61 STERİLİZASYON YAPMADAN TEMİZLİK YAPABİLİRSİNİZ TEMİZLİK YAPMADAN STERİLİZASYON YAPAMAZSINIZ 62 Kem âlât ile Kemâlât Olmaz !!!! 63
