Uploaded by User1759

10.17860-efd.52826-161027

advertisement
Türkiye’de Psikolojik DanÕúma ve Rehberlik (PDR)
Mesle÷i ve Psikolojik DanÕúman E÷itimi
Emel ÜLTANIR*
Özet – HÕzlÕ toplumsal de÷iúme ile, Türkiye’de çocuk ve gençlerin uyuúturucu, úiddete yönelme,
okula devamsÕzlÕk gibi problemlerinde artÕú olmuútur. Ça÷daú e÷itim sisteminde, özellikle e÷itim
kurumunda psikolojik danÕúma ve rehberlik hizmetlerine duyulan gereksinim kaçÕnÕlmaz olmuútur.
VII.,VIII. ve IX. Milli E÷itim ùuralarÕnda alÕnan kararlar okullarda psikolojik danÕúma ve rehberlik
hizmetlerinin baúlamasÕnda oldu÷u kadar, bireylerin kiúisel problemlerinin çözümünde de yardÕmcÕ
olmuútur. 60’lÕ yÕllardan baúlayarak, E÷itim Fakülteleri’nde, PDR lisans programlarÕna baúlanmÕútÕr.
Psikolojik danÕúma ve rehberlik lisans e÷itiminin üniversitelerimizde yaklaúÕk 40 yÕllÕk bir deneyimi
vardÕr, bununla birlikte okullarda rehberlik hizmetleri bakÕmÕndan beklenen düzeyin çok altÕnda
oldu÷umuz açÕktÕr. Ülke genelinde, 22 PDR programÕ bulunmaktadÕr. Lisans programlarÕnÕn yeniden
düzenleme çalÕúmalarÕ da yapÕlmÕútÕr.
Anahtar kelimeler – Psikolojik danÕúmanlÕk mesle÷i, psikolojik danÕúma hizmetleri, psikolojik
danÕúma ve rehberlik lisans programÕ.
Abstract – The Psychological Counseling and Guidance (PCG) as a Profession and Training of
Counselor in Turkey – There has been an increase the use of drugs, inclination towards vandalism,
dropping out from school by children and youth in Turkey because of the fast social change. The need
for the psychological counseling and guidance system has become unavoidable in the contemporary
educational system. The decisions made at the 7th., 8th. and 9th. National Education Councils helped
not only the start of psychological counseling and guidance at schools but also the solution of
individual problems. Psychological Counseling and Guidance undergraduate programs have been
carried out in the Educational Faculty since the beginning of 60s. Although there is a 40 yearexperience in the field it is clear that the guidance services at schools is much lower than expected.
There are 22 Psychological Counseling and Guidance undergraduate programs in the country. There
have been studies to reorganize the undergraduate programs.
Key words – Psychological counseling as a profession, services of psychological counseling,
undergraduate program of the psychological counseling and guidance.
Giriú
Bir Meslek Olarak Psikolojik DanÕúma
Tarih boyunca çeúitli kimseler ve çeúitli meslek sahipleri, yardÕm arayanlar,
baúkalarÕndan daha az úanslÕ olanlar ya da basitçe bir arkadaúÕnÕn verebilece÷i rahatlÕ÷a
ihtiyacÕ olanlarÕn özgüven kazanmalarÕna yardÕm etmiúlerdir. Eski dönemlerde kabile
üyeleri arasÕndaki yardÕm iliúkilerinin, onlarÕn hayatta kalma becerilerini ö÷renmelerine
*
Emel ÜltanÕr, Prof. Dr., Mersin Üniversitesi, Yeniúehir Kampusü, E÷itim Fakültesi, E÷itimde
Psikolojik Hizmetler ABD Ö÷retim Üyesi, <[email protected]>.
Mersin Üniversitesi E÷itim Fakültesi Dergisi, Cilt 1, SayÕ 1, Haziran 2005, ss. 102-111.
Mersin University Journal of the Faculty of Education, Volume 1, Issue 1, June 2005, pp. 102-111.
ÜLTANIR
103
odaklandÕ÷Õ düúünülebilir. Medeniyet ilerledikçe bu iliúkiler gencin kiúisel, sosyal ve
canlÕ kalma becerileri bakÕmÕndan, yeterlilik kazanmasÕ için onu motive eder. Tarih
çeúitli yardÕm iliúkilerinin kültürler içinde ve kiúiler arasÕnda biçimlendi÷ini gösterir.
ønsanlar arasÕ etkileúim ve iletiúimlerin tümünde bireyler, saygÕ duyduklarÕ arkadaú ve
meslek mensuplarÕndan akÕl ve öneri ararlar. Ço÷u örneklerde yardÕm arayanlar,
kendileri ve baúkalarÕyla iliúkilerine yönelik konular çevresinde dönüp dururlar.
Ço÷unlukla bu iliúkiler, kiúisel kabul, sosyal ait olma ve gelecekteki amaçlarÕn neler
oldu÷u gibi sorularÕ içerir. Birey, “Ben kimim?”, “Nereye aitim?”, “YaúamÕmda ne
yapmalÕyÕm?”diye sorar. Bireye bu ve benzeri di÷er sorularda yardÕm edenler, destek
sa÷layÕcÕ bir atmosfer içinde beklenen amaçlarÕ araútÕrabilen bir baúarÕ planÕnÕ
oluútururlar. Bu yardÕm süreci, bilgi toplama, bireyin farkÕnda olmasÕ, seçenek ve
amaçlarÕ araútÕrma ile kendine bir yön seçme úeklinde olup, aslÕnda psikolojik danÕúma
mesle÷inin tanÕmÕdÕr. Psikolojik danÕúma mesle÷i, bireyin ihtiyaçlarÕnÕ saptayan bir
iliúkiyi yerleútirme, bu ihtiyaçlarÕn doyumuna hizmet etme, stratejileri desenlendirme,
kararlarÕna etkili yardÕm planlarÕnÕ gerçekleútirme ve benlik farkÕndalÕ÷ÕnÕ [selfawareness] geliútirmeye yardÕm etme sürecidir (Schmidt, 1996).
Gibson ve Mitchell (1995)’e göre, Wilhelm Wundt’Õn 1879’da Leipzig
Üniversitesi’nde Psikoloji Enstitüsünü kurmasÕ ile psikoloji ayrÕ bir uzmanlÕk,
araútÕrma ve ö÷retim alanÕ olan bir disiplin olarak tanÕnmÕútÕr. Psikolojinin geliúimine
paralel olarak daha sonra ortaya çÕkan, psikolojik danÕúma mesle÷indeki geliúim
hareketi, 1909’larda fiziksel ve psikolojik problemli çocuklarla çalÕúmÕú olan William
Healy ve eúinin yerleútirdi÷i çocuk rehberli÷i klinikleriyle geliúmiútir. Healy ile
baúlayan çocuk rehberli÷i klinikleri [child guidance clinics] yirminci yüzyÕlÕn
baúlarÕnda Amerika’da 100’ün üzerine çÕkmÕútÕr (Nugent, 1994).
Yirmibirinci yüzyÕlÕn koúullarÕnda internet, bilgisayar, televizyon ve telefon gibi
iletiúim sistemlerinin, dünyadaki güncel olaylarÕn ve de÷iúen teknolojilerin toplumsal
de÷iúime etkileri olmaktadÕr. HÕzla de÷iúen toplumsal koúullarda, bireylerin
karúÕlaútÕklarÕ “bireysel, e÷itimsel ve mesleksel sorunlarÕnÕn” çözümü ve bu konularda
optimal kararlar verebilmeleri için profesyonel anlamda yardÕm sa÷lama hizmeti,
“psikolojik danÕúman”larla gerçekleúmektedir.
Türk E÷itim Sisteminde Psikolojik DanÕúma ve Rehberli÷in Önemi
Ülkemizin gerçekleri göz önünde bulunduruldu÷unda, okullarda alkol ve uyuúturucu
kullanmaya yönelme; okul vandalizmi adÕ verilen hÕrsÕzlÕk, okul araç-gereçlerine zarar
verme, okul zorbalÕ÷Õ, intihar, ve okul devamsÕzlÕklarÕndaki artÕú gibi olumsuz tutum ve
davranÕúlarÕn giderek artmasÕnÕn yanÕ sÕra; gençlerin de mesleksel yönelimlerine uygun
olan e÷itsel yönlendirme hizmetlerine duyulan gereksinimlerinin arttÕ÷Õ görülmektedir.
Çocu÷un ruh sa÷lÕ÷ÕnÕn olumlu yöndeki geliúmesinin, onun okuldaki baúarÕsÕ
üzerindeki olumlu etkileri bilinmektedir. Bu gereksinimler, ça÷daú e÷itim sisteminde
Cilt 1, SayÕ 1, Haziran 2005
104
TÜRKøYE’DE PSøKOLOJøK DANIùMA VE REHBERLøK (PDR) MESLEöø …
psikolojik danÕúma ve rehberlik mesle÷inin hizmetlerine duyulan talebi giderek
arttÕrmaktadÕr.
Bu amaçla, anaokulu ve ilkokul dönemlerinden itibaren çocuklara geliúimsel
özelliklerine uyan Psikolojik DanÕúma ve Rehberlik yaklaúÕm süreçlerinin uygulanmasÕ
ve okullardaki ö÷retimin kalite sorununa dikkat edilmesi gerekmektedir. (Morse ve
Russel, 1988; ÜltanÕr, 2003). Gelso ve Fretz (1992) psikolojik danÕúmanlarÕn rollerini
çare bulucu, önleyici ve geliútirici özellikli olarak belirtmiúlerdir. Milli E÷itim
BakanlÕ÷Õ’nÕn da “Rehberlik ve Psikolojik DanÕúma Hizmetleri Yönetmeli÷i’nin 12.
maddesinde, “örgün ve yaygÕn e÷itimdeki PDR hizmetlerinde sorunlara, erken
müdahale ve özellikle sorunun oluúmamasÕna yönelik geliúimsel ve koruyucu yaklaúÕm
esastÕr” ifadesi yer almaktadÕr (17.04.201 tarih ve 24376 sayÕlÕ Resmi Gazete). Bu
ba÷lamda, ça÷daú, sa÷lÕklÕ ve verimli bir e÷itim-ö÷retimin gerçekleútirilmesi, ancak
psikolojik danÕúma ve rehberlik alanÕnÕn yaklaúÕm, ilke ve tekniklerinin benimsenip
uygulanmasÕyla olasÕdÕr.
Türkiye’de son yÕllarda gençlerde úiddet [vandalism] ve saldÕrganlÕk davranÕúlarÕ,
özellikle göçlerin yapÕldÕ÷Õ bölgelerde ve büyük kentlerde giderek artÕrmÕútÕr. Mersin
ilinde yüksek lisans çalÕúmasÕ yapan ö÷retmenlerin gözlem sonuçlarÕndan ve E÷itim
Fakültesi’nin tezsiz yüksek lisans programlarÕndaki seminerlerden alÕnan bilgilerde,
“Çeúitli bölgelerde bulunan maddi durumlarÕ zayÕf ö÷renciler arasÕnda sigara, tiner
kullanma gibi alÕúkanlÕklarÕ bulunan çocuklarÕn, ailelerinden sevgi göremedikleri için
okulda olay çÕkararak ilgi çekmeye çalÕútÕklarÕ” ifade edilmiútir.
YÕlman (1996)’Õn yaptÕ÷Õ araútÕrmada, ortaö÷retim ve üniversite gençleri üzerinde,
alkol ve uyuúturucu madde kullanÕm oranlarÕ saptanmÕútÕr. Bu oran ortaö÷retimde
kÕzlarda %03, erkeklerde %04; üniversite ö÷reniminde kÕzlarda %03, erkeklerde ise
%1.6 olarak bulunmuútur.
Türkiye’de intihara giriúenlerin büyük bir ço÷unlu÷u, Avrupa’daki gibi 15-24 yaú
arasÕdÕr. Erkekler arasÕnda intiharÕ gerçekleútirme, kadÕnlar arasÕnda ise giriúme riskinin
daha yüksek oldu÷u görülmüútür (SayÕl ve Devrimci-Özgüven, 2002). Bu durumlarda
alkol, uyuúturucu, intihar v.b. gibi faktörlerle karúÕlaúmadan önce, çocuk ve gençlerin
yaúam mücadeleleriyle baúa çÕkabilmeleri için, onlarÕn erken yaúlardan itibaren aileleri,
okulda ö÷retmenler ve psikolojik danÕúmanlar tarafÕndan desteklenmeleri
gerekmektedir.
Türkiye’deki ailelerin genelde koruyucu bir davranÕú yönelimi içinde olduklarÕ ve
gençlerin bugünkü problemlerini çözme çabalarÕnda yetersiz kaldÕklarÕ gözlenmektedir.
Ergenlik dönemi, gencin daha ba÷ÕmsÕz olmasÕ ve kendine yeter hale gelmesi için bir
hazÕrlÕk dönemidir. ùehirde yaúayan ve özellikle orta ve üst sosyoekonomik düzeyli
olan günümüzün Türk ailelerinde, “çocuk merkezli yetiútirme tutumu” benimsenmiútir.
KulaksÕzo÷lu (2000)’na göre, bu ailelerde hemen her úey çocuklarÕn isteklerine göre
düzenlenmekte ve çocu÷un bakÕmÕndan sorumlu olan anne ve büyükanneler çocuklarÕn
Mersin Üniversitesi E÷itim Fakültesi Dergisi
ÜLTANIR
105
isteklerinin yerine getirilmesine destek vermektedirler. Çocu÷a çok az sorumluluk
verilmekte ve yaúÕna uygun kurallarÕ ö÷renmeleri için e÷itim verilmemektedir.
Bu anlamda, her sosyoekonomik düzeydeki ailelerin çocuk ve gençlerinin
karúÕlaútÕklarÕ yaúam problemleri giderek artmakta ve karmaúÕklaúmaktadÕr. Gibson &
Mitchell (1995)’e göre, önleme programlarÕ bireyin yaúamÕ ya da güvenli÷i tehdit altÕna
girdi÷inde istenmektedir. Sadece önleme ve çare bulma çalÕúmalarÕnÕ psikolojik
danÕúma ve rehberlik hizmetleriyle gerçekleútirmek yeterli olamamaktadÕr. Çocuk ve
gençlerin büyümeleri ve geliúmeleri sÕrasÕnda, geliúimci bir anlayÕúla onlarÕn daha
özgüvenli, daha yeterli olabilmeleri ve kendi özelliklerini geliútirmeleri yönünde
optimal bir çevrenin sa÷lanmasÕ gerekmektedir. Okullarda psikolojik danÕúma ve
rehberlik hizmetlerinin amacÕ, sadece gençlerin sorunlarÕnÕ çözmeye çabalamalarÕ
sÕrasÕnda yardÕm etmek de÷ildir. OnlarÕn kendi sorunlarÕnÕ etkili ve en uygun yollarla
çözebilen, olumlu benlik algÕlarÕ geliúmiú bireyler olarak geliúebilmeleri yönünde de
destek vermektir.
Bu çalÕúmanÕn amacÕ, ülkemizde psikolojik danÕúma ve rehberlik mesle÷inin
hizmetlerine özellikle okullarda duyulan gereksinim ile, PDR ö÷retim alanÕnÕn ve
tarihçesinin belirtilmesidir. Bunun ötesinde, PDR lisans, yüksek lisans ve doktora
programlarÕnÕn olan durumlarÕndan yola çÕkarak olasÕ durumlar hakkÕnda vardamalarda
bulunmaktÕr.
Türkiye’de Psikolojik DanÕúma ve Rehberlik Hizmetleri
Tarihsel Bir BakÕú
Türkiye’de Psikolojik DanÕúma ve Rehberlik hizmetleri kavramsal düzeyde 1950’li
yÕllarda baúlamÕútÕr. Türkiye ile USA arasÕnda 1947’de yapÕlan iúbirli÷i ve karúÕlÕklÕ
yardÕm anlaúmasÕ çerçevesinde, Türk Milli E÷itiminin yenileúmesi çabalarÕyla ilgili
olarak e÷itimin çeúitli dallarÕnda uzman personel yetiútirmek üzere Amerika Birleúik
devletlerine ö÷renciler yollanmÕútÕr. Özgüven (1999)’a göre, ellili yÕllarÕn baúÕnda
ülkemize (1952-53) John Rufi, Ellswarth Tompkins, Mills ve Lester Bills gibi e÷itim
ve rehberlik uzmanlarÕ ve üniversitelerin e÷itim alanÕndaki ö÷retim üyeleri davet
edilmiútir. BunlarÕn hazÕrladÕ÷Õ raporda, ö÷retimde bireysel farklÕlÕklara dikkat
edilmedi÷i belirtilerek, ö÷renci geliúim ve gereksinimlerine uygun daha iúlevsel
ö÷retim programlarÕnÕn yapÕlmasÕ önerilmiútir. Bunlara ba÷lÕ olarak, ö÷retmenlerin de
bu yeni e÷itim sistemine uygun olarak yetiútirilmesini ve okullarda ö÷renci rehberlik
hizmetlerinin baúlatÕlmasÕnÕ önermiúlerdir.
Türkiye’de planlÕ kalkÕnma döneminin benimsedi÷i ilkeler çerçevesinde, Milli
E÷itimin ùura kararlarÕnda ve Beú YÕllÕk KalkÕnma PlanlarÕnda Psikolojik DanÕúma ve
Rehberlikle ilgili olarak alÕnan kararlarÕn bu alanÕn oluúumunu baúlatan etkileri
olmuútur. Milli E÷itim sisteminde okul rehberlik hizmetlerine yer verilmesi görüúü ilk
olarak VII. ve VIII. Milli E÷itim ùuralarÕnda úu úekilde ele alÕnmÕútÕr.
Cilt 1, SayÕ 1, Haziran 2005
106
TÜRKøYE’DE PSøKOLOJøK DANIùMA VE REHBERLøK (PDR) MESLEöø …
1962 yÕlÕnda toplanan VII. Milli E÷itim ùurasÕnda; “Okullarda ö÷renciye yardÕmda
bulunacak rehberlik hizmetleri konusunda; Ö÷rencilerin özelliklerine uygun e÷itim
görebilmeleri, buna paralel olarak en uygun mesle÷e yönelmeleri, objektif ölçme
araçlarÕ ve yetiúmiú elemanlarÕn kÕsa zamanda sa÷lanmasÕ, ö÷rencilerin geliúimleri
hakkÕnda sistemli bilgilerin kaydedilmesinin gereklili÷i” önerilmiútir (VII. Milli E÷itim
ùurasÕ, 5-15 ùubat, 1962).
1970 yÕlÕnda toplanan VIII. Milli E÷itim ùurasÕnda ise, lise ö÷retim sisteminin
yeniden düzenlenmesi ve yüksek ö÷retime geçmenin önemi vurgulanmÕútÕr. Buna göre,
ö÷rencilerin ilgi, yetenek ve motivasyonuna göre, “ortaö÷retimde farklÕ branúlara”,
“Yüksekö÷retime”, ”mesle÷e” ve “hayata ve iú alanlarÕna” hazÕrlayan programlara
yöneltilmelerine a÷ÕrlÕk verilmiútir. AyrÕca, 9. sÕnÕflarÕn “Yöneltme sÕnÕfÕ” olmasÕ,
ö÷rencilerin ilgi ve yetenekleri do÷rultusunda bir “ö÷renim koluna” ayrÕlabilmesi için
“temel derslerin” yanÕnda “seçmeli derslere” de yer verilmesi gibi temel kararlar
alÕnmÕútÕr (VIII. Milli E÷itim ùurasÕ, 1970).
1967 yÕlÕnda økinci Beú YÕllÕk KalkÕnma PlanÕnda Milli E÷itim BakanlÕ÷Õ’nca,
okullarda planlÕ ve programlÕ rehberlik uygulamalarÕnÕn baúlatÕlmasÕ öngörülmüútür
(KalkÕnma PlanÕ II, 1967: 258)
Daha sonra økinci Beú YÕllÕk KalkÕnma PlanÕ ve VIII. Milli E÷itim ùurasÕ
kararlarÕyla ilgili olarak, 1970-1971 ö÷retim yÕlÕnda Milli E÷itim BakanlÕ÷Õ’nca “Orta
Dereceli Okullarda Rehberlik Servislerinin Kuruluúu ve Görevleri ile ølgili Esaslar”
(MEB. Tebli÷ler Dergisi 1619, 1970) geliútirilerek, 24 lisede ö÷rencilerin ders seçme,
program seçme ve meslek seçme kararlarÕna yardÕm etmek üzere okullarda PDR
hizmetleri baúlatÕlmÕútÕr.
IX. Milli E÷itim ùurasÕnda ülke düzeyinde orta dereceli okul programlarÕnda
rehberlik çalÕúmalarÕ “rehberlik saati” adÕ altÕnda iki saatlik zaman diliminin ayrÕlmasÕ
kararlaútÕrÕlmÕútÕr. 1974-75 ö÷retim yÕlÕnda bütün orta dereceli okullarda rehberlik
çalÕúmalarÕ baúlatÕlmÕútÕr (MEB: Teb. Dergisi. 1805, 16.9.1975).
Türkiye’de Psikolojik DanÕúma ve Rehberlik Lisans ProgramlarÕ
Türkiye’de, PDR alanÕnda ilk lisans programÕ, 1965-1966 ö÷retim yÕlÕnda Ankara
Üniversitesi E÷itim Fakültesi’nde “E÷itim Psikolojisi ve Rehberlik Bölümü” adÕyla
kurulmuútur (Kuzgun, 1993). 1982 yÕlÕnda 2547 sayÕlÕ Yüksekö÷retim Kanunu’nun
yürürlü÷e girmesiyle, psikolojik danÕúma ve rehberlik alanÕnda eleman yetiútirmek
üzere, üniversitelerde “E÷itimde Psikolojik Hizmetler Anabilim DalÕ” adÕyla lisans
düzeyinde “Psikolojik DanÕúma ve Rehberlik” programlarÕ baúlatÕlmÕútÕr. Literatüre
göre, okullarda her 250 ya da 300 ö÷renciye bir psikolojik danÕúman düúmektedir. Milli
E÷itim BakanlÕ÷Õ’na ba÷lÕ olarak görev yapan rehber ö÷retmenlerin sayÕsal da÷ÕlÕmlarÕ
úöyledir (MEB; 2004 istatistiksel iúlemleri verileri):
Mersin Üniversitesi E÷itim Fakültesi Dergisi
ÜLTANIR
107
x ølkö÷retim Genel Müdürlü÷ü’ne ba÷lÕ olarak görev yapan, 2338 erkek ve 3100
kadÕn olmak üzere toplam 5473,
x Rehberlik AraútÕrma Merkezleri Rehber Ö÷retmen sayÕlarÕ, 527 erkek ve 390
kadÕn olmak üzere toplam 917,
x Özel E÷itim Rehberlik ve DanÕúma Hizmetleri Genel Müdürlü÷ü’nde, 347 erkek
ve 330 kadÕn olmak üzere toplam 689,
x Ortaö÷retim Genel Müdürlü÷ü’nde, 1207 erkek ve 1316 kadÕn olmak üzere
toplam 2539,
x Ö÷retmen Yetiútirme ve E÷itimi Genel Müdürlü÷ü’nde 60 erkek ve 35 kadÕn
olmak üzere toplam 95,
x Din Ö÷retimi Genel Müdürlü÷ü’nde, 62 erkek ve 75 kadÕn olmak üzere toplam
138,
x Ticaret Turizm Ö÷retimi Genel Müdürlü÷ü’nde 238 erkek ve 268 kadÕn olmak
üzere toplam 507,
x Erkek Teknik Ö÷retimi Genel Müdürlü÷ü’nde 365 erkek ve 295 kadÕn olmak
üzere 663,
x KÕz Teknik Ö÷retim Genel Müdürlü÷ü’nde 106 erkek ve 291 kadÕn olmak üzere
toplam 399.
Bu görünümlere göre, Milli E÷itim BakanlÕ÷Õ’nda görev yapan tüm rehber
ö÷retmenlerin toplam sayÕlarÕ 11.420’dir. BunlarÕn yaklaúÕk %45’i, alan dÕúÕndan gelen
elemanlar olup, bu sayÕ mevcut okullar için yetersizdir. Hatta bugün okullarÕn hepsinde
henüz rehberlik örgütü bulunmamaktadÕr.
Ülkemizde PDR lisans programlarÕndan mezun olanlarÕn, ülke ihtiyaçlarÕ nedeniyle
a÷ÕrlÕklÕ olarak okullarda (ilkö÷retim ve ortaö÷retim), üniversitelere hazÕrlÕk yapan özel
dershanelerde ve her üniversitede bulunmamakla birlikte, üniversitelerin psikolojik
danÕúma ve rehberlik merkezlerinde istihdam edilmeleri nedeniyle, daha çok okul
psikolojik danÕúmanÕ elemanÕ olarak yetiútirildikleri söylenebilir. Ülkemizde en yaygÕn
olarak; okul ve e÷itimle ilgili güçlüklerle meslek seçimi konusunda yardÕm
hizmetlerinin yapÕldÕ÷Õ (e÷itimsel danÕúmanlÕk ve kariyer danÕúmanlÕ÷Õ) okul psikolojik
danÕúmanlÕ÷Õ, evlilik ve aile danÕúmanlÕ÷Õ, bireysel ve grupla danÕúmanlÕk
çalÕúmalarÕnÕn yapÕldÕ÷Õ terapötik danÕúmanlÕk, kamu ve özel kuruluúlarda halkla
iliúkiler danÕúmanlÕ÷Õ, özel e÷itim kurum ve kuruluúlarÕnda psikolojik danÕúmanlÕk
hizmetleri gerçekleútirilmektedir. Psikolojik DanÕúmanlÕk hizmetleri, özel psikolojik
danÕúmanlÕk merkezlerinde ve kamu kuruluúlarÕnda sürdürülmektedir. Buna ilave
olarak, son yÕllarda sa÷lÕk ve endüstri kuruluúlarÕnda da PDR mezunlarÕnÕn çalÕútÕklarÕ
gözlenmektedir.
Ülkemizde psikolojik danÕúman olabilmek için lisans düzeyinde PDR programÕndan
mezun olmak yeterlidir. AyrÕca psikolojik danÕúman olarak yetiúen ve e÷itim, sa÷lÕk ve
endüstri kurumlarÕnda çalÕúan elemanlar, önce profesyonel psikolojik danÕúman olarak,
daha sonra da çalÕútÕ÷Õ kurumun elemanÕ olarak tanÕnÕrlar. Üniversitelerde lisans
Cilt 1, SayÕ 1, Haziran 2005
108
TÜRKøYE’DE PSøKOLOJøK DANIùMA VE REHBERLøK (PDR) MESLEöø …
programlarÕ, 4 yÕl (8 sömestre) olup, ö÷renciler merkezi Ö÷renci Seçme SÕnavÕ
sonuçlarÕ (ÖSS) puanlarÕyla programa kabul edilirler. PDR lisans programÕna, liseyi
bitiren mezunlar arasÕndan eúit a÷ÕrlÕklÕ puanla yani Türkçe-Matematik puanÕ ile
ö÷renci alÕnÕr. PDR ö÷retim programlarÕ, genellikle 140-150 ve üstü kredilik bir
programla yürütülmektedir. 2004-2005 yÕlÕ PDR lisans programlarÕ halen, birinci
ö÷retim programÕ (gündüz) 20, ikinci ö÷retim programÕ (gece) 5 ve özel üniversitelerde
2 olmak üzere toplam 27 programdÕr (ÖSYM 2005, Ö÷renci Seçme ve Yerleútirme
Sistemi-ÖSYS).
Psikolojik DanÕúma ve Rehberlik Lisans ProgramlarÕnÕn Bugünkü YapÕsÕ
1996 yÕlÕnda YÖK/Dünya BankasÕ Milli E÷itimi Geliútirme Projesi kapsamÕnda, ülke
çapÕnda uygulanmak üzere psikolojik danÕúma ve rehberlik lisans programlarÕ
geliútirilmiútir. Ancak psikolojik danÕúman e÷itimi veren her programda genelde
ö÷retim üyelerinin çalÕútÕklarÕ alanlara öncelik verildi÷inden, zorunlu ve seçmeli
derslerin belirlenmesinde ve kredilerinde farklÕlÕklar olabilmektedir.
Programa kaydolan ö÷renci sayÕlarÕ, üniversitelerde 30 ile 40 arasÕnda
de÷iúmektedir. Beúinci yarÕyÕldan itibaren lisans programlarÕna bazÕ seçmeli dersler
konulmaktadÕr. PDR programlarÕnÕn yeniden düzenlenmesi için son iki yÕldÕr ülkedeki
anabilim dalÕ ö÷retim üyeleri tarafÕndan çalÕúmalar yapÕlmÕútÕr. 23-24 Ekim tarihleri
arasÕnda Konya Selçuk Üniversitesi ve 29-30 Nisan tarihleri arasÕnda Pamukkale
Üniversitesi E÷itim Fakülteleri’nde yapÕlan PDR lisans programlarÕyla ilgili ülke
bazÕnda yapÕlan toplantÕlarda, “Yeni PDR Lisans ProgramÕnÕn Program Hedefleri ve
Ö÷retim ProgramÕ”nÕ düzenleme çalÕúmalarÕ gerçekleútirilmiútir. Bu çalÕúmalar ile Bolu
Abant øzzet Baysal Üniversitesi ve Mersin Üniversitesi PDR lisans programlarÕna
iliúkin gözlem ve deneyimlerime dayalÕ olarak, PDR programÕndaki mevcut durumu úu
baúlÕklar altÕnda özetleyebilirim:
x AlanÕn derslerinin bir kÕsmÕ ilk yÕlda okutulan Atatürk ølkeleri ve ønkÕlap Tarihi
ile Türkçe Dersleri gibi tüm E÷itim Fakültelerinin birinci ve ikinci yarÕyÕlda
okutulmakta olan “Ortak ve Zorunlu Derslerdir”.
x Bireyin her aúamadaki “Büyüme ve Geliúimi” ile “Sosyal, Kültürel ve E÷itim
Temelli Dersler” içinde Ö÷renme Psikolojisi, Geliúim Psikolojisi, Sosyal
Psikoloji, Program Geliútirme ve Ö÷retimi ile E÷itim Yönetimi gibi dersler
bulunmaktadÕr. Bu alanlardaki dersler, bireylerin toplum yapÕsÕ içindeki
rollerini, toplumsal yapÕyÕ etkileyen ö÷eleri, bireyin geliúimlerine göre, ö÷renme
çevresinin etkili ve donanÕmlÕ olarak nasÕl düzenlenebilece÷ini
hedeflemektedirler.
x “Bireyi TanÕma ve De÷erlendirme” ile “Meslek Rehberli÷i ve DanÕúmanlÕ÷Õ”
dersleri bireyi tanÕmada kullanÕlan teknikler, ölçeklerin tanÕtÕlmasÕ,
uygulanmasÕna a÷ÕrlÕk verir. Bireylerin mesleksel olgunlaúmalarÕna ve kendi
Mersin Üniversitesi E÷itim Fakültesi Dergisi
ÜLTANIR
109
özelliklerini tanÕmalarÕna ba÷lÕ olarak meslek seçimi yapmalarÕ ile ilgili
yaklaúÕmlarÕ tanÕtÕr. Ülkemizde meslek seçimi liseyi bitiren ö÷rencilerin
(ÖSYM-Ö÷renci Seçme ve Yerleútirme Merkezinin) sÕnavÕnda aldÕklarÕ sözel,
sayÕsal ve dil puanlarÕyla gerçekleúmektedir. Ö÷renciler, bu sÕnavdaki puanlarÕ
do÷rultusunda programlara girebilirler. PDR programlarÕ, lise mezunlarÕ için
E÷itim Fakültelerinin programlarÕ içinde istihdam olanaklarÕnÕn zengin olmasÕ
nedeniyle, en fazla tercih edilen program durumundadÕr.
x “YardÕm Becerileri, Psikolojik DanÕúma UygulamalarÕ ve Kurum Deneyimi”
dersleri psikolojik danÕúman adayÕnÕn okul ortamÕnda iú gören olarak
bulunmalarÕ ve alandaki ö÷retmen, yönetici ve psikolojik danÕúmanlarÕn
karúÕlaútÕklarÕ somut uygulamalarÕ görmeleri açÕsÕndan önemlidir. Okullarda
Rehberlik ve DanÕúma Hizmetleri, Psikolojik DanÕúma UygulamalarÕ ve Seminer
derslerinin uygulanmasÕnda ülkemizdeki programlar arasÕnda farklÕlÕklar
görülmektedir. Bireysel ve Grupla Psikolojik DanÕúma ølke ve Teknikleri
derslerinde, bireysel ve grupla uygulama sayÕlarÕ, yapÕlan uygulamalarÕn bireysel
ve grupla gözetimlerinin [supervision] yapÕlmasÕ için gerekli olan minimum
saatler belirlenir. øyi donanÕmlÕ PDR merkezleri bulunan E÷itim Fakülteleri
“Bireysel ve Grupla Psikolojik DanÕúma Uygulama Dersleri” için laboratuar
oluúturmaktadÕr. Bu nedenle, Üniversitelerin, E÷itim Fakültelerinde PDR
merkezlerinin oluúumu için finansman ayrÕlmasÕ gerekmektedir. BazÕ
programlarÕn PDR merkezleri ya da PDR laboratuarlarÕ gerekli donanÕma sahip
olmakla birlikte, hepsinin aynÕ özelliklerde oldu÷u söylenememektedir.
x “AraútÕrma ve Program De÷erlendirme Dersleri: Sistematik araútÕrma
yöntemleri, temel istatistik bilgileri ve araútÕrmalarÕn yasal ve etik dayanaklarÕna
iliúkin anlayÕú kazandÕrmayÕ hedefler.
Sonuç olarak, ülkemizde özellikle lisans programlarÕnÕn yeniden düzenleme
çalÕúmalarÕnÕn yapÕlmasÕna ra÷men, Fakülte’lerdeki PDR programlarÕnÕn
oluúturulmasÕnda, ders kredilerinin ve uygulama derslerine ayrÕlabilecek olan saatlerin
belirlenmesinde, programdaki elemanlarÕnÕn sayÕsÕnÕn ve sahip olduklarÕ alansal
yönelimlerinin etkileri olmaktadÕr. Bu durumda ülke bazÕnda, anabilim dallarÕ ö÷retim
üyelerinin katÕldÕ÷Õ toplantÕlarda alÕnan kararlar da tavsiye kararlarÕ niteli÷ini
taúÕmaktadÕr. Zorunlulu÷u yoktur.
Yüksek Lisans ve Doktora ProgramlarÕ
PDR alanÕnda Yüksek Lisans düzeyinde ö÷renim görmekte olanlar, genellikle PDR
programÕndan mezun olmuú ve alanda bir ya da daha fazla süre görev yapmÕú
olanlardÕr. Programa E÷itim Fakültesi’nin di÷er alanlarÕndan mezun olanlar, kabul
edilmemektedirler. Çünkü, PDR lisans programÕndaki temel bilgiler lisans üstü
programÕ sürdürebilmek için zemin oluúturmaktadÕr. AyrÕca deneyimli olan psikologlar
Cilt 1, SayÕ 1, Haziran 2005
110
TÜRKøYE’DE PSøKOLOJøK DANIùMA VE REHBERLøK (PDR) MESLEöø …
da tamamlama programÕnÕ aldÕktan sonra, PDR lisans üstü programlarÕna kabul
edilmektedirler.
Yüksek lisans mezunlarÕ, doktora programlarÕna devam edebilirler, ya da e÷itim,
sa÷lÕk ve endüstri alanlarÕndaki görevlerini sürdürmeye bir uzman olarak ve daha fazla
bilgi ve beceri kazanmÕú olarak devam ederler. Lisans üstü derslerin kredileri genelde
uygulamalÕ derslerle birlikte yaklaúÕk olarak 24 kredilik ve bir yÕlda tamamlanabilen
derslerden oluúmaktadÕr. Tez süresi ise normal koúullarda bir yÕl olarak
belirlenmektedir. Yüksek lisans ö÷retimleri, tek bir Psikolojik DanÕúma ve Rehberlik
programÕ úeklinde yapÕlanmaktadÕr. “Kariyer DanÕúmanlÕ÷Õ” [careers counseling],
“Terapötik DanÕúmanlÕk” [therapeutic counseling] ve “Evlilik ve Aile DanÕúmanlÕ÷Õ”
[marriage and family counseling] gibi farklÕ programlar henüz bulunmamaktadÕr.
Doktora programÕ, ülkemizde doçent ve profesör unvanlÕ ö÷retim elemanlarÕnÕn bir
ya da daha fazla oldu÷u ve yeterli ö÷retim üyesinin bulundu÷u programlarda, Yüksek
Ö÷retim Kurumu’nun onayÕ ile açÕlabilmektedir. Genelde amaç, Üniversitelere
akademisyen ve araútÕrmacÕ yetiútirmektir. En az 21 kredilik olmak üzere bir ya da bir
buçuk yÕllÕk ders programlarÕndan oluúmaktadÕr. Günümüzde özellikle doktora
derecesini ve belli bir dil puanÕnÕ almÕú olan ö÷renciler, üniversitelerde ö÷retim elemanÕ
olarak kadro bulabilmektedirler. Programlar genelde, ö÷retim üyelerinin araútÕrma
alanlarÕndaki yönelimlerine ve odaklandÕklarÕ ders ve konu alanlarÕna yönelik olarak
düzenlenmektedir. Yüksek lisans programlarÕndaki gibi doktora programlarÕnda farklÕ
e÷itim düzeylerinde (kariyer, evlilik ve eú danÕúmanlÕ÷Õ gibi) farklÕ programlar
bulunmamaktadÕr.
Sonuç
Bugün ülkemizde, Psikolojik DanÕúma ve Rehberlik lisans programlarÕ, Üniversite
düzeyinde 40 yÕldÕr psikolojik danÕúman yetiútirmektedir. Bu programlar da okul
temelli model yaklaúÕmÕ benimsenmiútir. AlanÕn geliúmesi bakÕmÕndan bazÕ öneriler,
ileri sürülebilir:
x Okullardaki uygulamalarda, psikolojik danÕúman merkezli bir yaklaúÕmdan
vazgeçilmemelidir. Çünkü, ö÷renci sorunu oldu÷unda öncelikle ö÷retmene
baúvurmakta, ö÷retmen de psikolojik danÕúmandan destek almaktadÕr.
x Psikolojik danÕúmanlarÕn okuldaki, daha önemlisi ilkö÷retimdeki iúlevleri içinde,
ö÷retmen, yönetici ve ana-babalarÕyla konsültasyon yapmak bulunmalÕdÕr.
AyrÕca, PDR hizmetlerinin ö÷retmenle iúbirli÷i içinde yapÕlmasÕ gerekmektedir.
“Ö÷retmen asÕl unsur de÷ildir. Psikolojik danÕúmanÕn sorumlulu÷unda,
ö÷retmen, veli ve yönetici iúbirli÷iyle yürütülmesi anlayÕúÕ” kabul edilmelidir.
x
Psikolojik danÕúma ve rehberlik biliminin, akademik e÷itiminin tek ve belirli
bir programla verilmesi yerine, kariyer ve terapötik danÕúmanlÕk gibi farklÕ
Mersin Üniversitesi E÷itim Fakültesi Dergisi
ÜLTANIR
111
dallardan oluúan Yüksek lisans ve doktora programlarÕyla yapÕlandÕrÕlmasÕna
geçilebilir.
Kaynaklar
DPT. (1967).KalkÕnma planÕ: økinci beú yÕl, 1968-1972. Ankara: BaúbakanlÕk Devlet MatbaasÕ.
Gelso, C.J. ve Fretz, B.R. (1992). Counseling psychology. Forth Worth, TX: Harcourt Brace.
Gibson, R.L. and Mitchell, M.H. (1995). Introduction to counseling and guidance. (4th Ed). Merrill,
Prentice Hall.
KulaksÕzo÷lu, A. (2000). Ergenlik psikolojisi. (3. BasÕm). østanbul: Remzi Kitabevi.
Kuzgun, Y. (1993). Türk e÷itim sisteminde rehberlik ve psikolojik danÕúma. E÷itim Dergisi, 6, 3-8.
MEB. <meb.gov.tr/stats/>.
MEB. (1970). Orta dereceli okullarda rehberlik servislerinin kuruluúu ve görevleriyle ilgili esaslar.
Tebli÷ler Dergisi. No: 1619, Ankara,.
MEB. (1975). Tebli÷ler Dergisi. No.1805, Ankara.
MEB. (1962). VII. Milli E÷itim ùurasÕ dokümanlarÕ. Ankara: Milli E÷itim BasÕmevi.
MEB. (1991). VIII. Milli E÷itim ùurasÕ, (28 Eylül-3 Ekim 1970): ÇalÕúma esaslarÕ, raporlar, kararlar.
Ankara: Milli E÷itim BasÕmevi.
Morse, C.L., ve Russel, T. (1988). How elementary counselors see their role. Elementary School
Guidance and Counseling, 23, 54-62.
Nugent, F.A. (1994). An introduction to professional counseling (2nd.ed.) New York: Merrill.
ÖSYM (2005). Ö÷renci seçme ve yerleútirme sistemi (ÖSYS). Yüksekö÷retim programlarÕ ve
kontenjanlarÕ kÕlavuzu. Ankara: Ö÷renci Seçme Yerleútirme Merkezi.
Özgüven, ø.E. (1999). Ça÷daú e÷itimde psikolojik danÕúma ve rehberlik. Ankara: PDREM YayÕnlarÕ.
SayÕl, I., ve Devrimci-Özgüven, H. (2002). Suicide and suicide attempts in Ankara in 1998: Results of
the WHO/EURO multicentre study of suicidal behaviour. Crisis, 23(1), 11-16.
Schmidt, J.J. (1996). Counseling in schools: Essential services and comprehensive programs.
Massachusetts: Needhem Heights,.
T.C. Resmi Gazete, 17.04.2001 tarih ve 24376 sayÕlÕ.
ÜltanÕr, E. (2003). ølkö÷retim birinci kademede: Rehberlik ve psikolojik danÕúma. Ankara: Nobel
YayÕn Da÷ÕtÕm.
YÕlman, M. (1996). Orta ve yüksek ö÷renim gençli÷inde keyif verici zehirli madde kullanÕmÕ. III.
Ulusal E÷itim Bilimleri Kongresi özet kitabÕ, 5-7 Eylül, Bursa.
Cilt 1, SayÕ 1, Haziran 2005
Download