soğanlı, yumrulu ve rizomlu bitkiler

SOĞANLI, YUMRULU VE
RİZOMLU BİTKİLER
TANIM
• Toprak üstü aksamlarını büyüme
mevsiminde tamamladıktan sonra
kuruyarak ölmesine rağmen yaşamlarını
toprak altında sürdürebilecek organlara
sahip olan iki veya çok yıllık bitkilerdir.
• Toprak altı organlarının öncelikli
fonksiyonu, besin maddelerini, gıda
kaynaklarını, nemi, mevsimsel gelişme ve
büyüme için depolamak ve türlerin
yaşamasını sağlamaktır.
SOĞAN
• Morfolojik olarak, bazal
plaka olarak
adlandırılan ve bir veya
daha fazla apikal
meristemi olan, birçok
pullarla bütünleşmiş,
kısa bir gövdeye sahip,
tepesinde bir büyüme
konisi veya çiçek taslağı
bulunan, özelleşmiş bir
toprak altı organıdır.
Tulipa spp. Pul dokusunun yenilenmesinden
oluşan bir kabuklu (tunik) soğan örneği.
Lilium spp. Çok yıllık pul dokusundan oluşan bir kabuksuz (tunikasız) soğan örneği.
Solda; Sökülmüş soğanın dış görünüşü.
Sağda; Gelişmenin çiçeklenme devresinden sonraki boyuna kesiti.
SOĞANIMSI YUMRU (CORM)
Gladiolus spp. Genişlemiş
gövde dokusundan oluşan bir
kabuklu (tunikalı) Corm
(soğanımsı gövde) örneği.
• Üzerinde dağılmış boğumlar ve boğum araları içeren genişlemiş bir
gövdedir (bazal plaka). Soğanlardaki gibi pul şeklinde değildir. Bazal
plaka birçok kabuk ile bütünlemiş olup yayılıcı kök tomurcukları
içermektedir. Soğanımsı gövdenin tepesinde sonradan yaprakları ve çiçek
sürgününü oluşturacak tepe sürgünü tomurcuğu yer almaktadır Küçük
soğanımsı yumrular, cormel veya cormlet olarak adlandırılır.
YUMRU
Caladium spp. Genişlemiş gövde dokusundan
oluşan bir yumru (tuber) örneği.
• Bir veya daha fazla
apıkal göze sahip
genişlemiş bir gövde
dokusundan meydana
gelir ve yumrunun dip
kısımlarında kök
tomurcukları gelişir.
Kesitlerinde halka
halinde tabakalar
görülmez. Genellikle her
yönden kök sürme
yeteneğine sahiptir.
YUMRU KÖK
Dahlia spp. Genişlemiş kök
dokusundan oluşan yumru
kök (tuberous) örneği.
• Bir yumru kök başlıca kök dokusunun
genişlemesiyle oluşur. Bir veya daha fazla apikal
meristem sürgünü içeren gövde tacı vardır . Kök
tomurcukları genişlemiş kökün dip kısmından
gelişmektedir
RİZOM
Iris spp. Özelleşmiş yatay
gövdeden oluşan bir rizom
örneği
• Üzerinde boğum ve boğum araları bulunan, etki bir
yapıya sahip, yatay olarak büyüyen, özelleşmiş bir
gövdedir. Genellikle sürgün ve köklerin tamamı
gövdeye dik olarak gelişmektedir.
GENİŞLEMİŞ HİPOKOTİL
Cyclamen spp. Genişletilmiş
hipokotil depo örneği.
• Depo organı hipokotilin genişlemesinden
meydana gelen bu tip, genellikle yumru
olarak adlandırılır. Pek az türde başlıca
depo organı genişlemiş hipokotil dokusudur.
ÜRETİM YÖNTEMLERİ
• Generatif Üretim
• Tohum ile üretim tekniğidir. Çiçeklenmeden sonra olgunlaşan tohumlar
toplanarak hemen ekilir veya uygun koşullarda tohum ekim zamanına
kadar bekletilirler.
• Tohumla üretimde tohumların olgunlaşma zamanları, çimlenme süreleri,
çimlenme oranları, çimlenme için gereken sıcaklıkları iyi bilinmelidir.
• Çimlenme için gereken optimum sıcaklıklar türlere göre değişmektedir.
Cyclamen tohumları için optimum 16-18 °C, Muscari ve Chionodoxa için
optimum 5-7 °C sıcaklık gerekmektedir.
• Tohumla üretimde çok sayıda bitki elde edilir. Fakat elde edilen bitkilerin
ana bitkiye benzememesi, bazı türlerin yeterince tohum oluşturamaması ve
tohum ekiminden çiçek oluşturacak büyüklükte bir bitki elde etmek için
geçen sürenin uzun olması gibi olumsuzluklar meydana gelmektedir.
VEGETATİF ÜRETİM
• Yavru soğanlar ile üretim
• Yumru, rizom ve soğanımsı yumruların bölünmesiyle
üretim
• Koltukaltı yavru soğanlar ile üretim
• Soğan pulları ile üretim
• Parçacık ve İkiz Pul ile üretim
• Soğan tabanın kesilmesi ile üretim
• Doku kültürü ile üretim
Soğan Pulları İle Üretim
Yavru Soğanlar İle Üretim
Çapraz kesim
Soğan tabanının oyulması
Soğan tabanının merkezinin çıkarılması
Soğan Tabanının Kesilmesi İle Üretim
Yumru ve Rizomların Bölünmesi
Koltukaltı Yavru Soğanlar İle Üretim
DİKİM
• Soğanlı bitkilerin dikiminde göz önüne
alınacak noktalar:
–
–
–
–
–
Dikim zamanı
Çiçek rengi
Dikim derinliği
Çiçeklenme zamanı
Soğan büyüklüğü
– Soğanlı bitkiler genel olarak ilkbaharda ve yazın çiçeklenen
soğanlar olmak üzere iki gruba ayrılırlar. İlkbaharda
çiçeklenen soğanlıları sonbaharda, yazın çiçeklenen
soğanlıları ise ilkbaharda dikimi yapılır.
– Soğan büyüklüğü, her türün kendine özgü soğan çevre
büyüklüğü vardır. Daha büyük soğanlar ile daha iyi çiçekler
elde edilebilir.
– Dikim derinliği, soğan büyüklüğüne göre değişmektedir.
Genel kural olarak soğan büyüklüğünün 1,5-2 katı kadar
derinliğe dikim yapılmalıdır.
– Büyük çiçekli türler kullanıldığında, gruplarda en az tek bir
türden 12 adet soğan olmalıdır. Küçük çiçekli türlerde ise 50
veya daha fazla soğan kullanılmalıdır.
İlkbaharda Çiçeklenen Soğanlılar
Yazın Çiçeklenen Soğanlılar
Allium
Anemone
Chiondoxa
Crocus
Cyclamen
Fritillaria
Galanthus
Hyacinthus
Lilium
Iris
Leucojum
Muscari
Narcissus
Scilla
Tulipa
Ranunculus
Begonia
Canna
Crocosmia
Dahlia
Gladiolus
Ornithogalum
Oxalis
Lilium
PEYZAJDA
KULLANIMLARI
• Çim alanlar
• Kaya bahçeleri
• Doğal ve yapay su yolları, göller, havuzlar, nemli
alanlar
• Ağaç ve çalılarla birlikte
• Bordürlerde
• Çiçek parterlerinde
• Konteynırlarda
• Sergileme ve gösteri amaçlı
• Yerörtücü bitkilerle birlikte
Allium
Gül Renkli
Soğan
Latince Adı:Allium
Türkçe Adı: Gül Renkli Soğan,Pembe Çiçekli Soğan,
Sarımsak çiçeği
• Familya: Alliaceae
• Orjini: Dünya’da Asya, Avrupa, Afrika ve Amerika’da
ve Türkiye’de, Kuzeybatı, Batı ve Güney Anadolu
bölgeleridir.
• Yapısı : Soğandır. Soğanlar 1-1.5 cm çapında ve soğan
kabuğu deliklidir
• Yapraklar:Yapraklar 2-4 adet ve şeritsi formdadır.
• Çiçekler: Şemsiye şeklinde, pembe, beyaz veya gül
rengidir.
• Çiçeklenme Dönemi: Nisan - Haziran (3 Ay)
• Toprak İsteği:İyi drene edilmiş topraklarda iyi
gelişirler.
• Işık İsteği: Güneşli yerlerden hoşlanırlar, fakar
yarı gölgede de yetişebilirler.
• Hastalıklar ve Zararlılar: Nematodlar
• Peyzajda Kullanımı:Parterlerde, bordürlerde,
kaya bahçelerinde ve kesme çiçek olarak
kullanılırlar.
• Üretimi:Tohum, yavru soğan ve pullama
yöntemleri
• Türleri:
– A.neopolitanum
– A.nigrum
– A. roseum
– A. moly
– A. aflatunense
Anemone
Manisa lalesi, yoğurt çiçeği, kır
Latince Adı: Anemone
Türkçe Adı: Manisa Lalesi
• Familya: Ranunculaceae
• Orjini: Balkanlar, Kafkasya, Kıbrıs, Gürcistan, Suriye
ve Türkiye’de; özellikle Toroslar ve Karadeniz
dağlarıdır.
• Yapısı: Rizom
• Yapraklar: Dip yaprakları 3 parçalı, parçalar loplu, üst
yüzeyi tüylü, alt yüzeyi tüysüz ve mor renklidir.
• Çiçekler: Çiçekler tek olup, tepaller 12-15 arasında, 1425 mm boyunda,mor, mavi veya beyaz renklidir.
• Çiçeklenme Dönemi: Mart-Nisan (2 ay)
• Toprak İsteği: Kuru olmayan, iyi drene edilmiş
topraklarda iyi gelişirler.
• Işık İsteği: Yoğun ışık isterler. Yaz kuraklarına
töleranslıdır
• Hastalıklar ve Zararlılar: Nematodlar, rizom
çürüklüğü
• Peyzajda Kullanımı: Çalıların alt kısımlarında, kaya
bahçelerinde, bordürlerde kullanılırlar.
• Üretimi: Tohum, rizomların parçalanması, doku
kültürü
• Türleri:
– A. blanda
– A. coronaria
– A. nemorosa
• Kültivarları:
– “ Charmer” Koyu pembe renk çiçekli
– “ Radar” – Beyaz,pembe çiçekli
– “ Robinsoniana” – Açık mavi renk çiçeklidir.
Canna
Kana
Latince Adı: Canna
Türkçe Adı: Kana
•
•
•
•
Familya: Cannaceae
Orjini: Tropik ve Subtropik Amerika
Yapısı: Rizom
Yapraklar: Basit, uzun şerit biçimde muza
benzer, yeşil, morumsu veya mavi yeşil
renktedir.
• Çiçekler: Terminal, rasemoz veya başak
şeklinde, kırmızı, portakal renkli, sarı, pembe
olabilir.
• Çiçeklenme Dönemi: İlkbahar - Yaz
• Toprak İsteği: Besin maddelerince zengin, nemli
topraklarda yetişirler.
• Işık İsteği: Güneşli yerlerden hoşlanırlar.
• Hastalıklar ve Zararlılar: Tomurcuk çürüklüğü,
mozaik virüsü
• Peyzajda Kullanımı: Bordürlerin arka
kısımlarında, konteynırlarda kaba ve kalın
tekstürleri ile tropik bir etki yaratırlar.
• Üretimi: Tohum ve rizomların bölünmesi ile
üretilirler.
• Türleri:
–
–
–
–
–
C. edulis
C. flaccida
C x generalis
C. İndica
C. latifolia
• Kültivarları:
–
–
–
–
“ Black Knight” – Kırmızı çiçekli
“ Gaiety” – Kenarları sarı portakal renk çiçekli
“ Pretoria” – Portakal renk çiçekli
“ Richard Wallace” – Altın sarısı renkte çiçekli
Chionodox
a
Latince Adı: Chionodoxa
Türkçe Adı:
•
•
•
•
Familya: Liliaceae
Orjini: Asya ülkeleri ve Türkiye
Yapısı: Soğan
Yapraklar: Uzun şerit biçiminde ve yeşil
renklidir.
• Çiçekler: Çiçekler birkaçı bir arada başak
şeklinde, ortası beyaz lavanta renginde çiçekleri
vardır.
• Çiçeklenme Dönemi: Şubat - Mart
• Toprak İsteği: İyi drene dilmiş topraklarda iyi
gelişirler.
• Işık İsteği: Güneşli ve yarı gölge ortamlardan
hoşlanırlar.
• Peyzajda Kullanımı: Bordürlerde, kaya
bahçelerinde, ağaç ve çalıların alt kısımlarında
kullanılırlar.
• Üretimi: Yavru soğanlar ile üretilirler.
• Türleri:
– C. forbesii
– C. luciliae
– C. gigantea
• Kültivarları:
– “ Pink Giant” – Büyük pembe
çiçekli
– “ Alba” – Beyaz çiçekli
Crocosmia
Latince Adı: Crocosmia
Türkçe Adı:
•
•
•
•
Familya: Iridaceae
Orjini: Güney Afrika
Yapısı: Soğanımsı yumru
Yapraklar: Mızrak biçiminde, uzun yeşil
renktedir.
• Çiçekler: Başak şeklinde dizilişmiş, huni
biçiminde ve yaprakların üstünde yer alır.
Kırmızı, portakal ve sarı renklidir.
• Çiçeklenme Dönemi: Temmuz - Ağustos (2 ay)
• Toprak İsteği: İyi drene edilmiş, nemli, orta derecede
gübreli topraklarda iyi gelişirler.
• Işık İsteği: Güneşli ortamlardan hoşlanırlar.
• Hastalıklar ve Zararlılar: Kırmızı örümcek
• Peyzajda Kullanımı: Bordürlerin arka kısımlarında
kütleler halinde, geniş konteynırlarda ve kesme çiçek
olarak kullanılırlar.
• Üretimi: Tohumla, yavru comlar ve sonbaharda
ayırma yöntemi ile üretilirler.
• Türleri:
– C.x crocosmiiflora
– C. masonorum
– C.paniculata
• Kültivarları:
– “ Bressingham Blaze” – Portakal,kırmızı çiçekli
– “ Coleton Fisharce” – Sarı renk çiçekli
– “ Emberglow” – koyu kırmızı renk çiçekli
Crocus
Safran
Latince Adı: Crocus
Türkçe Adı: Safran
• Familya: Iridaceae
• Orjini: Dünya’da kuzey yarımkürede tropikal ve
subtropikal bölgelerde ve Türkiye
• Yapısı: Soğanımsı yumrudur. Cormlar zarımsı veya
derimsi bir örtüyle kaplıdır.
• Yapraklar:Yapraklar tabanda, yassı veya yaprağın
üstünde beyazımsı şerit bulunur ve çiçeklerle birlikte
veya çiçeklenmeden sonra meydana gelir. Çiçekler:
Çiçekler kısa bir toprak altı sapı ucunda tek veya çok
sayıda , sarı, beyaz ve mor renklidir.
• Çiçeklenme Dönemi: İlkbahar ve sonbahar
• Toprak İsteği: İyi drene edilmiş kumlu toprakları
tercih ederler.
• Işık İsteği: Yoğun güneş veya yarı gölge isterler.
Kuraklığa töleranslıdır
• Hastalıklar ve Zararlılar: Corm çürüklüğü ve
hayvanlar tarafından yenilmesi
• Peyzajda Kullanımı: Kaya bahçelerinde,
ağaçların alt kısımlarında, bordürlerde kütleler
halinde kullanılırlar.
• Üretimi: Yavru comlar ile üretilirler.
• Türleri:
–
–
–
–
C.vernus
C. chrysanthus
C. tommasinianus
C. biflorus
• Kültivarları:
–
–
–
–
“ Big Ben” – Beyaz çiçekli
“ Dutch Yellow” – Sarı çiçekli
“ Tricolor” – Mor renkli çiçekli
“ Zenith” – Mavi renk çiçekli
Cyclamen
Kır Menekşesi
Latince Adı: Cyclamen
Türkçe Adı: Kır menekşesi
• Familya: Primulaceae
• Orjini: Dünya’da, Suriye, Kıbrıs, Filistin, Rodos, Ege
Adaları, Balkanlar ve Türkiye
• Yapısı: Genişlemiş hipokotil
• Büyümesi: Orta derecede büyüme gösterir.
• Yapraklar: Yapraklar tabanda, uzun saplı, tüysüz, daire
veya böbrek şeklinde, tabanı yüreksi, kenarı düz veya
hafif dişli; üst yüzü çoğunlukla açık renkli lekeli, alt
yüzü mor renklidir.
• Çiçekler: Çiçekler, tek tek sarkık yapıda, meyve zamanı
helezon biçimindedir. Kırmızı, beyaz ve pembe renklidir.
• Çiçeklenme Dönemi: Şubat-Mayıs ve Eylül-Kasım
• Toprak İsteği: Humus içeren kalsiyumca
zengin topraklarda iyi gelişirler.
• Işık İsteği: Yarı gölge yerlerden hoşlanırlar.
• Peyzajda Kullanımı: Kaya bahçeleri, ağaç ve
çalıların alt kısımlarında ve iç mekan bitkisi
olarak kullanılırlar.
• Üretimi:Tohum ve yavru yumrularla
üretilirler.
• Türleri:
–
–
–
–
–
–
–
C. repandum
C. pseudoibericum
C. hederifolium
C. graecumi
C. cilicicum
C. mirabile
C. persicum – İç mekanda kullanılan türdür.
Dahlia
Yıldız
Latince Adı: Dahlia
Türkçe Adı: Yıldız Çiçeği
•
•
•
•
Familya: Asteraceae (Compositae)
Orjini: Meksika
Yapısı: Yumru
Yapraklar: Karşılıklı dizilmiş, helezonik
biçimde, kenarları dişlidir.
• Çiçekler: Çiçek sapı üzerinde başçık
formundadır. Değişik renklerde çiçekleri
vardır.
• Çiçeklenme Dönemi: Ekim - Temmuz
• Toprak İsteği: İyi drene edilmiş, nemli topraklardan
hoşlanırlar.
• Işık İsteği: Güneşten hoşlanırlar fakat kısmi gölge
ortamlara da töleranslıdırlar.
• Hastalıklar ve Zararlılar: Yumru çürüklüğü, virüsler,
afitler, tripsler,
• Peyzajda Kullanımı: Bordürlerde kitleler halinde ve
kesme çiçek olarak kullanılırlar.
• Üretimi: Tohum ve yumruların bölünmesi ile üretilirler.
• Türleri:
Dahlia pinnata
• Kültivarları:
– “ Ace of Hearts” – Pembe renk çiçekli ve kısa
boylu
– “ Albino” – Beyaz renk çiçekli ve kısa boylu
– “ Autunum” – Kırmızı çiçekli ve uzun boylu
– “ Croudon Ace” – Sarı renk çiçekli ve uzun boylu
Fritillaria
Ağlayan Gelin
Latince Adı: Fritillaria
Türkçe Adı:Ağlayan Gelin
• Familya: Liliaceae
• Orjini: Dünya’da, İran, Kuzey Irak, Afganistan, Suriye,
Kuzey Afrika, Kuzey Amerika, Japonya ve Türkiye’de,
Doğu, Güney ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri.
• Yapısı: Soğandır. Soğanlar, 2-3 adet etli soğan
yaprağından (pul) meydana gelir ve soğanlarda kabuk
yoktur.
• Büyümesi: Orta ve hızlı büyüme gösterir.
• Yapraklar: Karşılıklı dizilmiş ve mızrak biçimindedir.
• Çiçekler: Başak şeklinde genelde portakal renklidir. Üst
kısmında küçük yaprak kümesi vardır.
• Çiçeklenme Dönemi: Nisan – Mayıs (2 ay)
• Toprak İsteği: Nemli ve iyi drene edilmiş
topraklarda iyi gelişirler.
• Işık İsteği: Güneşli ve yarı gölge yerlerden
hoşlanırlar.
• Hastalıklar ve Zararlılar: Yaprak lekesi ve pas.
• Peyzajda Kullanımı: Bordürlerde, çiçek
parterlerinde tek olarak kullanılmaya
uygundurlar.
• Üretimi: Tohum, yavru soğanlar, parçacık,
pullama ve çapraz kesim yöntemi ile üretilir.
• Türleri:
– F. imperialis
– F. persica
– F. meleagris
• Kültivarları:
– “ Alba” – beyaz renk çiçekli
– “ Aurora” – Portakal,kırmızı renk çiçekli
– “ Rubra” – Portakal,kahverengi çiçekli