Document

KURULUŞ 1988
SWISS PKU
İSVİÇRE HASTA BİRLİĞİ
FENİLKETONURİ VE PROTEİN KISITLAMASIYLA
TEDAVİ EDİLEN DİĞER METABOLİZMA BOZUKLUKLARI
SWISSPKU
SWISS PKU
1
DOĞUŞTAN VAR OLAN
PROTEIN METABOLIZMASI
BOZUKLUKLARI NELERDIR?
Proteinler doğal besinlerimizin değişmez parçalarından
biridir. Sindirim sırasında proteinler, yapı taşları olan aminoasitlere bölünür ve vücut tarafından emilir veya diğer enzimler
vasıta-sıyla işlenir.
Genlerdeki değişiklikler nedeniyle nadiren de olsa doğuştan
bazı enzimler hatalı olabiliyor. Bunun sonucunda da hatalı enzim “kendi” aminoasidini ya hiç, ya da tamamını işleyemez.
Eğer önlem alınmazsa, ilgili aminoasit kandaki doğal
yoğunluğunun birkaç katına kadar birikebilir. Bu durum fiziksel ve zihinsel hasarlara neden olabilir. Bu tür hasarları engellemek için bebekler doğar doğmaz metabolizma hasarlarının
tespit edilmesi gerekir. Bu nedenle 1965 senesinden bu yana
İsviçre’de yeni doğanların ilk günlerinde önemli metabolizma
hasar testleri yapılır (Neugeborenen Screening).
Hangi enzim veya aminoasit söz konusu ise buna bağlı olarak
protein metabolizma hasarları da farklılık gösterir. Tüm bu
metabolizma hasarları, o çocuğun olabildiğince proteini kısıtlı
özel bir diyetle beslenmesiyle düzeltilir. Protein noksanlığını
önlemek için yemeğin içine özel bir protein tozu eklenir. Bazı
metabolizma hasarlarında özel ilaçlar kullanılır. Hasar
zamanında tespit edilirse ve katı bir diyet uygulanırsa, böyle
bir metabolizma hasarıyla dünyaya gelen bir çocuk da tamamen sağlıklı bir şekilde büyü-yebilir.
FENİLKETONURİ VE PROTEİN KISITLAMASYLA TEDAVİ EDİLEN
DİĞER METABOLİZMASI BOZUKLUKLARI İSVİÇRE HASTA BİRLİĞİ
2
EN ÖNEMLİ PROTEİN
METABOLİZMASI
BOZUKLUKLARI
Fenilketonuri (PKU)
Doğuştan PKU metabolizma bozukluğu olan insanlar, proteinin yapı taşlarından olan fenilalanin aminoasidini ya hiç, ya
da tamamını işleyemez. Bu nedenle fenilalanin vücutta birikir
ve önlem alınmazsa beynin gelişmesinde hasara neden olur.
Bu sebeple düzeltilemez, ağır fiziksel ve zihinsel hasarlar
oluşur.
Hasarların engellenmesi için fenilalanin, proteini az diyetle
kontrol altında tutulur. Bu diyete günlük protein ihtiyacına
göre fenilalanin içermeyen protein tozu eklenir. Yemek yeme
doktor kontrolünde gerçekleşir; buna besin danışmanlığı
eklenir ve düzenli kan tahlilleri yapılır. PKU diyetine katı bir
şekilde uyulursa, çocuk fiziksel ve zihinsel olarak tamamen
normal bir şekilde gelişir.
Saproterin içeren ilaçlar sayesinde katı bir şekilde uygulanan
diyet biraz yumuşatılabilir. Bu tedavi PKU hastalarının %
30’unda etkili olmaktadır. Bazı durumlarda tedaviye sadece
kısmen yanıt alınabilir.
Akçaağaç şurubu hastalığı (MSUD)
Protein yapı taşlarından olan lösin, izolösin ve valin ya hiç, ya
da tamamen işlenemez. Normal, proteinli yiyeceklerle bu
amino-asitler vücutta öyle tehlikeli boyutta birikir ki beyin
hasarlarına ve ölüme neden olabilir.
Günlük protein girdisi için özel aminoasit karışımlı proteini az
beslenmeyle tedavi edilir.
3
SWISS PKU
Tirozinemi
Tirozinemi, proteinin yapı taşlarından olan tirozinin metabolizma bozukluğuna verilen isimdir. Burada, bu aminoasidin
işlenmesi bloke edilmiştir ve zehirli maddelerin oluşmasına
neden olur. Bu hasarlar tedavi edilmezse, beyin ve diğer
organların hasar görme-sine neden olur, hatta bazen ölüme
kadar götürebilir. Tedavi tirozinemi tipine göre değişiklik gösterir. Genelde günlük protein girdisi için özel aminoasit
karışımlı proteini az beslenmeyle tedavi edilir. Tirozinemi Tip
1, (NTBC) ilaçla tedavi edilir.
Homosisteinuri
Kalıtımsal metabolizma bozukluğu hastalıklarından homosistein-uride, metiyonin yapı taşı sisteine dönüşmeyip zararlı
homosisteine dönüşür. Kanda bulunan yüksek orandaki homosistein, organlarda bir sıra ağır derecede hastalıklara neden
olur (ör. kalp-tansiyon rahatsızlıkları, zihinsel gelişmenin
yavaşlaması). Az metiyonin veya az protein içeren diyetle bu
komplikasyonlar engellenebilir. Gerekli protein, diyete eklenecek metiyonini az aminoasit karışımıyla dengelenir.
Hastalığın tedavisinde Betain içeren ilaçlar ve yardımcı madde
olarak çeşitli vitaminler kullanılır.
Glutarik Asiduri Tip 1
Glutarik Asiduri Tip 1 hastalığında genetik bir hasar nedeniyle
lisin ve triptofan tamamen işlenemez ve bu nedenle vücutta
birikir. Nihayetinde beyinde düzeltilemeyecek hasarlara neden olabilecek istenmeyen maddeler oluşur. Proteini az
beslenme tedavisi, aminoasit takviyesi ve enfeksiyonlarda ise
erken başlanılması gereken infüzyon tedavisiyle çocukların
özürlü kalması engellenebilir. İlaç olarak Carnitin
bulunmaktadır.
FENİLKETONURİ VE PROTEİN KISITLAMASYLA TEDAVİ EDİLEN
DİĞER METABOLİZMASI BOZUKLUKLARI İSVİÇRE HASTA BİRLİĞİ
İzovalerikasidemi
Doğuştan metabolizma bozukluğu olan insanlar proteinin
yapı taşlarından olan lösini doğru olarak işleyemez. Bunun
yerine izovaleri asidi oluşur ki bu da vücutta birikerek beyne
ve sinir sistemine zarar verir. Proteini az beslenmeyle lösin
girdisi sınırlanır. Gerekli durumlarda diyet, lösin içermeyen
aminoasit karışımı ile takviye edilmelidir. İlaç olarak Carnitin
ve Glycin bulunmaktadır.
Metilmalonik Asidemi ve Propiyonik Asidemi
Her iki hastalık da normalde insanların yiyeceklerden enerji
elde etmesini sağlayan, doğuştan propiyonik metabolizma
bozukluğudur. Bu hastalarda protein yapı taşları metiyonin,
treonin, valin ve izolösin tümüyle doğru olarak kullanılamaz.
Bunun yerine zehirli metabolizma atıkları kanda birikir, beyne
ve diğer organlara ciddi anlamda hasar verebilir. Ciddi bir proteini kısıtlı diyetle bu hasarlar engellenebilir. Protein ihtiyacını
karşılamak için bu diyete tüm protein parçalarını içeren, metiyonin, treonin, valin ve izolösin bulunmayan aminoasit
karışımı eklenir. İlaç olarak bazı hastalar Carnitin ve B12 vitamini kullanabilir.
Üre Siklus Defektleri
Üre siklusu, karaciğerdeki hücrelerde oluşur; besin yoluyla
vücuda giren azot, üreye dönüşür. Kalıtımsal genetik hasarlar
nedeniyle bu dönüşüm hasarlıdır, böylece zehirli amonyak
kanda birikir (hiperamonemi). Hiperamonemi tedavi
edilmezse beyin hasarlarına, hatta ölüme neden olabilir.
Erken teşhis edilirse, kandaki amonyak yoğunluğu ilaçlarla ve
proteini az diyetle aşağı seviyelere çekilebilir. Tüm bunlara
uyulursa, kalıcı hasarlardan kaçınılabilir.
5
SWISS PKU
3
SWISS PKU NASIL
YARDIMCI OLUR?
Swiss PKU, fenilketonuri (PKU) ve diğer protein metabolizma bozukluğu olan hastaların birliğidir. Swiss PKU
(önceden CHIP) Eylül 1988’de kendini buna adamış ebeveynler tarafından kuruldu. Bugün 130’dan fazla üyesi
vardır.
Swiss PKU’nun birincil amacı, bu hastalığa yakalanmış
insanların yaşam kalitesini yükseltmek ve metabolizma
hasarına rağmen kendi hayatlarını kendi kendilerine
sürdürmeleri için en iyi şartları sağlamaktır.
Bu hedeflere ulaşabilmek için Swiss PKU:
• Bu hastalıklara yakalanmış insanlar için (çocuk kampı,
yemek kursu) farklı etkinlikler düzenler,
• Üyeler, uzmanlar ve halk kitlesi arasındaki bilgi ve
tecrübe alış-verişini destekler,
•
Her sene düzenlenen Swiss PKU genel toplantısında
uzman konuşmacılar sunum yapar,
• Proteini az ürünlerin İsviçre’ye ithal edilmesini destekler.
FENİLKETONURİ VE PROTEİN KISITLAMASYLA TEDAVİ EDİLEN
DİĞER METABOLİZMASI BOZUKLUKLARI İSVİÇRE HASTA BİRLİĞİ
Swiss PKU, Avrupa Fenilketonuri Birliği - E.S.PKU üyesidir.
(www.espku.org).
Doğuştan var olan protein metabolizması bozuklukları, Swiss
PKU ve aktüel girişimler hakkındaki daha fazla bilgiyi bu internet sayfasında bulabilirsiniz: www.swisspku.ch
PKU veya diyet ile ilgili sorularınız mı var?
Swiss PKU, “Beratungsstelle Oase”nin bir parçasıdır. Diyetisyen Cäcilia Smith proteini az diyet hakkında her türlü
bilgiyi size verebilir, evinde hastası olanlar ailelere pratik bilgilerle destek olabilir.
Tel: 079 646 66 10
E-posta: [email protected]
7
SWISS PKU
i
KİME DANIŞABİLİRİM?
Swiss PKU hakkında daha fazla bilgiyi, güncel etkinlikleri
ve faydalı bilgileri internet sayfamızda bulabilirsiniz:
www.swisspku.ch
Üye mi olmak istiyorsunuz veya
Swiss PKU’ya danışmak mı istiyorsunuz?
Swiss PKU
Ringstrasse 70
8057 Zürich
Tel: 044 430 40 50
Faks: 044 434 20 21
E-posta: [email protected]
İnternet:www.swisspku.ch
Ile işbirliği:
SWISSPKU