otomotiv teknolojisi - Kırklareli Üniversitesi Personel Web Sistemi
advertisement
T.C. KIRKLARELİ ÜNİVERSİTESİ LÜLEBURGAZ MESLEK YÜKSEKOKULU OTOMOTİV TEKNOLOJİSİ OTO ELEKTRİK DERSİ SUNUMU Öğr.Gör. Adem UĞURLU 1.Elektrik Prensipleri Atomun Yapısı: • Bir elementin bütün kimyasal özelliklerini taşıyan en küçük birimine “atom” denir. • Bir çekirdek ile bunun çevresinde dolaşan elektronlardan oluşur. 1.Elektrik Prensipleri Atomun Yapısı: • Atom çekirdeğinde artı (+) elektrik yüklü protonlarla, elektrik yükü olmayan nötronlar bulunur. • Bir atomun çekirdeğinin çevresinde, proton sayısı kadar elektron döner. • Her elektron (-) eksi elektrik yükü taşır. 1.Elektrik Prensipleri Atomun Yapısı: • Elektronlar, çekirdeğin çevresinde belirli enerji düzeylerinde, belirli sayılarda, maksimum 7 yörünge üzerinde hareket eder. • Her yörünge belli sayıda elektron alabilir (2, 8, 18, .....). • Bir atomun en dış enerji düzeyinde en az 1 en çok 8 elektron bulunabilir. 1.Elektrik Prensipleri Atomun Yapısı: • Bir atomun dış yörüngesinde dörtten az elektron varsa madde iletken, dörtten fazla elektron varsa yalıtkan niteliği kazanır. • Elektron sayısı dörtse madde yarı iletkendir (silisyum, germanyum, karbon …). 1.Elektrik Prensipleri Atomun Yapısı: • Potansiyel fark sonucu iletkendeki elektronların hareketine elektron akışı denir. • Bu akışın olabilmesi için üreteç, potansiyel fark, iletken ve devrenin kapalı olması gerekir. 1.Elektrik Prensipleri Statik elektrik, dinamik elektrik: • Statik elektrik durgun elektrik demektir. • Bir maddeyi oluşturan atomlardan sürtünme gibi dış tesirlerle elektron koparılırsa elektron kaybeden bu atomlar pozitif elektrik yüküyle yüklenmiş olur. • Bu elektronları alan atomlar da negatif elektrik ile yüklenir. 1.Elektrik Prensipleri Statik elektrik, dinamik elektrik: • Pozitif ve negatif elektrik yükü ile yüklenmiş iki madde, elektronların geçişini sağlayabilen bir yol ile birleştirilirse maddelerin birindeki fazla elektron diğer maddeye hızla hareket ederek elektron akışı oluşturur. 1.Elektrik Prensipleri Statik elektrik, dinamik elektrik: • Değişik yüklere sahip bu iki madde arasındaki elektron akışına elektrik akımı, bu olaya da hareketli elektrik denir. • Elektron akışı elektriksel yönden denge sağlanana kadar devam eder. 1.Elektrik Prensipleri Statik elektrik, dinamik elektrik: • Elektrik akımının tesirinden yararlanabilmek için akışın devamlı hale getirilmesi gerekir. • Bunu sağlayabilmek için kutuplar arasında sürekli elektron farkı yaratabilecek bir kaynağın (üretecin) bulunması gerekir. 1.Elektrik Prensipleri Statik elektrik, dinamik elektrik: • Devrede elektriğin akışından etkilenen bir eleman(alıcı) ve gerektiğinde elektrik akışını durduran veya başlatan bir anahtar olmalıdır. • Bazı durumlarda alıcının emniyetini sağlamak amacıyla devreye bir sigorta eklenir. 1.Elektrik Prensipleri Statik elektrik, dinamik elektrik: • Üretecin elektron fazlalığı olan ucuna negatif kutup, elektron eksikliği olan ucuna da pozitif kutup denir. • Elektronların alıcı üzerinden geçişi alıcının yapısına göre ısı, ışık gibi etkiler oluşturur. 1.Elektrik Prensipleri Alternatif( AC) akım, Doğru (DC) akım: • Zamana bağlı olarak yönü ve şiddeti değişen akıma “alternatif akım” denir. • Alternatif akım büyük elektrik devrelerinde ve yüksek güçlü elektrik motorlarında kullanılır. 1.Elektrik Prensipleri Alternatif( AC) akım, Doğru (DC) akım: • Evlerimizdeki elektrik, alternatif akım sınıfına girer. • Buzdolabı, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi, aspiratör ve vantilatörler alternatif akımla çalışır. 1.Elektrik Prensipleri Alternatif( AC) akım, Doğru (DC) akım: • Zamana bağlı olarak yönü ve şiddeti değişmeyen akıma “doğru akım” denir. • Doğru akım genelde elektronik devrelerde kullanılır. 1.Elektrik Prensipleri Alternatif( AC) akım, Doğru (DC) akım: • En ideal doğru akım en sabit olanıdır. • En sabit doğru akım kaynakları pillerdir. • Alternatif akımı doğru akıma dönüştüren elemanlara “doğrultmaç” denir. • Daha sabit doğru akım için Regüle Devresi eklenir. 1.Elektrik Prensipleri İletken, yalıtkan, yarı iletken: • Bir maddenin iletkenliğini belirleyen en önemli faktör, atomlarının son yörüngesindeki elektron sayısıdır. • Bu son yörüngeye "valans yörünge“, üzerinde bulunan elektronlara da "valans elektron" denir. • Valans elektronlar atom çekirdeğine zayıf olarak bağlıdır. 1.Elektrik Prensipleri İletken, yalıtkan, yarı iletken: • Valans yörüngesindeki elektron sayısı 4 'ten büyük olan maddeler yalıtkan 4 'ten küçük olan maddeler de iletkendir. • Örneğin bakır atomunun son yörüngesinde sadece bir elektron bulunmaktadır. • Bu da bakırın iletken olduğunu belirler. 1.Elektrik Prensipleri İletken, yalıtkan, yarı iletken: • Bakırın iki ucuna bir elektrik enerjisi uygulandığında bakırdaki valans elektronlar güç kaynağının pozitif kutbuna doğru hareket eder. 1.Elektrik Prensipleri İletken, yalıtkan, yarı iletken: • Yarı iletkenlerin valans yörüngelerinde 4 elektron bulunmaktadır. • Elektronik elemanlarda en yaygın olarak kullanılan yarı iletkenler Germanyum ve Silisyumdur. 1.Elektrik Prensipleri Özdirenç: • Bir metre boyunda, bir milimetre kesitinde ve 25 °C sıcaklıktaki bir malzemenin direnci, o malzemenin özdirenci olarak tanımlanır. • Özdirenç ρ ( ro ) harfi ile gösterilir. Bir iletkenin direnci yukarıdaki formül ile bulunur. Burada: R = İletkenin direnci (Ω) ρ = İletkenin öz direnci ( Ω*mm2/m ) l = İletkenin boyu ( metre ) s = İletkenin kesiti ( mm2 ) 1.Elektrik Prensipleri Özdirenç: • Örnek: Bakırdan yapılmış bir iletkenin boyu 80 m, kesiti 0,5 mm2 olduğuna göre iletkenin direncini hesaplayınız. Bakır için ρ= 0,018 Ω*mm2/m’ dir. 1.Elektrik Prensipleri Elektrik akımını elde etme yöntemleri : • Elektrik akımı bir elektron hareketidir. • Elektrik akımı elde edebilmek için elektronları harekete geçirmemiz gerekir. • Bu, birkaç şekilde olabilir: Sürtme ile Basınçla Işık ile Isı ile Kimyasal yolla Manyetik yolla 1.Elektrik Prensipleri Elektrik akımını elde etme yöntemleri (Sürtme ile): • Cam çubuğun veya kehribarın kumaşa sürtülmesi, • yağmurlu havalarda bulutların hareketiyle oluşan sürtünmeden doğan şimşek ve yıldırım olayları. 1.Elektrik Prensipleri Elektrik akımını elde etme yöntemleri (Basınçla): • Kristal yapılı bazı maddelerin mekanik basınç etkisiyle elektrik akımı meydana getirmesi (piezzo elektrik olayı). • Örnek: vuruntu sensörü… 1.Elektrik Prensipleri Elektrik akımını elde etme yöntemleri (Işık ile): • Üzerine ışık demeti yöneltildiğinde bazı maddelerin elektriklenmesi… • Elde edilen enerji çok küçük olduğundan amplifikatör denen yükselticilerle kuvvetlendirilir. • Örnek: uzaktan kumandalar… 1.Elektrik Prensipleri Elektrik akımını elde etme yöntemleri (Isı ile): • İki ayrı yapıda madenin (platin-konstantan) birbirine birleştirilip, birleşme yerlerinden ısıtılmasıyla elektrik akımının oluşması. • Örnek: termokupullar… 1.Elektrik Prensipleri Elektrik akımını elde etme yöntemleri (Kimyasal yolla): • Kimyasal karışımların reaksiyonları sonucu elektrik enerjisinin oluşması. • Örnek: piller ve aküler… 1.Elektrik Prensipleri Elektrik akımını elde etme yöntemleri (Manyetik yolla): • Faraday prensibi ile mekanik enerjinin elektrik enerjisine dönüştürülmesi. • En ekonomik ve güçlü yöntemdir. • Örnek: alternatör ve dinamolar… 1.Elektrik Prensipleri Elektrik akımının meydana getirdiği etkiler : • Isı etkisi (elektrikli ısıtıcılar) • Işık etkisi (aydınlatma elemanları) • Kimyasal etki (metal kaplama, pil vb.) • Manyetik etki ( bobin, role, hoparlör vb.) • Fizyolojik etki ( elektrik çarpması) 1.Elektrik Prensipleri MANYETİZMA: • Otomobil üzerinde bulunan ve elektrikle çalışan ya da çalıştırılan bütün alet ve donanımın yaklaşık % 70'i manyetizma prensiplerine göre çalışır. 1.Elektrik Prensipleri MANYETİZMA: • Mıknatısın kuzey (N) ve güney (S) ya da negatif ve pozitif diye adlandırılan kutupları vardır. • Mıknatısın çevresinde ise, manyetik kuvvet hatlarından oluşan bir manyetik alan bulunur. 1.Elektrik Prensipleri MANYETİZMA: • Mıknatısın iç kısmında S’ den N kutbuna, dış kısmında ise N’ den S kutbuna doğru gözle göremediğimiz manyetik kuvvet hatları vardır. Bu hatlar sayılamayacak kadar çoktur. • Manyetik kuvvet hatları N’ den çıkıp S kutbuna gelir ve buradan mıknatısın içine girerek yine N kutbuna doğru bir devre oluşturur. Bu özellik her mıknatıs için aynıdır. 1.Elektrik Prensipleri MANYETİZMA: • Manyetik kuvvet hatlarının kutuplar ile olan ilişkisinin sonucu olarak aynı kutuplar birbirini iter ve zıt kutuplar da birbirini çeker. 1.Elektrik Prensipleri MANYETİZMA: • Manyetik Alan Hatları: • Dışta N’ den S’ ye doğru en kısa yoldan akmak ister. • Birbirlerini hiç kesmezler, ancak sıklaşabilir. • Bütün cisimlerden geçer, en fazla direnci hava gösterir. • Kuvvet hatlarının yollarını başka bir manyetik kuvvet hattı değiştirebilir. 1.Elektrik Prensipleri MANYETİZMA: • Düz iletkende meydana gelen manyetik kuvvet hatlarının yönü “SAĞ EL KURALI” ile bulunur. • Sağ elin baş parmağı iletkenden geçen akımın yönünü gösterecek şekilde iletken tutulur, diğer parmakların iletkene sarılma yönü manyetik kuvvet hatlarının yönünü gösterir. 1.Elektrik Prensipleri MANYETİZMA: • Kuvvet çizgileri aynı yönde döner, bu çizgiler birleşerek halkanın merkezinde kuvvetli bir manyetik alan meydana getirir. 1.Elektrik Prensipleri MANYETİZMA: • Bir iletkenden elektrik akımı geçirildiği zaman iletkenin çevresinde mutlaka bir manyetik alan meydana gelir. • Bu manyetik alanın şiddeti geçen elektrik akımının şiddetine bağlıdır. • Akımın artması manyetik alanı kuvvetlendirir. 1.Elektrik Prensipleri MANYETİZMA: • Meydana gelen kuvvet hatları mıknatıstan farklıdır, manyetik hatların girip çıkacağı kutuplar yoktur. 1.Elektrik Prensipleri MANYETİZMA: • Eğer iletken bir bobin meydana getirecek şekilde sarılmışsa akım bütün sarımlardan aynı yönde geçecektir. • Bu da bobinde N ve S kutupları oluşturur. • Daimi mıknatıs özelliği gösteren bu mıknatısa “ELEKTROMIKNATIS” denir. 1.Elektrik Prensipleri MANYETİZMA: • Her sarımda meydana gelen manyetik alan, bitişiğindeki sarımın alanı ile birleşerek bobin içinde uzunluğuna devamlı bir manyetik alan oluşturur. • Bobin etrafında oluşturulan manyetik alanın kutupları, akımın akış yönüne ve bobinin sarılma yönüne bağlıdır. • Manyetik alanın kuvveti sarımların sayısına ve bobinden geçen akımın şiddetine bağlıdır. 2.Elektrik Ölçü Birimleri • Bir büyüklüğü ölçmek demek, o büyüklüğü kendi cinsinden olan büyüklüğün birimi ile orantılamak veya karşılaştırmak demektir. • Ölçülecek büyüklükler değiştikçe bunlara ait birimlerde değişmektedir. • Ölçmeler, cihazların onarımında, arıza yerlerinin bulunmasında veya devrenin muhtelif kısımlarının çalışıp çalışmadığını kontrol etmeye yardım eder. 2.Elektrik Ölçü Birimleri Gerilim Farkı Birimi (Volt): • Bir devrenin iki ucu (iki kutbu) arasındaki elektron sayısı farkına gerilim farkı denir. • Birimi volttur. • “V, U veya E" harfi ile ifade edilir. • Gerilim farkı voltmetre olarak adlandırılan ölçü aleti ile ölçülür. 2.Elektrik Ölçü Birimleri Gerilim Farkı Birimi (Volt): • Ölçümlerde voltun as katları için mili volt ve mikro volt, üst katları için kilovolt terimleri kullanılır. l mikro volt (μV) = l0–6 volt = 0,000001 volt l mili volt (mV) = l0–3 volt = 0,001 volt l kilovolt (kV) = l03 volt = 1000 volt 2.Elektrik Ölçü Birimleri Gerilim Farkı Birimi (Volt): • İki ucu arasında herhangi bir alıcı olmayan üretecin gerilimine o üretecin elektromotor kuvveti (emk) denir. • Üretecin gerilimi ne kadar fazla volt’sa, elektronları artı uca iten ve artı kutup tarafından elektronları çeken kuvvet o kadar büyük olacaktır. • Bir üretecin uçlarına alıcı bağlandığı zaman üretecin geriliminde düşme meydana gelir. • Üretecin uçlarında bir alıcı varken sahip olduğu gerilime üretecin çalışma gerilimi denir. 2.Elektrik Ölçü Birimleri Akım Şiddeti Birimi ( Amper ): • Bir elektrik devresinden saniyede akan elektron miktarını gösteren büyüklüktür. 2.Elektrik Ölçü Birimleri Akım Şiddeti Birimi ( Amper ): • Akım şiddeti birimi amperdir. • Amper “ I ” harfiyle gösterilir. • Bir elektrik devresinden bir saniyede 6,28 xl018 tane elektron akıyorsa, bu devrenin akım şiddeti bir amperdir. • Devredeki akım şiddeti ampermetre ile ölçülür. 2.Elektrik Ölçü Birimleri Akım Şiddeti Birimi ( Amper ): • Amperin as katları mili amper (mA) ve mikroamperdir (μA). • Amperin üst katı ise kiloamperdir. • Fakat kiloamper çok yüksek bir değer olduğu için fazla kullanılmaz. 1mA = 0,001 A. 1μA = 0,000001A 2.Elektrik Ölçü Birimleri Direnç Birimi (Ohm): • Elektrik akımına karşı gösterilen zorluğa “direnç” denir. • Direnç “ R ” harfiyle gösterilir ve birimi ohm'dur. • Ohm (om okunur), Ω işaretiyle sembolize edilir. 2.Elektrik Ölçü Birimleri Direnç Birimi (Ohm): • Ohm'un as katı mili ohm’ dur, fakat az kullanılan bir büyüklüktür. • Üst katları ise kilo ohm (kΩ ) ve mega ohm (MΩ) dur. 1 Kilo ohm (1 kΩ) = 1000 Ω 1 Mega ohm (1 MΩ) = 1000 kΩ = 1 000 000 Ω 2.Elektrik Ölçü Birimleri Güç Birimi (Watt): • Elektrikli alıcıların çalışmaları sırasında harcadıkları enerjiyi ifade etmektedir. • Bir alıcının gücünün bilinmesi, kullanım yeri ve elektrik tüketimi hakkında bilgi edinmemizi sağlar. 3.Ohm Kanunu • Bir elektrik devresinde, akım, gerilim ve direnç arasında bir bağıntı mevcuttur. • Bu bağıntıyı veren kanuna “ohm kanunu” adı verilir. • 1827 yılında George Simon Ohm tarafından bulunmuştur. 3.Ohm Kanunu • Kapalı bir elektrik devresinden geçen akım şiddeti (I), devrenin gerilimi (V) ile doğru, direnci (R) ile ters orantılıdır: • Bir devrede direnç sabit kalmak şartı ile gerilim artırılırsa, akım şiddeti ona bağlı olarak artmaktadır. • Bir devrede gerilim sabit kalmak şartı ile direnç arttırıldıkça akım azalır. 3.Ohm Kanunu • Ohm üçgeninden yararlanarak istediğimiz değeri bulmak için, bulunacak olanın üzeri parmakla kapatılır, geriye kalanlar formül haline getirilir. • U = I . R (V=I.R) •I=U/R •R=U/I 3.Ohm Kanunu • Bir alıcının veya devrenin gücü ise; devrenin akım şiddetinin ve geriliminin bulunup çarpılmasıyla “watt” cinsinden elde edilir. 1 kW = 1.36 BG • P = U . I (W=V.I) •U=P/I •I=P/U 3.Ohm Kanunu • Örnek : Bir otomobil üzerinde kullanılan alıcının direnci 3 ohm’dur. Alıcının çektiği akımı ve gücünü bulunuz. •CEVAP: • 12 = I . 3 => I = 4 A • P = 12 . 4 => P = 48 W 3.Ohm Kanunu • Örnek : Bir otomobil üzerinde kullanılan far ampulü 60 W gücündedir. Ampulün çektiği akımı bulunuz. •CEVAP: • 60 = 12 . I => I = 5 A 4. Elektrik Ölçü Aletleri Voltmetre: • Elektrikte gerilim ölçen aletlere voltmetre denir. • Analog ve dijital çeşitleri vardır. 4. Elektrik Ölçü Aletleri Voltmetre: • Voltmetre elektrik devrelerine PARALEL olarak bağlanır. • !!!! Yanlışlıkla voltmetre devreye seri bağlanırsa iç dirençleri büyük olduğundan alıcının normal çalışmasına engel olur. • Voltmetre akü veya alıcı uçlarına doğrudan bağlanır (+’ya +, -’ye -). • Bu tür bağlantıya PARALEL bağlama denir. 4. Elektrik Ölçü Aletleri Ampermetre : • Ampermetre elektrik devresinden geçen akımı ölçer. • Analog ve dijital çeşitleri vardır. 4. Elektrik Ölçü Aletleri Ampermetre : • Akımın geçtiği yol kesilip araya ampermetre bağlanır. • Bu tür bağlantıya SERİ bağlama denir. 4. Elektrik Ölçü Aletleri Ampermetre : • Eğer ampermetre devreye !!!!yanlışlıkla paralel olarak bağlanacak olursa, ampermetrenin bobini çok az direnç taşıdığından sanki kısa devre olmuş gibi etki oluşturarak ampermetrenin yanmasına sebep olur. 4. Elektrik Ölçü Aletleri Ohmmetre : • Direnç ölçmekte kullanılır. • Analog ve dijital çeşitleri vardır. • Ohm metreler pille çalışan aletlerdir. 4. Elektrik Ölçü Aletleri Ohmmetre : • Bağlantı uçları birbirine değdirilerek 0 değeri okunur. • Bağlantı uçları açıldığı zaman devreden akım geçmeyeceği için sonsuz (∞) direnç değerini gösterecektir. • Ohm metre, direnci ölçülecek elemanın iki ucuna bağlanır. • !!!!! Ohm metrenin test uçları akım taşıyan devre veya elemanlara değdirilmemelidir. 4. Elektrik Ölçü Aletleri Avometre (Multimetre): • Ampermetre, voltmetre ve ohm metrenin bir arada bulunduğu ölçü aletidir. 4. Elektrik Ölçü Aletleri Kablo Üstü Ampermetre : • Elektrik devrelerinde normal ampermetreyle ölçüm yapmak için devrenin herhangi bir yerinden açılarak, ampermetrenin araya ( seri ) bağlanması gerekmektedir. • Kablo üstü ampermetre (pensli ampermetre) ile devre açılmadan, direk akım kablosu üzerine kancasından takılmak suretiyle ölçüm yapılması, büyük kolaylık ve pratik ölçüm sağlamaktadır. 5. Elektrik Devreleri Elektrik Devre Elemanları : • Herhangi bir enerjiyi elektrik enerjisine dönüştüren pil, akümülatör, dinamo ve alternatör gibi cihazlara ÜRETEÇ (kaynak) denir. • Elektrik akımının geçmesini önleyen gerektiğinde geçmesine izin veren devre kesici elemanlara ise ANAHTAR adı verilir. • Elektrik enerjisini başka enerjiye dönüştüren devre elemanları ALICI veya YÜK olarak isimlendirilir. • Akım şiddetinin zararlı olabilecek belli bir değerin üzerine çıkmasını önleyen devre koruyucu elemanlara SİGORTA denir. • İLETKENLER ve BAĞLANTI ELEMANLARI elektriki devrenin birbirleri ile irtibatını sağlayan bakır, alüminyum, gümüş, altın, gibi metallerden imal edilen tellerdir. 5. Elektrik Devreleri Açık Devre : • Alıcıdan önce veya sonra iletkenin kopması ile akım devresini tamamlayamaz. • Bu durumda alıcı çalışmayacaktır. • Çünkü devredeki iletkenin kopması, devredeki anahtarın açılması gibi etki göstermiştir. 5. Elektrik Devreleri Kısa Devre : • Devreyi oluşturan iletkenlerin devredeki anahtar kapatıldığında akımın alıcıya ulaşmadan veya alıcı içerisinde kısa yoldan devresini tamamlamasıdır. 5. Elektrik Devreleri Seri Devre: • Birden fazla alıcı veya üretecin tek bir iletken üzerinde sıralanmasıyla meydana gelen devreye seri devre denir. • Seri bağlı devrede akım, tüm devre elemanlarından geçerek devresini tamamlar. • Şayet devrenin herhangi bir yerinde bir kopma, kesilme olursa, devreden akım geçmez. 5. Elektrik Devreleri Seri Devre: • Gerilimi düşük kaynakların, toplamları alınarak daha büyük gerilim elde etmek için seri bağlama tekniği uygulanır. 5. Elektrik Devreleri Seri Devre: • Seri bir elektrik devresinde devrenin toplam direnci, devrede bulunan alıcıların dirençlerinin toplamına eşittir. 5. Elektrik Devreleri Seri Devre: • Toplam direnç : R= R1+R2+R3.+.........Rn • Akım her yerde aynı olduğu için, akım şiddeti sabittir. Toplam akım şiddeti : I = I1 =I2 = I3 =.......In • Devrenin gerilimi : Seri bağlı alıcıların ayrı ayrı gerilimleri toplamına eşittir. Toplam gerilim : U = U1+U2+U3 +....Un • Devrenin gücü, devreyi oluşturan alıcıların her birinin güçleri toplamına eşittir. Toplam güç : W= W1+ W2+ W3 +……+Wn 5. Elektrik Devreleri Seri Devre: • Örnek: Seri bağlı bir devrede, R1 = 30 ohm, R2 = 80 ohm, üreteç gerilimi 220 V’tur. Toplam direnci, akım şiddetini, her bir direnç üzerindeki parça gerilimlerini ve toplam gerilimi hesaplayınız. • Çözüm: R = R1 + R2 = 30 + 80 = 110 ohm I = U / R = 220 / 110 = 2A U1 = I . R1 = 2 . 30 = 60 V U2 = I . R2 = 2 . 80 = 160 V (U = U1 + U2 = 60 + 160 V = 220 V) 5. Elektrik Devreleri Paralel Devre: • Alıcı veya üreteçlerin, paralel iki hat üzerine yerleştirilmesiyle elde edilen devreye paralel devre denir. • Paralel devre oluştururken alıcı veya üreteçlerin aynı kutuplarının birbirlerine bağlanması gerekir. • Bu tür bağlantılar yapılırken gerilimleri eşit olan alıcı veya üreteçler seçilmelidir. 5. Elektrik Devreleri Paralel Devre: • Paralel devrede elektrik akımı kollara ayrılır ve her koldan kısmi bir akım geçer. • Kollardaki akım şiddetleri ölçüldüğünde, toplam akımın, her bir koldan geçen akımların toplamına eşit olduğu görülür. IT = I1+I2+I3+.....+In • Gerilim ölçümleri; her bir direnç üzerinde oluşan parça gerilimlerin, toplam gerilime eşit olduğunu gösterir. UT = U1= U2 =U3 =....Un • Parça gerilimler, toplam gerilime eşit olduğu için dirençler parça dirençlerin paydaları toplamı ile elde edilir. 1 1 1 1 1 ... RT R1 R2 R3 Rn RT R1 R2 R3 ... Rn R1 R2 R3 ... Rn 5. Elektrik Devreleri Paralel Devre: • Örnek: R1= 30 ve R2 = 80 ohm’ luk iki direnç paralel bağlanmış olsun ve 220 V gerilimle beslensin. I1 ve I2 akımlarını, toplam akımı, R1 ve R2 yerine geçen toplam direnci hesaplayınız. • Çözüm: I1 = U / R1 = 220 / 30 = 7,33 A I2 = U / R2 = 220 / 80 = 2,75 A IT = U / RT = 220 / 21,8 = 10,09 A 1 / RT = 1 / R1 + 1 / R2 = 1/30+1/80 = 21,8 ohm 5. Elektrik Devreleri Karışık Devre: • Hem paralel, hem de seri devre özelliklerinin her ikisi birlikte bulunuyorsa bu tür devrelere “karışık devreler” denir. • Hesaplama yapılırken önce seri devre kısmı çözümlenir, devre paralel devreye dönüşür. Paralel devre eşitlikleri kullanılarak hesaplama tamamlanır. 6. Elektrik Devrelerinde Voltaj Düşmesi • Elektrik enerjisi, doğru ve alternatif akım kaynaklarından alıcılara iletkenlerle iletilir. • Alıcılar, akım kaynağına ne kadar yakın olursa o kadar verimli çalışır. • Akım kaynağından uzakta olan alıcıların tam verimle çalışmadığı görülür. • Alıcıların bu şekilde verimsiz çalışmalarının sebebi gerilim düşümüdür. 6. Elektrik Devrelerinde Voltaj Düşmesi • Örnek olarak enerji dağıtım merkezi çıkış gerilimi 220 volt ise, merkezden az uzak yerlerdeki, abonelerin ölçülen gerilimi 215 volt, daha uzak abonelerde ölçülen gerilim 180 volt kadardır. • İşte şebeke çıkış gerilimi ile en uzakta olan abonenin gerilimi arasındaki 220–180=40 voltluk gerilim, enerjiyi ileten hatlarda düşmüş ve kaybolmuştur. • Gerilim düşümünün az olması için iletken direncinin az olması gerekir. 6. Elektrik Devrelerinde Voltaj Düşmesi • Alternatif akımla dağıtım yapan şebekelerde gerilim düşüklüğünü önlemek için dağıtım merkezi ile abone arasına ara trafosu konularak, enerji merkezi çıkış geriliminin en son abone gerilimine eşitliği sağlanmış olmaktadır. 6. Elektrik Devrelerinde Voltaj Düşmesi • İletkenin direnci; boyuna, kesitine, cinsine bağlı olarak değişir. • Kesitleri ve cinsleri aynı olan iletkenlerin boyları artırılacak olursa dirençleri de artar (doğru orantılı). • Boyları aynı, kesitleri farklı, aynı cins iletkenlerin kesitleri küçültülürse, dirençleri artmakta, kesitleri büyütülürse dirençleri azalmaktadır (ters orantılı). • Ayrıca sıcaklık arttıkça direnç artmaktadır (doğru orantılı). 7. Akü • Elektrik enerjisini kimyasal enerji olarak depo eden ve devresine alıcı bağlandığı zaman bu enerjiyi tekrar elektrik enerjisine çevirerek dış devreye veren bir üreteçtir. 7. Akü • Akünün Görevleri: 1) Araç motoru çalışmadığı zamanlarda kullanılacak alıcılara akım göndermek (Radyo, kalorifer, lambalar gibi). 2) Motorun ilk anda çalışabilmesi için marş motoruna elektrik akımı vermek. 3) Motor çalışırken elektrik sisteminde voltaj ve amperaj dengelemesi yapmak (Yüksek devirlerde alternatörün üreteceği voltaj bazen fazla yükseleceğinden alıcıların zarar görmesine sebep olabilir. Bu durumda akü alternatörün oluşturduğu akımın bir kısmını üzerine alarak aşırı voltajın yükselmesini önler). 7. Akü 7. Akü • Akünün Çalışma Prensibi: • Elektrolit adı verilen asit veya baz karışımı içerisinde iki ayrı cins metal parçası vardır. • Metallerin dış devresine bir elektrikli alıcı bağlandığında, sistemin iç devresindeki kimyasal reaksiyon ile doğru akım verilir. • Örneğin volta pilinde, sülfürik asit içerisine çinko ve bakır levhaları konduğunda, bu iki maden arasında 1 voltluk gerilim meydana gelir. • Bataryalarda voltajı artırmak için elemanlar değiştirilir ve çoğaltılır. 7. Akü • Akü Çeşitleri: 1) Kurşun Akü 2) Kalsiyumlu Akü • Farkları: • Kurşun-asit akülerde kurşun içerisine antimon, kalsiyumlu akülerde kalsiyum eklenir (Antimon akünün çalışması sırasında gaz oluşumunu hızlandırır ve aşırı su kaybına neden olur. Kalsiyum, normal şarj voltajlarında gaz oluşumunu %75 azaltmaktadır. Bu nedenle normal çalışma ömürlerinde su ilavesine gerek duymazlar, bir daha açılmamak üzere kapalı muhafaza içerisindedirler). 7. Akü • Akünün Yapısı: • 1– Toz kapakları: Plastikten yapılmıştır ve üzerinde gaz çıkışını sağlayacak havalandırma delikleri vardır. • 2– Eleman kapağı: Elektrolit doldurulmasını ve seviye kontrolünü sağlar. • 3– Pozitif kutup: Genellikle yanlış kablo bağlantısını önlemek için daha kalın yapılmış ya da işaretlenmiştir. • 4– Negatif plakalar: Bütün plakalar kurşun alaşımlı çerçeveden oluşur ve aktif kurşunla dolu bölümleri meydana getiren çok miktarda hücreye sahiptir. 7. Akü • Akünün Yapısı: • 5– Çökeltme ızgaraları: Kimyasal reaksiyon sonucu ortaya çıkan artıkların toplandığı alt kısımdır. • 6– Seperatörler: Kısa devreyi önlemek amacıyla her plakanın arasına yerleştirilmiştir. Asidin serbestçe dolaşımına izin verecek şekilde ve asidin zarar veremeyeceği plastik malzemeden yapılmıştır. • 7– Pozitif plakalar: Bütün plakalar kurşun alaşımlı çerçeveden oluşur ve kurşun peroksitle dolu bölümleri meydana getiren çok miktarda hücreye sahiptir. • 8– Bağlantı köprüleri: + kutbu bir sonraki – kutba bağlar. 7. Akü • Akünün Yapısı: • 9– Elektrolit: Her hücrede, plakaların üzerini kapayacak seviyede bulunan kimyasal sıvıdır. • 10– Akü kutusu: Birbiriyle bağlanmak üzere üç veya altı bölüme ayrılmış plastik dökümdür. • 11– Kapak: Sıkı geçme veya sızdırmaz kaynak ile takılmış plastik döküm parçadır. • 12– Negatif kutup: Uçları serbest kalan kutuplar bağlantı kutupları durumuna gelir. 7. Akü • A. B. C. D. E. Akü Etiketi: Kod (5 = 12 Volt) Kapasite (50 = 50 Ah) Kutupların bağlantı şekli, akü kutusu yüksekliği, kalite performans seviyesi Marş sırasında çekilebilecek maksimum akım (042 = 420 A) Boyut standartları (LB1 = kısa boy) 7. Akü • Akü Kapasitesini Etkileyen Faktörler : a) Plakalardaki aktif madde miktarı b) Elektrolitteki asit miktarı c) Plakaların yüzey alanları 7. Akü • Taşıta Göre Akü Seçimi: 7. Akü • Akü Kontrolleri: 1) 2) 3) 4) 5) Gözle Kontrol Yüzeyden Kaçak Kontrolü Yoğunluk Kontrolü Kapasite Kontrolü Vasıta Üzerinde Yüklü Muayene 7. Akü • Gözle Kontrol: • Akü yüzeyinde pislik bulunmamalıdır. • Akü kutusunda çatlak bulunmamalıdır. • Kutup başlarında oksitlenme olmamalıdır. • Elektrolit seviyesi plakaların 1–1,5 cm üzerinde olmalıdır. • Eleman toz kapakları üzerindeki delikler açık olmalıdır. • Gevşek bağlantılar sıkılmalıdır. 7. Akü • Gözle Kontrol: 7. Akü • Yüzeyden Kaçak Kontrolü : • Bir voltmetre ile bataryanın yüzeyinde kaçak olup olmadığı kontrol edilir. • Voltmetrenin bir ucu bataryanın negatif kutup başına bağlanır, diğer ucu ise batarya yüzeyinde gezdirilir. • Eğer voltmetrede değer okunuyorsa, okunan bölgede kaçak var demektir. • Değer okunmuyorsa batarya sağlamdır. • Akü yüzeyinde kaçak olduğunda, yüzeyin sıcak su veya sodalı su ile temizlenmesi gerekir. 7. Akü • Yoğunluk Kontrolü: • Elektrolit yoğunluğunu ölçmeye yarayan alete Hidrometre denir. • Hidrometreler bir cam tüp içerisinde bölümlenmiş şamandıradan ibarettir. • Tüpün ucundaki lastik şırınga sıkılıp bırakılarak tüpe elektrolit alınır. • Sıvının yoğunluğuna göre şamandıra yüzer, yoğunluk değeri okunur. 7. Akü • Yoğunluk kontrolü: • Hidrometre şamandıralarının bölümlenmesi 2 şekilde yapılır: – Su Yoğunluğuna Göre – Bome Esasına Göre 7. Akü • Yoğunluk kontrolü: • Su Yoğunluğuna Göre Bölümlemede Saf suyun yoğunluğunu 1 olarak kabul edersek, şamandıra bunun üst katlarından 1,100–1,325 arasında 0,005 farkı gösterebilecek şekilde bölümlenmiştir. 7. Akü • Yoğunluk kontrolü: • Bome Esasına Göre Bölümleme elektrolitin içersindeki asit miktarına göre yapılır. • Saf su (0) bome ve saf asit (66) bome olarak kabul edilmiştir. • Türkiye şartlarında 30-32 bome tam şarjlı bir aküyü ifade eder. • Bome esasına göre bölümlendirilmiş bir değeri elektrolit yoğunluğuna çevirmek istersek bome değerinden 4 çıkarıp elde edilen sayının önüne “1”, sonuna “0” ilave edilir. Örnek: 30 bomenin karşılığı olan yoğunluk değerini bulunuz? 30 – 4 =26 1,260 7. Akü • Kapasite Kontrolü: • Kapasite, akünün araç üzerindeki tüm alıcıları besleyecek miktardaki akımı verebileceğinin bir göstergesidir. • Birimi Amper-saat, sembolü Ah’ dır. • Çok çeşitli kapasite tanımları vardır. Bunlardan biri 20 saatlik yükleme kapasitesidir. Bu kapasiteyi belirlemek için otomotiv akülerinde akü üzerinde bulunan anma kapasite, 20 saatlik standart deşarj süresine bölünerek deşarj akımı bulunur. Bulunan akım ile akü eleman gerilimi 1.75 Volta düşene kadar deşarj edilir. Deşarj süresi ile deşarj akımının çarpımı bize akünün kapasitesini verir. Bu kapasite deneyi akü üretim tesislerinde yapılmaktadır. 7. Akü • Kapasite Kontrolü: • Örnek: Anma kapasitesi 60 Ah olan tam şarjlı bir akünün gerçek kapasitesini belirlemek için yapılan deneyde deşarj akımı 60 Ah / 20 = 3 Amper olarak bulunur. • Bulunan akım ile eleman gerilimi 1,75 volt olana kadar deşarj edildiğinde tespit edilen deşarj süresi 16,5 saattir. • Akünün gerçek kapasitesi 16,5 x 3 = 49,5 Ah olarak hesaplanır. 7. Akü • Kapasite Kontrolü: • Kapasite kontrolünün amacı, akünün marş anındaki gerekli akımı verip veremeyeceğinin ölçülmesidir. • Kapasite kontrolünde “akü kapasite ölçüm cihazı” kullanılır. 7. Akü • Kapasite Kontrolü: • Akünün etiketi üzerindeki anma kapasite değeri okunur. • Akünün toz kapakları açılır. • Kapasite ölçüm cihazının Voltmetre ve Ampermetre maşalı kabloları akünün + ve kutuplarına bağlanır (Cihazın artı kablosu akünün artı kutbuna, cihazın eksi kablosu akünün eksi kutbuna). 7. Akü • Kapasite Kontrolü: • Daha sonra Cihazın Yükleme Topuzu saat yönünde çevrilerek akü anma kapasitesi değerinin üç katı akımla yüklenir (60 Ah kapasitedeki bir akü 60 x 3 = 180 Amper ile yüklenir.) • Bu anda cihazın voltmetre skalasındaki değer okunur ve hemen yükleme topuzu sola çevrilerek kapalı konuma getirilir. 7. Akü • Kapasite Kontrolü: • Cihazda okunan değer 12 voltluk akülerde 9,6 volt’un altında olmamalıdır. • Voltmetrede okunan değerin 9,6 volttan düşük çıkması ve elemanların hızla kaynaması akü kapasitesinin iyi olmadığını gösterir. • !!!DİKKAT: Ölçüm işlemini 15 saniyeden önce bitiriniz. Cihazı yüklü durumda uzun süre tutmayınız. Aksi taktirde akü arızalanabilir. 7. Akü • Vasıta Üzerinde Yüklü Muayene: • Marş motoru çalıştırıldığı sırada akü voltajını kontrol etmek suretiyle de yapılır. • Batarya yoğunluğu 1,225’ten fazla (yarım veya tam şarjlı) olmalıdır. • Elektrolit sıcaklığı ise 15,5 °C - 32,2 °C civarında olmalıdır. Aksi halde elde edilecek sonuçlar tam doğru olmayabilir. 7. Akü • Vasıta Üzerinde Yüklü Muayene: • Kontrol işleminde aracın motoru çalışmayacak, sadece marş yapacak konumda olması gerekir. • Voltmetre volt skalası 12 volttan büyük olarak ayarlanır. • Voltmetrenin maşalı kabloları artı uçlar artıya, eksi uçlar eksiye gelecek şekilde bağlanır. • Aracın kontak anahtarı çevrilerek motor üç tur atacak şekilde marş yapılır ve voltmetre skalasındaki değer okunur. • Okunan değerin 10 Volt’ tan aşağıda olmaması gerekir. Aksi halde, alıcılara yeterli akımın gitmediği anlaşılır. 7. Akü • Ağırlık Esasına Göre Elektrolit Hazırlanması: • Tam şarjlı bir bataryanın yoğunluğunu 1,280 kabul edecek olursak, bunun % 39’u asit ve % 61’i sudur. • Bunu formüle uygulayacak olursak şöyle yazabiliriz: – Gereken asit miktarı(kg) = Hazırlanacak elektrolit miktarı(kg) x 39 / 100 – Gereken su miktarı(kg) = Hazırlanacak elektrolit miktarı(kg) x 61 / 100 7. Akü • Ağırlık Esasına Göre Elektrolit Hazırlanması: • Örnek: Saf sülfürik asit kullanarak 40 kg elektrolit hazırlamak için gerekli su ve asit miktarını bulunuz? • Çözüm: 40 x 39 / 100 = 15,6 kg asit kullanılır. 40 x 61 / 100 = 24,4 = kg saf su kullanılır. 7. Akü • Hacim Esasına Göre Elektrolit Hazırlanması: • Akülerde kullanılacak elektrolit, yoğunluğu, 1,835 olan saf asit veya 1,400 olan sülfürik asidin sulandırılması ile elde edilir. • Hacim esasına göre elektrolit hazırlarken kullanılacak asit ve su miktarı, birim hacimler halinde tablodan bakılarak bulunur. 7. Akü • Hacim Esasına Göre Elektrolit Hazırlanması: *** Türkiye iklim şartlarında elektrolit yoğunluğu 1,280 olarak ayarlanmaktadır. 7. Akü • Akülerin Şarj ve Deşarjı: • Şarjlı bir aküde pozitif plakanın aktif maddesi kurşun peroksittir (PbO2). • Negatif plakanın aktif maddesi ise kurşundur (Pb). • Elektrolit ise su ve sülfürik asit karışımıdır (H2O + H2SO4 ). 7. Akü • Akülerin Deşarjı: • Akü bir alıcıya bağlandığı zaman akım vermeye başlar. • Akü deşarj olurken elektrolit içersindeki sülfürik asit (H2SO4 ) hidrojen ve sülfat iyonlarına ayrışır. • Sülfat iyonları pozitif ve negatif plaka ile birleşerek kurşun sülfatı (PbSO4) oluşturur. • Pozitif plakadaki oksijen de hidrojen iyonları ile birleşerek suyu (H2O) meydana getirir. • Deşarj olan bir bataryada elektrolit içersindeki sülfürik asit miktarı azalırken su miktarı artar ve karışımın yoğunluğu düşer. 7. Akü 7. Akü *** Akü eleman plakaları arasında kimyasal bakımdan bir fark yoksa buna deşarj (bitmiş) akü denir. 7. Akü • Akülerin Şarjı: • Akü şarj olurken plakalardaki kurşun sülfat (PbSO2), kurşun (Pb) ve sülfat (SO4) köklerine ayrışır. • Elektrolitteki su da (H2O) hidrojen (H) ve oksijen (O) elementlerine ayrışır. • Sülfat kökleri plakalardan ayrılarak hidrojenle birleşir ve sülfat asit şeklinde elektrolite geçer. • Aynı zamanda oksijen de pozitif plakadaki kurşunla birleşerek kurşun peroksit (PbO2) meydana getirir. 7. Akü • Aşırı Şarjın Zararları: • Pozitif kutup başının kabarmasına ve akü kutusunun deforme olmasına neden olur. • Araç üzerinde aşırı şarj olan aküde çok sık su eksilir. • Bunun sonucunda plakalar hava ile temas eder, yüzeyler sülfatlaşarak sertleşir. 7. Akü • Aşırı Deşarjın Zararları: • Akünün plakalarında meydana gelen kurşun sülfatlar yüzeyde sert bir tabaka meydana getirir. • Buna sülfatlaşma denir. • Sülfatlaşma kolay kolay çözülemez. • Deşarj olmuş bataryanın pozitif plakaları düşük sıcaklıkta donarak hasara uğrar. 7. Akü • Akü Şarj Etme Metotları: 1) 2) 3) 4) Yavaş Şarj Normal Şarj Çabuk Şarj Araç Üzerinde Şarj 7. Akü • 1) Yavaş Şarj: • Uzun süre kullanılmadan bekletilen akülerin plakalarında sülfatlaşma olur. • Sertleşen plakaları çözmek için yavaş şarj uygulanır. • Önce aküye bir alıcı bağlanarak akü tamamen boşaltılır. • Sonra akünün içindeki elektrolit boşaltılır ve saf su konur. • Akü 0,5-1 amper’ lik bir akımla 60-100 saat arasında şarj edilir. • Şarj süresi bitiminde akü içindeki elektrolit boşaltılarak uygun yoğunlukta elektrolit ilave edilir. 7. Akü • 2) Normal Şarj: • Araç, akünün bitmesinden dolayı çalışmıyorsa, akü çıkarılıp dışarıda normal şarja bağlanır. • Normal şarj cihazları sabit akımla şarj ettiklerinden birden çok akü, seri bağlanarak aynı anda şarj edilebilir. 7. Akü • 2) Normal Şarj: • Bir aküyü normal şarja bağlarken dikkat edilecek noktalar: – Akünün yüzeyi temizlenir. – Akü toz kapakları açılır. – Yoğunluk muayenesi yapılır ve elektrolit seviyesi tamamlanır. – Birden fazla akü seri bağlanmışsa en küçük kapasiteli aküye göre şarj akımı seçilir. – Şarj akımı akü kapasitesinin 1 / 10 ile 1 / 20 si arasında seçilir. (Örnek: Anma kapasitesi 60 Ah olan aküde şarj akımı 3 – 6 amper arasında olmalıdır.) – Şarj olurken zaman zaman elektrolit yoğunluk kontrolü yapılır. 7. Akü • 3) Çabuk Şarj: • Bu işlemin amacı deşarj olmuş aküyü kısa zamanda marşa basacak hale getirmektir. • Sülfatlaşmış, kısa devreli, eski ve aktif maddesi gevşemiş aküler çabuk şarj edilmemelidir. • Sık sık çabuk şarj uygulanan bataryaların ömrü azalır. • Çabuk şarjda, şarj akımı 12 volt’luk aküler için 25–50 amper arasındadır. • Bütün akülerde 15–20 dakika uygulanması gereken bir işlemdir. • Çabuk şarj işleminde toz kapakları açılmalıdır. 7. Akü • 4) Araç Üzerinde Şarj: • Araç üzerindeki şarj; alternatör ve regülatörden meydana gelen şarj sistemi ile yapılır. • Araç üzerindeki şarj işlemi, sabit voltajla yapılan işlemdir. • Şarj voltaj değeri 13.8 volt ile 14.2 volt değerleri arasında olmalıdır. 7. Akü • Akü Şarj Süresinin Tespiti: * Örnek: 45 Ah kapasiteli bir akünün voltajı ölçüldüğünde 12.00 volt görülüyor ise akünün 2,5 Amper akım ile en az 12 saat şarja bağlanması gerekir. 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Şalterler: • Elektrik sistemlerinde istendiği anda elektrik devrelerini açmaya ve kapatmaya yarayan anahtarlardır. • Üreteç ile alıcı arasına seri olarak bağlanır. • Şalterleri iki grupta inceleyebiliriz: 1. Mekanik Şalterler 2. Manyetik Şalterler 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • 1) Mekanik Şalterler: • Daha çok, az akım çeken devrelerde kullanılır. • Kumanda şekline göre basma, çekme ve çevirme suretiyle çalışan tipleri vardır. • Kullanıldıkları devrenin özeliğine göre üç guruba ayrılır: A. Tek Kontaklı Şalterler B. Çift Kontaklı Şalterler C. Çok Kontaklı Şalterler 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • A) Tek Kontaklı Şalterler: • Yapı olarak bir gövde üzerine yerleştirilmiş iki kontak ve bir köprüden meydana gelir. • Köprü iki kontağı birleştirmeye ve açmaya yarar. • Örneğin, korna, fren lambaları, marş sistemleri. 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • B) Çift Kontaklı Şalterler: • Genellikle çekme ve çevirme suretiyle çalışır. • İki kademeli çalışma pozisyonuna sahip alıcı devrelerinde kullanılır. • Örneğin, Sinyal lambaları. 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • C) Çok Kontaklı Şalterler: • Birden çok çalışma kademesi bulunan özel devrelerde kullanılır. • Örneğin, kontak anahtarı, lamba şalterleri, selektör şalterleri. 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • 2) Manyetik Şalterler: • Genellikle marş, şarj sistemleri ve çiftli kornalarda ve farlarda yani fazla akım çeken devrelerde kullanılır. • Mekanik şalterlerde açma ve kapatma daha yavaş olduğundan, kontakların yanmasına sebep olabilir. • Bu gibi arızalara meydan vermemek için manyetik şalterler kullanılır. 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Röleler: • 15 -40 Amper arasında akım çeken devrelerde kullanılan, tek kontaklı, özel manyetik şalterlerdir. • Elektromanyetik bir bobinin yarattığı manyetik etkiyle çalışan kontak tertibatından ibarettirler. 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Röleler: • Görevlerine göre iki gruba ayrılır: • 1) Akım Röleleri: Far çiftli korna ve marş selenoidi gibi sistemlerde kullanılır. • 2)Emniyet Röleleri: Yüksek güçlü bazı alıcıların, görevi bittikten sonra otomatik olarak çalışmasını sona erdirmek için kullanılır, akım rölelerinden farkı, kontaklarının ters konumda olmasıdır. 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Tesisat Kabloları ve Renk Kodları: • Otomobillerin elektrik tesisatında istenilen esnekliği sağlamak amacıyla, içinde çok sayıda ince bakır tel bulunan özel kablolar kullanılır. • Kabloların yalıtımı plastik, ipek veya pamuk ipliğinden örülmüş izole tabakalarıyla sağlanır. 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Tesisat Kabloları ve Renk Kodları: • Oto elektrik tesisatlarında, izole tabakaları çeşitli renklerde ve renk bantlarında kablolar kullanılmaktadır. • Bu sayede arızalı bir sistemin tamiratı, kablo renklerini takip ederek kolayca yapılabilmektedir. 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Tesisat Kabloları ve Renk Kodları: *** Üreticiye göre farklı renkler kullanılabilir. 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Tesisat Kabloları ve Renk Kodları: • Oto- elektrikte kullanılan kablo kesiti, üzerinden geçecek akım şiddetine göre değişir. • Kablo, gerilim düşmesi meydana gelmeden ve ısı oluşmadan alıcı akımını taşıyacak nitelikte olmalıdır. 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Tesisat Kabloları ve Renk Kodları: 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Ampul ve Çeşitleri: • Araçlarda kullanılan ampuller, yapım şekillerine göre, normal ampuller ve sofit ampuller diye ikiye ayrılır. • Yaygın olarak normal ampuller kullanılır. • Çalışma gerilimlerine göre, günümüz araçlarında genellikle 6- 8, 12- 16 ve 24-32 voltluk ampuller kullanılır. 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Ampul ve Çeşitleri: • Ampullerde flaman bağlantısı iki şekilde yapılır. • Birinci bağlama şeklinde flamanın bir ucu alttan yalıtılmış olarak çıkartılır. • Diğer ucu ise içten duya bağlanır. • Böyle ampullere normal ampul denir. • Diğer bağlantı şeklinde ise flamanın her iki ucu alttan yalıtılmış olarak çıkar, bunlara yalıtılmış ampul denir. 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Ampul ve Çeşitleri: • Oto elektrik tesisatında kullanılan ampulleri güçleri bakımından 4 grupta inceleyebiliriz: • 1 )- 0,5 – 1,5 watt’lık ampuller: Gösterge lambalarında, • 2 )- 3 - 5 watt’lık ampuller: Plaka, tepe, park ve iç lambalarında, • 3 )- 21 - 32 watt’lık ampuller: Geri vites, sinyal ve fren lambalarında, • 4 )- 55 - 100 watt’lık ampuller: Projektörlerde, uzun ve kısa farlarda kullanılır. 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Ampul ve Çeşitleri: • Flaman sayılarına göre ampuller tek Flamanlı ve çift Flamanlı olmak üzere iki çeşittir. • Çift Flamanlı ampuller yerleştirme problemi olan yerlerde iki flaman aynı ampul içersine monte edilerek yerden tasarruf etmek amacıyla kullanılır (Park + Fren, kısa far + uzun far gibi). 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Ampul ve Çeşitleri: • Halojen ampullerde ise, ampulün içine halojen, iodin, bromine ve diğer gaz karışımları doldurulmuştur. • Ampulün içinde bulunan tungsten flaman, üzerinden akım geçmesi sonucunda ısınarak ışık verir. 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Ampul ve Çeşitleri: 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Sigortalar: • Sigorta, elektrik devresini yüksek akıma karşı koruyan devre elemanıdır. 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Sigortalar: • Sigortalar aracın elektrik devrelerinde meydana gelebilecek kısa devre sonunda sistemi olası yangın tehlikesine karşı korumak için kullanılan elemanlardır. • Sigorta attığında yerine aynı amperde yeni sigorta takılır. • Sigortalar, ait oldukları devrelerin akım girişine seri olarak bağlanır. 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Telli Sigortalar: • Az akım çeken(5-25 amper) devrelerde kullanılır. • Yapıları çok basit olup bir porselen çubuk üzerine veya cam tüpün içine konmuş metal telden yapılmıştır. • Sigortalarda kullanılan tel kolay eriyen madenlerden yapılır. 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Devre Kesici Sigortalar: • Grup halinde çalışan alıcı devrelerinde kullanılır. • Röle şeklindedir, üzerinden 10 – 40 amper akım geçen devrelerde kullanılır. • Yapılarına göre ikiye ayrılır: Termik tip devre kesici Manyetik tip devre kesici 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Sigorta kutusu: 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Sigorta kutusu: 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Soketler: • Kabloların birbirine eklenmesi ve takılmasında kullanılmaktadır. • Örneğin; kontak anahtarı, sinyal kolu, sis farları vb. 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Soketler: 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Kontak Anahtarı: • Görevi, sisteme istendiği zaman elektrik akımını göndermek, istenmediği zaman devreden elektrik akımının geçmesine engel olmaktır. 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Kontak Anahtarı: • Günümüz araçlarında kontak anahtarı genelde üç farklı konumda bulunur: • 1. Stop Durumu: Direksiyon kilitli, anahtar çıkarılabilecek konumdadır. • 2. Açık Durumu: Bir kademe ileri çevrildiğinde, direksiyon kilidi açık, elektrik sistemi devrededir. • 3. Marş Durumu: Bir kademe daha çevrildiğinde marş motoruna akım gönderilir. 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Kontak Anahtarı : • Şasi Kontrolü: Ohmmetrenin bir ucu şasiye, diğer ucu şasiden yalıtılmış akım giriş ucuna değdirilir. Ölçü aletinin hiçbir değer göstermemesi gerekir. • Kısa Devre Kontrolü: Kontak anahtarı kablolarında kısa devreler genellikle tablo değerlerine bakılarak tespit edilir. Çıkan değerler karşılaştırılır. Kısa devre olup olmadığı kontrol edilir. 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları • Kontak Anahtarı : • Devre Kontrolü 1. Kontak anahtarı ateşleme konumuna getirilir, ohmmetrenin ucu, kontak anahtarı batarya girişine (BAT UCU ) diğer ucu kontak anahtarı ateşleme çıkışına (IGN UCU ) değdirildiğinde ohmmetrenin değer göstermesi gerekir. Değer göstermiyorsa devrede kopukluk var demektir • Devre Kontrolü 2. Kontak anahtarı marş konumundayken ohmmetrenin ucu, kontak anahtarı batarya girişine (BAT UCU ) diğer ucu kontak anahtarı marş çıkışına (ST UCU ) değdirilir. Değer göstermiyorsa devrede kopukluk var demektir. • Devre Kontrolü 3. Kontak anahtarı marş konumundayken ohmmetrenin ucu, kontak anahtarı batarya girişine (BAT UCU ) diğer ucu kontak anahtarı özel alıcılarına (ACC UCU ) değdirilir. Değer göstermiyorsa devrede kopukluk var demektir. 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları 8. Otomobil Tesisatlarında Kullanılan Devre Elemanları 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri Sis Far Devresi : • Sisli, yağmurlu hava koşullarında yolu, şerit çizgilerini, işaretleri daha iyi görmemizi sağlar. •Yere yakın bir noktaya monte edilir. •Ampul güçleri 65-100 Watt civarındadır. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Sis Far Devresi : • Yüksekliği doğru ayarlanmamış sis farları karşıdan gelen sürücüleri zor durumda bırakabilir. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Sis Far Devresi : 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • İç Aydınlatma Devresi: • Üç konumu vardır: ON ( Açık ) DOOR ( Kapı ) ve OFF ( Kapalı ). • Kapının açılması ile birlikte eğer anahtar ( DOOR ) konumunda ise tavan lambası yanar. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • İç Aydınlatma Devresi: 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • İç Aydınlatma Devresi: 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Ön ve Arka ParkPlaka Lamba Devresi: • Geceleri aracın boyutlarını, plakasını, büyük araçlarda tepe ve kenar mesafelerini, şoför mahallindeki gösterge tablasını aydınlatır. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Ön ve Arka ParkPlaka Lamba Devresi: • Trafik kurallarına göre arka taraftaki park, tepe ve boyut lambaları kırmızı, plaka ve ön park lambaları beyaz, öndeki tepe ve boyut lambaları ise sarı cam muhafazalı olarak yapılırlar. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Ön ve Arka Park-Plaka Lamba Devresi: • Sistemde kullanılan ampul güçleri; gösterge lambalarında 0,5-1,5 watt, devrelerde ise 5 watt’tır. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Sinyal Devresi : • Sağa veya sola dönüşte, etraftaki diğer araçları ikaz etmek amacıyla kullanılır. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Sinyal Devresi : • Dikkati daha fazla çekebilmesi için çalışmaları aralıklı yanıp sönme şeklinde düzenlenmiştir. • Bu özelliği, devreye seri olarak bağlı bir sinyal otomatı (flaşör) sağlamaktadır. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Dörtlü Flaşör Devresi : • Aracın arızalanarak durması veya mecburi park etme durumlarında ön, arka ve yanlardaki araçlara, aracın mevcudiyetini belirtmek için kullanılır. • Bunun için sinyal lamba devreleri kullanılır ve hepsi aynı anda yanıp sönerek çalışır. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Geri Vites Devresi: • Geri vites lambaları da diğer ikaz sistemlerinde olduğu gibi normal gün ışığında 30 metreden görünebilecek şiddette ışık vermelidir. • Dolayısıyla ampul güçleri en az 15 watt olacak şekilde sınırlanmıştır. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Geri Vites Devresi: • Araç motoru çalışırken kullanıldıkları için kontak çıkışından akım alırlar. • Sistemi kumanda eden şalterler, vites kolu civarına yerleştirilmiştir. • Tesisatlarında l mm²’lik kablolar emniyetle kullanılabilir. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Fren Devresi: • Fren yapılarak aracın yavaşlaması ve durması hallerinde, diğer araçları ikaz etmek amacıyla kullanılır. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Fren Devresi: • Fren lambalarını çalıştıran fren şalteri, fren pedalının civarına yerleştirilmiştir. • Frene basıldığında, şalter serbest kalarak yay tesiriyle kontaklarını birleştirir. • Hidrolik tip fren şalterlerinde ise, hidrolik basıncının etkilediği diyafram kontakların birleşmesine sebep olur. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Fren Devresi: • Fren lambaları kısa bir müddet çalıştığı için tesisatlarında 1 mm²’lik kablolar emniyetle kullanılabilir. • Şalterden önce konulan telli sigorta sistemin emniyetini sağlamaktadır. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Korna Devresi: • Herhangi bir tehlike anında kullanılan sesli ikaz sistemleridir. • Havalı Kornalar: Bilhassa büyük araçlarda kullanılırlar. Yapıları bakımından nefesli müzik aletlerine benzerler. Günümüzde elektromotor bir pompa ile takviye edilmiş tipleri çok kullanılmaktadır. • Motorlu Kornalar: Bazı özel vasıtalarda kullanılan (canavar düdükleri) bu guruba girmektedir. Bir elektrik motorunun ucuna takılmış olan pervane, değişik şekildeki kanallarda hava cereyanı yaratarak tiz bir ses meydana getirir. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Korna Devresi: • Elektromanyetik Kornalar: Bugünkü araçlarda en çok kullanılan korna tipidir. Korna devresinden geçen akım, iç tarafa yerleştirilmiş bir platin takımının kontrolü altındadır. Manyetik etkiyle diyafram esnedikçe, platin takımı açılarak korna akımının kesilmesine sebep olur. Böylece diyafram, önündeki havayı dalgalandırır ve olay bize ses şeklinde intikal eder. Bazı kornalarda, diyafram üzerine takılmış megafon başlıkları bulunur. Bunlar sesin daha düzenli ve gür çıkmasına yardım ederler. Korna devresinden geçen akımın kesik kesik oluşu sebebiyle bobin üzerinde akım indüklenmeye neden olur. Bunu önlemek için platinlere paralel kondansatör kullanılmıştır. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Korna Devresi: • Kornalar kısa bir müddet çalıştığı için tesisatlarında 1,5-2,5 mm2’lik kablolar emniyetle kullanılabilir. • Akım alış yerleri, ekseriya regülatörün BAT ucu veya marş şalteri girişidir. Gerilim düşmelerini önleyebilmek için kablo tesisatları mümkün olduğu kadar kısa yapılır. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Gösterge Devreleri: • Gösterge paneli, saatler ve lambalar vasıtasıyla aracın o anki koşullarını aktarır. • Gösterge panelindeki saatler Analog (ibreli) veya dijital (sayısal gösterimli) yapılabilirler. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Gösterge Devreleri: 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Gösterge Devreleri: 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Gösterge Devreleri: 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Gösterge Devreleri: 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Gösterge Devreleri: 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Gösterge Devreleri: 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Yakıt Gösterge Devresi: • Manyetik Tip: 1 numaralı bobin seri, 2 Numaralı bobin ise devreye paralel olarak bağlanmıştır. Depo doluyken, şamandıra tertibatı seri bobinin devresine direnç sokarak üzerinden geçen akımı sınırlar. Bu durumda mıknatıs ibre şönt bobinin etkisi altında kalacağından ibreyi “dolu” duruma getirir. Depodaki yakıt seviyesi azaldıkça şamandıra tertibatı aşağıya düşecek ve devredeki direncin azalmasına sebep olacaktır. Böylece seri bobinin manyetik kuvveti artacak ve ibre “boş” durumuna çekilecektir. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Yakıt Gösterge Devresi: • Termik Tip: Yakıt deposu boş olduğu zaman, şamandıra tertibatındaki diyafram serbest durumdadır ve üzerindeki kontaklar hafifçe bir birine dokunurlar. Kontak anahtarı açıldığında kısımlardaki dirençler aynı anda ısınırlar. Fakat göstergeler saatindeki bimetal levha, ibreye hareket vermeden, şamandıradaki platin takımı açılarak devre akımını kesmiş olur. Bimetal levha soğuduğunda platinler tekrar kapanacak, fakat bu durumda değişiklik olmadığı için ibre asla F pozisyonunu geçemeyecektir. Depo doluyken şamandıra tertibatında yakıt seviyesi ile beraber yükselir. Şamandıra kolu ucundaki dil vasıtasıyla diyaframı esneterek kontakları birbirine sıkıca bastırır. Hatta bimetal çubuk bu durumda bir miktar üste doğru eğilecektir. Şamandıra üzerindeki kontakların açılması, uzunca bir gecikmeden sonra olacağından gösterge ibresi de F pozisyonuna kadar hareket etme fırsatını bulur. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Yakıt Gösterge Devresi: • Yakıt şamandırası, kullanıldığı vasıtanın yakıt depo şekline göre özel olarak ayarlanmış ölçme devresi ile yakıt miktarını göstermek için depoya takılır. • Gösterge panelleri, üç ayrı göstergenin veya iki gösterge ve iki ikaz lensinin birlikte bulunduğu mamullerdir. Bobinli veya mekanik tip göstergeler kullanılmaktadır. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Yakıt Gösterge Devresi: • Basit bir yakıt gösterge devresi tesisatı olarak yakıt göstergesi, ikaz lambası (1,5 w), şamandıra, sigorta (7,5-10 A.), tesisat kablosu sayabiliriz. • Yakıt gösterge tesisatında çektiği akım çok az olduğu için 0,75-1 mm²’lik tesisat kablosu emniyetli olarak kullanılabilir. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Yağ Gösterge Devresi : • Yağ göstergeleri, motordaki yağ basıncını gösterirler. • Yapılarına göre, burdon tüplü, manyetik veya elektriksel esaslara göre çalışan çeşitleri vardır. • Burdon tüplü sistemde, gösterge saati ince bir boru ile motor ana yağ kanalına bağlanır. Buradan, gelen basınçlı yağ, göstergedeki burdon tüpünü esneterek ibreye hareket verir. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Yağ Gösterge Devresi : • Manyetik tip göstergelerde seri bobinin akımı basınç tüpü tarafından kontrol altına alınmıştır. • Yağ basıncı arttığı zaman devreye direnç sokarak şönt bobinin etkisini daha hissedilir hale getirir. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Yağ Gösterge Devresi : • Termik tip yağ göstergelerinde, devreden geçen akım, yağ basıncıyla kontrol edilmektedir. • Motordaki ana yağ kanalına bağlanan basınç tüpünde diyafram gerildiği zaman, kontaklar daha geç açılacaktır. • Bu durumda gösterge saatindeki ısıtıcı direncin etkisiyle bimetal çubuk eğilerek ibreyi yüksek durumuna saptırmış olur. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Yağ Gösterge Devresi : • Bazı araçlarda yağ gösterge saati yerine renkli bir kontrol lambası kullanılır. • Motor yağ basıncının düşmesi ile ikaz ışığı veya devresini çalıştıran müşirler (Basınç algılayıcısı = Basınç hissedicisi) kullanılmaktadır. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Yağ Gösterge Devresi : • Yağ gösterge devresi, ihtiyacı olan gerilimi kontak anahtarı üzerinden almaktadır. • Basit bir yağ gösterge tesisatı olarak yağ göstergesi, ikaz lambası (1,5 w), yağ müşiri, sigorta (7,5-10 A.), tesisat kablosu sayabiliriz. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • El Freni Gösterge Devresi: • Aracın park etme ve benzeri durumlarda kullanılan el freninin çekili olup-olmadığını gösteren sistemdir. • Basit bir el freni gösterge tesisatı olarak el freni göstergesi, ikaz lambası (1,5w), el freni müşiri, sigorta (7,5-10 A.), tesisat kablosu sayabiliriz. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Şarj Lambası Gösterge Devresi: • Batarya ile şarj sistemi arasındaki akım geçiş durumunu belirten sistemdir. • Genellikle eski tip araçlarda veya ağır iş makinelerinde, şarj akımını gösteren ampermetreler kullanılırken günümüzdeki araçlarda ise şarj kontrol lambaları kullanılmaktadır. • Şarj lambaları gösterge panelindeki 0.5-1.5 W küçük bir lambadan ibaret olup uçları yalıtılmış soketlerle bağlantıları sağlanmıştır. • Bu şarj kontrol lambasını çalıştırmak için regülatör üzerine veya dışarıya yerleştirilmiş röle bulunmaktadır. • Alternatör gerilimi etkisi altında çalışarak şarja başlandığında lamba akımını keserek lambayı söndürerek, sürücüye şarjın yapılıp-yapılmadığına dair bilgi verir. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Kilometre ve Devir Gösterge Devresi: • Kilometre saati genellikle hızı gösteren bir mekanizmaya ve aracın katettiği toplam yolu gösteren bir kilometre sayacına (odometre) sahiptir. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Kilometre ve Devir Gösterge Devresi: • Manyetik kilometre saati, tekerlek dönme devrini baz alarak aracın hızını göstermek için bir mıknatıs kullanır. • Dönme hızları diferansiyel dişlisinden veya şanzıman çıkış miline bağlı bir sonsuz dişli tarafından manyetik kilometre saatine aktarılır. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Kilometre ve Devir Gösterge Devresi: • Döner mıknatıs esnek bir kablo tarafından tahrik edilir. • İbre milinin üzerine üzerine sabitlenen hız kapağı ibre ile birlikte döner. • Döner mıknatıs döndükçe hız kapağı üzerinden ibreyi döndüren vorteks tip bir manyetik alan meydana gelir. • Aracın hızının artmasıyla, hız kapağı torku artar ve spiral yay kuvvetinin dengelenmesiyle hızı belirler. • Araç durduğunda spiral yay ibreyi sıfır konumuna getirir. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Kilometre ve Devir Gösterge Devresi: • Kilometre Sayacı ( Odometre ) : Kilometre saati mili üzerinde yerleştirilmiş olan özel bir dişli kilometre gösterimi için bileşik halkayı döndürür. • Birinci hane bir tur attığı ve rakam 9’dan 0’a değiştiği zaman, birinci hanenin tekerinin üzerindeki iki diş pinyon vasıtasıyla, ikinci hane tekeri iki dişle çevirir. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Kilometre ve Devir Gösterge Devresi: • Sıfırlanabilir kilometre sayacı, kilometre sayacına benzer şekilde birleşik çalışan bir başka sayaçtır. • Hanelerinin sayısı daha azdır ve gösterim sıfırlanabilir. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Kilometre ve Devir Gösterge Devresi: 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Isı Gösterge Devresi: • Motordaki soğutma suyunun sıcaklığını gösteren sistemlerdir. • Sıvı tüplü, termik ve manyetik esaslara göre çalışan göstergeler mevcuttur. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Isı Gösterge Devresi: • Sıvılı Tip: Sıvıların ısı tesiriyle genleşme özelliklerinden yararlanılarak yapılmışlardır. • Bir gösterge saati ile motor üzerine yerleştirilen ısı tüpünden meydana gelmiştir. • Isı tüpü içerisinde, ısı tesiriyle fazla genleşen bir madde olan "cıva, eter vb." ile doludur. • Kılcal bir boru, ısı tüpü ile gösterge saatini birbirine bağlamaktadır. • Motordaki soğutma suyunun sıcaklığı yükseldikçe, ısı tüpünde genleşen sıvı, gösterge saatindeki burdon tüpüne basınç yaparak onu açmaya zorlar. • Tüpün esnemesi, gösterge ibresini döndüreceğinden soğutma suyunun sıcaklığı öğrenilmiş olur. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Isı Gösterge Devresi: • Manyetik Tip: Isı tüplerinde, spiral bir yayın altına yerleştirilmiş akım ayarlayıcı diskler bulunur. • Diskler, özel maden oksitlerinden yapılmış olup soğuk iken akım geçirme kabiliyetleri az ve ısındıkça artacak şekildedir. • Bu yüzden soğutma suyu ile beraber ısınan ısı tüpü, seri bobinin tesirini arttırarak gösterge ibresini yüksek sıcaklık derecelerine doğru saptırır. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Isı Gösterge Devresi: • Termik Tip: Motor soğuk iken ısı tüpünün elektrik iletkenliği azdır. • Bimetal çubuk normal pozisyonda bulunarak ibreyi soğuk durumuna çeker. • Motor ısındıkça ısı tüpünün elektrik iletkenliği artacak ve devreden daha fazla akım geçirecektir. • Bu durumda, fazla ısınan bimetal çubuk eğilerek ibreyi yüksek sıcaklık derecelerine doğru itmiş olur. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Isı Gösterge Devresi: • Basit bir sıcaklık gösterge devresi tesisatı olarak sıcaklık göstergesi, ikaz lambası (1,5w – var ise), hararet müşiri ( ısı algılayıcısı) veya termistör (belirli bir sıcaklığın altında devreyi kesen ve belirli bir sıcaklığın üzerinde devreyi açan elektronik ısı devre elemanı), sigorta(7,5-10 A.), tesisat kablosu sayabiliriz. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Motor Arıza Uyarı Lamba Devresi: • Herhangi bir arıza durumunda ikaz ışığına gerilim uygulayarak yanar esasına göre çalışır. • Motor ve araç donanımının çalışmasını kontrol eden bir kumanda kiti vardır. • Kumanda modülü araç üzerinde bulunan bütün sistemlerle bir bilgi alış verişi halindedir. Bu bilgi alışverişi için birçok kablodan ziyade iki telden oluşan veri yolu kullanılır (CAN-BUS). • Böylece araç üzerindeki birçok donanımın durumu hakkında bilgilere anında ulaşılabilmekte ve buna göre gerekli ikazlar yapılabilmektedir. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Kızdırma Bujileri Lambası Devresi: • Dizel motorlu araçlarda ilk hareket anında, silindirleri ve silindirlere alınan havayı ısıtan özel tertibat bulunmaktadır. • Bu sayede en soğuk havalarda dahi motoru kolayca çalıştırmak mümkün olmaktadır. • Bunu sağlayan elemanlara kızdırma bujileri denmektedir. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Yağ Seviye Uyarı Lamba Devresi: • Motor karterindeki yağ seviye değişimlerine duyarlı bir müşir veya şamandıra devresi tarafından, karterdeki yağ seviyesine bağlı olarak gösterge panelindeki ikaz ışığını yakmak sureti ile çalışan sistemlerdir. 9. Aydınlatma ve Uyarı Sistemleri • Hidrolik Seviye Uyarı Lambası Devresi: • Hidrolik fren yağ deposunda bulunan ve seviye değişimlerine duyarlı bir müşir tarafından, depodaki fren seviyesine bağlı olarak gösterge panelindeki ikaz ışığını yakmak sureti ile çalışan sistemlerdir. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Sisteminin Görevi • İçten yanmalı motorları ilk harekete geçirebilmek için oluşturulan sisteme “marş sistemi” denir. • Motoru ilk harekete geçirebilmek için krank millini dışarıdan bir kuvvet yardımıyla çevirmeye ihtiyaç vardır. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Sisteminin Görevi • Krank mili motorun yapısına, çalışma koşullarına bağlı olarak yeterli tork ve devirde döndürülmelidir. • Krank milinin çevrilmesiyle motorda ilk yanma zamanın oluşturulması sağlanmaktadır. 10. MARŞ SİSTEMİ 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Sistemi Parçaları • Marş sistemi genel olarak, 1. 2. 3. 4. 5. 6. batarya, kontak anahtarı, marş motoru, marş şalteri veya marş solenoidi, volan ve volan dişlisinden oluşmaktadır. 10. MARŞ SİSTEMİ 1. Batarya: • Batarya marş motorunun çalışabilmesi için gerekli ilk elektrik enerjisini verir. 10. MARŞ SİSTEMİ 2. Kontak Anahtarı: • Bataryanın verdiği akımı açıp-kapamaya yarar. • Kontak anahtarının üzerinde bulunan St (Start) veya (50) numaralı uç marş solenoidi üzerindeki St ucuna bağlanır. • Marş konumu kontak anahtarının üçüncü kademedeki yaylı konumudur. 10. MARŞ SİSTEMİ 2. Kontak Anahtarı: • Marş sırasında sürücü tarafından kontak anahtarı St konumuna getirilir. • Bu konumda marş motoruna akım verilmiş olur. • Marş motoru tarafından motora ilk hareket verildikten sonra sürücü kontak anahtarını bıraktığında yay etkisiyle IGN konumuna gelir, marş akımı kesilmiş olur. 10. MARŞ SİSTEMİ 3. Volan Dişlisi ve Volan: • Motorun çalışmasının devamlılığını sağlar. • Üzerinde volan dişlisi bulunur. • Volan dişlisi marş dişlisi ile kavraşarak marş motorunun döndürme hareketini krank miline geçirir. • Böylece motorun ilk harekete geçmesini sağlar. 10. MARŞ SİSTEMİ 4. Marş Motorları: • Marş motorları elektrik enerjisini dairesel harekete çeviren, doğru akımla çalışan elektrik motorlarıdır. • Marş motoru oluşturduğu dairesel hareketi üzerindeki marş dişlisi yardımıyla volana iletir. 10. MARŞ SİSTEMİ 4. Marş Motorları: • Marş motorlarının motoru ilk harekete geçirebilmeleri için benzinli motorlarda yaklaşık 40-60 d/dk, dizel motorlarında 80-100 d/dk ile dönmeleri gerekir. 10. MARŞ SİSTEMİ 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motorunun Çalışma Prensibi (Faraday Prensibi) • Sabit manyetik alan içersinde bulunan iletkenden elektrik akımı geçirildiğinde iletken hareket eder. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motorunun Çalışma Prensibi (Faraday Prensibi) • Doğal mıknatısın N ve S kutupları arasında manyetik alan kuvvet hatları vardır. • Kuvvet hatları daima N’den S’e doğrudur. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motorunun Çalışma Prensibi (Faraday Prensibi) • Bir iletkenden elektrik akımı geçirdiğimizde bu iletken etrafında manyetik alan oluşur. • Manyetik alan kuvvet hatlarının yönünü sağ el kuralı ile bulabiliriz. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motorunun Çalışma Prensibi (Faraday Prensibi) • İletken teli çember şeklinde sararak bobin elde edilir. • Bu bobinden elektrik akımı geçirdiğimizde bobinde manyetik alan oluşur. • Böylece eletromıknatıs elde edilmiş olur. • Bobinin ortasına demir bir nüve yerleştirildiğinde manyetik alan kuvvet hatları sıklaşır ve geçiş hızı artar. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motorunun Çalışma Prensibi (Faraday Prensibi) • Marş motorlarının devrini ve momentini artırmak için doğal mıknatıs yerine elektromıknatıslar kullanılmaktadır. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motorunun Çalışma Prensibi (Faraday Prensibi) • Bataryanın artı kutbundan çıkan elektrik akımı endüktörün ikaz sargılarına gelir. • Elektrik akımı ikaz sargılarını geçerken manyetik alan oluşur. • Karşılıklı sargılardan birinde N diğerinde S kutbu oluşur. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motorunun Çalışma Prensibi (Faraday Prensibi) • İkaz sargılarından çıkan elektrik akımı, ikaz sargılarına seri olarak bağlı bulunan, endüvi sargılarına gelir. • Endüvi sargılarında manyetik alan oluşur. • Endüvi sargılarından çıkan akım bataryanın eksi ucuna gelerek devresini tamamlar. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motorunun Çalışma Prensibi (Faraday Prensibi) • İkaz sargılarında meydana gelen manyetik alan kuvvet hatları ile endüvi sargılarında meydana gelen manyetik alan kuvvet hatları arasında itme ve çekme kuvvetleri oluşur. • Bu zıt kuvvetler iletken teli harekete zorlar. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motorunun Çalışma Prensibi (Faraday Prensibi) • Böylece bir dönme ekseni etrafında yataklandırılmış endüvi dönmeye başlar. • Dönme hareketinin sürekliliği ve devrin daha yüksek olması için endüvi ve ikaz sargılarının sayısı artırılmıştır. 10. MARŞ SİSTEMİ 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru Parçalarının Yapısı ve Görevleri Endüktör (İkaz Sargıları): • Marş motorlarında sabit manyetik alanın meydana geldiği kısımdır. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru Parçalarının Yapısı ve Görevleri Endüktör (İkaz Sargıları): • İkaz sargıları endüktör pabuçları üzerine sarılmıştır. • Pabuçlar marş motoru gövdesi içine karşılıklı N ve S kutuplarını oluşturacak şekilde yerleştirilmişlerdir. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru Parçalarının Yapısı ve Görevleri Endüktör (İkaz Sargıları): • Pabuçlar marş motoru gövdesine vidalanarak tutturulmuştur. • İkaz sargıları kendi içinde ve gövdeye kısa devre yapmayacak şekilde yalıtılmışlardır. • İkaz sargılarının uçlarına kömürler (fırçalar) bağlanmıştır. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru Parçalarının Yapısı ve Görevleri Endüvi: • Endüvi, marş motorlarında sabit manyetik alan içinde dönme hareketinin alındığı parçadır. • Endüvi milinin ön kısmında kavrama mekanizması ve marş dişlisi bulunmaktadır. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru Parçalarının Yapısı ve Görevleri Endüvi: 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru Parçalarının Yapısı ve Görevleri Tek Yönlü Kavrama ve Kavrama Manşonu: • Marş dişlisi ile volan dişlisinin kolayca kavraşıp ayrılmasını sağlar. • Üzerinde solenoid ayırma çatalının takıldığı manşon bulunur. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru Parçalarının Yapısı ve Görevleri Tek Yönlü Kavrama ve Kavrama Manşonu: • Tek yönlü kavrama marş yapıldığı sırada; endüvi milinin dönme hareketiyle ve helisel kanalın etkisiyle volana doğru hareket eder, aynı zamanda marş dişlisini dairesel olarak hızla döndürmeye başlar. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru Parçalarının Yapısı ve Görevleri Tek Yönlü Kavrama ve Kavrama Manşonu: • Dönme sırasında iç zarf ile dış zarf arasındaki eğimli kanalın dar kısmına küresel bilyalar sıkışır. • Bilyaların sıkışmış olması iç ve dış zarfları birbirine kilitler. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru Parçalarının Yapısı ve Görevleri Tek Yönlü Kavrama ve Kavrama Manşonu: • Kilitlenmeyle endüvi milindeki dönme hareketi marş dişlisine geçer. • Marş dişlisi volan dişlisine hareketi geçirir. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru Parçalarının Yapısı ve Görevleri Ön ve Arka Kapak: • Ön kapak marş kavramasının olduğu kısımdır. • Arka kapak kollektör dilimlerini kapatır ve fırça tutucusunu taşır. • Arka kapakta ve ön kapakta grafitli karbondan yapılmış burç yataklar bulunur. • Endüvi mili bu yataklar içinde çalışır. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru Parçalarının Yapısı ve Görevleri Eksenel Gezinti ve Ayar Şimleri (Pulları): • İlk harekete geçiş sırasında, hareketli mil ekseni boyunca gezinti oluşur. • Bu gezintinin belirli sınırlar içinde tutulması için çelik saclardan yapılmış pullar kullanılır. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru Parçalarının Yapısı ve Görevleri Fırça Tutucusu: • Endüvi milinin arka kısmında bulunur. • Arka kapak üzerine yataklandırılır. • Pozitif ve negatif fırçaları üzerinde taşır. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru Parçalarının Yapısı ve Görevleri Fırça Tutucusu: • Pozitif fırçaların takıldığı kısımlar yalıtılmıştır. • Negatif fırçalar tutucu üzerinden devresini tamamlar. • Marş motorunda en çok aşınan parçalardır. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru Parçalarının Yapısı ve Görevleri Marş solenoidi: • solenoid marş sisteminin iki temel görevi vardır: 1. Marş şalteri görevi yapar: marş motoruna elektrik akımının en kısa yoldan, isteğimize bağlı olarak ve emniyetli şekilde gitmesini sağlar. 2. solenoid ayırma çatalını hareket ettirerek marş dişlisini volana doğru yaklaştırır. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru Parçalarının Yapısı ve Görevleri Marş solenoidi: • Marş solenoidi üzerinde üç tane elektrik bağlantı ucu vardır: 1. 2. 3. BAT ucu bataryadan direk akımın geldiği uçtur. MARŞ MOTORU ucu marş motoru ikaz sargılarına elektrik akımının gittiği uçtur. START (ST) ucu kontak anahtarının ST ucundan gelen elektrik akımının solenoide girdiği uçtur. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru Parçalarının Yapısı ve Görevleri Marş solenoidi: • solenoid gövdesinin orta kısmında plancır, plancırın üzerine takılı geri getirme yayı, plancırın hareketini marş dişlisine iletecek ayırma çatalı, bat ucu ve marş motoru kontaklarını birleştirmek için hareketli kontak bulunmaktadır. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru Parçalarının Yapısı ve Görevleri Marş solenoidi: • Ayırma çatalı ön kapak üzerine açısal hareket yapabilecek şekilde yataklandırılmıştır. • Sert plastikten yapılmıştır. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru ve solenoidin Çalışması 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru ve solenoidin Çalışması • Kontak anahtarını marş konumuna getirdiğimizde kontak anahtarının ST ucundan çıkan kontak akımı solenoidin ST ucuna girerek solenoid sargılarından devresini tamamlar. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru ve solenoidin Çalışması • Bu durumda solenoid sargılarında manyetik alan oluşur. • Oluşan manyetik alanın etkisiyle plancır hareketli kontağa doğru çekilir. • Plancır bu hareketiyle hareketli kontağı solenoidin BAT ucuyla Marş Motoru ucunu birleştirinceye kadar iter. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru ve solenoidin Çalışması • Plancırın herketli kontağa doğru hareketi sırasında plancırın diğer ucuna takılı bulunan ayırma çatalının üst kısmı çekilir. • Ayırma çatalının alt kısmında takılı bulunan manşon volana doğru itilir. • Ayırma çatalı ve solenoid bu hereketiyle marş dişlisinin volan dişlisiyle kavraşmasını sağlar. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru ve solenoidin Çalışması • Endüvi milinin dönmesiyle volan dişlisi ile kavraşmış olan marş dişlisi dönmeye başlar. • Volan ve krank mili de dönmeye başlar. • Motora ilk hareket verilmiş olur. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru ve solenoidin Çalışması • Kontak anahtarı serbest bırakıldığında solenoid ST ucuna gelen elektrik akımı kesilir. • Tutucu ve çekici sargılardaki manyetik alan ortadan kalkar. • Manyetik alanın ortadan kalkmasıyla plancır geri getirme yayları yardımıyla eski konumuna gelir. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru ve solenoidin Çalışması • Üzerindeki plancır baskısı kalkan hareketli kontak kendi geri getirme yayı yardımıyla eski pozisyonuna gelir. • Bu hareketle BAT ucuyla Marş Motoru Ucu arasındaki elektriki bağlantı kesilir. 10. MARŞ SİSTEMİ • Marş Motoru Çeşitleri • Marş motorları aşağıdaki şekilde sınıflandırılır. A. Bendiks tip marş motorları 1. Düz bendiks tipi marş motorları 2. Ters bendiks tipi marş motorları 3. Kavramalı bendiks tipi marş motorları B. Boşaltıcı tip marş motorları 1. Adi boşaltıcı tip marş motorları 2. solenoidli, boşaltıcı tip marş motorları 3. Röleli solenoidli, boşaltıcı tip marş motorları C. Sürme endüvili tip marş motorları D. Dayer kavramalı tip marş motorları E. Redüksiyonlu tip marş motorlar 1. Avare dişli redüksiyonlu tip marş motoru 2. Planet dişli gruplu redüksiyonlu marş motorları 10. MARŞ SİSTEMİ 10. MARŞ SİSTEMİ 10. MARŞ SİSTEMİ 10. MARŞ SİSTEMİ 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Marş motorlarında “fiziki” ve “elektriki” kontrol olmak üzere iki çeşit kontrol yapılmaktadır. 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Endüvi Milinin Eğiklik (Salgı) Kontrolü: 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Kollektör Dilimlerinin Kontrolü: 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Kollektörün Çapının Ölçülmesi : 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Endüvinin Kısa Devre Kontrolü: • Ohmmetreyle bütün kollektör dilimleri ve endüvi sargıları direnci ölçülür. • Ölçüm sırasında standart katolog değeri okunmalıdır. • Okunan değer katalog değerinden daha küçük olması durumunda sargılar arasında kısa devre olduğu anlaşılır. 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Endüvi Sargılarının Şasi Kontrolü: • Ohmmetrenin bir ucu kollektör dilimlerine, diğer ucu da endüvi gövdesine temas ettirilir. • Ohm metrenin değer göstermemesi gerekir. • Değer okunuyorsa şasiye kaçak vardır. 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Endüvi Sargılarının Kopukluk Kontrolü: • Ohmmetrenin bir ucu kollektör dilimlerinden birine, diğeri de sırasıyla bütün dilimlere değdirilir. • Ohmmetrenin bütün dilimlerde değer göstermesi gerekir. • Eğer göstermiyorsa göstermeyen yerde kopukluk vardır. 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • İkaz Sargılarının Kopukluk Kontrolü: • Ohmmetrenin bir ucu akım giriş ucuna diğer ucu da boşta kalan yalıtılmış fırçaya değdirilir. • Bu kontrol sırasında ohmmetre değer göstermelidir. 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • İkaz Sargılarının Şasi Kaçak Kontrolü: • Ohmmetrenin bir ucu gövdeye diğer ucu da yalıtılmış fırçalara ve akım giriş ucuna temas ettirilir. • Bu kontrol sırasında ohmmetre değer göstermemelidir. • Ohmmetre değer gösteriyorsa ikaz sargılarından şasiye kaçak vardır. 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Marş Kavraması Kontrolü: • Pinyon dişliyi bir yönde döndürerek serbest olarak döndüğü diğer yönde çevirilerek kilitlendiği görülmelidir. • Eğer her iki yönde de serbest dönüyorsa veya her iki yönde de kilitli kalıyorsa kavrama bozuktur. 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Çekici Sargı Kontrolü: • Ohmmetrenin bir ucu ST ucuna diğer ucu MARŞ MOTORU ucuna temas ettirilir. • Bu durumdayken ohmmetre değer göstermelidir. • Değer göstermiyorsa çekici sargı kopuktur. • Olması gereken dirençten daha düşük direnç çıkarsa sargıda kısa devre vardır. 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Tutucu Sargı Kontrolü: • Ohmmetrenin bir ucu ST ucuna diğer ucu solenoid gövdesine temas ettirilir. • Bu durumdayken ohmmetre değer göstermelidir. • Değer göstermiyorsa tutucu sargı kopuktur. • Olması gereken dirençten az değer görülüyorsa kısa devre vardır. 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Tutucu ve Çekici Sargının Beraber Kontolü: • Ohmmetrenin bir ucu marş motoru ucuna diğer ucu da solenoid gövdesine temas ettirilir. • Ohmmetre değer göstermelidir. 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Marş Motorunun Boşta Çalıştırılması: • Bataryanın artı ucu solenoid üzerindeki bat ucuna bağlanır. • Araya seri olarak ampermetre bağlanır. 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Marş Motorunun Boşta Çalıştırılması: • Bataryanın eksi ucu marş motorunun gövdesine bağlanır. • Bat ucundan maşalı kablo ile st ucuna akım verilir. 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Marş Motorunun Boşta Çalıştırılması: • Ampermetreden marş motorunun çekmiş olduğu akım okunur. • Bu değer boş çalıştırmada yaklaşık 60-70 A civarında olmalıdır. 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Araç Üzerinde Marş Motorunun Çektiği Akımın Ölçülmesi: • Benzinli motorlarda endüksiyon bobini kablosu çıkartılır, dizel motorlarında enjektörlere gelen yakıt kesilir. • Akü ile marş motoru arasındaki akım taşıyan kablo çıkartılarak bir ampermetre seri olarak bağlanır veya kablo üstü ampermetre kablo üzerine takılır. 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Araç Üzerinde Marş Motorunun Çektiği Akımın Ölçülmesi: • Marş yapılarak motor parçaları ve silindir içindeki sıkıştırılan havanın karşı koyma kuvveti ile marş motoru yüke bindirilir. • Bu esnada normal olarak volan 80–150 d/dk’ da döndürülürken marş motoru 125–175 amper arasında akım çekmelidir. • Batarya gerilimi ise voltmetre ile ölçüldüğünde 9,6 voltun üstünde olmalıdır. 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Farlar Yardımıyla Marş Motoru Kontrolü: • Aracın farları yakılır. • Motora ateşleme yaptırılmadan marş yapılır. • Farların verdiği ışık şiddeti kontrol edilir. 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Farlar Yardımıyla Marş Motoru Kontrolü: • Farların ışık şiddeti çok az değişiyor ve marş motoru normal devirde çalışıyorsa marş sistemi sağlamdır. 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Farlar Yardımıyla Marş Motoru Kontrolü: • Marş yapıldığı anda farların yanışında hiç değişiklik olmuyorsa marş sistemi akım çekmiyordur. • Marş motoru elektrik bağlantı kabloları kontrol edilerek tekrar akım verilir. • Marş motoru yine çalışmıyor ise problem marş motorundadır. 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Farlar Yardımıyla Marş Motoru Kontrolü: • Marş yapıldığında farların ışık şiddeti düşüyor, marş motoru dönmüyor veya çok düşük bir devirde dönüyorsa, marş yapmayı bıraktığımızda farların ışık şiddeti tekrar yükseliyorsa marş motoru arızalıdır. 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Marş Motorunun Test Cihazı ile Kontrolü: • Marş motoru test cihazı ile marş motorunun yüklü ve yüksüz çektiği akımların ölçülmesi, marş anında marş motorunun ne kadar tork ürettiği, marş motoru kavramasının kontrolü gibi işlemler yapılabilmektedir. 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Marş Motoru Arızaları Marş yapıldığında hiç ses gelmiyor. Kutup başı gevşektir Kutup başı oksitlidir Marş motoruna giden elektrik kablolarında problem vardır. • Batarya boştur • Kontak anahtarı arızalı olabilir • Marş fırçaları temas etmiyor olabilir • • • 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Marş Motoru Arızaları Marş yapıldığında TIK diye ses geliyor, marş motoru dönmüyor. • • • • • • Kutup başı gevşektir Kutup başı oksitlidir Marş motoruna giden elektrik kablolarında problem vardır. Batarya boştur Marş fırçaları temas etmiyor olabilir solenoid hareketli kontak uçları iyi akım geçirmiyor olabilir 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Marş Motoru Arızaları Marş motoru yavaş dönüyor ve motor çalışmıyor. • • • • • • • • • Marş motoru sıkışıktır Endüvi yatakları aşınmış, eksenel gezinti ayarları bozuktur. Endüvi ikaz sargılarına ve kutuplara sürtüyor olabilir. Burç yataklarında aşıntı ve endüvi milinde kasıntı meydana gelmiş olabilir. Marş fırçaları iyi temas etmiyor olabilir. İkaz sargılarında kısa devre meydana gelmiştir. Kollektör dilimleri kirlenmiş veya yanmıştır. Endüvi sargılarının kollektör dilimlerine bağlantılarında temassızlık ve gevşeklik vardır. Batarya boştur. 10. MARŞ SİSTEMİ • MARŞ MOTORUNUN KONTROLLERİ VE BAKIM • Marş Motoru Arızaları Marş motoru normal çalışıyor,motoru çevirmeden boşta dönüyor. • Boşaltıcı arızalıdır. • Sürücü kol(ayırma çatalı) kırıktır. Marş yapıldığında marş motoru volanı kesintili olarak döndürmeye çalışıyor. • Tutucu bobin arızalıdır. Marş yapıldığında dişli sürtme sesi geliyor. • Marş dişlisi veya volan dişlisi aşınmıştır. 11. Şarj Sistemi • Şarj sistemi, motordan aldığı mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çevirerek elektrikle çalışan alıcıların beslenmesini ve bataryanın devamlı şarjda olmasını sağlar. • Araç motoru çalışmadığı zamanlarda alıcıların çalışması için gerekli olan elektrik enerjisi bataryadan temin edilir. 11. Şarj Sistemi • Şarj Sisteminin Parçaları: 1. 2. 3. 4. Akü Alternatör Regülâtör Şarj Göstergesi 11. Şarj Sistemi 1- Akü: 11. Şarj Sistemi 1- Akü: 11. Şarj Sistemi 1- Akü: 11. Şarj Sistemi 2- Alternatör: • “Rölanti devrinde bile şarj edebilmesi” ve “çıkış akımının daha fazla olması” sayesinde dinamonun yerine kullanılmaktadır. • Alternatörün ürettiği alternatif akım diyotlar tarafından doğru akıma çevrilerek şarj sistemine verilir.
