Otizm Spektrum Bozukluğu`na neden olan faktörler?

SAĞLIK ÇALIŞANLARINA OTİZM
SPEKTRUM BOZUKLUĞU HAKKINDA
BİLGİLENDİRME
Otizm Spektrum Bozukluğu
(OSB)
Bebeklikten itibaren karşısındakinin gözüne bakma, ortak
dikkat ve işaret etme davranışlarındaki yetersizlik ve
isteksizlikle kendini belli eder.
Üç yaşından önce ortaya çıkan, ciddi sosyal etkileşim ve
iletişim bozukluğunun yanında, sosyal davranış, dil, algısal
fonksiyonlarda gerilik, tekrarlayan davranışlar ve belirli
ilgilerle kendini gösteren, yaşam boyu süren, hafiften ağıra
kadar değişen çeşitli kombinasyonları olan gelişimsel
nörobiyolojik bir bozukluktur.
OSB’ye neden olan faktörler?
Otizmden tek bir gen sorumlu değildir, bu kompleks
sendromun her bileşeni için risk oluşturacak çok fazla gen
vardır.
Otizmin sadece genetik nedenlere bağlı olmadığı, çevresel
nedenlerin de etkili olduğunu düşündüren bulgular vardır.
Çevre kirliliği, aşılar gibi risk faktörlerinin otizm prevalansının
artışına katkısı olabileceği tartışılmakla birlikte, bütün çevresel
faktörler içinde bir tek ileri baba yaşı ile otizm arasında bağlantı
kurulmuştur (APA, 2013).
Otizm Spektrum Bozukluğu’na neden
olan
faktörler?
›
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Medikal hastalıklar
Prenatal ve Postnatal faktörler
Nörobiyokimyasal bozukluklar (özellikle dopaminerjik, serotonerjik sistemlerle ilgili)
Nörobiyolojik faktörler
Nöroanotomik faktörler
Emosyonel gelişim anomalileri (empati bozuklukları, nörosensoriyel anomaliler)
Kognitif süreçler ile dil ve konuşma gelişimi bozukluğu
Otizme Neden Olabilecek Enfeksiyonlara Bağlı Faktörler (Herpes Encephalitis,
Cytomegalovirus (CMV), Rubella
Hamilelik ve doğumda çekilen güçlüklere bağlı faktörler
Etyopatogenez
• Çoğul genetik faktörler ve gen-çevre
etkileşimi söz konusudur.
• OSB beyin gelişim bozukluğudur.
• OSB beyinde bağlantı bozukluğudur.
• OSB beyin uyarıcı ve yatıştırıcı sistem
arası denge bozukluğudur.
GEN
BEYİN
OSB
BELİRTİLERİ
ÇEVRE
Amerikan Psikiyatri Birliği'nin yayımladığı kılavuza (DSM-V’e) göre Otizm,
“Otizm Açılımı Kapsamında Bozukluk” olarak adlandırılıp, kendini iki
alandaki yetersizlikle kendini göstermektedir (APA, 2013):
• 1) Toplumsal İletişim ve
Etkileşimde Güçlükler
• 2) Sınırlı-Yineleyici Davranış
Örüntüleri (Tekrarlayıcı
Davranışlar)
1) Toplumsal İletişim ve
Etkileşimde Güçlükler
•
•
•
•
İlişki kurma ve sürdürmede zorlanma
Göz kontağı kuramama
Duyguları ifade edememe
Etkileşim başlatma ve sürdürmede
zorlanma
2) Sınırlı-Yineleyici Davranış Örüntüleri
(Tekrarlayıcı Davranışlar)
•
●Basmakalıp ve tekrarlayıcı motor
hareketler
•
●Aynılıkta ısrar, rutine sıkı bağlılık
•
●Sınırlı ve yoğun ilgi alanı
• ●Duyusal az veya çok uyarılma
Epidemiyolojik Veriler
1970’ler nadir olduğu söylenmekteydi.
2000’li yıllarda artık %1 prevalans belirtildi.
Son çalışmalar çok daha fazla rakamlar bildirmektedir.
Amerika hastalıkları kontrol merkezi(CDC) 2014 verdiği bilgiler:
2006: Her150 çocukta 1
2012: Her 88 çocukta 1
2014: Her 68 çocukta 1 görülmektedir.
Sıklık Yaygınlık
• Erkek>Kız
• Erkek :kız: 3-4 kat fazla
• Normal IQ Erkek:Kız : 5.75:1
• Düşük IQ lerde Erkek:kız 1.9/1
• (Fombone, 2005)
Genetik
• İkiz çalışmaları:
• Monozigotik (MZ) konkordans: % 36-% 91
• Dizigotik (DZ) konkordas: % 5
• OSB’li kardeşlerin normale oranla 10-20 kat daha riskli olması otizmin
nörogenetik alt yapısını açıklayabilir.
6. aylarda
• Agulamanın olamaması,
• daha belirginleşen normal,
çocuklardan farklı postür ve tonus,
• ortamdaki bir nesneye sabitlenme
• olumlu etkileşime girememe,
12. aydan itibaren
• Anlamlı kelimelerin olmaması,
• Hecelemenin olmaması,
• El-kol-baş hareketlerinin olmaması
(örneğin: işaret etme, bay bay
yapma)
• Çağrılınca bakmama.
24. ayda
•
•
•
•
•
•
•
•
Kendiliğinden iki sözcüklü tümcelerin olmaması,
Anne-babanın oyun ve etkileşim çabalarına tepki vermeme,
Stereotipik hareketler,
Yüz ifadesinin olmaması (sanki duygusuzmuş izlenimi
uyandırma),
Taklit becerilerin gelişmemesi,
Uyaranlara karşı tuhaf tepki (hafif gürültüye abartılı tepki),
Annesine gerek duymuyormuş izlenimi, bakım verenler
tarafından anlaşılmaz ve rahatlatılamaz huzursuzluk,
yiyecekleri katı yeme sorunları.
Sosyal becerilerdeki yetersizlik, otizmde ayırt edici
özelliklerden biridir. Sosyal ilişkilerde rolünün farkında
değildirler. OSB’li bireyler sosyal kuralları ve ilişkileri anlamada
sorun yaşarlar.
Otizm Spektrum Bozukluğu bireyin diğer insanlarla
arkadaşlık kurmasını ve çevresine uygun cevap vermesini
etkiler, soğuk ve mesafelidirler. Sosyal yetersizliklerin belirgin
özelliklerinden biri sosyal iletişim ve etkileşimin az olması,
kişilerarası etkileşimde sevgiye dayalı ilişkilerin eksikliğidir.
OSB İle Görülebilen Psikiyatrik Bozukluklar
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozuklukluğu (DEHB)
Duygu durum bozukluğu
Anksiyete Bozukluğu
Psikotik Bozukluklar
Tik bozuklukları
Uyku bozuklukları
Yeme bozuklukları
Selektif mutizm (çocukluk çağı kaygı bozukluğu)
Cinsel kimlik bozuklukları
Dışa atım bozuklukları
Öğrenme bozuklukları
Travma sonrası stres bozukluğu
Katatoni
Okul reddi
Beslenme problemleri
Uygunsuz cinsel davranışlar
OSB’ye Eşlik Eden Tıbbi Bozukluklar
OSB’lilerde pek çok tıbbi eşlik etmektedir:
•
•
•
•
Kromozomal anomali,
Duyusal bozukluklar (görme ve işitme yetersizliği)
Metabolik bozukluklar
Epilepsi
• Zeka Geriliği: OSB’li bireylerin %70’ inde zeka geriliği de
görülmektedir.
• Fragile X Sendromu: Genellikle zeka geriliğinin de bulunduğu
genetik bir bozukluktur.
• Tüberoz Skleroz: Zihinsel yetersizlik, nöbetler, deri lezyonları
(hasarları) ve kafa içinde nodüller gibi geniş klinik durumların
görüldüğü, ender rastlanan bir sendromdur.
• Fenilketonuri: Proteinli gıdalarda bulunan fenilalanin isimli bir
maddeyi metobolize edilemez ve buna bağlı olarak kanda ve
diğer vücut sıvılarında artmış olan bu madde ve onun atıkları
çocuğun gelişmekte olan beynine zarar verir. Dolayısıyla
çocuğun ileri derecede zeka gerisi olmasına ve sinir sistemini
ilgilendiren daha bir çok belirtinin ortaya çıkmasına neden
olur.
OSB’nin Tedavisi ve Özel Eğitim
Otizm spektrum bozukluklarının temel belirtilerini iyileştiren
bir ilacın henüz geliştirilmemiş olmasına rağmen, bu grupta
eşlik eden davranışsal sorunlar için ilaç kullanımına sıklıkla
rastlanmaktadır.
OSB’de eşlik eden tıbbi ve psikiyatrik sorun için tibbi tedavi
uygulanır.
Öfke, gerginlik ve hiperaktivite gibi belirtilerin azalması ve
kontrol altına alınmasıyla çocuğun öğrenmeye uyum
sağlamasını kolaylaştırmaktadır. Bu tedavilerin dolaylı etkisi ile
bu bireylerin sosyal-iletişimsel özelliklerinde de olumlu
gelişmeler görülmektedir (Mukaddes, 2013).
OSB’nin Tedavisi ve Özel Eğitim
• Sonra aile danışmanlığı, özel eğitim, terapi yöntemlerine
geçilir.
• OSB’de bugün yaygın olarak benimsenen tedavi, özel eğitim
ve çocuğun temel yapısal bozukluğunu gidermeyi
amaçlayan bilişsel davranışsal tedavi yöntemleridir.
• Bu tedavi yöntemlerinde çocuğa bireysel ve grup eğitimleri
verilmektedir.
• Bireysel eğitimin yanı sıra dil ve konuşma terapisi ile uğraş
terapisi de eğitime destek olmaktadır.
OSB’nin Tedavisi ve Özel Eğitim
• Uygulamalı davranış
analizi,
• Teacch, ilişki temelli
yöntemler,
• Sosyal hikayeler,
• Kolaylaştırılmış iletişim,
• Duyusal bütünleme,
• İşitsel bütünleme,
• Müzik ve dans terapisi,
• Sanat terapisi,
çocuklara
uygulanan eğitim,
terapi yöntemleridir.
Aileye Psikososyal Destek
Yetersizlik/farklılığı olan bir çocuğun varlığına başarılı bir
şekilde uyum sağlamayı kolaylaştıran etmenlerden biri, hem
çocuğun hem ailenin gereksinimlerini karşılamaya yardım
edecek, hem de yetersizlikle ilgili sorunların azaltılmasını ve
ailenin bu sorunlarla başa çıkmasını kolaylaştıracak, destek
hizmetlerini sağlamaktır.
Bu bağlamda farklı/engelli çocuğun ebeveyne, kardeşlere,
geniş aileye etkisini ve bu kişilerin farklı/engelli çocuğa nasıl
uyum sağladıklarını anlamak için, ailelerin sosyal destek
sistemini incelemek gerekir.
Aileye Psikososyal Destek
Ailelerin zorlu yaşam mücadelesi sonucu kazandıkları
deneyimden kaynaklanan pozitif psikolojik değişim ″travma
sonrası büyüme″ şeklinde tanımlanabilir.
Çocuğun sıradan bir çocuk gelişimi gösteremeyeceğinin
farkına varma, aileleri yaşama yeni bir anlam yüklemeye,
ruhsal gelişim ve gücü artırmaya yönlendirir.
Film Önerisi: Rain Man (Yağmur Adam)
TEŞEKKÜRLER 
KAYNAKLAR
1. Aydın, A., Saraç, U. T., Lisesi, M. Otistik Bireylerin Özellikleri İle
Ebeveynlerinin Geniş Otizm Fenotipi Ve Aleksitimik Özelliklerinin
İncelenmesi.
2. Aslan, K. Şahin, S. (2015). Ülkemizde Otizm Spektrum Bozukluğu Olan
Çocuklarda Sosyal Becerileri Geliştirmeye Yönelik Yapılan Güncel
Çalışmalar. Hacettepe University Faculty Of Health Sciences Journal, 2(3).
3. Akbulut, A. (2015). Bilgisayar Destekli Otizm Terapi Sistemi Tasarımı
Computer Aided Autism Threapy System Design. Vogue, 15(18).
4. Akgül, E. M. Otizmle Yaşamı Ne Kadar Anlıyoruz? Sakraya Üniversitesi
Eğitim Bilimleri Enstitüsü
5. American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and Sattistical Manuel
of Mental Disorders Fifty Edition (DSM-5). American Psychiatric Publishing.
Washington DC, London, England.
6. Bodur, Ş. Soysal, A. Ş. (2004). Otizmin Erken Tanısı Ve Önemi. Sted.
Dergisi, 13, 394-98.
KAYNAKLAR
7. Doğru, S. S. Y. (2009). Özel Eğitimde Kullanılan Alternatif
Programlar (Montessori Yaklaşımı). Tübav Bilim Dergisi, 2(1),
107-116.
8. Girli, A. Atasoy, S. (2010). Otizm Tanılı Kaynaştırma
Öğrencilerine Uygulanan Bilişsel Süreç Yaklaşımına Dayalı
Sosyal Beceri Programının Etkililiğinin İncelenmesi. İlköğretim
Online, 9(3).
9. Karpat, D. Girli, A. Yaygın Gelişimsel Bozukluk Tanısı Alan
Çocukların Ebeveynlerinin Yaşadığı Yas Tepkilerinin, Evlilik
Uyumlarının Ve Sosyal Destek Algılarının İncelenmesi.
10. Metin, Ş. (2016). Türkiye’de Okul Öncesinde Kaynaştırmaya
İlişkin Yapılan Çalışmaların İncelenmesi. Bayburt Eğitim
Fakültesi Dergisi, 8(1), 146-172.
KAYNAKLAR
11. Mukaddes N. M. (2013). Otizm Spektrum Bozuklukları Tanı ve Takip,
Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul ISBN: 978-605-335-024-08.
12. Selimoğlu, Ö. G., Özdemir, S., Töret, G. Özkubat, U. (2013). Otizmli
Çocuğa Sahip Ebeveynlerin Otizm Tanılama Sürecinde Ve Tanı
Sonrasında Yaşadıkları Deneyimlerine İlişkin Görüşlerinin
İncelenmesi. International Journal Of Early Childhood Special
Education, 5(2).
13. Şener, E. F. Özkul, Y. (2013). Otizmin Genetik Temelleri. Sağlık
Bilimleri Dergisi (Journal Of Health Sciences) 22(1) 86-92, 2013
14. https://www.tohumotizm.org.tr/ erişim tarihi (15.06.2016).
15. http://www.htanoropsikiyatri.com/otistik-bozukluk/ erişim
tarihi(11.08.2016)