Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi

IV. BÖLÜM DERS NOTLARI:
ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ ANALİZLERİ:
KARŞILAŞTIRMALI ÜSTÜNLÜK TEORİSİ
Ders: Uluslararası
İktisat ve Dış
Ticaret Politikası
Öğr. Gör. Elşen BAĞIRZADE
Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi
Türk Dünyası İşletme Fakültesi
Bakü - 2011
Sunumlarda Paul R.
Krugman ve Maurice
Obstfeld tarafından
yazılmış “International
Economics: Theory and
Policy”, James Gerber
tarafından yazılmış
“International
Economics” ve Halil
Seyidoğlu tarafından
yazılmış “Uluslararası
İktisat: Teori, Politika
ve Uygulama” isimli
ders kitabları temel
alınmıştır.
İçindekiler













Giriş ................................................................................................................................. 3
Uluslararası Ticaret Teorisinin Kapsamı ........................................................................ 4
Uluslararası Ticaret Teorisinin Doğuşu .......................................................................... 6
Mutlak Üstünlük Teorisi ............................................................................................... 14
Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi ............................................................................... 17
Rikardo Modelinin Eksiklikleri ..................................................................................... 26
Karşılaştırmalı Üstünlüklerin Geçerlilik Alanı ............................................................. 29
Karşılaştırmalı üstünlüye göre ticaretin faydaları ......................................................... 30
Karşılaştırmalı Üstünlük Konusunda Yalnış Anlama ................................................... 33
Taşıma Malyetleri ve Ticari olmayan Malların İlave Edilmesi .................................... 36
Özet ............................................................................................................................... 37
IV. Bölümün temel kavramları ..................................................................................... 40
Kaynaklar ...................................................................................................................... 41
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-2
Giriş
 Uluslararası Ticaret Analizleri Uluslararası Ticaret


Teorisi (International Trade Theory) ve Uluslararası
Ticaret Politikası (International Trade Policy) olmak
üzere, birbirini tamamlayan iki alt gruba ayrılmaktadır.
Mal akımları uluslararası ekonomik ilişkilerde daima en
eski ve en ağırlıklı yeri tutmuştur.
Ancak teknolojinin ulaştığı boyutlar ve dünya hizmet
ticaretindeki hızlı artışlar son yıllarda dikkatlerin daha
yoğun biçimde hizmetler alanına yöneltilmesine neden
olmuştur
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-3
Uluslararası Ticaret Teorisinin Kapsamı
 Uluslararası Ticaret Teorisinin başlıca amacı ülkeler
arasındaki mal ve hizmet alım satımlarının
nedenlerini açıklamaktır.
 Teori kurma çalışmalarının dayandığı soyutlama
işlemi dolayısıyla Uluslararası İktisatın bu alanına
bazen Soyut Uluslararası Ticaret Teorisi (Pure Theory
of International Trade) veya yalnızca Soyut Teori de
denmektedir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-4
Uluslararası Ticaret Teorisinin Kapsamı
 Uluslararası Ticaret Teorisinin 3 ana sorusu:
• Ülkeler neden dış ticaret yaparlar, yani dış ticaretin
kapalı ekonomiye göre ülkelere sağladığı yararlar
nelerdir?
• Bir ülke dış ticaretinin bileşimi nasıl açıklanabilir; başka
bir değişle bir ülkenin hangi malları ihraç, hangilerini
ithal edeceği neye göre belirlenir?
• Bir ülkenin ihraç fiyatları ile ithal fiyatları oranı, diğer
bir deyişle dış ticarette nisbi fiyatlar, ya da dış ticaret
hadleri nasıl oluşmaktadır?
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-5
Uluslararası Ticaret Teorisinin Doğuşu
 Uluslararası ticaretin ilk kez bilimsel bir yöntemle
incelenmesi Adam Smith’in 1776’da yayımlanan ünlü
eseri “Ulusların Zenginliği” ile başlar.
 Sonralar bu teoriye David Ricardo, John Stuart Mill,
Alfred Marshall, Eli Heckscher, Bertil Ohlin, John
Maynard Keynes, Jacob Viner ve Paul Samuelson
önemli katkılarda bulunmuşlardır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-6
Uluslararası Ticaret Teorisinin Doğuşu
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-7
Uluslararası Ticaret Teorisinin Doğuşu

Merkantilizm (XV-XVII. yüzyıllar)
• Yeni oluşan ulus devletlerin resmi ekonomi doktrini
• Dış ticaret politikasının temel amacının hazinenin altın
stokunu artırmak olduğunu savunmaktadır.
• Doğal olarak da ödemeler dengesinde fazlalıklar
oluşturulmasını öngörmektedir.
• İç ve dış ekonomik faaliyetler üzerinde yoğun devlet
müdaheleciliğini zorunlu görmektedir.
• İhracatın artırılmasına birinci derecede önem verilir.
• Mamül mal ithali kısıtlanmış, ham madde ithali ise
serbesttir.
• Ticaret filosunun geliştirilmesi öngörülür.
• Onlara göre dünya serveti sabittir ticaretten bir taraf
kazançlı çıkmışsa, diğeri kaybetmiştir (zero sum).
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-8
Uluslararası Ticaret Teorisinin Doğuşu
MERKANTİLİSTLER
MİLLİ SERVET = ALTIN + GÜMÜŞ
İHRACAT > İTHALAT
DÜNYA EKONOMİSİ STATİK
DÜNYA SERVETİ SABİT
EN İYİ POLİTİKA = İTHALATI KISIP, İHRACATI ARTIRMAK
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-9
Uluslararası Ticaret Teorisinin Doğuşu

Klasik Liberalizm ve Uluslararası Ticaret:
• Sanayi devrimi → Üretim “patlaması” → Yeni piyasa arayışları
→ Serbest ticaret veya ticarette liberalizm düşüncesinin
yaygınlaşması
OYSA SMİTH VE KLASİK İKTİSATÇILAR
TOPLAM DÜNYA SERVETİ SABİT DEĞİL VE
SERBEST TİCARET ÜLKELERİN SERVETLERİNİ, DOLAYISIYLA DÜNYA
SERVETİNİ ARTIRIR.
UZMANLAŞMA + İŞBÖLÜMÜ
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
VERİMLİLİK
DÜNYA ÜRETİMİ
Slide 2-10
Uluslararası Ticaret Teorisinin Doğuşu
 Klasik Liberalizmin temel ilkeleri:
• Akılcılık
• Kişisel girişim hakları (piyasaya giriş-çıkış
•
•
serbestisi)
Bireylerin çıkar maksimizasyonu, toplumun çıkarını
da maksimize eder (homo economicus).
Görünmez el (fiyat mekanizması, yani müdahale
yok)
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-11
Uluslararası Ticaret Teorisinin Doğuşu
 Uluslararası Ticaret Teorisi Analizlerindeki Standart
Varsayımlar:
•
•
•
•
•
•
İki ülke, iki mal, her ikisi de üretiyor, mallar homojen.
Para yok, mal malla değiştiriliyor.
Fiyatlar reel (mal ya da faktör miktarı).
Mal, faktör piyasalarında tam rekabet.
Devlet müdahalesi yok: vergi, kota vb.
İşgücü ülke içinde tam hareketli, ülkelerarası tam
hareketsiz.
• Ekonomi tam çalışma durumunda.
• Taşıma giderleri sıfir
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-12
Uluslararası Ticaret Teorisinin Doğuşu
 Emek-değer teorisi
• Adam Smith ve David Ricardo’yu da kapsayacak biçimde
Klasik Ekol’e bağlı iktisatçıların değer konusundaki
görüşleri “emek-değer” teorisi (labor theory of value)
olarak bilinir.
• Bu yaklaşıma göre bir malın maliyeti (talep koşullarının
bulunmaması durumunda o malın fiyatı) onun üretimi için
harcanan emek miktarı ile ölçülür. Diğer yandan da emek,
homojen (türdeş) bir üretim faktörü olarak kabül
edilmiştir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-13
Mutlak Üstünlük Teorisi
(Theory of Absolute Advantages)

Teori Adam Smith’in 1776 yılında yayınlanan “Ulusların
Zenginliği” isimli eserinde ortaya atılmıştır.
Adam Smith (1723-1790)
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-14
Mutlak Üstünlük Teorisi
(Theory of Absolute Advantages)
Bir ülke bir malın üretiminde diğer ülkeden daha fazla verimliliğe sahiptir. Diğer
ifadeyle aynı veya daha az kaynak kullanarak daha fazla mal üretir.
Riceland
ülkesi
1 birim kaynak = 1 ton pirinç veya
1/5 ton çay
Tealand
ülkesi
1 birim kaynak = 1/6 ton pirinç
veya 1/3 ton çay
Uzmanlaşma ve ticaret her ülkeye daha fazla
üretim ve tüketim olanağı tanımaktadır.
Sonuç: Her ülke diğerine göre daha ucuza
üretebildiği malın üretiminde uzmanlaşacak!
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-15
Mutlak Üstünlük Teorisi
(Theory of Absolute Advantages)

Ticaret geliri
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-16
Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi
(Theory of Comparative Advantages)

Teori David Ricardo’nun 1817 yılında yayınladığı “Siyasal
İktisadın ve Vergilendirmenin İlkeleri” kitabında ortaya
atılmıştır.
David Ricardo (1772-1823)
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-17
Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi
(Theory of Comparative Advantages)
Bir ülke bir malın üretiminde diğer ülkeden daha fazla verimliliğe sahip değildir. Fakat o malın
üretimini diğer malların üretimile kıyasladığımızda göreceli olarak daha verimli bir şekilde
yapmaktadır.
Riceland
ülkesi
1 birim kaynak = 1 ton pirinç veya
1/2 ton çay
Tealand
ülkesi
1 birim kaynak = 1/6 ton pirinç
veya 1/3 ton çay
Uzmanlaşma ve ticaret her ülkeye daha fazla
üretim ve tüketim olanağı tanımaktadır.
Sonuç: Her ülke göreceli olarak daha verimli
olduğu malın üretiminde uzmanlaşacak!
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-18
Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi
(Theory of Comparative Advantages)
 Ülkeler uluslararası ticarete iki temel sebepten
katılmaktadır:
• Onlar birbirilerinden iklim, sermaye, toprak, emek ve
teknoloji bakımından farklı konumdadırlar.
• Onlar üretimde ölçek eknomilerinden yararlanmağa
çalışmaktadırlar.
 Rikardo modeli ülkeler arasında teknoloji
farklılıklarına dayanmakadır.
• Bu teknolojiler arasındakı farklılıklar emeğin
verimliliğindeki farklılıklarda kendini göstermektedir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-19
Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi
(Theory of Comparative Advantages)
 Valentin Gününde ABD’nin güle olan talebi yaklaşık
10 milyon güldür.
 ABD’de kışta gül yetiştirmek zordur.
• Isıtılmış seralar kullanılmalıdır.
• Enerji, sermaye ve emeğin maliyetleri önemlidir.
 Gül üretimi için kaynaklar diğer malların üretimi için,
diğelim ki bilgisayarlar için kullanılabilirdi.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-20
Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi (Theory
of Comparative Advantages)
 Fırsat maliyeti
• Bilgisayarlar bakımından güllerin fırsat maliyeti, güller
için kullanılan aynı kaynaklarla üretilmesi mümkün
olacak bilgisayar miktarıdır.
 Karşılaştırmalı üstünlük
• Eğer üretilen malın diğer mala göre fırsat maliyeti diğer
ülkelerde olduğundan daha düşüktürse, o zaman bu ülke
o malın üretiminde karşılaştırmalı üstünlüğe sahiptir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-21
Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi
(Theory of Comparative Advantages)
 Varsayalım ki, ABD’de 10 milyon gülün üretiminde
kullanılan kaynaklarla 100000 bilgisayar üretmek
mümkündür.
 Onu da varsayalım ki, Meksika 10 milyon gülün
üretiminde kullanılan kaynaklarla 30000 bilgisayar
üretebilmektedir.
 Bu örnek onu göstermektedir ki, Meksikalı işçiler
Amerikan işçilerinden daha az verimliliğe sahiptir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-22
Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi
(Theory of Comparative Advantages)
 Eğer her ülke daha düşük fırsat maliyeti olan malların
üretimi üzre uzmanlaşsa, ticaret her iki ülke için
faydalı olacaktır.
• Gül Meksika’da daha düşük fırsat maliyetine sahiptir.
• Bilgisayar ABD’de daha düşük fırsat maliyetine
sahiptir.
 Ticaretten faydalar her iki ülkede gül ve bilgisayar
üretimindeki değişmelerle gösterilebilir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-23
Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi (Theory of
Comparative Advantages)
Tablo 2-1: Üretimde varsayılan değişimler
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-24
Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi
(Theory of Comparative Advantages)
 Tablo 2-1 karşılaştırmalı üstünlük ilkesini ortaya
koymaktadır:
• Eğer her ülke karşılaştırmalı üstünlüğüne sahip olduğu (daha
az fırsat maliyeti) malları ihrac ederse, tüm ülkeler ilkesel
olarak ticaretden kazançlı çıkacaktır.
 Karşılaştırmalı üstünlüğü belirleyenler nelerdir?
• Bu soruyu yanıtlamak için ülkelerin dış ticaret modelini
belirlemesini (hangi malları ülke ihrac edecek) nasıl
yaptığını anlamamız bize yardımçı olacaktır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-25
Rikardo Modelinin Eksiklikleri
 Emek-Değer teorisine dayanır
•
•
•
•
(Klasik Teori diğer faktörlerin farkında ancak doğal
kaynaklar üretilmediğinden maliyet unsuru değil.
Sermaye somutlaştırılmış emek)
yalnız emek
emek homojen
her iş herkese açık
tam rekabet geçerli
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-26
Rikardo Modelinin Eksiklikleri
 Dış ticaretin nedeni: iş gücü verimliliğinin farklı oluşu.
Ancak neden ileri geldiği ile ilgilenmiyor:
– faktör stoku,
– teknoloji,
– üretim organizasyonu
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-27
Rikardo Modelinin Eksiklikleri
 İşgücü ülke içinde tam hareketli, ülkelerarası tam

hareketsizdir.
Rikardo modeli bir arz teorisidir.
• Uluslararası fiyatların düzeyi açıklanmamış.
Bunun için talebe de yer verilmeli.
 Model sabit maliyetlere ve tam uzmanlaşmaya
dayanır.
• artan-azalan maliyetler yok.
 Rikardo modeli statik bir modeldir.
 Üretimin aşamalara ayrılmasına değinmemektedir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-28
Karşılaştırmalı Üstünlüklerin
Geçerlilik Alanı
 Yurtiçi talep ve ulusal üretim arasındaki farklılıklar.
 Mal niteliklerindeki farklılıklar.
 Fiyat farklılıkları.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-29
Karşılaştırmalı üstünlüye göre
ticaretin faydaları
 Ticaretin Faydaları
• Eğer ülkeler kendi karşılaştırmalı üstünlüklerine
göre uzmanlaşarsa, onlar hepsi bu uzmanlaşma ve
ticaretten kazanırlar.
• Biz ticaretten bu faydaları iki yolla sunacağız.
• İlk önce, biz ticareti mal ve hizmetler üretiminin
yeni yolu gibi ele alıyoruz (bu yeni teknolojidir).
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-30
Karşılaştırmalı üstünlüye göre
ticaretin faydaları
• Diğer yol ticaretin iki ülkenin her birinde tüketim
üzerinde nasıl etki yapmasını görmektir.
• Tüketim olanakları eğrisi, bir malın tüketiminin
azami miktarı için ülkenin diğer maldan imtina
edeceği miktarı gösteriyor.
• Ticaretin yokluğunda tüketim olanakları eğrisi
üretim olanakları eğrisile aynıdır.
• Ticaret iki ülkenin her biri için tüketim olanaklarını
genişletir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-31
Karşılaştırmalı üstünlüye göre
ticaretin faydaları
Şekil 2-4: Ticaret Tüketim Olanaklarını Genişlendirir
Şarabın miktarı, Q*W
Şarabın miktarı, QW
F*
T
P
F
Peynirin miktarı,
QC
(a) Vatan
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
T
P*
Peynirin
miktarı, Q*C
(b) Yabancı
Slide 2-32
*
Karşılaştırmalı Üstünlük Konusunda
Yalnış Anlama
 Verimlilik ve Rekabetlilik
• Masal 1: Serbest ticaret o zaman faydalıdır ki, ülke dış
rekabete karşı yeteri kadar güçlüdür.
– Bu gerekçe yalnıştır. Çünkü ticaret mutlak üstünlüğe değil,
karşılaştırmalı üstünlüğe dayanmaktadır.
 Yoksul Emek Gerekçesi
• Masal 2: Dış rekabet adil değildir ve bu düşük ücretlere
dayandığı zaman diğer ülkeleri rencide etmektedir.
– Yeniden bizim örneğe dönersek, Yabancı daha düşük
ücretlere sahiptir, ancak hala ticaretten kazanmaktadır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-33
Karşılaştırmalı Üstünlük Konusunda
Yalnış Anlama
 Sömürme
• Masal 3: Ticaret daha düşük ücretli ülkelerde işçilere
fazla zarar vermektedir.
– Ticaretin yokluğunda bu işçiler daha zararalı çıkabilir.
– İhracat imkanlarını yok saymak yoksul insanları
yoksulluğa mahkum etmektir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-34
Karşılaştırmalı Üstünlük Konusunda
Yalnış Anlama
Şekil 2-3: Ücretler ve Emek Birimi Maliyetlerinde Değişmeler
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-35
Taşıma Malyetleri ve Ticari olmayan
Malların İlave Edilmesi
 Reel uluslararası ekonomide uzmanlaşmanın üç
önemli nedeni vardır:
• Üretimin bir faköründen daha fazlasının mevcutluğu.
• Ülkelerin bazen sektörleri dış rekabetten koruması.
• Mal ve hizmetlerin taşınmasının maliyetli olması.
 Taşıma maliyetinin olması sonucu bazı mallar gayri-

ticari olabilir.
Bazı durumlarda taşıma neredeyse olanaksızdır.
• Örneğin: Hizmetler, mesela, saç kesimi ve otomobil
tamiri uluslararası düzeyde ticaret konusu yapılamaz.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-36
Özet

Biz öğrendik ki, Rikardo modeli en basit model olarak, ülkeler
arasında ticaretin ve ticaretten elde edilen gelirlerin artmasının
nasıl farklılık gösterdiğini ortaya koymaktadır.

Bu modelde, emek üretimin tek faktörüdür ve ülkeler çeşitli
sektörlerde yalnızca emeğin verimliliği ile biribirinden
ayrılmaktadırlar.

Rikardo modelinde, ülke o malı ihrac edecektir ki, o mal
karşılaştırmalı (mutlakın tersine) emek verimliliği üstünlüğüne
sahiptir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-37
Özet
 Gerçektir ki, ticaret ülkeye iki yolla kazandırır:
• Biz ticareti üretimin dolaylı metodu gibi düşünebiliriz.
• Biz gösterebilirz ki, ticaret ülkenin tüketim
olanakalrını artırır.
 Ticaretten gelirlerin bölüşümü ülkenin ürettiği
malların nisbi fiyatlarına bağlıdır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-38
Özet
 Tek faktörlü, iki mallı modeli birçok mallı dünyaya
doğru genişletsek, taşıma maliyetlerinin olması ticari
olmayan malların varlığını ortaya çıkaracaktır.
 Rikardo modelinin temel kehaneti odur ki, ülkeler
yüksek nisbi verimliliye sahip oldukları malları ihrac
edecekler. Bu da çeşitli çalımalarla doğrulanmıştır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-39
IV. Bölümün temel kavramları








Uluslararası Ticaret Teorisi (International Trade Theory)
Soyut Uluslararası Ticaret Teorisi (Pure Theory of International
Trade)
Merkantilizm (Mercantilism)
Klasik Liberalizm (Classical liberalism)
Emek-değer teorisi (Theory of labour coast)
Mutlak Üstünlük Teorisi (Theory of Absolute Advantages)
Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi (Theory of Comparative
Advantages)
Fırsat maliyeti (opportunity coast)
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-40
Kaynaklar




P. Krugman and M. Obstfeld, International
Economics: Theory and Policy, Seventh Edition
Pearson – Addison Weasley.
James Gerber, International Economics, Third
Edition, Pearson Education , 2005.
H. Seyidoğlu, Uluslararası İktisat: Teori, Politika
ve Uygulama, XV. Baskı, İstanbul, 2008.
R. Karluk, Uluslararası Ekonomi: Teori ve Politika,
VI. Baskı, İstanbul, 2009.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-41