Gümrük Vergilerinin Makro Ekonomik Etkileri

VIII. BÖLÜM DERS NOTLARI: DIŞ TİCARET POLİTİKASI,
GÜMRÜK TARİFELERİ, TARİFE DIŞI TİCARET POLİTİKASI
ARAÇLARI VE ÖZEL GÜMRÜK REJİMLERİ
Ders: Uluslararası
İktisat ve Dış
Ticaret Politikası
Sunumlarda Paul R.
Krugman ve Maurice
Obstfeld tarafından
yazılmış “International
Economics: Theory and
Policy” ve Halil
Seyidoğlu tarafından
yazılmış “Uluslararası
İktisat: Teori, Politika
ve Uygulama” isimli
ders kitabları temel
alınmıştır.
Öğr. Gör. Elşen BAĞIRZADE
Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi
Türk Dünyası İşletme Fakültesi
Bakü - 2011
İçindekiler

























Giriş ........................................................................................................................................................................................... 3
Dış ekonomi politikasının kapsamı ............................................................................................................................................ 4
Dış ekonomi politikası çeşitleri ................................................................................................................................................. 5
Dış ekonomi politikasının amaçları ........................................................................................................................................... 6
Dış ekonomi politikasının araçları ............................................................................................................................................. 7
Dış Ticaret Politikasının Kapsamı ............................................................................................................................................. 8
Dış Ticaret Politikasının Amaçları ............................................................................................................................................ 9
Dış Ticaret Politikasının Araçları ............................................................................................................................................ 10
Tarifeler .................................................................................................................................................................................... 11
Ad Valorem Gümrük Vergileri ................................................................................................................................................ 12
Spesifik Gümrük Vergileri ...................................................................................................................................................... 13
Gümrük vergisinin ekonomik etkileri ...................................................................................................................................... 14
Gümrük Vergilerinin Rant Etkisi ............................................................................................................................................. 16
Gümrük Vergilerinin Makro Ekonomik Etkileri (Genel Denge Yaklaşımı) ........................................................................... 17
Gümrük Vergilerinin Yansıması Sorunu ................................................................................................................................. 18
Tarife Dışı Önlemler ................................................................................................................................................................ 19
İthalat Kotalarının Ekonomik Etkileri ..................................................................................................................................... 26
Gümrük Tarifelerinin İthalat Kotaları ile Karşılaştırılması ..................................................................................................... 27
Özel gümrük rejimleri .............................................................................................................................................................. 28
Dış Ticaret Politikalarının Türleri ........................................................................................................................................... 33
Korumanın Ekonomik ve Siyasal Gerekçeleri ......................................................................................................................... 34
Korumanın Belirli Koşullarda Geçerli Nedenleri .................................................................................................................... 35
Koruma Konusunda Kişisel Çıkarlara Dayalı Görüşler .......................................................................................................... 36
Etken dış koruma ..................................................................................................................................................................... 37
Kaynaklar ................................................................................................................................................................................. 38
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-2
Giriş
 Bu bölümden itibaren uluslararası iktisatın ticaret teorisi
ve parasal teoriden sonra gelen en önemli bölümünü –
dış ticaret politikasını incelemeye başlıyoruz.
 Bu zaman önce dış ekonomi politikası ele alınacak,
sonra ise bu çerçevede dış ticaret politikası
incelenecektir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-3
Dış ekonomi politikasının kapsamı




Gerek Türkçe, gerekse İngilizce literatürde dış ekonomi politikası
(foreign economic policy) ile uluslararası ekonomi politikası
(international economic policy) genellikle birbirilerinin yerlerine
ve eş anlamlı olarak kullanılmaktadır.
Dış ekonomi politikası genel ekonomi politikasının bir
istikametidir.
Geniş anlamda dış ekonomi politikası ve ya uluslararası ekonomi
politikası, hükümetlerin ticaret ve üretim faktörleri akışlarının
yönüne, bileşim ve hacmine müdaheleye yönelik tüm faaliyetleri
olarak tanımlanabilir.
Dar anlamda dış ekonomi politikası hükümetlerin dış ticareti, iç ve
dış yatırımları sınırlaması, düzenlemesi, teşvik etmesi veya
bunlara yol göstermesi olarak kabül edilir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-4
Dış ekonomi politikası çeşitleri




Dış ticaret politikası
Ödemeler bilançosu politikası (balance of payments policy) –
hükümetlerin ödemeler bilançosunu dengede tutmak veya denge
bozulur ise dengeye getirmek için yapmış olduğu tüm faaliyetleri
kapsayan bir politikadır.
Dış yatırım politikası (foreign investment policy) – uluslararası
uzun dönemli sermaye yatırımları ile ilgili kararları
kapsamaktadır.
Dış yardım politikası (foreign aid policy) – hükümetten
hükümete olan ve yardım alan ülkede alt yapının kurulması,
ekonomik kalkınmanın sağlanması veya askeri savunmanın
gerçekleştirilmesini içeren borç ve hibelerini kapsamaktadır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-5
Dış ekonomi politikasının amaçları
 Kendi kendine yeterlilik
 Ekonomik refah
 Ekonomik koruma
 Tam istihdamı sağlama
 Ödemeler bilançosunda denge
 Ekonomik kalkınma
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-6
Dış ekonomi politikasının araçları
 Tarifeler
 Tarife dışı kısıtlamalar
 İhracatı Teşvik Yardımları
 Döviz Kontrölü
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-7
Dış Ticaret Politikasının Kapsamı

Türkçeye “ticaret politikası” olarak
çevirebileceğimiz İngilizce “commercial policy”
ile “trade policy” veya “international trade policy”
terimleri eşanlamlı olarak kullanılmaktadır.

Dış Ticaret Politikası Ödemeler Bilançosunun, cari
işlemler hesabında ihracat ve ithalat kalemleri
üzerindeki tüm hükümet faaliyetlerini kapsayan bir
tür dış ekonomi politikasıdır.
Dış Ticaret Politikasının Amaçları











Dış ödemeler dengesizliklerinin giderilmesi
Dış rekabetten korunma
Ekonomik kalkınma
Piyasa aksaklıklarının giderilmesi
Ekonominin liberalleştirilmesi
İç ekonomik istikrarın sağlanması
Hazineye gelir sağlamak
Dış piyasalarda monopol gücünden yararlanma
Otarşi
Sosyal ve siyasal nedenler
Dış politik amaçlar
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-9
Dış Ticaret Politikasının Araçları

Devletin dış ticarete müdahale için kullandığı geleneksel araçları
üçe ayırabiliriz:
• I. Tarifeler (Tariffs):
- Malların ülke sınırından geçişi sırasında alınan vergilerdir.
• II. Tarife-dışı Önlemler (Non-Tariff Barriers):
- Tarifelerin dışında kalan ve döviz çıkışına yol açan
işlemleri kısıtlamak amacıyla alınan müdahale
önlemleridir.
• III. Özel Gümrük Rejimleri:
- Taşıdıkları özellikler dolayısıyla, ülkenin normal gümrük
rejimine tabi olmayan mallar, özel gümrük rejimlerine tabi
olurlar.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-10
Tarifeler







"Tarife" , bir ülkeye ithal edilen mallara uygulanan gümrük vergisinin
adıdır. (Ender de olsa ihraç mallarına da uygulandığı olur.)
Tarifeler
• iç piyasada üretilen ürünlere, ithal eşdeğerleri karşısında fiyat
avantajı sağlamak;
• devlet bütçesine gelir elde etmek için uygulanır.
Tarifelerin uygulanması -üreticiden yana- ancak -tüketicinin
aleyhine- sonuçlar verir.
Tarifelerin uygulanması kaynakların verimsiz kullanımına yol açar.
Gümrük Tarifeleri ‘ad valorem’, ‘spesifik’ ve ‘karma’ tarifeler olmak
üzere üç çeşittir.
“Ad valorem” mal değerinin üzerinden (oran esasına göre),
“Spesifik” ise malın fiziki birimi üzerinden vergi tarif eden tarifelere
verilen isimdir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-11
Ad Valorem Gümrük Vergileri


Ad Valorem Vergiler: Malın değerinin belirli bir yüzde oranı
şeklindedir.
Ad valorem vergiler uygulanırken bir malın değerinin
belirlenebilmesi için iki yöntem vardır.
• F.O.B. (Free On Board – Güvertede Teslim): Malın İhracatçının
limanında gemiye yüklendiği fiyattır.
• C.I.F. (Cost, Insaurance and Freight – Maliyet, Sigorta ve
Navlun) : Fiyat, malın ithalatçı ülkenin limanına vardığı andaki
fiyatı olup maliyetle birlikte taşıma ve sigorta giderleri
toplamından oluşur.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-12
Spesifik Gümrük Vergileri


Spesifik Vergiler: Birim ve ağırlık gibi malların
fiziki birimleri üzerinden alınan vergilerdir.
Spesifik vergiler,
• Vergide adalet ilkesi ile bağdaşmaz
• Enflasyona karşı ad valorem vergiler kadar koruma
sağlamazlar.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-13
Gümrük vergisinin ekonomik etkileri

Üretim Etkisi
• Gümrük vergileri ithal malını iç fiyatının
yükselmesine neden olur. Dış piyasa
rekabetinden korunan yurtiçi üretim artar.
• Bu durum kaynakların israf edilmesine neden
olur. Tam çalışma varsayımı altında ithalata
rakip malları üretmek için gerekli kaynaklar
ihracat kesiminden çekilir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-14
Gümrük vergisinin ekonomik etkileri

Tüketim Etkisi
•

Dış Ticaret Etkisi
•

Üretimdeki artış ve tüketimdeki azalış nedeni ile ithalatta
daralma yaratır.
Gelir Etkisi
•

Gümrük tarifeleri iç fiyatları yükselterek bir yandan yerli
üretimi özendirirken, diğer yandan tüketimin kısılmasına
yol açtığından tüketim kaybı yaratır.
Gümrük tarifeleri ithalat hacmini sıfıra indirecek kadar
yüksek olmadığı sürece hazineye gelir sağlar.
Bölüşüm Etkisi
•
Gümrük tarifeleri, ulusal gelirin tüketicilerden üreticilere
yeniden bölüşümüne neden olur.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-15
Gümrük Vergilerinin Rant Etkisi
 Tüketici Rantı
• Tüketicilerin bir malın bir birimi için vermeye razı
olacakları en yüksek fiyatlarla gerçekte ödedikleri fiyat
arsındaki farktır.
 Üretici Rantı
• Üreticilerin belirli bir üretimde bulunabilmek için uzun
dönemde kendilerine yapılması gereken ödemenin
üzerindeki miktarı ifade eder.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-16
Gümrük Vergilerinin Makro Ekonomik Etkileri
(Genel Denge Yaklaşımı)

Dış ödemeler bilançosu açığı, gümrük tarifelerinin ithalatı
kısıtladığı ölçüde (ülkenin döviz rezervlerinden tasarruf sağlar)
kapanır.

Tarifeler toplam talebi yabancı mallardan yerli mallara kaydırarak,
korunan endüstride hasılayı ve dolayısıyla milli geliri artırır.

Gümrük tarifeleri ticaret hadlerini koyan büyük ülke lehine
değiştirmektedir.

Dış ticaret politikası ile güdülen diğer bir amaç ise yoksul
kesimlere gelir aktarımında bulunmak için zengin kesimin tükettiği
lüks mallara tarifeler konmasıdır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-17
Gümrük Vergilerinin Yansıması Sorunu
 İthalatçı gümrük vergisini ödedikten sonra kısmen

veya tamamen malın fiyatına ekleyerek nihai
tüketicilere ödetir.
Bazı durumlarda ise ithalatçı ülkenin gümrük vergisi
koyması, ihracatçıyı fiyat kırmaya zorlayabilir ve
vergi yabancılar tarafından ödenmiş olur.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-18
Tarife Dışı Önlemler

Miktar Kısıtlamalarına ilişkin araçlar:
• İthal Kotaları (Import Quotas)
- Kota, hükümetlerin ithal edilecek mal hacmi üzerine
koyduğu fiziki miktar veya değer sınırlamalarına denir.
Kotalar, belirli sürelere göre düzenlenirler. (bir yıl içinde
ithal edilecek yabancı otomobillerin sayısını bin adet
veya değerini bir milyon dolar olarak belirlemek gibi).
Uygulamada kotalar belirlenmiş dış ticaret şirketlerine
dağıtılarak kontrol edilir.
• Tarife Kotaları (Tariff rate Quota)
- Tarife ve kota uygulamasının bir arada uygulandığı
araca denir. Kota dahilinde yapılan ithalata düşük kotayı
açan ithalata ise yüksek tarife uygulanır. Bu araç daha
çok tarım sektöründe uygulanmaktadır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-19
Tarife Dışı Önlemler
• Gönüllü İhracat Kısıtlamaları (Voluntary Export Restraints-VER)
- Kota türevi bir araçtır. Genellikle, ithalatçı durumundaki
sanayileşmiş ülke ile, ihracatçı durumundaki gelişmekte olan
ülkeler arasında yapılan iki veya çok yanlı anlaşmalara dayanır. Az
gelişmiş veya gelişmekte olan ülke ihracatına kota koyar, böylece
gelişmiş ülke kota uygulamıyor gibi görülür. En bilinen uygulama
1981 yılında Japon hükümetinin ABD’ye yapılacak otomobil
ihracatını yılda 1.68 milyon adet ile sınırlandırılmasıdır.
- Kota veya VER gibi miktar kısıtlamalarına ilişkin araçların etkisi
ithal malın, ithalatçı piyasada fiyatının artması biçiminde ortaya
çıkar. 1981-85 yılları arasında uygulanan VER’in ABD’li
tüketicilere yılda 1 milyar dolara mal olduğu hesap edilmektedir.
Söz konusu bedel Japon otomobil üreticilerine aktarılmıştır.
- Üreticilerin kotalarla arzın sınırlanması sonucu elde ettikleri
fazladan kara kota rantı (quota rent) adı verilmektedir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-20
Tarife Dışı Önlemler
• Fark Giderici (Telafi Edici) Vergiler (Counterveiling Duties)
- Üretici firmalara uygulanan üretim veya ihracat sübvansiyonlarının
avantajlarını ortadan kaldırmak için sübvansiyonlu ithalata uygulanan
vergilerdir.
• Anti-Damping Vergileri (Anti-Dumping Duties):
- Üretici firmanın, malını dış piyasada, iç piyasadan veya maliyetinden
daha düşük bir fiyattan satmasına damping denir. Hükümetler damping
uygulamalarına karşı, anti-damping vergileri koyarak iç piyasada
üretilen mal ile ithal edilen malın fiyatını eşitlemektedirler.
- Telafi edici ve Anti-damping vergileri genellikle belirlenen bir mala
belirli bir süre için konan özel ek tarife biçiminde uygulanır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-21
Tarife Dışı Önlemler

Mali Araçlar Yoluyla Kısıtlamalar:
• Üretim Sübvansiyonları (Production Subsidies)
- Hükümetçe yerli üreticiye yapılan ödemelerdir. Nakit hibeler, düşük
faizli krediler, vergi muafiyetleri vb. biçiminde uygulanır. İhraç
ürünlerine karşı yerli üreticiyi korumak için uygulanır.
• İhracat Sübvansiyonları (Export Subsidies):
- Yeni ihracat pazarları sağlamak ve mevcut ihraç pazarlarında Pazar
payını artırmak amacıyla, ihracatçıya vergi iadesi, dolaysız ödeme, düşük
faizli kredi, ucuz girdi sağlanması, gelir ve kurumlar vergisi muafiyeti
vb. biçiminde uygulanır. Böylece ihraç malının birim üretim maliyetinin
düşürülmesi sağlanır.
- DTÖ verilerine göre devletler 2005 yılında sübvansiyonlara 300 milyar
dolar harcamışlar; ancak bu harcamaların 250 milyar doları, 21
sanayileşmiş ülke tarafından yapılmıştır.
- Sübvansiyonların çoğu tarım sektöründe uygulanmaktadır; AB tarıma
yılda ortalama 50 ABD ise 20 milyar dolar sübvansiyon vermektedir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-22
Tarife Dışı Önlemler
• Dövizli İşlemlerin Sınırlandırılması
- İthalatı kısıtlamanın bir diğer yolu da, döviz kontrolu veya kambiyo
denetimidir. Döviz kontrolü, dövizle ilgili işlemler üzerine hükümetin
koyduğu kısıtlamalara denilmektedir. Bu sistem genellikle, ithalat
kotaları ile birlikte uygulanır. Kotalar mal akımlarını, döviz kontrolü
ise, döviz işlemlerini sınırlandırır.
- Katı olarak uygulanan döviz kontrollerinde, her türlü döviz işlemi,
hükümet tekeli altındadır. Döviz alımı ve satım işlemlerini Merkez
Bankarı yürütülür. Döviz geliri elde edenler bu gelirlerini belirli
süreler içerisinde, Merkez Bankası'na satmak zorundadır.
• Çoklu Kur Sistemi
- Çeşitli mal ve hizmetlerin ticaretine, farklı döviz kurlarının
uygulanmasına dayanan bir sistemdir. Bu sistemde, bazı mallara
yüksek kur uygulanarak, bunların ithalatı engellenir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-23
Tarife Dışı Önlemler

İdari ve Teknik Engeller yoluyla kısıtlamalar:
- Bütün ülkelerde, vatandaşların sağlık ve güvenliğini ya da çevreyi korumak gibi
amaçlarla, hükümetlerin çıkardıkları, çok sayıda idari yönerge ve kural vardır.
Söz konusu idari uygulamalar ilgili oldukları ürünlerin dış ticaretini
engelleyebilirler.
• Sağlık, Güvenlik ve Çevre Standartları (görünmez engeller):
- Genellikle ürünlerle ilgili ulusal standartlar geliştirilerek ithal edilecek
malların bu standartları taşıması şartı aranır. Standartlara uymayan malların
ülkeye girişine izin verilmez.
• Kamu Kurumlarının Satın Alma Politikaları: Yurt İçi Katkı Zorunluluğu
(Local Content Requirements)
- Çıkartılan yasalarla, kamu kurumları ve yerel yönetimlerin satın alacakları
mallarda belli miktar veya değerde yerli katkı bulunması zorunluluğu
getirilir. (Örneğin bir otobüsün %75 inin yerli parçalardan imal edilmiş
olması veya değerinin %75inin yerli üretim olması).
- Böylece yasa kapsamındaki kurumların ithal mal kullanması engellenmiş
olur.
- Örneğin ABD’de “Buy America Act” kamu kurumlarını Amerikan malı satın
almaya zorunlu kılmaktadır. Bu yasanın tarifine göre bir malın Amerikan
malı sayılabilmesi için en az %51 yerli katkı bulunması gerekmektedir
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-24
Tarife Dışı Önlemler
• Sınai, Ticari ve Fikri Mülkiyet Haklarının Korunması:
- Yaratıcı özelliğe sahip insanların, sanatçı veya yazarların ortaya
koydukları bir yenilik, buluş veya benzeri eserler fikir ürünü veya
fikri mülkiyet olarak kabul edilirler. Sözkonusu eserlerin sahiplerine,
bunlar üzerinde tek başına kullanma hakkı verilir. (Telif hakkı,
patent, ticaret ünvanı). İthal mallar üzerinde bu tür haklar olduğu
gerekçesi ile ticaret engellenebilir.
• İthal Yasakları:
- Ekonomi için önemsiz veya lüks sayılan malların ithaline izin
verilmeyerek, kıt döviz kaynaklarından tasarruf sağlamak, yerli
üreticiyi dış rekabetten tam olarak koruyabilmek için ve cari açıkların
kapatılabilmesi gibi ekonomik nedenlerle, ithalat yasaklanmaktadır.
- Halk sağlığına, genel ahlaka ve kamu düzenine zararlı maddelerin
ülkeye girişini önlenmek amacıyla da yasaklar konabilir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-25
İthalat Kotalarının Ekonomik Etkileri
 Kotalarla gümrük vergilerinin etkileri arasında önemli


bir fark mevcuttur.
Kotalar, yabancı malın arzı kısıtlandığından ithalatçı
ülkedeki fiyatını veya kıtlık rantını aşırı biçimde
yükseltir.
Kıtlık rantı kimler tarafından paylaşılır?
• İthalatçılar (Genellikle)
• İhracatçılar (karşı ülkedeki ihracatçılar malın dış
piyasası üzerinde tam bir denetime sahipse)
• Hazine (Hükümetin açık artırma ile satması
durumunda)
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-26
Gümrük Tarifelerinin İthalat Kotaları ile
Karşılaştırılması
 Kotaya tabi bir malın ithalatını izin verilenin
üzerinde artırma olanağı yoktur. Gümrük
tarifelerinde ise yüksek fiyattan da olsa talep
artırılabilir.
 Kotalar ve çok yüksek gümrük tarifeleri mal
kaçakçılığını ve karaborsayı özendirebilir.
 Kotalarda saydamlık yoktur. Uygulanması ve
denetimi yoğun bürokratik faaliyeti gerektirir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-27
Özel gümrük rejimleri

Taşıdıkları özellikler dolayısıyla, ülkenin normal gümrük rejimine tabi
olmayan mallar, özel gümrük rejimlerine tabi olurlar.
• Geçici İthalat ve Geçici İhracat
- Daha sonra tekrar yurt dışına çıkartılmak şartıyla, ülkeye girmesine
izin verilen mallar geçici ithalat kapsamında değerlendirilir. Bu
kapsamda yer alan mallardan gümrük vergisi alınmaz.
- Tersine, daha sonra tekrar ülkeye geri getirilmesi kaydıyla, ülkeden
ihraç edilen mallar ise geçici ihracat rejimi kapsamında değerlendirilir.
Bu tür mallara vergi iadesi ödemesi yapılmaz.
- Bu tür mallar, onarılacak malları, inşaatlarda kullanılmak amacıyla
kiralanan makine v.b.leri, sergi ve fuarda gösterilecek eşyalar, sirk ve
tiyatro ekiplerinin beraberinde getirdikleri araçlar, ticari örnekler v.b.
dir.
- Geri ödeme sisteminde tekrar yurt dışına çıkartılmak kaydıyla ithal
olunan mallara, ülkeye girişleri sırasında normal gümrük tarifeleri
uygulanır. Daha sonra, alınan bu vergi ve resimler söz konusu malların
ülkeden çıkışı sırasında geri ödenir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-28
Özel gümrük rejimleri
• Serbest Bölgeler (Free zones)
- Serbest Bölgeler, bir ülkenin siyasi sınırları içinde olmakla birlikte; gümrük
alanı dışında sayılır, vergi, kambiyo ve standartlara ilişkin hükümler
uygulanmaz veya kısmen uygulanır. Yasa ile belirlenmiş
alanlardır.(Ülkemizde Bakanlar Kurulu Kararı ve buna bağlı 3218 sayılı
Serbest Bölgeler mevzuatı uyarınca kurulmuş bölgelerdir. )
- Serbest bölgedeki faaliyetlerle ilgili her türlü ödemeler dövizle yapılır.
- Serbest bölge faaliyetlerinden elde edilen kazanç ve gelirler kambiyo
rejimine ve herhangi bir izne tabi olmaksızın, yurt dışına veya ülkeye
transfer edilebilir.
- Fiyat, kalite ve standartlarla ilgili olarak kamu kurum ve kuruluşlarına
verilen yetkiler serbest bölgelerde uygulanmaz.
- Serbest bölgeler gümrük bölgesi dışında sayıldığından, serbest bölgeler ile
ülke arasında yapılan ticarette dış ticaret rejimi hükümleri uygulanır. Başka
bir deyişle, ülke’den serbest bölgeye satılan mallar ihracat rejimine, serbest
bölgeden alınan mallar ise ithalat rejimine tabidir.
- Serbest bölge kullanıcıları ülkeden KDV"siz mal ve hizmet satın alabilirler.
- Mallar serbest bölgede süre sınırlaması olmaksızın kalabilir.
- Serbest Bölgelerin başlıca amacı; ülkelerde ihracata dönük yatırım ve
üretimi artırmak; Yabancı sermaye ve teknoloji girişini teşvik etmektir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-29
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-30
Özel gümrük rejimleri
• Antrepolar:
- Yabancı malların, vergi ödemeden, gümrük makamlarının denetimi altında
uzunca bir süre muhafaza edilmesine yarayan kapalı alanlardır. Bu depolar
gümrük idareleri tarafından işletilenler (gerçek antrepo) ve özel kişiler
tarafından işletilenler (fiktif antrepo) olarak 2'ye ayrılırlar.
- Antrepoda saklanmak üzere ülkeye giren mallardan bir gümrük vergisi alınmaz.
Ancak, bu malların daha sonra evsahibi ülke tarafından ithal edilmesiyle,
gümrük rejimi uygulanacaktır (örneğin, ithalatçı malı yerinde görmek istediği
zaman veya küçük partiler halinde ithal etmek veya piyasaya sürmek istediği
zaman bu olanağı elde eder. Öte yandan ihracatçı malı piyasaya sürmek için
uygun zamanı bekleyebilir.)
• Transit Taşımacılık
-
Bir ülkeden, bir diğerine gönderilen malların yol üzerinde üçüncü ülke sınırları
arasından geçmesidir. Eskiden transit taşımacılık üzerinden de vergi alınırken,
1959 tarihli Cenevre, TIR sözleşmesi uyarınca, alınan tüm vergi, resim ve
harçlar kaldırılmıştır.
• Transit Ticaret:
- Bir firmanın kendi ülkesinin döviz varlıklarını kullanarak, başka bir ülkeden
satın aldığı malları, üçüncü bir ülkeye satmasına transit ticaret denir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-31
Özel gümrük rejimleri
• Sınır ve Kıyı Ticareti:
- Ülkenin ortak kara ve deniz sınırı olan devletlerle yaptığı, genellikle özel bir
rejime tabi olan bir ticaret şeklidir.Şartları,Komşu ülkeler arasında yapılan
karşılıklı anlaşmalarla düzenlenir. Temel amacı bu bölgelerde yaşayanların
ihtiyaçlarını karşılamaktır.
- Ülkemizde de sınır ticareti, o bölgelerde yerleşik tüzel kişiler ile gerçek kişiler
tarafından yapılabilmektedir. Bu ticaret için ihracat veya ithalat belgesi
aranmaz, gümrük giriş-çıkış beyannameleri düzenlenmez. İlgili illerdeki
valiliklerin denetimi altında yapılır.
• Bedelsiz İthalat:
- Ticari bir nitelik taşımayan, yurt dışında çalışan Türk işçilerinin veya kamu
görevlilerinin, yabancı ülkelerde elde ettikleri kazançlarıyla satın aldıkları
mesleki araç, gereç veya kişisel mallarının gümrüksüz veya gümrüklü olarak
ülkeye ithaline olanak veren ticaret türüne denir.
- Burada "bedelsiz" kavramından anlaşılacak olan, sözkonusu malların ithali için
Türkiye'den yurt dışına bir döviz transferinin yapılmamış olmasıdır.
- Döviz rezervi kullanılmadan, ülkedeki mal arzını bollaştırdığından, enflasyonu
düşürcü etki yapabilir. Ancak, yerli üretime de zarar verebilir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-32
Dış Ticaret Politikalarının Türleri
 Koruyucu Ticaret PolitikasıRekabeti
engellerKaynakların etkin dağılımını
engellerGirişimcileri durgunluğa ve tembelliğe
iterMonopol yaratırBürokratik işlemler
artarRüşvete ve kaynak israfına yol açar.

Serbest Ticaret PolitikasıUluslararası
Uzmanlaşmayı teşvik eder  Serbest Fiyat
Mekanizmasını güçlendirirOptimum Kaynak
Dağılımı sağlar.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-33
Korumanın Ekonomik ve Siyasal Gerekçeleri

Bir ülkede koruyucu dış ticaret politikaları izlenmesinde
hükümetlerin kullandıkları başlıca gerekçeleri şöyle
sıralayabiliriz:
•
•
•
•
•
•
Yerel endüstrileri ve istidamı korumak (genç endüstri tezi),
Ulusal güvenliği korumak (savunmaya yönelik sektörlerle
ilgilidir)
Tüketicileri güvenli olmayan mallardan korumak
Korumacı politikalar izleyen ülkelere misilleme yapmak,
Siyasal hedeflere ulaşmak için baskı yapmak,
İnsan haklarını korumak.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-34
Korumanın Belirli Koşullarda
Geçerli Nedenleri
 Ödemeler bilançosunun iyileştirilmesi ve İşsizliğin


önlenmesi
Ticaret hadlerinin iyileştirilmesi
Ulusal pazarlık gücünü artırma
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-35
Koruma Konusunda Kişisel
Çıkarlara Dayalı Görüşler
 Düşük yabancı ücret
 Üretim maliyetlerini eşitleme (bilimsel tarife
scientific tariff)
Ulusal Pazar görüşü
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-36
Etkin dış koruma


Herhangi bir endüstriye sağlanan gerçek korumanın ölçüsü
olarak yalnızca nihai mallar üzerindeki tarife oranını ele almak
doğru değildir. Bunun için hem nihai mal hem de onun
üretiminde kullanılan girdilerin tarife oranlarını göz önünde
bulundurmak gerekir.
Bu iki tür tarife uygulamasına dayanarak hesaplanan gerçek
koruma oranlarına “etken koruma” oranı denir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-37
Kaynaklar



P. Krugman and M. Obstfeld, International
Economics: Theory and Policy, Seventh Edition
Pearson – Addison Weasley.
H. Seyidoğlu, Uluslararası İktisat: Teori, Politika
ve Uygulama, XV. Baskı, İstanbul, 2008.
R. Karluk, Uluslararası Ekonomi: Teori ve
Politika, VI. Baskı, İstanbul, 2009.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-38