GELİR VE FİYAT DÜZEYİNİN BELİRLENMESİ: TOPLAM TALEP-TOPLAM ARZ (AD-AS) MODELİ • Milli Gelir • üretim↑ → istihdam ↑ Milli Gelir↑ • Bir ülkede üretimi dolayısıyla milli geliri neler belirler? • Makroekonomik Modeller – AD-AS Modeli – Toplam Gelir Toplam Harcamalar (AI-AE) Modeli – IS-LM Modeli AD-AS MODELİ • Amaç: Ekonomide milli gelir ile fiyat düzeyinin nasıl belirlendiğini ve milli gelir ve fiyat düzeyindeki dalgalanmaların nelerden kaynaklandığını anlamak. TOPLAM TALEP-AD (Aggregate Demand) • Mikroekonomide tek mal (piyasa) için arz ve talep • Tek mal yerine tüm mal ve hizmetleri ele alırsak → toplam talep , toplam arz • Toplam talep → tüm nihai mal ve hizmetlerin genel fiyat düzeyi ile talep edilen miktarlarının parasal düzeyi (reel GSYH) arasındaki ilişki • Bir piyasadaki talep eğrisi gibi, tüm piyasaların toplam talebi de (AD) aşağı doğru (negatif) eğimlidir. TOPLAM TALEP-AD • Toplam talep eğrisi ev halkının tüketim (C), firmaların yatırım harcamaları (I), devletin devlet harcamaları (G) ve dış dünyanın net ihracat (NX=X-M) için olan taleplerinden oluşur • AD= C+I+G+NX • Fiyat düzeyi (P) ile talep edilen reel GSYH (Y) arasında negatif ilişki • P↑ → Y↓ TOPLAM TALEP-AD AD neden aşağı doğru eğimlidir? 1. Reel Gelir Etkisi: P↓ →Alım gücü, C↑ →AD↑ 2. Faiz oranı etkisi: P↓ → faizler ↓ → yatırım I↑, C↑→ AD↑ 3. Uluslararası ikame etkisi:→ P↑ → yabancı (ithal) mal talebi (M) ↑→ AD↓ TOPLAM TALEPTE KAYMA TOPLAM TALEPTE KAYMA 1. 2. 3. 4. Beklentiler Uluslararası Faktörler Maliye politikası Para Politikası 1. Beklentiler a) Gelecek gelirler ile ilgili beklentiler Gelecekteki Gelir↑→ tasarruf S↓ tüketim C↑→AD↑ a) Gelecekteki enflasyon ile ilgili beklentiler Gelecek enflasyon P↑→AD↑ a) Gelecekteki kar ile ilgili beklentiler Gelecek kar ↑→yatırım I ↑→ AD↑ Uluslararası Faktörler a) Döviz kurunda değişmeler: Döviz kuru↑ → TL ↓→ihracat↑-ithalat↓=NX↑ →AD↑ (sağa kayar) b) Dış dünya gelirinde değişmeler: Dış dünya geliri↑ →ihracat↑→AD↑ Maliye politikası İki yanı vardır. a) Devlet Harcamaları (G)↑ → AD↑ (sağa kayar) b) Vergiler ve transfer ödemeleri Vergiler T↓/ve veya transfer ödemeleri↑ → tüketim C↑ yatırım↑ → AD↑ (sağa kayar) Para Politikası Ekonomideki para miktarı↑→ faiz oranları↓→ yatırım I ↑ tüketim C↑→AD↑ (sağa) TOPLAM TALEPTE KAYMA TOPLAM TALEPTE KAYMA TOPLAM ARZ –AS (Aggregate supply) • Bir ekonomide bütün firmaların üretip piyasaya arz ettiği mal ve hizmetlerin parasal değeridir. • Toplam Arz, fiyat düzeyi ile arz edilen reel GSYH arasındaki ilişkiyi verir. Kısa dönem Toplam Arz • Fiyat düzeyindeki değişmeden etkilenir: SRAS pozitif eğimlidir. Uzun dönem Toplam Arz • Tam istihdam düzeyindeki reel GSYH yi gösterir. Makroekonomik Denge Uzun Dönem Dengesi Resesyonun iki nedeni Toplam talepte düşüş • Siyasi istikrarsızlık, tüketici-yatırımcının karamsarlığı vs. neden olabilir. • Toplam talep eğrisi sola kayar • Hem milli gelir Y hem de fiyat P düşer. • Hükümetin para ve maliye politikası ile müdahale etmediğini kabul edelim. • İşsizlik, ücretleri düşürecek ve kısa dönem arz sağa kayacaktır. • AD nin sola kaymasıyla oluşan resesyon SRAS ın sağa kaymasına yol açarak dengeyi sağlamaktadır. Talep Kökenli Resesyon (Durgunluk) Olumsuz toplam arz şoku Stagflasyon=enflasyon+durgunluk (B noktası) Stagflasyon Stagflasyon • OPEC in petrol fiyatlarını aşırı arttırması • Batı ülkelerinde, petrol ve ürünlerini kullanan birçok sanayi dalında maliyetler artmış. • SRAS sola kaymış, hem enflasyon hem durgunluk Resesyon ve İktisat Politikası Konjonktür Maliye Politikasının Toplam Talep üzerine etkileri • Devlet Harcamaları (G)↑ → AD↑ (sağa kayar) • Vergiler ↑ → AD↓ Çarpan Etkisi • Genişleyici maliye politikasının, gelirleri arttırmasıyla tüketimin de arttırılması ve toplam talepte harcamadan daha büyük artışların olması • c=marjinal tüketim eğilimi • Çarpan= 1 1−𝑐 Çarpan Etkisi Örnek • c = 0.75 • k= 1 = 1−0.75 4 • Devlet 50 milyar TL harcama yaparsa, toplam talep 50x4=200 milyar TL artar. Dışlama Etkisi • G ↑ → AD↑→P↑→ faizler r ↑→yatırım I↓ Küresel Ekonomik Kriz Ekonomik kriz, • tüketici talebinde ve firmaların yatırımlarındaki büyük düşüş, • yüksek oranlı işsizlik • yaşam standartlarının düşmesi • finansal piyasalarda belirsizlik • hisse senedi fiyatlarında düşüş • yerli paranın değer kaybetmesi şeklinde ortaya çıkabilir. • Bazen krizler doğrudan finansal kesimden de başlayabilir. • Ulusal Ekonomik Kriz – 2001 Türkiye Bankacılık Krizi • Bölgesel Ekonomik Kriz – 1997 Asya Krizi – Yatırımcılar o bölgeyi bir bütün olarak gördü • Küresel Ekonomik Kriz – 1929 Büyük Dünya Krizi, kapitalist sistemin ilk küresel krizi – – – – – Serbest sermaye hareketleri 2008 Krizi Marjinal kişi ve kurumlara verilmiş mortgage kredileri, türev ürünleri Temel neden: kuralların yetersizliği, denetimin eksikliği Gelişmekte olan ülkeleri de etkiledi, sıcak para çıkışı