Slayt 1

Bölüm14:
İletişim ve İşbirlikçi Model
(Communication and Collaborative Model)
Esin KALAYCI
BTÖ611-İnsan Bilgisayar Etkileşimi
Yrd.Doç.Dr. Hakan TÜZÜN
Human Computer Interaction
Third Edition, 475-508
Hacettepe Ünivesitesi
1

E-posta ya da konferans sistemler gibi
grup içinde çalışan sistemler birden fazla
kişi içerir.

Etkili bir iletişim sağlanabilmesi için işbirliği
yoğun olmalıdır.
Hacettepe Ünivesitesi
2

Yüz yüze ilişki kurmak, iletişimin en basit
biçimidir.

Yüz yüze iletişim, sadece konuşma ve
işitme ile gerçekleşmez. Ayrıca vücut dili
ve göz teması da kullanılır.
Hacettepe Ünivesitesi
3

İletişimin bilgisayara dayalı formlarını
kullandığımızda, tüm beklentilerimi ve
sosyal normlarımızı yüz yüze iletişimden
ileriye taşırız.
Hacettepe Ünivesitesi
4

İnsanlar yeni medya ile birlikte yeni
kuralları öğrenebilir ve çok kolay adapte
olurlar.
› Örn;walkie talki kullanırken, tamam
sözcüğünü kullanmak gibi..
Hacettepe Ünivesitesi
5

Konuşma sırasında bireyler arasındaki
mesafedir. Bu mesafe:
› İhlal edildiğinde rahatsızlık yaratır.
› Kültürler arasında farklılıklar vardır.

Video konferanslarında ise, ‘kişisel alan’
videoların odak seviyesinde
gözlemlenebilir. Arada ‘cam duvar’
(glass wall)olduğu için kişisel alan
problemleri azalmaktadır.
Hacettepe Ünivesitesi
6

Gözler,
› karşımızdakinin bizi dinleyip dinlemediğini
› İlgimizi, şaşkınlığımız ya da sıkıldığımız
› karşımızdaki ile bağlantımızı ve sosyal
buradalığımızı
gösterir.

Bu yüzden eğer görsel temas yoksa,
birçok ipucu da yakalanamaz.
Hacettepe Ünivesitesi
7

Bilgisayar ortamında düşük kalitede
video kanalları kullanılsa bile yüzsel
ifadeler görülebilir.

Özellikle videonun yanına ses de
eklenirse katılımcıların sosyal buradalık
hisleri artacaktır.
Hacettepe Ünivesitesi
8

Vücut hareketlerimizde bir iletişim
biçimidir. Konuşurken bilinçsizse ellerimizi,
vücudumuzu kullanarak bir şeyler gösterir
ya da tarif etmeye çalışırız.
Hacettepe Ünivesitesi
9

Video bağlantısının olması, bizim
hareketlerimizin anlaşılmasında izin
vermede yetersizdir.

Diyaloglarımız işaret gösteren zarflar
kullanılabilir. Bu işaretlere işaret
referansı(deictic reference) denir.
Hacettepe Ünivesitesi
10

Video bağlantısının olması, bizim
hareketlerimizin anlaşılmasının
sağlanmasında yetersizdir.

Eğer konuşmanız, yüz ifadeleri ile dolu ise
bu büyük bir problemdir(deictic
reference).
“Hadi bunu oraya taşıyalım.”
Hacettepe Ünivesitesi
11
•
Konuşmacı ile dinleyen arasındaki bilgi
alışverişinin kafa sallama, yüzünü
buruşturma, omuz hareketleri, homurtu, kaş
kaldırma ile yapılması bildirim kanallarını
içerir.
Alison:
Brian:
Do you fancy that film … err…
`The Green' um…
it starts at eight.
Great!
Hacettepe Ünivesitesi
12
Geri kanalları sınırlandıran medyalar
Video
Ses
Half duplex(telsiz)
Metin tabanlı
–vücut dilini iletemez
–yüzsel ifadeleri
–birçok ses kaybı
–geri bildirim kanalları
hiç kullanılamaz.
Hacettepe Ünivesitesi
13

Turn-taking, dinleyici ve konuşmacının
rollerinin değiştiği bir süreçtir.

Bu süreç içinde geribildirim kanalları önemlidir.
Homurtu, ımm, şey gibi…
Turn taking iki şekilde gerçekleşir;
 Dinleyicinin söz alması
 Konuşmacının, dinleyicilere söz vermesi
Hacettepe Ünivesitesi
14

Ancak, uzak mesafelerde uydu
aracılığıyla yapılan iletişimde,
söylenilenlerin iletilmesinde gecikme
yaşandığından ciddi sorunlar yaşanılır.
Ya da video konferanslarında..

Yüksek geniş bant gibi teknolojiler
uyduya göre daha verimlidir.
Hacettepe Ünivesitesi
15

Bilgisayar destekli işbirlikçi çalışmaları
içerisinde diyalog analiz teorilerinin 3
farklı kullanımı vardır.
› Metni analiz etme: örneğin elektronik
konferansta katılımcıların elektronik diyalogla
nasıl başa çıktıklarını anlama imkanı sağlar.
› Sistemi dizayn ederken bize yardımcı olur.
› Üçüncüsü ise tasarımın tamamen bu teori
üzerine yapılmasıdır.
Hacettepe Ünivesitesi
16

Yapı 3 kavramdan oluşur.
› İfadeler
› Turn taking
› Adjacency pairs
Basit diyalog yapısının en küçük birimi
ifadelerdir(utterance).
 İfadelerin bütünü ise turn-taking’leri
oluşturur.

Hacettepe Ünivesitesi
17

Diyalog içerisindeki ifadeler
gruplandırılabilir. Yani cevap ya da tepki
bir soru ya da açıklama sonrasında gelir.
Buna konuşma çifti,(adjaceny pair)
denir.
Brian:
Alison:
Brian:
Alison:
Brian:
Alison:
Do you want some gateau?
is it very fattening?
yes, very
and lots of chocolate?
masses
I'll have a big slice then.
Soru- cevap
konuşma çifti
Hacettepe Ünivesitesi
18
Bazı ifadeler diyalog sırasında farklı
anlamlar çağrıştırabilir. Bu farklılık
bağlamlar sayesinde giderilir.
 İki tip bağlam vardır:

› İç bağlam: önceki ifadelerin oluşturduğu
bağlam.
› Dış bağlam: çevrenin oluşturduğu bağlam.
Hacettepe Ünivesitesi
19
Brian: (points) that post is leaning a bit.
Alison: that's the one you put in.
Anlaşılabilmenin sağlanabilmesi için 2 tür bağlam
kullanmıştır.
Dış bağlam: Brain’nın demiş olduğu that ile kastetmiş
olduğu şeyi göstermiştir. İşaret
referansı
İç bağlam ise: Alison’nın kullandığı that ise
Hacettepe Ünivesitesi
20
Diyaloglarda katılımcılar ortak bir odağa
sahiptir. Diyalogdaki esas konudur.
 Odağın olması konudan sapılmamasını
sağlar.

Alison:
Brian:
Alison:
Brian:
Alison:
Oh, look at your roses .
mmm, but I've had trouble with greenfly.
they're the symbol of the English summer.
greenfly?
no roses silly!
Hacettepe Ünivesitesi
21

Bozulma, diyalog sırasında odağın başka
bir yöne sapmasıdır.

Tamir etme ise değişen odağın
düzeltilmesidir. Yani yanlış anlamanın
düzeltilmesidir.
Hacettepe Ünivesitesi
22

Özellikle bilgisayar tabanlı diyaloglarda
bozulmalar(Breakdown) çok sık rastlanır.

Bunun nedeni işaret zamirlerinin kullanımı,
ifadelerdeki duygunun kelimeler ile
verilememesi gibi.
Hacettepe Ünivesitesi
23

Söz Eylem, dilsel bir eylemdir. Dilin bir
eylemi bildirmesidir de diyebiliriz. Bir şeyi
tarif etmek, söz vermek, soru sormak,
ricada bulunmak, özür dilemek vs birer
speech acttir.

Sözcükler yardımıyla, eylemlerin nasıl
yapıldığını anlatır.
Hacettepe Ünivesitesi
24
Hacettepe Ünivesitesi
25

Metin tabanlı iletişimde geribildirim
kanalları, ses tonundaki değişimler, vücut
dilinin kullanımı gerçekleşemez.

Bunlar yerine noktalama işaretleri ile yüz
ifadeleri oluşturulmuştur.
  :) :( ;)
Hacettepe Ünivesitesi
26
Medya
Zorunluluklar
Yüz yüze
Görünürlük, duyulabilirlik, eşzamanlılık, ardışıklık, aynı anda
algılanabilirlik, buradalık
Telefon
Duyulabilirlik, eşzamanlılık, ardışıklık, aynı anda algılanabilirlik
Video telekonferans
Görünürlük, duyulabilirlik, eşzamanlık,ardışıklık, aynı anda
algılanabilirlik
Sohbet(Chat)
Aynı anda algılanabilirlik, eşzamalılık,tekrar gözden geçirilebilirlik
Telesekreter
Duyulabilirlik, gözden geçirilebilirlik
E-posta
Düzeltilebilme, gözden geçirilebilirlik
Mektup
Düzeltilebilme, gözden geçirilebilirlik
Hacettepe Ünivesitesi
27
Metin tabanlı iletişimde, hiper metinler ,
doğrusal metinlere göre daha uygun ya
da verimlidir.
 Hiper metinler kullanılarak tempo
sorunları kısmen çözülebilir.
 Çoklu mesajlar hiper metinin farklı
bölümlerinde verilerek bozulma ve
konudan uzaklaşma azaltılabilir.

Hacettepe Ünivesitesi
28

Hiper metinlerin dezavantajı ise
› navigasyonun zor olmasıdır.
› Hazırlayan kişilerden farklı kişiler tarafından
anlaşılması zordur.
Sonuç olarak en iyi çözüm olmasa da birçok
durumda en uygun yol konulara göre
düzenlenmiş doğrusal metin kullanmaktır.
Hacettepe Ünivesitesi
29

Bir diyalogun temposu, sırasıyla mesajı
görme ve cevaplama hızıdır.

Temponun artması etkileşimi artıracaktır.

Tanesellik, ifadelerin anlaşılabilirliğidir.
› Dil kurallarının düzgün kullanımıdır.
Hacettepe Ünivesitesi
30

Konuşma temposu yüz yüze iletişimde
hızlı iken eposta kullanımında oldukça
yavaştır.
› Yüz yüze – her birkaç saniyede
Telefon –yarım dakikada
Eposta – saatlerce ya da günlerce

Yüz yüze yapılan diyalogda etkileşim en
fazladır.
Hacettepe Ünivesitesi
31

Grup davranışlarının karmaşık bir yapısı
vardır. Çünkü sosyal dinamik yapıda işin
içerisine girer.

Grup çalışmasını etkileyen faktörler;
› Grup dinamikleri
› Fiziksel yapısı
› Dağınık Algı
Hacettepe Ünivesitesi
32

Her tür iletişim çeşidinde ifadelere verilen
tepkiye geribildirim kanalları eşlik
edilmeye çalışır. Böylelikle etkileşim
sağlanmaya çalışılır. Ayrıca vücut
hareketleri, yüz ifadeleri, göz teması ve
bağlamın saptanmasında geribildirim
kanalları kullanılır.
Hacettepe Ünivesitesi
33
Diyalogların yapısını genellikle katılımcılar
arasında değişen ifadeler oluşturur.
 Bağlam, ifadelerin anlaşılmazlığı
gidermede önemlidir.
 Breakdownlar oluşabilir, diyaloglar
sırasında bunlar etkili biçimde
düzeltilebilir.

Hacettepe Ünivesitesi
34
Metin tabanlı iletişimde, geribildirim
düzeyi oldukça düşüktür.
 Metinsel ifadelerde bağlamı kurmak
zordur.
 Metin tabanlı görüşmelerde alış veriş hızı
azaltılırsa(pace), katılımcılar mesajlarında
taneliği(granularity) artması demektir.

Hacettepe Ünivesitesi
35

Grup dinamikleri, grubun davranışlarını
tahmin etmeyi zorlaştırır.
Hacettepe Ünivesitesi
36